WEBVTT

00:00:15.531 --> 00:00:19.163
ئەگەر وێنا بکەیت، ٤٠٠ ساڵ لەمەو پێش،

00:00:19.163 --> 00:00:21.997
گەڕان لە زەریای کراوە قورس بوو.

00:00:21.997 --> 00:00:25.713
بێگومان با و پەردەکان کەشتیەکانیان
دەهێنا و دەبرد،

00:00:25.713 --> 00:00:29.514
دەریاوانەکان ئاڕاستەکانیان پەیوەست 
کردبوو بەو بەندەرەی کە جێیان هێشتبوو،

00:00:29.514 --> 00:00:35.080
هەوڵیان دەدا بە وردی تۆماری ئاڕاستەی
کەشتیەکە و ئەو دووریەی بڕیویانە بپارێزن.

00:00:35.080 --> 00:00:38.380
ئەم کردارە ناسرابوو بە 
یەکلاکردنەوەی ناوچە،

00:00:38.380 --> 00:00:46.665
ئەگەر نیو پلە لابدەیت دەبێت گەشت بکەیت بە
ناو دوورگەکە کە چەند میلێک لە ئاسۆوە دوورە

00:00:46.665 --> 00:00:49.780
ئەمەش هەڵەیەکی بچووک بوو.

00:00:49.780 --> 00:00:53.497
بە سوپاسەوە، سێ داهێنان وای کرد
کە دەریاگەری مەحاڵ نەبێت:

00:00:53.497 --> 00:01:00.863
بەرزی خۆر پێو، کاتژمێرەکان و بیرکاری بۆ 
هەژمارکردنی داواکراو بە خێرایی و ئاسانی.

00:01:00.863 --> 00:01:08.414
هەموویان گرینگن. نەبونی ئامرازی پێویست،
کەشتیوانەکان نیگەران دەکات بۆ دوور بڕۆن.

00:01:08.414 --> 00:01:11.365
جۆن بێرد، دروستکەری ئامێرێک لە لەندەن،

00:01:11.365 --> 00:01:16.830
یەکەم ئامێری دروستکرد کە توانی گۆشەی
نێوان خۆر و ئاسۆ بپێوێت لە ڕۆژدا،

00:01:16.830 --> 00:01:19.230
پێی دەوترا بەرزی خۆر پێو.

00:01:19.230 --> 00:01:26.230
زانینی گۆشەکە گرینگ بوو، لەوانەیە بەراورد کرابێ 
بەو گۆشەیەی لە ئینگلتەرا دەگەڕێتەوە لە هەمان کات

00:01:26.230 --> 00:01:31.947
بەراوردکردنی ئەم دوو گۆشەیە پێویست بوو
بۆ دیاری کردنی هێڵی درێژی کەشتیەکە.

00:01:31.947 --> 00:01:33.515
کاتژمێرەکان دواتر دەرکەوتن.

00:01:33.515 --> 00:01:38.497
لە ١٧٦١، جۆن هاریسۆن، ئینگلیزێکی 
دروستکەری کاتژمێر و دارتاش،

00:01:38.497 --> 00:01:41.980
کاتژمێرێکی دروستکرد کە دەیتوانی کات بە 
تەواوی بهێڵێتەوە لە دەریادا.

00:01:41.980 --> 00:01:48.480
کە دەتوانێت کات بە جێگیری بهێڵێتەوە لەسەر 
کەشتیەکە و هەنگاو بنێ لە کاتە سەختەکاندا

00:01:48.480 --> 00:01:52.796
پێویست بوو بۆ ئەوەی کاتی گەڕانەوەی
لە ئینگلتەرا بزانین.

00:01:52.796 --> 00:01:54.880
بەڵام لێرەدا ئەنجامێک هەبوو:

00:01:54.880 --> 00:01:58.714
لەبەرئەوەی کاتژمێرەکە دەستکرد بوو،
زۆر گران بوو.

00:01:58.714 --> 00:02:05.380
شێوەی جێگرەوە بەکارهێنانی پێوانەکانی مانگ
و ژماردنی چڕ بووە تا تێچوونەکان کەمتر بێت

00:02:05.380 --> 00:02:10.848
هەریەک لە پێوانە کردنەکان بۆ دیاری کردنی 
شوێنی کەشتیەکە چەندین کاتژمێری دەوێت.

00:02:10.848 --> 00:02:17.713
بەڵام بەرزی پێوانی خۆر و کاتژمێرەکان بێسوود بوون
مەگەر دەریاوانەکان ئامرازەکانیان بەکارهێنابا بۆ دیاریکردنی ئاڕاستەکانیان.

00:02:17.713 --> 00:02:24.163
خۆشبەختانە لە ١٦٠٠ەکاندا ماتماتیکزانێکی
ئارەزومەند پارچە ونبووەکەی داهێنا.

00:02:24.163 --> 00:02:32.947
جۆن ناپیر زیاتر لە ٢٠ ساڵ لە قەڵاکەی کاری کرد لە سکۆتلەندا بۆ پەرەپێدانی لۆگاریتمەکان، کە ئامێری ژماردن بوو.

00:02:32.947 --> 00:02:41.430
بیرۆکەکانی ناپیر لەسەر لۆگاریتمی بەشێوەی ١
لەسەر ئی و نەگۆڕی 10 بۆ هێزی ٧م.

00:02:41.430 --> 00:02:45.432
جەبر لە سەرەتای ١٦٠٠کان بە تەواوی
گەشەی نەکردبوو،

00:02:45.432 --> 00:02:49.130
لۆگاریتمی ناپیەر لە یەک دانە یەکسان
نەبوو بە سفر.

00:02:49.130 --> 00:02:55.080
ئەمەش وایکردووە ژماردنەکان کەمتر
گونجاوبێت لەچاو لۆگاریتم بە بنەمای 10.

00:02:55.080 --> 00:02:59.547
هێنری بریگز، ماتماتیکزانێکی بەناوبانگە
لە کۆلێژی گریشام لە لەندەن،

00:02:59.547 --> 00:03:07.614
لە ١٦١٤ کارەکانی ناپیر دەخوێنێتەوە، ساڵی 
دواتر گەشتێکی کرد بۆ ئەدینبۆرگ تا ناپیر ببینێت.

00:03:07.614 --> 00:03:11.065
بریگس بە شێوەیەکی نا ئاشکرا 
لەبەردەم قەڵاکەی نایپەر دەرکەوت.

00:03:11.065 --> 00:03:18.413
پێشنیاری کرد کە جۆن بنچینەو شێوەی 
لۆگاریتمی خۆی بگۆڕیت بۆ شتێکی زۆر سادەتر.

00:03:18.413 --> 00:03:23.231
هه ردووکیان ڕازی بوون که بنچینەی 
10 به لۆگی یەک یەکسانە به سفر

00:03:23.231 --> 00:03:26.431
کە ئەمەش ژماردنی ڕۆژانە ئاسان دەکات .

00:03:26.431 --> 00:03:30.797
ئەمڕۆ ئەمانەمان بە بیر دێتەوە وەک 
لۆگاریتمی گشتی بریگز.

00:03:30.797 --> 00:03:35.098
تا پەرەسەندنی ئامێری ژمێردراوی کارەبایی
لە سەدەی بیستەمدا،

00:03:35.098 --> 00:03:44.017
هەر ژماردنێک بە لێکدان، دابەشبوون، هێزەکان، دەرهێنانی ڕەگەکان بێت بە ژمارە گەورە و بچووکەکان

00:03:44.017 --> 00:03:46.730
بە بەکارهێنانی لۆگاریتم بووە.

00:03:46.730 --> 00:03:50.181
مێژووی لۆگارێتەکان تەنها وانەیەک
نییە لە بیرکاریدا.

00:03:50.181 --> 00:03:54.380
زۆر یاریکەر بەرپرس بوون 
لە سەرخستنی دەریاگەری.

00:03:54.380 --> 00:03:57.913
دروستکەری ئامێر، ئەستێرەناس، 
بیرکاریزانان،

00:03:57.913 --> 00:03:59.981
و بە دڵنیاییەوە دەریاوانەکانیش.

00:03:59.981 --> 00:04:04.098
داهێنان تەنها ئەوە نیە کە بچێتە قوڵایی 
بواری کارکردنەوە،

00:04:04.098 --> 00:04:08.563
بەڵکو پەیوەستە بە پۆلێنکردنی 
بوارەکانیشەوە.