WEBVTT 00:00:00.089 --> 00:00:03.510 00:00:03.510 --> 00:00:10.340 00:00:10.340 --> 00:00:13.980 He aha ahau te whakaaro ahau e pā ana ki? 00:00:13.980 --> 00:00:17.260 Mokete, nama, te moni ka ringihia ... 00:00:17.260 --> 00:00:20.740 Na ka ua ite e ahau he puranga ... e mohio ana ahau ki te mate pukupuku, ina ite e ahau. 00:00:20.740 --> 00:00:24.900 Kei hea ia? He aha te mea ia ki runga ki te? E kore e karanga ana, e kore he kupu e mea ana ... 00:00:24.900 --> 00:00:26.470 Ahotea. 00:00:26.470 --> 00:00:28.780 Ko te pukaka o te katoa, 00:00:28.780 --> 00:00:31.930 bedeviling to tatou feruriraa, arero tatou po, 00:00:31.930 --> 00:00:36.480 turakina tatou taurite, engari kahore i nga wa katoa te reira na. 00:00:36.480 --> 00:00:41.090 Kia, ko tona whakaaro ki te whakaora ia matou. 00:00:41.090 --> 00:00:44.140 ki te koe i te kararehe whāngote noa te mea, te ahotea e pā ana ki 00:00:44.140 --> 00:00:48.370 Ko e toru meneti o hamama wehi ki runga ki te Savannah, i muri nei te reira rānei 00:00:48.370 --> 00:00:49.870 whiti tahi ia koutou ranei e koe i runga i ki. 00:00:49.870 --> 00:00:53.110 Na ka puta ke nga mea katoa. 00:00:53.110 --> 00:00:57.480 He aha i mua i tauturu ora tatou i teie nei, kua riro i te whiu o to tatou oraraa. 00:00:57.480 --> 00:01:00.610 Na ahau pakaru tika ki roimata, ka tangi, ka tangi. 00:01:00.610 --> 00:01:03.670 I teie mahana, 00:01:03.670 --> 00:01:06.810 ngā āhuatanga pūtaiao, i roto i te mara 00:01:06.810 --> 00:01:10.040 a i roto i te taiwhanga, 00:01:10.040 --> 00:01:14.590 whakamatau kahore te mea e te ahotea he āhua o te ngakau, engari te tahi mea ine 00:01:14.590 --> 00:01:20.330 a kino. E kore te mea ko ha fakakaukau ta'emahino tenei. Ehara i te tahi mea e 00:01:20.330 --> 00:01:24.210 pea mahana kia meatia e koutou tetahi mea e pā ana ki. Me ki te haere ki reira a koutou 00:01:24.210 --> 00:01:28.440 tenei ra. I roto i te tahi o nga wahi tino ohorere, 00:01:28.440 --> 00:01:32.350 Kei te te heheu pūtaiao tika pehea e taea ahotea whakamate e. 00:01:32.350 --> 00:01:35.910 Ahotea ma'i e taea e te tahi mea rite unsubtle 00:01:35.910 --> 00:01:39.460 a grotesque rite whakamatea etahi o koutou pūtau roro. 00:01:39.460 --> 00:01:44.530 Ka taea te kitea i te pānga o te ahotea i roto i hohonu tatou, e holomui matou roro, 00:01:44.530 --> 00:01:49.009 tāpiri ngako ki to tatou puku, ara te hurahura tatou pūira. 00:01:49.009 --> 00:01:52.780 Ko te mau tenei e kore ko te tika tētahi tenei 00:01:52.780 --> 00:01:56.270 arahina. 00:01:56.270 --> 00:01:59.580 Stress ... kaiwhakaora, pule kakaha, whiu ... 00:01:59.580 --> 00:02:12.880 whakakitea tona whakaahua. 00:02:12.880 --> 00:02:24.180 00:02:24.180 --> 00:02:29.600 00:02:29.600 --> 00:02:32.440 00:02:32.440 --> 00:02:35.500 Hanga tēnei hōtaka i taea e ngā ki o koutou 00:02:35.500 --> 00:02:41.859 Teihana PBS i kaimätakitaki rite koe. Mauruuru e koe. 00:02:41.859 --> 00:02:46.639 Ma'u ha vaha'angatae fakafo'ituitui ki te ahotea katoa o tatou, 00:02:46.639 --> 00:02:49.930 engari torutoru o tatou e matau me pehea whakahaere i roto ia tatou, 00:02:49.930 --> 00:02:54.430 te mārama me pēhea te aroraa o te ao hou ranei 00:02:54.430 --> 00:03:01.310 Ka taea e fakamamafa'i ia tatou ki te mata o te mate. 00:03:01.310 --> 00:03:10.060 Iti e matau tonu ki ta tatou e nehenehe e rave i te reira e pā ana ki. 00:03:10.060 --> 00:03:13.220 00:03:13.220 --> 00:03:17.700 Otiia i runga i te toru tekau tau whakamutunga, University Stanford neurobiologist 00:03:17.700 --> 00:03:21.650 Robert Sapolsky, kua atu tatou māramatanga ki o te ahotea, 00:03:21.650 --> 00:03:27.340 pehea te reira pānga o matou tinana, a me pehea e taea te hanga matou ake to tatou tu pāpori 00:03:27.340 --> 00:03:31.970 ranei iti haria. Ko te whakahiato rongo kino 00:03:31.970 --> 00:03:35.870 me te ake ... te nuinga o te wa, ka taea e kitea e koe e whakaako ia ia, me te rangahau i roto i te 00:03:35.870 --> 00:03:39.100 , ao fakamamafa'i nui-whakatutuki nui-o te pūtaiao roro. 00:03:39.100 --> 00:03:42.220 Ko te pepa, ko tenei rerekē nui i waenganui i ... 00:03:42.220 --> 00:03:45.890 te piha haapiiraa ... Ko e te anake wahi o tona kōrero. 00:03:45.890 --> 00:03:51.110 Hoki te wiki ruarua nga tau ranei kia, Sapolsky te hünuku i tona taiwhanga ki te wahi atu 00:03:51.110 --> 00:03:53.270 i te 9,000 maile atu 00:03:53.270 --> 00:03:57.910 i runga i nga plaines o te hunga Masai Mara Rahui, i roto i Kenya, Africa Te Tai Rāwhiti. 00:03:57.910 --> 00:04:01.000 00:04:01.000 --> 00:04:08.390 00:04:08.390 --> 00:04:12.970 Tuatahi ka haere Robert Sapolsky ki Africa i runga i te 30 tau ki muri i runga i te hunch. 00:04:12.970 --> 00:04:18.329 Whakapae e ia i taea e ia kitea i roto i atu e pā ana ki te ahotea te tangata, me te mate 00:04:18.329 --> 00:04:21.860 na roto i te titiro i-te tangata kore, a ka mohio ia ki 00:04:21.860 --> 00:04:25.820 noa te-tangata kore. 00:04:25.820 --> 00:04:29.430 Koe e ora i roto i te wahi rite tenei, ko koe te maki touwhero, a koe anake i ki te noho e pā ana ki 00:04:29.430 --> 00:04:31.770 e toru haora i te ra whiwhi koutou Calories. 00:04:31.770 --> 00:04:35.740 A, ki te koutou anake i ki te mahi e toru haora i te ra, ka koe e iwa haora o te wā noa 00:04:35.740 --> 00:04:36.510 i nga ra katoa 00:04:36.510 --> 00:04:40.020 ki te huna ki te hanga tahi atu pouri noa 00:04:40.020 --> 00:04:48.000 E kore te fakamamafa'i ratou e raiona whai ratou i nga wa katoa, 00:04:48.000 --> 00:04:51.720 kei te whakanuitia ratou e tetahi ki tetahi. E te whakanuitia ratou e pāpori, me te 00:04:51.720 --> 00:04:53.290 ngangau hinengaro 00:04:53.290 --> 00:04:57.550 whakaaro e ratou ake momo. Ko ratou he tauira tino mō te Westernized 00:04:57.550 --> 00:04:58.590 -ahotea e pā ana mate. 00:04:58.590 --> 00:05:03.190 Ki te whakatau tika te mea i tango ahotea takoha i runga i o ratou tinana, 00:05:03.190 --> 00:05:08.020 Sapolsky hiahia ki te titiro roto i enei pikake mohoao i te taumata pūtau 00:05:08.020 --> 00:05:11.590 mo te wa tuatahi. Ki te mahi i tenei 00:05:11.590 --> 00:05:15.450 e whai ia ki te tango i to ratou toto i roto i te ara tino mārie. 00:05:15.450 --> 00:05:21.160 Fele, he aha e whai ana koutou ki te mahi i te mea anaesthetize te maki touwhero, 00:05:21.160 --> 00:05:25.620 kahore he mohio ki a ia te haere mai i te reira. No te mea e kore koe e hiahia ki te whai i tetahi 00:05:25.620 --> 00:05:27.050 o tenei te ahotea anticipatory, 00:05:27.050 --> 00:05:30.520 kia koe e taea e kore e tika, e matau ana koutou, te tiki i roto i to koutou waka, me te whai i te maki touwhero ake me iho te mara 00:05:30.520 --> 00:05:32.960 mo te toru haora, a hopea ina te tikangakore ia, 00:05:32.960 --> 00:05:38.470 e rere ki a ia me te whakarehu. 00:05:38.470 --> 00:05:41.510 Na, ko te painga nui o te pū pupuhi 00:05:41.510 --> 00:05:44.940 Ko e te reira tino nui puku, me te 00:05:44.940 --> 00:05:48.600 e kore te rota katoa o nga wahi neke, engari ko te drawback nui 00:05:48.600 --> 00:05:55.230 Ko e kore e haere te reira rawa tawhiti. Na te aha noho koutou tika 00:05:55.230 --> 00:05:59.050 he nui rerekē o te wā mahi, kei te ngana ana ki te feruri i roto i 00:05:59.050 --> 00:06:02.220 ki te titiro nonchalant huri noa i te maki touwhero. 00:06:02.220 --> 00:06:05.710 Ka ki a ia ... Time? 00:06:05.710 --> 00:06:09.370 Pai, ngaueue ia inaianei. 00:06:09.370 --> 00:06:13.490 Whoop, i reira haere ia. 00:06:13.490 --> 00:06:18.040 Mai ia tauira maki touwhero toto, i whanganga ano Robert taumata pokapū ki te ahotea o hormones 00:06:18.040 --> 00:06:18.870 whakautu. 00:06:18.870 --> 00:06:23.340 Enei Well, ki te hanga tikanga o te mea te tupu i roto i to koutou tinana, kua ka koe 00:06:23.340 --> 00:06:27.690 e rua taiaki e nga workhorses o te whakautu ahotea katoa. Ko tētahi o ratou tatou katoa 00:06:27.690 --> 00:06:28.110 mohio 00:06:28.110 --> 00:06:32.570 hulu ', putanga American, epinephrine, te atu ko te 00:06:32.570 --> 00:06:36.590 he taiaki i huaina glucocorticoids iti mohiotia e tae mai i roto i te repe adrenal 00:06:36.590 --> 00:06:40.720 haere ki te hulu ', me ko nga backbones e rua o te whakautu ahotea enei. 00:06:40.720 --> 00:06:43.890 Ko e whakautu te ahotea 00:06:43.890 --> 00:06:47.140 me te hunga e hormones e rua e tino ki to tatou ora. 00:06:47.140 --> 00:06:51.139 00:06:51.139 --> 00:06:54.599 No te aha te ahotea he e pā ana ki ko i tētahi ko te tino whakaaro i runga i te kai 00:06:54.599 --> 00:06:58.650 koutou, a koutou ranei e tino loto ki runga ki te kai tētahi, a ki reira he raruraru tonu 00:06:58.650 --> 00:06:59.319 haere i runga i. 00:06:59.319 --> 00:07:03.399 A, no te rere koe mo tou ora, 00:07:03.399 --> 00:07:08.889 Ko nga mea katoa e mea taketake. Mahi tuwhere pūkahukahu ki te papu rahinga Mammoth o 00:07:08.889 --> 00:07:10.460 hāora ki te bloodstream. 00:07:10.460 --> 00:07:15.129 Ko te iwi ngakau ki te papu i taua hāora, puta noa i te tinana 00:07:15.129 --> 00:07:21.240 na pahono tonu uaua. Me ake e koe tou pēhanga toto ki te whakaora i te hunga e 00:07:21.240 --> 00:07:22.089 pūngao. 00:07:22.089 --> 00:07:27.009 Me koe ki te tahuri atu tetahi kahore he e faufaa ... tupu, uri, e matau ana koutou, 00:07:27.009 --> 00:07:29.550 e rere koe mo tou ora te mea kahore he wa ki te tuku kākano tenei, 00:07:29.550 --> 00:07:33.550 kiko hanga, katoa e ahua o te mea ... rave i te reira i muri mai, ki te mea he he i muri. 00:07:33.550 --> 00:07:38.199 A, no te mawhiti te hepapa, tona whakautu ahotea puru ana ki raro. 00:07:38.199 --> 00:07:42.379 Otiia e kore e taea te tangata titiro ki te kitea to ratou 00:07:42.379 --> 00:07:46.649 pana atu. Tahuri tatou ki runga ki te tangohia whakautu ahotea taua 00:07:46.649 --> 00:07:49.740 no te āhua pono hinengaro ... whakaaro e pā ana ki 00:07:49.740 --> 00:07:54.229 te apa Ozone, nga takoha e haere mai ki runga, tahuti, 00:07:54.229 --> 00:07:57.409 -Tau 30 mokete ... tahuri tatou i runga i te whakautu ahotea taua, me te kī 00:07:57.409 --> 00:07:58.529 rerekētanga i reira he, 00:07:58.529 --> 00:08:02.039 e kore e e tatou te mahi i te reira no te mau take whaiaroaro, me te e tatou te mahi i te reira 00:08:02.039 --> 00:08:05.460 mutu-kore. 00:08:05.460 --> 00:08:10.000 Na roto i te kore tahuri atu te whakautu ahotea, ka reacting ki jams waka o te ora, 00:08:10.000 --> 00:08:13.830 okeoke tatou i roto i te pati ha'iriiri e o hormones. 00:08:13.830 --> 00:08:17.040 Ahakoa e kore e te reira te ora ranei te mate, 00:08:17.040 --> 00:08:20.110 hoha'a tatou, i to tatou aau tupa'i, 00:08:20.110 --> 00:08:23.400 uaua kukū. 00:08:23.400 --> 00:08:27.820 Nā te, i muri i te i te mea kei nui atu e totohu atu te te whakautu te ahotea 00:08:27.820 --> 00:08:28.950 stressor ano, 00:08:28.950 --> 00:08:32.640 no te mea te stressor ko etahi tito hinengaro e e hinga koutou mo. 00:08:32.640 --> 00:08:37.429 Kahore hepapa i runga i te whenua, rere mo tona ora, e matau he aha ... 00:08:37.429 --> 00:08:40.650 te wehi o te korero i roto i te iwi whānui 00:08:40.650 --> 00:08:44.110 e meinga ki a koutou te huna i te taua hormones e ngā mahi i te reira i taua wāhi 00:08:44.110 --> 00:08:45.250 ki te whakaora i tona ora. 00:08:45.250 --> 00:08:50.430 Ahotea Ko te ara o te aranga ki te wero o te tinana, 00:08:50.430 --> 00:08:53.700 ahakoa te titauraa he ora-te whakawehi, faufaa ore 00:08:53.700 --> 00:08:59.230 ranei pārekareka. Whiwhi koe i te nui matau o te ahotea, me te karanga matou i te reira whakaongaonga. 00:08:59.230 --> 00:09:02.740 Ko te whāinga i roto i te ora e kore ki te pehea e te ahotea, te whāinga i roto i te ora, ko te ki te whai i te tika 00:09:02.740 --> 00:09:03.750 momo o te ahotea, 00:09:03.750 --> 00:09:10.149 no te mea i te mea e te momo tika, e aroha ana tatou i te reira. 00:09:10.149 --> 00:09:14.690 Peke tatou i roto i to tatou nohoanga ki te ite i te reira, e aufau tatou i te moni pai ki te kia fakamamafa'i e ara. 00:09:14.690 --> 00:09:15.120 00:09:15.120 --> 00:09:20.529 Whangai te reira ki te waiho i te stressor āhua, te wahi kua ka koe he stressor e te rangitahi ... te reira 00:09:20.529 --> 00:09:23.510 e kore hoki tetahi mea e kore e toru wiki te roa o ekengia takai rōnakinaki. 00:09:23.510 --> 00:09:28.740 Na te nuinga o nga mea katoa, he aha e ratou e pā ana ki te mea e tangohia e koe he iti moka o te mana 00:09:28.740 --> 00:09:34.660 i roto i te tautuhinga e whānui mana'o haumaru. 00:09:34.660 --> 00:09:38.750 engari i roto i te ora tūturu hoki e rave rahi o tatou makimaki, tae atu Roberts pikake 00:09:38.750 --> 00:09:50.829 E kore te mea mana i te kōwhiringa. Here to koutou i te nui tane 00:09:50.829 --> 00:09:54.230 te tangata e ngaro te whawhai, e pei i te-pakeke iti 00:09:54.230 --> 00:09:59.370 ko wai e ngau ana i runga i te wahine nei i pakia te tamariki e patoto ana te kohungahunga 00:09:59.370 --> 00:10:02.420 i roto i te rakau, nga mea katoa i roto i te tekau ma rima hēkona 00:10:02.420 --> 00:10:08.060 koutou e mohio i roto i te pera tae noa ki te wāhanga nui o te ahotea he 00:10:08.060 --> 00:10:12.269 kore o te mana, te kore o te predictability e noho koutou ki reira, me te tika 00:10:12.269 --> 00:10:13.420 te mātakitaki i te hepapa 00:10:13.420 --> 00:10:18.010 me te tahi atu taata te he ra kino, a ko reira koutou-mutunga muri kei te haere e ki kia haehaenga 00:10:18.010 --> 00:10:21.320 etahi rahi psychologically taumaha hoki 00:10:21.320 --> 00:10:27.170 mo nga patata atu ki raro i runga i te nahanaha. Ko tētahi o Roberts 00:10:27.170 --> 00:10:31.089 te tīmatanga o heheuraa i te tautuhi i te hononga i waenganui i te ahotea 00:10:31.089 --> 00:10:37.079 me te raupapatanga i roto i te pikake. Kei runga te 100 kaha ētahi pikake hōia 00:10:37.079 --> 00:10:42.029 rite tatou i tipu e ratou roro nui ki te whakatere i te hōhonutanga o te nui 00:10:42.029 --> 00:10:43.779 sotaiete 00:10:43.779 --> 00:10:46.949 titau i konei ora te ahua o 00:10:46.949 --> 00:10:51.390 maki touwhero ka matika tōrangapū nga tane tino mohio, me te riri ki 00:10:51.390 --> 00:10:54.540 te whiwhi runga, ki nga perks katoa, 00:10:54.540 --> 00:10:58.290 uwha mo te maitiraa, te kai katoa e taea e kai ratou 00:10:58.290 --> 00:11:05.329 me te retenue mutunga o groomers pai. Nga tane katoa e mohio kei hea ia 00:11:05.329 --> 00:11:06.680 tu i roto i te te hapori 00:11:06.680 --> 00:11:10.639 ko wai e ahei te haamauiui ia nei e taea e whakamamaetia ia 00:11:10.639 --> 00:11:14.220 a ko wai i roto i te tahuri taea te torturee whakamamaetia 00:11:14.220 --> 00:11:20.779 Well tangi te reira, ano he mea whakamataku ki te whakaae i muri i te toru tekau nga tau, engari 00:11:20.779 --> 00:11:25.360 Mahi ahau e kore e mau rite pikake katoa e nui, me i reira kua eé takitahi i runga i te tau 00:11:25.360 --> 00:11:26.640 e ahau tino aroha 00:11:26.640 --> 00:11:30.760 ko ratou e enei rapu, hoki-wero 00:11:30.760 --> 00:11:34.130 poriro machiavellian e kino ia ia atu 00:11:34.130 --> 00:11:38.010 na kei nui hoki toku pūtaiao ratou, te tikanga e ahau e kore au e ahau i roto i konei ki te korero ki a ratou 00:11:38.010 --> 00:11:42.189 kei tino tika ratou i te mea mo te ako ahau. 22 matahiti i ma'iri a'e 00:11:42.189 --> 00:11:45.870 i te ao o te rangahau te rohe 30 Sapolsky o 00:11:45.870 --> 00:11:49.720 roaa ia Genius te pai o te MacArthur Foundation 00:11:49.720 --> 00:11:53.069 tana mahi wawe 00:11:53.069 --> 00:11:58.449 te ine hormones te ahotea i te toto tangohia arahina ki ngā āhuatanga faahiahia e rua 00:11:58.449 --> 00:12:03.569 tāupe o te maki touwhero whakatau i te taumata o te ahotea taiki i roto i tona pūnaha 00:12:03.569 --> 00:12:06.740 00:12:06.740 --> 00:12:11.730 na, ki te koe i te tino tane taea e koe te mahara koutou hormones ahotea ki te kia iti 00:12:11.730 --> 00:12:15.760 a ki te he auraro koe 00:12:15.760 --> 00:12:20.870 nui teitei, engari i reira ko te kitea he ara atu whakakitenga 00:12:20.870 --> 00:12:23.970 i roto i te tauira o Sapolsky o rankers iti 00:12:23.970 --> 00:12:27.079 te whai-nots i nui haere auau ngakau 00:12:27.079 --> 00:12:30.610 me te pēhanga toto teitei. Ko te wā tuatahi 00:12:30.610 --> 00:12:34.120 hono tetahi i te ahotea ki te hauora tino taumaha 00:12:34.120 --> 00:12:37.510 o te pīhopa i te parae. Fele 00:12:37.510 --> 00:12:41.689 ki te koe i te fakamamafai, maki touwhero hawata ana i roto i te ope angamaheni 00:12:41.689 --> 00:12:45.550 pēhanga toto tiketike. taumata mā'olunga o hormones ahotea, to koutou he ārai 00:12:45.550 --> 00:12:47.310 pūnaha e kore e mahi i rite te pai 00:12:47.310 --> 00:12:51.420 Ko atu whakaraerae ki te patototanga i roto i te whack koutou pūnaha whakaputa uri 00:12:51.420 --> 00:12:56.240 tou matū roro, ko tetahi e whai etahi faitatau ki te mea e kite koe i roto i 00:12:56.240 --> 00:12:57.760 tangata haumanu pōuri 00:12:57.760 --> 00:13:07.610 a kahore katoa i te mea i te hunga he predictors o te Hale, me te tikanga mateoha i koroheketanga 00:13:07.610 --> 00:13:09.710 i taea ano e parau mau mo e tenei 00:13:09.710 --> 00:13:13.050 pīhopa atu rite Robert Sapolsky 00:13:13.050 --> 00:13:17.370 i te aroturuki i te ahotea i roto i te pikake ahorangi Sir Michael Marmot 00:13:17.370 --> 00:13:21.220 arahi i te ako i roto i te Great Britain aroturuki e ratou te hauora o neke atu i te 00:13:21.220 --> 00:13:25.250 28,000 te iwi i runga i te akoranga o te wha tekau nga tau 00:13:25.250 --> 00:13:28.320 I te ingoa i te reira no te 00:13:28.320 --> 00:13:33.290 Whitehall, pai rawa o ture te mahi o Ingarangi te wahi runga nga mahi kei roto i te 00:13:33.290 --> 00:13:34.690 nahanaha pau 00:13:34.690 --> 00:13:40.260 te taiwhanga pūtaiao tino ki te whakatau mehemea i roto i te tangata 00:13:40.260 --> 00:13:43.530 i reira kia he hononga i waenganui i te ana'iraa, me te ahotea 00:13:43.530 --> 00:13:48.050 Tikanga e ahau e te i te mea e pā ana ki te ahotea whakaaro ahau kua ka koe ki te titiro i te reira i roto i rua 00:13:48.050 --> 00:13:51.530 ngā whakapeka me ngā mau tonu te whakaaro ahau kua kua e ahau i raro i te ahotea ma'i 00:13:51.530 --> 00:13:55.510 i roto i teie faanahonahoraa no te mea noa ahau he titi tapawha i roto i te poka a tawhio noa 00:13:55.510 --> 00:13:59.860 Kevin Brooks Ko te rōia te kāwanatanga, tana ana'iraa 00:13:59.860 --> 00:14:03.910 te tikanga taumata 7 e ia iti tona muanga i roto i tona tari 00:14:03.910 --> 00:14:06.980 te ora ia i te ora o te kaimahi 00:14:06.980 --> 00:14:13.300 Whakaaro ahau ki te mea i ahau i tino mōhio o i te wa i te mahi, me te pehea 00:14:13.300 --> 00:14:16.700 Te nuinga o te reira i ahau i raro i te mana, engari kihai i tetahi o taku take 00:14:16.700 --> 00:14:20.780 i pau katoa i raro i te mana, kia ahau pahuhu reira, a ko reira he bit rite 00:14:20.780 --> 00:14:24.770 he i roto i te motokā patu i te hukapapa papaki 00:14:24.770 --> 00:14:27.900 me te reti heoi ahau i haere mai i roto i 00:14:27.900 --> 00:14:31.250 Rāhina te ata, me toku kaiwhakahaere tonu 00:14:31.250 --> 00:14:34.820 kia karanga a ia Ben, ka hiahia ana te kupu ki a koutou, ka pera te ite nei tatou i te piha 00:14:34.820 --> 00:14:38.050 araia mai e ia te tatau, ka mea ia e mohio ana koe ki ta i mea ai koe 00:14:38.050 --> 00:14:42.290 e mohio ana koe he aha te tupu ia i a koutou atu e kore e taea e matou kitea tetahi o koutou kōnae 00:14:42.290 --> 00:14:45.450 E mohio ana koe he aha e te auraa o? Ia noa i homai e ahau i te 00:14:45.450 --> 00:14:48.810 pai whana, psychologically i ahau e ia i runga i 00:14:48.810 --> 00:14:53.660 a ko reira atu tuma i te mutunga o te reira. I tika te reira e te pea te mea faatitiaifaroraa 00:14:53.660 --> 00:14:57.670 na i mahue i ahau te piha whiti te kauhanga ki toku ruma ake 00:14:57.670 --> 00:15:01.640 a pakaru noa ahau ki roimata, ka tangi, me te tangi 00:15:01.640 --> 00:15:05.960 00:15:05.960 --> 00:15:09.800 Te mahi hoki a Hara Woodall mo te kāwanatanga 00:15:09.800 --> 00:15:13.360 pera Kevin ko ia he ture pononga matua 00:15:13.360 --> 00:15:17.370 i reira e pā ana ki te kotahi rau, e ono tekau te iwi pūrongo ki ahau te mutunga 00:15:17.370 --> 00:15:21.170 tetahi ara ke i roto i te rängai ranei. Mahi ahau 00:15:21.170 --> 00:15:24.910 tino pārekareka ki te mahi ki to tatou taviniraa te reira rawa he hihiri 00:15:24.910 --> 00:15:28.780 taiao, e taea e te reira rawa whakaongaonga 00:15:28.780 --> 00:15:32.050 He pai te mahi ahau ki te rota o te iwi 00:15:32.050 --> 00:15:37.330 Tino ahau e oaoa i toku mahi. Taua whakaaro huritao tino rerekē 00:15:37.330 --> 00:15:41.320 tino whakaatu i tetahi o nga kitenga pūtaiao tino fakaofo i roto i te Whitehall 00:15:41.320 --> 00:15:41.890 ako 00:15:41.890 --> 00:15:44.920 tuatahi whakakitea ia e 00:15:44.920 --> 00:15:49.620 te raro koutou i roto i te nahanaha te teitei koutou mōrearea o te mate ngakau 00:15:49.620 --> 00:15:53.340 me ētahi atu mate, na te iwi tuarua i te tihi 00:15:53.340 --> 00:15:57.020 i mōrearea ki runga ake i te hunga i te iwi runga tuatoru i te tihi 00:15:57.020 --> 00:16:00.080 i te mōrearea ki runga ake i te hunga e rua i te runga, a rere ana i te reira 00:16:00.080 --> 00:16:05.190 te ara katoa i runga ki raro. Kei te mahi tatou i ki te iwi i roto i te mahi pūmau ki 00:16:05.190 --> 00:16:07.100 kahore puaretanga ahumahi 00:16:07.100 --> 00:16:10.350 a heoi koutou tūranga i roto i te nahanaha 00:16:10.350 --> 00:16:13.560 te tane e pā ana ki to koutou mōrearea o te mate 00:16:13.560 --> 00:16:16.690 me te lenght o te ora. Kua ahau rawa waimarie 00:16:16.690 --> 00:16:19.830 E kore ahau i ite tetahi raruraru ki toku hauora 00:16:19.830 --> 00:16:23.590 mai kua kua e ahau i roto i te mahi matua kihai i ahau i i te ra atu 00:16:23.590 --> 00:16:26.870 ki te hauora kino, kua ahau rawa waimarie 00:16:26.870 --> 00:16:31.580 I roto i toku tu'unga ake ahau whakaaro e he tino nui toku mahi 00:16:31.580 --> 00:16:34.780 whakarihariha, ko te tino nui 00:16:34.780 --> 00:16:39.890 hopukia no te mea kua ahau, mo te tauira, mo te toru tau e whakamutunga i te mahi kua ahau i runga i 00:16:39.890 --> 00:16:40.550 mate 00:16:40.550 --> 00:16:45.050 hoki pea e hawhe wa. Ko ahua o te Rosetta tenei ako ngā 00:16:45.050 --> 00:16:46.590 Kohatu o te mara katoa no te 00:16:46.590 --> 00:16:50.950 ngā te pūnaha mahi kāwanatanga o Ingarangi, ka te reira ngā katoa i te tiaki taua hauora 00:16:50.950 --> 00:16:54.060 ka te katoa ngā te pūnaha tiaki hauora ao taua 00:16:54.060 --> 00:16:57.520 rite noa nga pikake e kai te mea kotahi nga pikake katoa, e ratou i te taumata kotahi 00:16:57.520 --> 00:16:58.430 o te mahi 00:16:58.430 --> 00:17:02.280 e kore e te mea i te mea e oh ki te koe i te maki touwhero iti-te ana'iraa paipa koe ki te nui, me te 00:17:02.280 --> 00:17:05.359 inu koutou rawa nui, me te ki te koe i te ratonga kāwanatanga Ingarangi iti-rangatira ★ 00:17:05.359 --> 00:17:09.290 taata e kore koe e haere ki te tākuta, me te kore koutou e whiwhi kano ārai e rua o tenei 00:17:09.290 --> 00:17:11.459 hei rangatira rangahau i tenei veuveuki katoa 00:17:11.459 --> 00:17:16.829 a te hua ratou tata ngā kitenga. I te taha e rua o te pīhopa 00:17:16.829 --> 00:17:17.619 wehe 00:17:17.619 --> 00:17:21.560 i reira he wairua kōrero raveraa paari, me hopearaa ora-te whakawehi 00:17:21.560 --> 00:17:25.849 Hoki nga kaimahi rite Kevin 00:17:25.849 --> 00:17:29.740 ora i te ora o te maki touwhero papû ore i reira he Arepa 00:17:29.740 --> 00:17:32.960 maranga tona mea, whakamanamana i roto i te kaha 00:17:32.960 --> 00:17:36.330 i runga i tētahi atu te tangata ohorere 00:17:36.330 --> 00:17:40.650 te tangata te ana'iraa iti 00:17:40.650 --> 00:17:48.710 00:17:48.710 --> 00:17:51.560 Ka ki a ia. 00:17:51.560 --> 00:17:56.340 12:46 e kite ranei o koutou wahi i te teka, ko? 00:17:56.340 --> 00:17:59.990 Ae. Eé pai e koutou whakaaro ko wai te mea teitei-rangatira ★? 00:17:59.990 --> 00:18:07.060 To tatou taata ... ae. 00:18:07.060 --> 00:18:10.500 He nui āta kia kore e te tahi atu taata te hātepe ki a ia. 00:18:10.500 --> 00:18:14.200 i tēnei tau Robert kawea tona hapu ki Awherika 00:18:14.200 --> 00:18:18.160 tana neuropsychologist wahine Lisa Sapolsky 00:18:18.160 --> 00:18:21.230 Kua mahi hoki whānui rangahau ki pikake 00:18:21.230 --> 00:18:24.770 a mo te wa tuatahi i kawea mai e ratou haere ratou kuao 00:18:24.770 --> 00:18:31.800 Pineamine a Rahera. Rite moe rite titiro ia ... 00:18:31.800 --> 00:18:35.880 00:18:35.880 --> 00:18:40.910 Ko nga pikake katoa pai maitai ki te rawa freaked i te 00:18:40.910 --> 00:18:44.590 he tangata e haere mai ana i runga i a pa ana tetahi o enei takatu engari hipokina e ia ki te 00:18:44.590 --> 00:18:46.630 taratara, e kore e tīari ia i muri 00:18:46.630 --> 00:18:54.940 oh toku Atua te ia i reira, te ia ... e kore e ki reira a muri ake 00:18:54.940 --> 00:18:57.840 tenei e kore e te tino rite ki te tango i to outou kuao ki te mahi ra 00:18:57.840 --> 00:19:01.510 engari te mea he āhuatanga tino pokapū o 00:19:01.510 --> 00:19:05.289 ko wai ahau e teie nei, me te hunga e taku wahine, me te ahau he 00:19:05.289 --> 00:19:09.820 me kuao e hiahia ana ki te matau ki te wahi i haere mai tatou i 00:19:09.820 --> 00:19:13.840 me tenei, ko te tino faufaa. Ka rite ki i roto i te taima o mua 00:19:13.840 --> 00:19:18.269 Robert ine pehea takitahi i nga taumata o te nahanaha maki touwhero 00:19:18.269 --> 00:19:21.649 tauhohe ki a ora i te ahotea 00:19:21.649 --> 00:19:26.389 , Haere inaianei Na he aha e tatou mahi he te reira tatou e ki te wero i te pūnaha 00:19:26.389 --> 00:19:29.429 ki te whakanui ake i pota o te epinephrine 00:19:29.429 --> 00:19:37.809 Kei te tonu whakautu o te maki touwhero tangohia ake i roto i ona toto 00:19:37.809 --> 00:19:41.539 tohu faufaa e taea te whakatotoka hohonu i roto i te tonu 00:19:41.539 --> 00:19:44.980 00:19:44.980 --> 00:19:50.049 Ko te tenei taonga o te matauranga pūmanawa, a ka e ahau 30 tau o te hunga tauira toto 00:19:50.049 --> 00:19:51.740 whakatotoka ana atu i tēnei wā, no te 00:19:51.740 --> 00:19:55.970 e kore koe e matau ina etahi taiaki hou ranei etahi mea hou atu pops ake ranei 00:19:55.970 --> 00:20:00.690 me ko te mea ki te titiro i ka tīmata toia i tenei tauira hoki ki ka 00:20:00.690 --> 00:20:05.850 e mohio ana koe Jimmy Carter te peresideni. 50 ... 25 ... 00:20:05.850 --> 00:20:09.380 'amanaki Roa te taea o te ahotea ko te whakaaro tata, 00:20:09.380 --> 00:20:14.309 hoki tetahi i te Robert tonu a Rahera, i whakapono pūtaiao ahotea ko te take 00:20:14.309 --> 00:20:20.820 tetahi o anake raruraru nui. Ko te pikitia o te amerika nui tenei 00:20:20.820 --> 00:20:26.049 raruraru kaimahi ... he nui kino e karanga tākuta i te whewhe peptic 00:20:26.049 --> 00:20:33.580 e kai ana i te taiepa o te puku o te tangata. 00:20:33.580 --> 00:20:36.760 Ko te hunga mamae puku e kōrero koe e pā ana ki, 00:20:36.760 --> 00:20:40.320 te ngau, te tahunga, te hunga e tohu kitea o te whewhe pekitīlia. 00:20:40.320 --> 00:20:44.460 E toru tekau tau ki muri, he aha te te mate e haere mai ana ki te ngakau o te katoa, no koutou 00:20:44.460 --> 00:20:45.480 whakahua te ahotea ... 00:20:45.480 --> 00:20:49.180 te reira mariao, te ahotea, me mariao. Na 00:20:49.180 --> 00:20:52.840 Ko tenei te tuatahi mate e pā ana te ahotea kitea, i roto i te meka 70 tau ki muri. 00:20:52.840 --> 00:20:57.410 He aha e hiahia ana ahau ki a koutou te mahi i te mea ki te mahi i runga i tou huru. 00:20:57.410 --> 00:21:01.120 Toku huru? Ko e tika. Uri tuwhenua i runga i te ahua o nga mana'o he. 00:21:01.120 --> 00:21:04.580 Kua ka koe ke faitotonu ki a koe e pā ana ki te ara ite koe e pā ana ki te reira. 00:21:04.580 --> 00:21:07.690 Te kimi i tētahi tākuta hou tangi ano he pai whakahoki ki ahau. 00:21:07.690 --> 00:21:10.740 Te hononga i waenga i te ahotea, me 00:21:10.740 --> 00:21:15.310 tuwhenua te evanelia auraki hauora tae noa ki te tīmatanga o te 1980,. 00:21:15.310 --> 00:21:19.430 Na ka tāutuhia kairangahau Ahitereiria i te huakita 00:21:19.430 --> 00:21:22.159 rite te take nui o te keha. 00:21:22.159 --> 00:21:25.600 Na ka hurihia iho te mara katoa tenei, ko tenei, 00:21:25.600 --> 00:21:28.970 ka te reira ngā kahore ki te mahi ki te ahotea, te reira te mate kitakita. 00:21:28.970 --> 00:21:32.429 Na ahau i pai ki te bet te hawhe te gastroenterologists runga i te whenua, ka ratou 00:21:32.429 --> 00:21:36.110 rongo e pā ana ki tenei, ka haere ki waho, ka whakanuia i taua po. Tenei ko, rite tonu ki, ko te mea nui rawa 00:21:36.110 --> 00:21:39.669 rongo ... e kore ano i haere ratou ki te whai ki te noho ki raro ratou tūroro, me 00:21:39.669 --> 00:21:43.960 meinga kanohi whakapā, me te ui ratou pehea he haere i te reira, na, i tetahi mea taumaha ... 00:21:43.960 --> 00:21:48.369 ka te reira ngā kahore ki te mahi ki te ahotea, te reira te mate kitakita ... Na e kore i pai te 00:21:48.369 --> 00:21:50.269 otinga hei whakahaere ahotea, 00:21:50.269 --> 00:21:53.480 inaianei i taea te reira e te tahi mea rite ohie, ano he pire. 00:21:53.480 --> 00:22:00.830 Ko te he pakaruhanga nui. Kihai i meinga te ahotea mariao. 00:22:00.830 --> 00:22:05.440 Katia take. 00:22:05.440 --> 00:22:08.220 Ko te torutoru nga tau e i muri mai, 00:22:08.220 --> 00:22:12.600 ka mau te rangahau he tea hou. Kitea kaipūtaiao e tenei 00:22:12.600 --> 00:22:16.419 kihai i ahurei huakita whewhe-meinga ... i roto i te meka, 00:22:16.419 --> 00:22:19.770 rite nui rite e rua hautoru o te taupori o te ao nei i te reira. 00:22:19.770 --> 00:22:25.059 Na he aha e anake te hautanga o enei iwi whakawhanake mariao? 00:22:25.059 --> 00:22:28.059 Whakakitea Rangahau e ka fakamamafa'i, 00:22:28.059 --> 00:22:31.570 tīmata tutakina iho katoa pūnaha kore-faufaa te tinana, 00:22:31.570 --> 00:22:35.760 tae atu i te pūnaha ārai mate. A ka mārama e, 00:22:35.760 --> 00:22:39.290 ki te tutakina e koe ki raro te pūnaha ārai mate, huakita puku 00:22:39.290 --> 00:22:43.630 Ka taea e rere Amoko ... No te aha te ahotea mahi, 00:22:43.630 --> 00:22:48.309 Kei te muru i roto i te aravihi o to koutou tinana ki te haamata i ki te hanga o koutou taiepa puku 00:22:48.309 --> 00:22:53.679 ka tīmata ratou pirau atu i tenei huakita ... Na te ahotea 00:22:53.679 --> 00:22:59.179 Ka taea e meinga tuwhenua mā te kuku o te āheinga o to tatou tinana ki te whakaora ake. 00:22:59.179 --> 00:23:02.720 Ki te taea e te ahotea faaino i te pūnaha ārai mate, 00:23:02.720 --> 00:23:08.570 he aha atu te kaitukino e taea marohirohi i te reira? Kotahi whakahoki mai i te koroni o te whakaraua 00:23:08.570 --> 00:23:09.860 makimaki macaque 00:23:09.860 --> 00:23:15.210 e tata ana Winston-Harema, Te Tai Tokerau Carolina. Whakaaro te iwi o te ahotea rite tahi mea e pupuri ana 00:23:15.210 --> 00:23:16.730 ratou ake i te po, e aore 00:23:16.730 --> 00:23:19.820 te tahi mea e hanga ngangara i ratou kuao ratou. 00:23:19.820 --> 00:23:23.140 Otira, ka ui ki a koutou ki ahau, he aha te mea te ahotea, ka mea ahau 00:23:23.140 --> 00:23:26.150 titiro ki reira, te reira tenei tohu nui 00:23:26.150 --> 00:23:29.420 i roto i tenei te AVC, e te aha te ahotea he. 00:23:29.420 --> 00:23:32.430 No te tākuta e rua tekau Carol Shively 00:23:32.430 --> 00:23:36.290 kua ako i te iatuku o macaques. 00:23:36.290 --> 00:23:39.740 Rite pikake me Civil pononga o Ingarangi, 00:23:39.740 --> 00:23:44.150 whakarite i enei makimaki ratou ki ngā rōpū ata aroākapa, 00:23:44.150 --> 00:23:51.100 a ngohengohe tetahi ki tetahi, ki te ahotea pāpori. 00:23:51.100 --> 00:23:56.020 Ka taea e hormones Stress tīmata te whakautu Cardiovascular kino kaha, 00:23:56.020 --> 00:23:59.430 he ngakau e āki mai, i te nui ake te pēhanga toto 00:23:59.430 --> 00:24:05.030 Na, ki te ahotea whai ana'iraa, pai te pūnaha Cardiovascular o te rangatira-teitei 00:24:05.030 --> 00:24:06.000 macaque, 00:24:06.000 --> 00:24:10.390 karanga ki a ia he Tumu pīhopa, kia rerekē i tona kaimahi? 00:24:10.390 --> 00:24:12.380 00:24:12.380 --> 00:24:17.460 A, no te titiro Shively i nga iatuku o te makimaki tino, 00:24:17.460 --> 00:24:21.200 tetahi ki iti hītori o te ahotea, he ma ona iatuku. 00:24:21.200 --> 00:24:24.200 Ko iatuku o te makimaki kaimahi 00:24:24.200 --> 00:24:28.340 ka korerotia e te korero ngali ... te te iatuku kaimahi 00:24:28.340 --> 00:24:31.460 he rota atu hanga atherosclerosis 00:24:31.460 --> 00:24:35.030 ki roto ki reira i te AVC tino nei. 00:24:35.030 --> 00:24:38.330 Ahotea, a hua i te waipuke o nga hormones, i 00:24:38.330 --> 00:24:41.440 pēhanga toto nui haere, hoko uaua taiepa, 00:24:41.440 --> 00:24:45.520 hanga ratou puna mo te tohu. 00:24:45.520 --> 00:24:50.020 Na inaianei, ka ite koe moorearea, koutou iatuku e kore e whakawhānui, 00:24:50.020 --> 00:24:53.580 a e kore e uaua o koutou ngakau tiki atu toto, a e 00:24:53.580 --> 00:24:59.090 Ka taea e arahi ki te whakaeke ngakau. E kore te mea he ariā waitara tenei, e kore e te reira te tahi mea 00:24:59.090 --> 00:24:59.490 e 00:24:59.490 --> 00:25:03.480 pea mahana kia meatia e koutou tetahi mea e pā ana ki, Me ki te haere ki reira a koutou 00:25:03.480 --> 00:25:07.150 i tenei ra, no te mea te pa ana te reira i te ara o koutou mahi tinana, 00:25:07.150 --> 00:25:12.140 a ka pā i te ahotea i tenei ra e ora ai koutou apopo, me te mo tau ki te haere mai. 00:25:12.140 --> 00:25:16.750 Social me te ahotea hinengaro, 00:25:16.750 --> 00:25:21.070 ahakoa macaque, te tangata, maki touwhero ranei, e taea te Toke matou iatuku, 00:25:21.070 --> 00:25:24.790 te aukati i te rere toto, haafifi i te hauora o to tatou ngakau ... 00:25:24.790 --> 00:25:28.750 me e te tika i te timatanga o te ahotea o 00:25:28.750 --> 00:25:30.470 kanga whakamate. 00:25:30.470 --> 00:25:33.520 00:25:33.520 --> 00:25:36.799 Rangahau wawe a Robert 00:25:36.799 --> 00:25:41.539 faaite e taea ahotea te mahi ki runga ki a matou i roto i te ara i te noa atu fakailifia. 00:25:41.539 --> 00:25:45.390 Well, hoki, i te ahau tīmata 00:25:45.390 --> 00:25:49.780 i roto i tenei mahi te mea takai ana e ahau ake te arotahi ki te aha 00:25:49.780 --> 00:25:52.919 au ra i te whakaaro implausible rawa i te wa, 00:25:52.919 --> 00:25:56.950 i te ahotea ma'i, me te mau tonu te rongo ki 00:25:56.950 --> 00:26:01.730 glucocorticoids taea e rave i te tahi e rite ana unsubtle me grotesque rite 00:26:01.730 --> 00:26:07.610 patua e etahi o koutou pūtau roro. Ka rite ki te kaitono Kairangi i University Rockefeller i roto i 00:26:07.610 --> 00:26:08.760 te tīmatanga o te 80, 00:26:08.760 --> 00:26:13.210 Mahi tahi Sapolsky ki tona kaitohutohu, tākuta Bruce McEwan, 00:26:13.210 --> 00:26:20.809 ki te whai i te ara o te ahotea ki te roro. I raro ratou kiore taiwhanga ki te mau tonu 00:26:20.809 --> 00:26:21.690 ahotea, 00:26:21.690 --> 00:26:27.030 a ka korenga i ratou pūtau roro. Hanga e te kapa te kitea fakaofo. 00:26:27.030 --> 00:26:31.590 Ahakoa nga pūtau o roro noa kiore i manga whānui, 00:26:31.590 --> 00:26:35.650 tino iti fakamamafa'i kiore pūtau roro i. 00:26:35.650 --> 00:26:41.720 A he aha te tino ngā i roto i te huarahi maha, ko te wahi o te roro te wahi i tenei 00:26:41.720 --> 00:26:42.580 I tupu ... 00:26:42.580 --> 00:26:48.380 te hippocampus. Tango e koe Intro neave wā mo te 5000 tau ki muri, me te 00:26:48.380 --> 00:26:49.169 he aha koutou ako he: 00:26:49.169 --> 00:26:54.220 Kei te ako me te mahara hippocampus. Ahotea i roto i enei kiore 00:26:54.220 --> 00:26:57.600 i manawapa ki te wahi o to ratou roro kawenga mō te mahara. 00:26:57.600 --> 00:27:01.140 Stress pā mahara i roto i te rua ara. 00:27:01.140 --> 00:27:04.140 Mau e taea te ahotea ma'i huri 00:27:04.140 --> 00:27:08.000 iahiko roro, kia ngaro tatou i te aravihi 00:27:08.000 --> 00:27:13.070 ki te mahara mea rite ti'a ia tatou ki te. Nui atu 00:27:13.070 --> 00:27:17.020 Ka taea e te ahotea whakapeka i tetahi pānga, 00:27:17.020 --> 00:27:20.840 i te mea pinepine ... tirohia tatou ki rite te ahotea hanga kuware koutou, 00:27:20.840 --> 00:27:24.090 e te hanga e taea hoki ia koutou i roto i, 00:27:24.090 --> 00:27:27.960 ki te wā poto o te wā mahara mea e matau ana koutou tino pai. 00:27:27.960 --> 00:27:32.610 E matau ana matou katoa e tītohunga, e mohio ana tatou katoa e tetahi, i te hoki, i te fakamamafa'i matou 00:27:32.610 --> 00:27:34.710 tatou e kore whiwhi i tetahi moe i te katoa. Na 00:27:34.710 --> 00:27:38.299 te ata i muri mai i te toru o nga haora, e kore e taea e matou mahara he mea kotahi mō 00:27:38.299 --> 00:27:39.510 e whakamātautau whakamutunga. 00:27:39.510 --> 00:27:43.140 Tango e koe i te tangata, me te fakamamafai ratou-wa nui, te wā roa, 00:27:43.140 --> 00:27:47.730 a ka haere koe ki te whai i te hippocampus e utu te utu e rite ana te pai. I tua atu ki te 00:27:47.730 --> 00:27:49.190 kähaki to tatou hauora 00:27:49.190 --> 00:27:52.309 Ka taea e te ahotea hanga tatou ite mania pouri 00:27:52.309 --> 00:27:55.899 Whakaturia i roto i Carol Shively ki te kitea i roto i te aha 00:27:55.899 --> 00:27:59.960 e kore ia e timata ki te ngakau pouri, engari ki te pai ai 00:27:59.960 --> 00:28:03.919 Whakapae Shively e reira ko te hononga i waenganui i te ahotea 00:28:03.919 --> 00:28:07.240 i pai a te wahi e tu tatou ki runga ki te nahanaha pāpori 00:28:07.240 --> 00:28:12.049 rite noa te ahotea, hono i pai ai ki te matū o te roro 00:28:12.049 --> 00:28:17.340 ka tukua he neurotransmitter i huaina dopamine te i roto i te roro 00:28:17.340 --> 00:28:25.030 herea te reira ki receptors whakaoho i pai ai 00:28:25.030 --> 00:28:29.230 Whakamahia Shively te matawai positron tukunga tomography ki te titiro i te roro o te-fakamamafa'i kore 00:28:29.230 --> 00:28:30.010 pīhopa 00:28:30.010 --> 00:28:35.510 to tatou Tumu pīhopa. He aha te kite tatou i 00:28:35.510 --> 00:28:39.800 Ko e whakamarama nga roro o makimaki tino ake kanapa ki te rota o te dopamine 00:28:39.800 --> 00:28:40.360 here 00:28:40.360 --> 00:28:44.360 i roto i tenei rohe i te mea faufaa ki te utu me te mana'o i pai e pā ana ki te ora 00:28:44.360 --> 00:28:47.440 Shively ka titiro i te roro kaiwhakahaere 00:28:47.440 --> 00:28:51.760 he aha kitea tatou ko e nga roro o nga makimaki kaimahi 00:28:51.760 --> 00:28:55.290 He tino puhoi no reira te 00:28:55.290 --> 00:28:58.520 nui iti receptor-here e haere i runga i roto i tenei rohe 00:28:58.520 --> 00:29:02.970 he aha e, he aha te mea te reira e pā ana ki tēnei wāhi o te roro 00:29:02.970 --> 00:29:06.290 ka iti dopamine mea katoa i a koe 00:29:06.290 --> 00:29:11.120 a tawhio noa koutou kia tikanga tango e koe i ahuareka i roto i. he iti pārekareka na te 00:29:11.120 --> 00:29:14.320 E kore e Sun marama na kanapa kore ko te tarutaru kia matomato 00:29:14.320 --> 00:29:18.320 e kore e kai pangia e rite te pai ki te reira no te mea o te ara, to koutou roro te mahi e 00:29:18.320 --> 00:29:21.200 e koutou mahi e, e kei te mahi koutou roro taua ara no te mea he koe iti 00:29:21.200 --> 00:29:24.980 i runga i te nahanaha mana pāpori. Ko tētahi āhuatanga o te ana'iraa iti te te iti 00:29:24.980 --> 00:29:25.560 rangatira ★ 00:29:25.560 --> 00:29:29.790 te mau, he ara kaha āhuatanga i whiwhi koe ki te tangata i te wa, ko te 00:29:29.790 --> 00:29:32.910 e kore te noa te ana'iraa iti rawakore ranei, te reira mana'o 00:29:32.910 --> 00:29:36.940 iti ao te ranei rawakore, e tetahi o nga ara pai mo te te hapori ki te hanga i ite koe 00:29:36.940 --> 00:29:38.580 rite tetahi o te e-nots 00:29:38.580 --> 00:29:41.670 Ko te ki te mirimiri tou ihu i runga, me te mo a mo ano 00:29:41.670 --> 00:29:45.970 ki te mea e kore koutou e whai. Richmond California 00:29:45.970 --> 00:29:50.110 he pa i reira e taea te purepure tika ngā rōpū tirohanga i tou waka 00:29:50.110 --> 00:29:54.190 Ko te haere auau o te mafatu Jeffrey Ritterman tenei 00:29:54.190 --> 00:29:58.250 Ka taea e koe te ako i te rota e pā ana ki te pouri me te 00:29:58.250 --> 00:30:01.790 putanga hauora noa i te mau vahi e toro ana koe me 00:30:01.790 --> 00:30:06.080 i roto i tenei tata, ko te tino pai te tümanako te ora, me te 00:30:06.080 --> 00:30:11.530 He tino hauora te nuinga o te iwi, me te rite tae tatou i te tihi o te pukepuke i te reira 00:30:11.530 --> 00:30:14.710 whiwhi ki te waiho he iti bit iti 00:30:14.710 --> 00:30:18.220 fana'o a rite hanga tatou i tenei whakawhitinga 00:30:18.220 --> 00:30:21.750 haamata te tūnga pāpori ki te maturuturu 00:30:21.750 --> 00:30:24.960 a correspondingly i roto i aua wāhi 00:30:24.960 --> 00:30:30.600 Ko nui kino te putanga hauora, me te kore e haere e enei iwi ki te whai 00:30:30.600 --> 00:30:32.420 te tümanako ora taua 00:30:32.420 --> 00:30:39.120 rite te iwi i roto i taua wāhi o te piha haapiiraa waenganui tatou tīmata i roto i. 00:30:39.120 --> 00:30:44.070 He iwi i runga i te kaitiaki, e mataara, kei te noho ratou te iwi i te ora atu taumaha 00:30:44.070 --> 00:30:49.090 Ko te hapori e hua hormones te ahotea nui i roto i te iwi i tenei 00:30:49.090 --> 00:30:53.510 Me roanga TE E TE Reira TONA takoha. Ko tētahi O O tākuta Ritterman 00:30:53.510 --> 00:30:56.780 manawanui ko-tau 65-tawhito Emanuel Johnson 00:30:56.780 --> 00:31:02.530 tona mahi he whakaaro arata'iraa i roto i te kotahi o noho tino mōrearea Amerika o 00:31:02.530 --> 00:31:05.900 pai whakamutunga tau mau ahau whakaaro i matou e wha tekau whitu homicides 00:31:05.900 --> 00:31:10.380 te wha ra whakamutunga i roto i ta matou 11 pupuhiraa e toru mate 00:31:10.380 --> 00:31:15.320 a ma iwa nga wa i roto i te tekau kei te haere te reira ki te waiho i te whanaunga 00:31:15.320 --> 00:31:20.530 tangata ranei peti TE E E Ahau mohio Nga Ki kuao. Hoki Emanuel Johnson 00:31:20.530 --> 00:31:23.780 i reira ko te utu mo te mau tonu te rongo ki tenei te ahotea 00:31:23.780 --> 00:31:29.090 E Tau Rima Ki Muri I Ahau Ahau he whakaeke ngakau he Mate Huka Rawa. I Ki TE TE mahi I Runga I Reira E Ahau 00:31:29.090 --> 00:31:30.020 tonu 00:31:30.020 --> 00:31:33.380 no te mea kua i ahau i roto i tenei mahi e rua tekau nga tau, kia tika te reira taumaha 00:31:33.380 --> 00:31:36.600 tika te mahi i te mahi, na i runga i nga tau e, e mohio ana koe 00:31:36.600 --> 00:31:40.670 te cholesterol, te pēhanga toto, ka haere mai te huka i runga i muri mai 00:31:40.670 --> 00:31:44.410 engari ko nga wa katoa te ahotea i roto i te aroaro o ka haere mai ratou i runga i 00:31:44.410 --> 00:31:49.680 Kia korero ai te tinana Emanuel Johnson o ano tetahi atu kōrero o te ahotea 00:31:49.680 --> 00:31:52.690 te ako Whitehall i Ingarangi 00:31:52.690 --> 00:31:57.480 kitea te hononga i waenganui i maere ahotea, tou tūranga i roto i te aroākapa pāpori 00:31:57.480 --> 00:32:02.920 Me pehea a kakahuria E E koe I Runga I taimaha TE. Na E E kore Kia Mau AI Ki tika 00:32:02.920 --> 00:32:05.930 maka ana i runga i te taimaha o te tohanga, engari ano hoki 00:32:05.930 --> 00:32:09.340 o taua taimaha, me te tohatoha o taua taimaha 00:32:09.340 --> 00:32:14.190 whakawaha ana ki runga ki a tawhio noa te pokapū, ko te ana ki te tūranga i roto i te nahanaha 00:32:14.190 --> 00:32:18.770 me i roto i te tahuri kia pā ana ki ngā huarahi ahotea ma'i 00:32:18.770 --> 00:32:22.660 na ka mea tatou, e tupu i roto i te makimaki 00:32:22.660 --> 00:32:27.010 no te mea whakarite ratou ratou i roto i te nahanaha rawa, a tahuri te reira i roto i taua reira 00:32:27.010 --> 00:32:27.560 mahi 00:32:27.560 --> 00:32:31.800 Ko atu pea ki te whai ngako i roto i to ratou puku makimaki kaimahi 00:32:31.800 --> 00:32:37.600 he makimaki Tino. Whakaaro Ahau TE mīharo Rawa 00:32:37.600 --> 00:32:40.860 kitea e 00:32:40.860 --> 00:32:45.640 Kua hanga e ahau i roto i toku taiwhanga ko tenei whakaaro e te ahotea 00:32:45.640 --> 00:32:49.610 mau i taea e te huri i te ara whakatakoto e koe te ngako ki runga ki o koutou tinana 00:32:49.610 --> 00:32:53.950 ki ahau, ko taua he whakaaro rerekē e taea e koe mau 00:32:53.950 --> 00:32:58.460 whakarereketia te ara tohaina ngako te 00:32:58.460 --> 00:33:03.560 Whakaaro Sapolsky Shively me etahi atu te ahotea i taea e te take tino i roto i te ao 00:33:03.560 --> 00:33:04.890 mōmona urutā 00:33:04.890 --> 00:33:08.270 Kawea ngako Ahakoa kino i runga i te taha ahotea 00:33:08.270 --> 00:33:15.370 Ko TE ngako Kino. E mohio ana koe E ngako kawea I Runga I TE kātua Mau ranei 00:33:15.370 --> 00:33:20.630 i roto i te puku nui kino he mo koutou i te kawea ngako kē i roto i te tinana 00:33:20.630 --> 00:33:24.820 mahi a te reira rerekē, hua reira ngā momo o 00:33:24.820 --> 00:33:28.720 hormones me ngā matū, me he rerekē ngā pānga i runga i te hauora koutou 00:33:28.720 --> 00:33:32.010 te mea e te reira e mahi 00:33:32.010 --> 00:33:35.910 mo te takitahi, e hiahia ana ratou ki te utu 00:33:35.910 --> 00:33:39.770 whakaiti TE ahotea. Whakaaro Ahau I TE I roto raruraru I to tatou sotaiete Ko E kore mahi Matou 00:33:39.770 --> 00:33:42.920 uara te ahotea whakaiti tatou i roto i te meka uara te ritenga 00:33:42.920 --> 00:33:48.420 Faahiahia matou i te tangata nei i multitasks kore anake, me te mahi e rua nga mea ei te kotahi 00:33:48.420 --> 00:33:52.380 I mea engari Nga Rima E TE kotahi. Faahiahia Matou I taua tangata. Te aha ratou E whakahaere 00:33:52.380 --> 00:33:52.850 e mohio ana koe 00:33:52.850 --> 00:33:55.890 e te he taumaha mīharo 00:33:55.890 --> 00:34:01.120 ara ki te ora to tatou ki te taui i to tatou uara me te iwi uara te hunga e matau 00:34:01.120 --> 00:34:10.150 he ora taurite, me te nehenehe roa 00:34:10.150 --> 00:34:14.590 heheu kotahi taime te faaho◊ii roto i te aamu e te ahotea kia roto i te meka 00:34:14.590 --> 00:34:22.679 tūkino ia tatou i mua i te roa o tatou e ara mōhio 00:34:22.679 --> 00:34:26.079 Holland mutunga 1944 00:34:26.079 --> 00:34:29.619 he hotoke nanakia, me te ope ta'efaimeesi mahi o 00:34:29.619 --> 00:34:32.730 e runanga ana ki te hemokai i te iwi 00:34:32.730 --> 00:34:37.639 Kei te mohiotia te reira rite te matekai hotoke Tatimana mo te hunga e ora i teie mahana 00:34:37.639 --> 00:34:42.920 Kei te vavahi-haamana'oraa enei. 00:34:42.920 --> 00:34:46.699 Kahore I Ahau. Ahau Taku TAMA I taea E, E kore whangai. 00:34:46.699 --> 00:34:50.050 Ko ahau na te mate. 00:34:50.050 --> 00:34:53.179 A ka ki te tango i te tiaki o te tamaiti ia koe. 00:34:53.179 --> 00:34:56.090 Kitea e ahau e whakamataku. 00:34:56.090 --> 00:34:59.400 Haere ahau ki te hahi i te Dam muri ki te whare, 00:34:59.400 --> 00:35:03.330 a ka ui te wahine a te tohunga a ki te e whakaara ia taku tamaiti rite te roa rite ki te whawhai ka mau wahi. 00:35:03.330 --> 00:35:09.080 No te mea e kore e taea e ahau te reira i muri. 00:35:09.080 --> 00:35:13.730 rongo kairangahau Tatimana Tessa Roseboom i tokomaha o te hunga haamana'oraa fakamamahi 00:35:13.730 --> 00:35:17.960 ia me tona tīma hiahia ki te mohio, ki te kahore tetahi pānga roa 00:35:17.960 --> 00:35:21.540 I mohio Roseboom 00:35:21.540 --> 00:35:25.630 e to tatou tino whakautu ki te matekai i te nui i te ara ano whakautu ratou ki ētahi atu 00:35:25.630 --> 00:35:26.410 stressors 00:35:26.410 --> 00:35:29.480 na whakaturia i roto i ia ki te kite, ki te i te fetuses o 00:35:29.480 --> 00:35:34.800 wahine hapu i roto i enei ra fifi i taea pea te pāngia e te ahotea 00:35:34.800 --> 00:35:40.620 no te mea o te hu'ahu'a record hono tauhi-i te Tati 00:35:40.620 --> 00:35:44.560 I taea e ki te tāutu i runga i 2400 te iwi Roseboom 00:35:44.560 --> 00:35:49.740 Ko Wai I ahei I pānga. Ia Me TONA KAPA 00:35:49.740 --> 00:35:53.430 tātarihia te raraunga i te hunga i whanau i roto iai muri i te matekai 00:35:53.430 --> 00:35:59.470 Mai Ki Ka haere a TE mutunga maere. Whakaaro Ahau taea E E E mea koutou 00:35:59.470 --> 00:36:02.580 i kitea enei pēpi ki te ahotea 00:36:02.580 --> 00:36:07.750 i roto i te ora fetal me e ratou te mamae tonu te mau hopearaa o taua 00:36:07.750 --> 00:36:11.040 inaianei, e ono tekau tau i muri mai. 00:36:11.040 --> 00:36:15.380 E rave rahi o te Tati matekai hotoke tamariki ora i teie mahana 00:36:15.380 --> 00:36:21.170 katoa i roto i to ratou Heoi maha waha tonu nga pokapoka o te whawhai 00:36:21.170 --> 00:36:25.250 i kitea e matou e te pēpi i hapu i roto i te matekai 00:36:25.250 --> 00:36:28.630 te whai i te nui haere te tūpono o te mate Cardiovascular to ratou 00:36:28.630 --> 00:36:31.870 hypercholesterolemia atu e ratou 00:36:31.870 --> 00:36:35.910 aro atu ki te fakamamafa'i me te tikanga kei roto i 00:36:35.910 --> 00:36:39.170 hauora iti atu i te iwi te hunga i whanau ki te aroaro o te matekai 00:36:39.170 --> 00:36:42.810 ranei ka hapu i muri ia reira 00:36:42.810 --> 00:36:46.200 whakaaro kairangahau e taiaki te ahotea i roto i te toto o te whaea 00:36:46.200 --> 00:36:50.020 rongo i te tauiraa i roto i te pūnaha io o te kukune rite takatakahi reira ki 00:36:50.020 --> 00:36:50.930 hemokai 00:36:50.930 --> 00:36:55.930 ko tenei nga fetuses tuatahi tūtaki ki te ahotea 00:36:55.930 --> 00:37:00.130 e ono tekau i muri i te tinana o enei hotoke tamariki matekai Tatimana 00:37:00.130 --> 00:37:04.910 kihai I tonu wareware. He aha nei tatou I matau I teie Ko E 00:37:04.910 --> 00:37:08.859 e kore te mea noa koutou pūtau ngako e hau ake te whakaraerae ki te hanga ake 00:37:08.859 --> 00:37:13.579 ki ngā rite tenei, te reira to koutou matū roro, te reira to outou aravihi no te haapii mai 00:37:13.579 --> 00:37:15.829 te reira i to outou aravihi 00:37:15.829 --> 00:37:19.980 ki te whakautu ki te ahotea Āta, kaua ki te maladaptively 00:37:19.980 --> 00:37:23.740 pehea ngāwari taka koutou ki te korekore, pehea whakaraerae e koe ki hinengaro 00:37:23.740 --> 00:37:24.819 disorders 00:37:24.819 --> 00:37:29.030 ano tetahi kingitanga i roto i te i te wheako wawe, me te ahotea wawe e taea te waiho i te tino 00:37:29.030 --> 00:37:33.890 tapuwae kino rawa. Ki te i i ahau he 00:37:33.890 --> 00:37:36.890 kōwhiringa e kore e ahau i etehi ki te kia 00:37:36.890 --> 00:37:40.039 pourua tena ko tenei e ahau pourua ahau 00:37:40.039 --> 00:37:44.410 Ka whai i ahau ki te ora ki a reira. Te uaua ki te ahau hoki kia ngāwari. 00:37:44.410 --> 00:37:48.220 Ko ahau rawa tere ki te riri. 00:37:48.220 --> 00:37:51.359 00:37:51.359 --> 00:37:54.450 He aha te āhuatanga matekai hotoke Tatimana ko e pā ana ki he 00:37:54.450 --> 00:37:58.569 wheako, tīmata roa taiao i mua i whanau, me te kino 00:37:58.569 --> 00:38:02.369 Ka taea e ngā taiao taumaha hoatu e ka waiho pokapoka 00:38:02.369 --> 00:38:10.430 tonu i te ora rua. 00:38:10.430 --> 00:38:16.490 00:38:16.490 --> 00:38:25.740 00:38:25.740 --> 00:38:26.630 Kei te tango matou 00:38:26.630 --> 00:38:31.269 matimati no te mea kua te taua matimati rite tetahi tetahi kahore maki touwhero. 00:38:31.269 --> 00:38:35.319 Na tika ka tangohia e tatou gummi pea, me ahau tera ahau ki te tiki i runga i reira, ka tiki i ana. 00:38:35.319 --> 00:38:40.999 I roto i tenei tau whakatupuranga-maha rangahau, 00:38:40.999 --> 00:38:44.819 Robert nana nei i pau tona tuhi mahi whakanuitia pānga i runga i te 00:38:44.819 --> 00:38:45.630 takitahi 00:38:45.630 --> 00:38:50.759 a ki runga ki te pūtau aroturuki te ara o te ahotea noa hohonu ki to tatou tinana 00:38:50.759 --> 00:38:55.400 Ko tētahi o te ahunga hou tino ngā i roto i te rangahau te ahotea 00:38:55.400 --> 00:39:00.150 Kei te tango i te pānga o te ahotea ki raro, ki te raka, me te taumata nati 00:39:00.150 --> 00:39:04.630 me pehea e mahi pūtau, me pehea e mahi ira, e tau he hawhe tatini i mua i taea e tangata 00:39:04.630 --> 00:39:05.210 whakaaro 00:39:05.210 --> 00:39:10.849 nga mea rahi telomeres hanganga ira i huaina 00:39:10.849 --> 00:39:15.359 e tiaki nga pito o to tatou pūira i te fraying 00:39:15.359 --> 00:39:19.420 rite tonu tatou i to tatou telomeres whakapoto, he aha te mea ngā 00:39:19.420 --> 00:39:22.910 Ko te ahotea i te ara o nga hormones ahotea 00:39:22.910 --> 00:39:26.779 Ka taea e whakatere i te shortening o telomeres, na te whakaaro ko te hoki 00:39:26.779 --> 00:39:28.700 te takatu kaumatua taua tangohia 00:39:28.700 --> 00:39:32.710 ki te koe i te taata iti-te ana'iraa nei i ngā tika marinating i roto i hormones ahotea 00:39:32.710 --> 00:39:38.150 E haere ana koutou telomeres Ki TE poto. Na pehea E tenei kitenga pāharakeke TE TONO 00:39:38.150 --> 00:39:38.900 ki a tatou 00:39:38.900 --> 00:39:42.690 San Rafael California 00:39:42.690 --> 00:39:47.549 pupuri ana kotahi te wiki Janet Lawson i te whakaritea tino nui 00:39:47.549 --> 00:39:52.200 piri ia metua vahine atu te hunga faaite e hua i mau tonu tūkunga 00:39:52.200 --> 00:39:56.569 ahotea tonotono. Na ... engari wetekina E ia TONA pauna, Me E TE TE wahi wehiwehi 00:39:56.569 --> 00:39:59.819 na tika haere matou i roto i mau whakamutunga po, a hokona he potae hou noa mō te fun 00:39:59.819 --> 00:40:03.769 Ngā whiwhi ia pakeke me te hiahia ana ake motuhake ngā uaua whiwhi i te reira 00:40:03.769 --> 00:40:07.309 Ko ia o enei wahine whaea ki te tamaiti hauā 00:40:07.309 --> 00:40:11.589 Te hoki matou taku tama anake 8 me a reira te nui e taea e ahau te rahurahu a kahore ahau e tukua 00:40:11.589 --> 00:40:12.680 ki ahau haere 00:40:12.680 --> 00:40:16.509 I roto Rawa Nui I, taea E E E kore I. I Ahau I TE I HoA tata nei mea Ki a Ahau 00:40:16.509 --> 00:40:20.739 e mohio ana koutou whakaaro ahau ki a koe tino e fakakaukau maka ana Lexie i te fare, me te 00:40:20.739 --> 00:40:24.249 i te tino taumaha i roto i, io ano ki te whakaaro 00:40:24.249 --> 00:40:28.289 wahou na ... 00:40:28.289 --> 00:40:32.349 na te reira rite pehea e taea e koe 00:40:32.349 --> 00:40:35.980 Ara TE mea E? Ko ia, E mohio iti ana koe he kaumeá 00:40:35.980 --> 00:40:39.999 te ia, ahakoa e kore e taea te kōrero tino ia 00:40:39.999 --> 00:40:45.960 aroha ia 00:40:45.960 --> 00:40:50.230 aroha ia 00:40:50.230 --> 00:40:53.540 Ka haere mai enei wahine faahiahia ki te aro o te kaikoiora 00:40:53.540 --> 00:40:58.520 Doctor Erihapeti Blackburn. Kihai Ahau I mohio tika Nga Ki Mau taata 00:40:58.520 --> 00:41:02.710 engari e mohio ana ahau ki nga kōrero, me ahau he whaea ahau, a ka rongo ahau i pā ana ki tenei 00:41:02.710 --> 00:41:03.380 aropā 00:41:03.380 --> 00:41:06.540 Ahau i whakaaro tino ko reira aonga te rapu i roto i 00:41:06.540 --> 00:41:10.330 tino mea e tupu ana i te ngakau o nga pūtau i roto i te 00:41:10.330 --> 00:41:15.490 enei whaea e mahi i te taua mea fifi mo te taua wa roa 00:41:15.490 --> 00:41:20.750 tākuta Blackburn he rangatira i roto i te mara o te rangahau telomere. 00:41:20.750 --> 00:41:24.580 To tatou 46 pūira, e tepe atu ratou 00:41:24.580 --> 00:41:28.910 I ia mutunga I telomeres. Tangata I mohio I TE I roto tangata 00:41:28.910 --> 00:41:32.240 weta telomeres me to ratou fraying iho ki runga ki te ora 00:41:32.240 --> 00:41:35.680 e kia pāngia e te ahotea tonu, a pera, 00:41:35.680 --> 00:41:38.840 faaoti matou e titiro tatou i tenei aropā o 00:41:38.840 --> 00:41:44.030 fakamamafa'i chronically whaea. Na Ka Ki Matou faaoti UA TE TE tupu Ki mea ui to ratou 00:41:44.030 --> 00:41:47.080 telomeres a ki te tiaki o ratou telomeres. 00:41:47.080 --> 00:41:50.790 He aha i kitea e matou i te roa o te telomeres 00:41:50.790 --> 00:41:54.220 pā hāngai ki te nui o te ahotea 00:41:54.220 --> 00:41:57.609 Ko te i raro i tētahi, me te maha o nga tau 00:41:57.609 --> 00:42:02.130 E Kua Kua ratou I raro I ahotea TE. Ka peheé metua vahine fakamamafa'i O TE TE arotahi 00:42:02.130 --> 00:42:04.450 ako i te hoa tākuta o Blackburn, 00:42:04.450 --> 00:42:07.750 hinengaro Elissa Epel. 00:42:07.750 --> 00:42:11.570 Whaea o nga tamariki taitamariki, ko te rōpū tino fakamamafa'i. 00:42:11.570 --> 00:42:14.920 E maha whakaōrite ratou whakataetae tono, ano he mahi 00:42:14.920 --> 00:42:19.270 me te tamaiti te aupururaa, a maha e kore e whai wa ki te tango i te tiaki o ratou. 00:42:19.270 --> 00:42:22.910 Na, ki te tāpiri koe i runga i te tihi o taua, ko te pikaunga anō o te atawhai 00:42:22.910 --> 00:42:27.050 hoki te tamaiti ki te matea motuhake, e taea e te reira rahi. 00:42:27.050 --> 00:42:31.340 Ka taea e wahi ki reira nga whenua rahui tino e paturu te iwi, 00:42:31.340 --> 00:42:34.930 a ki te e fakamamafa'i ratou, ki te pūrongo ratou te ahotea, ahu ratou ki te mate mua. 00:42:34.930 --> 00:42:40.080 Enei wahine i poroa telomeres, heke mahi o tenei pūmua whākōkī, 00:42:40.080 --> 00:42:44.180 me te tokomaha rawa rawa taratara mo nga tau i tango koe tiaki o te chronically 00:42:44.180 --> 00:42:45.090 tamaiti kino, 00:42:45.090 --> 00:42:48.490 ka koe te pakeke e ono nga tau utu o te hoholo. 00:42:48.490 --> 00:42:51.859 Ko te mau tenei, e kore e he tika tētahi arahina tenei ... 00:42:51.859 --> 00:42:55.500 he mau, a hauora nui tenei 00:42:55.500 --> 00:43:00.400 toulekeleká haere i runga i, a ka taea e kite ia tatou e te mau meinga reira 00:43:00.400 --> 00:43:03.620 i te ahotea tonu. 00:43:03.620 --> 00:43:07.200 Ko Reira he tumanako. Doctor Tahi-Blackburn he kitea 00:43:07.200 --> 00:43:10.660 whākōkī, telomerase, e taea hanga i te kino. 00:43:10.660 --> 00:43:15.080 TE aha Ko Ahau I tonu Karanga O TE TE riri tumanako pai ... Ko E. E pai ... Ko AE. 00:43:15.080 --> 00:43:19.290 Raraunga whakataki 00:43:19.290 --> 00:43:24.580 fokotu'u e te hui o te hinengaro, pērā i tenei, kia mau i te painga hauora, 00:43:24.580 --> 00:43:27.790 na roto i te whakaongaonga i te pānga whakaora o te telomerase. 00:43:27.790 --> 00:43:32.800 A ka kata a kata, ki te kahore koutou e kata, wareware reira, e kore e taea e koe ... Ko te ... 00:43:32.800 --> 00:43:37.120 He aha i kitea e ahau, ko e te katakata, ko te tahi mea ... 00:43:37.120 --> 00:43:41.480 i reira te he taumata etahi o te ngākau pango e to tatou e pā ana ki to tatou kuao 00:43:41.480 --> 00:43:45.720 e tatou mauruuru anake, kei tatou i te hunga anake te hunga e whiwhi i te ngahau, me 00:43:45.720 --> 00:43:48.780 i roto i te ara, ko tatou te hunga anake e whakaaetia ki te kata i te ngahau. 00:43:48.780 --> 00:43:53.620 Ko tētahi o nga pātai i roto i te mara te ahotea he, e mohio ana koutou, he aha nga kai hohe 00:43:53.620 --> 00:43:57.160 e whakaiti te ahotea, me e whakatairanga pikinga? 00:43:57.160 --> 00:44:01.120 Na ka aroha a me te atawhai mō ētahi atu 00:44:01.120 --> 00:44:06.020 tetahi pea kai O TE hunga Tino Nui. Na, TE TE hunga pea āhuatanga 00:44:06.020 --> 00:44:08.920 e whakatairanga pikinga, ka whakanui i telomerase, 00:44:08.920 --> 00:44:12.030 a ka pupuri i to tatou pūtau rejuvenating me te whakaoranga 00:44:12.030 --> 00:44:18.320 Na, pea tūhono ki a te tautururaa ia vetahi ê 00:44:18.320 --> 00:44:22.950 Ka taea e te tauturu ki te tata'i tatou iho, a pea noa ora roa ake, 00:44:22.950 --> 00:44:26.250 oraraa tōtika. 00:44:26.250 --> 00:44:30.780 Rua tekau tau ki muri, ka Robert he arokite rawa o tenei whakaaro. 00:44:30.780 --> 00:44:35.770 Ko te ope tuatahi ia ako ake, nga pikake ongo'i ia tata ki te 00:44:35.770 --> 00:44:39.210 a kua tuhituhia pukapuka e pā ana ki, i tukua e te aitua. 00:44:39.210 --> 00:44:43.500 E whai te reira i te pānga hohonu i runga i tona rangahau. 00:44:43.500 --> 00:44:49.740 Ko te ope Keekorok ko te tetahi tīmata ahau ki te toru tekau tau ki muri, 00:44:49.740 --> 00:44:54.080 a ko ratou taketake tou ope i te wa maki touwhero tawhito, a nei te tikanga 00:44:54.080 --> 00:44:57.760 he tane kaitaua, a ko te tino papanga te hapori, me te 00:44:57.760 --> 00:45:01.950 ka mau uwha he rota o te pouri, me koutou tumu atu te ope whatanga maki touwhero. 00:45:01.950 --> 00:45:05.910 Na ka e pā ana ki, e teie nei tata rua tekau tau ki muri 00:45:05.910 --> 00:45:12.700 te tahi mea fakalilifu a pūtaiao rawa ngā hoko ki taua ope. 00:45:12.700 --> 00:45:17.100 Ka mau te ope Keekorok ki e whai ana hoki te kai i roto i te puranga paru o te rongonui 00:45:17.100 --> 00:45:20.140 moe tāpoi. 00:45:20.140 --> 00:45:24.390 Ko Reira nekehanga Mate TE. Te kai ngā Paru 00:45:24.390 --> 00:45:27.500 fakamele'i ki te kohi. 00:45:27.500 --> 00:45:32.780 Ko te hua ko te mate tata te hawhe te tane i roto i te ope. 00:45:32.780 --> 00:45:34.920 00:45:34.920 --> 00:45:39.890 E kore e unreasonably, ua pouri ahau kia rite ki te reinga, me te tino whakatara riri e pā ana ki te mea 00:45:39.890 --> 00:45:40.599 tupu. 00:45:40.599 --> 00:45:45.369 E mohio ana koe, ina, ko koe e 30 tau taea e koe, ki te whakapau i te rota o te aau i runga i 00:45:45.369 --> 00:45:46.919 he ope maki touwhero, a 00:45:46.919 --> 00:45:50.559 i reira ko te rota o te aau i reira. 00:45:50.559 --> 00:45:54.829 Hoki Robert, ka puta i te tekau tau o te rangahau ki te kua ngaro. 00:45:54.829 --> 00:45:58.519 Otiia ka hanga e ia he mātakitaki pākiki 00:45:58.519 --> 00:46:02.400 e pā ana ki te hunga i mate, i te hunga i ora. 00:46:02.400 --> 00:46:05.779 I mea tupurangi I Kihai TE Mate. I roto taua I ope, 00:46:05.779 --> 00:46:10.299 ki te he tukituki koutou, a ki te kahore i ngā hono hapori koutou, 00:46:10.299 --> 00:46:13.890 pāpori affiliative, kihai koe i noho koutou wa poipoi, me te iri i roto i, 00:46:13.890 --> 00:46:17.589 ki a koe, e ahua o te tane i mate koutou. 00:46:17.589 --> 00:46:21.660 Haere Nga Tane I alpha. Te ope Keekorok 00:46:21.660 --> 00:46:26.079 I puta node. Na Ki TE TE aha koe I mahue 00:46:26.079 --> 00:46:30.019 Rua Rite Rite Maha wahine Nga Tane. Na, Ko Nga Tane I toe, 00:46:30.019 --> 00:46:33.759 koutou i matau, tika ki te whakamahi i hāngai pūtaiao, ko ratou eé pai. 00:46:33.759 --> 00:46:37.599 Kihai ratou tēpilé kaitaua, ko ratou pai ki nga wahine, nui atu to ratou 00:46:37.599 --> 00:46:41.609 pāpori affiliative, te reira tino puta te huru i roto i te ope. 00:46:41.609 --> 00:46:46.689 A, no te tae pikake tane taiohitanga, 00:46:46.689 --> 00:46:49.689 ratou te nuinga waiho ratou ope home me ata, 00:46:49.689 --> 00:46:53.479 iku i kitea te ope hou. 00:46:53.479 --> 00:46:58.209 A, no ka e uru atu tane taiohi hou te ope, hiahia haere mai ratou i roto i pera me tuketuke tetahi rite 00:46:58.209 --> 00:47:00.479 tane taiohi wāhi kē i runga i tenei ao, 00:47:00.479 --> 00:47:04.869 a kia tangohia e te reira ratou e ono nga marama ki te ako ... e kore tatou e rite i roto i tenei ope. 00:47:04.869 --> 00:47:07.989 Matou E E kore mahi I mea Rite taua. E kore kei tatou I tukituki. Noho tatou I wa ATU TE 00:47:07.989 --> 00:47:11.869 poipoi ia ATU. Ko Marie TE TE Tahi Tahi I Tane. E kore koe E meatia I Runga I TE 00:47:11.869 --> 00:47:13.449 wahine ki te kei i roto i te huru kino koe. 00:47:13.449 --> 00:47:16.509 A e te reira i enei takatu hou e ono nga marama, a ka 00:47:16.509 --> 00:47:21.949 whakawhenumi ratou tenei momo, a ka whai ia koutou ahurea maki touwhero i roto i tenei ope ngā 00:47:21.949 --> 00:47:22.890 He ahurea o 00:47:22.890 --> 00:47:27.099 o ngā taumata tino iti o te pukuriri, me ngā taumata teitei o te hononga pāpori, kei ratou 00:47:27.099 --> 00:47:28.539 mahi e rua tekau tau i muri mai. 00:47:28.539 --> 00:47:34.640 Na ka whakaratohia te ati i Robert ki te haapiiraa faufaa, 00:47:34.640 --> 00:47:37.659 e kore e tika e pā ana ki ngā pūtau, engari pehea te 00:47:37.659 --> 00:47:42.749 ngaro O TE TE ahotea I taea E pānga sotaiete. E whai I enei Ko taua eé TE raruraru 00:47:42.749 --> 00:47:43.919 ki te pēhanga toto tiketike? 00:47:43.919 --> 00:47:48.099 No. E i teie mau takatu i te taua raruraru ki te matū whai pānga roro 00:47:48.099 --> 00:47:51.089 Ki TE manukanuka taumata ahotea taiaki? Ehara ii TE katoa. 00:47:51.089 --> 00:47:53.200 Te reira e kore te tika koutou te ana'iraa, 00:47:53.200 --> 00:47:58.349 Reira TE TE TE Ko koutou tikanga ana'iraa I roto I to koutou TE pāpori. Na Ko Pono hoki TE TE taua he tangata, 00:47:58.349 --> 00:48:02.880 Ki NOA TE rerekētanga iti. No tatou Ki aroākapa Maha, 00:48:02.880 --> 00:48:08.089 a kia te mahi kino i roto i tou kaporeihana, me kahore motuhake, me te mana e koutou 00:48:08.089 --> 00:48:09.289 me te predictability, 00:48:09.289 --> 00:48:12.309 engari koe te rangatira o te kapa poiuka kamupene i taua tau. 00:48:12.309 --> 00:48:16.030 Na koutou pai bet e haere koe ki te whai katoa o rawa hinengaro ki 00:48:16.030 --> 00:48:16.780 whakatau 00:48:16.780 --> 00:48:20.720 te reira i te mahi tika, 9 ki te 5, e kore te e aha te ao e pā ana, he aha te ao, ko te 00:48:20.720 --> 00:48:21.690 e pā ana ki he 00:48:21.690 --> 00:48:25.200 poiuka, Ko ahau te matenga o toku rōpū, titiro ake te iwi ki ahau, 00:48:25.200 --> 00:48:29.390 a ka haere mai ia koutou i roto i te taua whakatau e koe i runga i te tihi o te nahanaha e faufaa ki a koutou. 00:48:29.390 --> 00:48:36.310 00:48:36.310 --> 00:48:40.390 Well, i mahi ... me rota o te maki touwhero paru. 00:48:40.390 --> 00:48:44.050 E, 00:48:44.050 --> 00:48:50.700 i raro i nga tūkunga tika, ki te whakamātau i te wa e tika ana o te he toku koura. 00:48:50.700 --> 00:48:54.200 Meapango, he tika tenei wa a tawhio noa 00:48:54.200 --> 00:49:02.780 te whare e whai ahau ki te horoi i teie nei. 00:49:02.780 --> 00:49:06.330 Ahau ako ahau te ahotea mō te toru tekau tau i teie nei, a ahau noa 00:49:06.330 --> 00:49:09.619 korero ki te iwi to ratou kia ora rerekē, na hai kia ahau 00:49:09.619 --> 00:49:11.770 Kua whakauru katoa o tenei, me te mau ko te, 00:49:11.770 --> 00:49:15.070 rite, ahau atâ fakamamafa'i ahau, me te momo te, a 00:49:15.070 --> 00:49:19.770 ruarua fekuki, a kia ako aha atu ahau i te mea 80 haora i te wiki? 00:49:19.770 --> 00:49:24.540 I taea e ngaro He tika nga mea katoa tohutohu e ahau ona whanaungatanga katoa ki te takere i runga i mate 00:49:24.540 --> 00:49:26.810 i te whakaeke ngakau i roto i toku 50s wawe. 00:49:26.810 --> 00:49:30.109 E kore au e ahau te pai i mahi i te ahotea. 00:49:30.109 --> 00:49:34.490 E mohio ana koe, e aroha ana ahau ki toku mahi, me te aroha ana ahau ki tetahi mea e mahi ana i ki toku painga ko te 00:49:34.490 --> 00:49:36.560 āhuatanga katoa o reira, na e te pai ... 00:49:36.560 --> 00:49:40.780 Ahakoa, ko te tino mārama tenei te wahi rerekē 00:49:40.780 --> 00:49:43.960 atu i te Savannah i Africa Te Tai Rāwhiti. 00:49:43.960 --> 00:49:47.710 Ka taea e te mahi e koe te pūtaiao i konei e te tino rerekē, me te 00:49:47.710 --> 00:49:51.180 atu ngā i roto i te tahi mau ara, taea e koe ua wera i runga i te wā ake 00:49:51.180 --> 00:49:52.800 Ko te atu 00:49:52.800 --> 00:49:55.990 ngā ao, rerekē i roto i te rota o huarahi 00:49:55.990 --> 00:50:02.680 engari i reira ko te rota i roto i reira e koe ma'iri pono. 00:50:02.680 --> 00:50:07.900 00:50:07.900 --> 00:50:10.770 He ko te wahi tino semeio, i reira 00:50:10.770 --> 00:50:14.190 reka kai katoa pai, me a koe 00:50:14.190 --> 00:50:21.510 tekau ATU TE mōhio O Nga Sensation. Ko Ki TE wahi pakeke tenei 00:50:21.510 --> 00:50:24.910 haere mai ki te tau i muri i te tau, kahore whiwhi, whakaaro ahau, he rawa 00:50:24.910 --> 00:50:27.990 pākia rerekē, me te ngākau. 00:50:27.990 --> 00:50:31.090 Ko ahau atu extroverted konei, atu ahau, 00:50:31.090 --> 00:50:34.760 oaoa atu ... 00:50:34.760 --> 00:50:38.570 Ko te he wahi pakeke e kore e ki te oaoa. 00:50:38.570 --> 00:50:42.200 00:50:42.200 --> 00:50:45.500 Na kotahi 00:50:45.500 --> 00:50:49.410 raau ki te ahotea kia te rapu i te vahi i reira to tatou mana 00:50:49.410 --> 00:50:53.380 engari me pehea e tatou tatau ki te wa katoa noho tatou i te ohipa 00:50:53.380 --> 00:50:57.220 E mea ana ahau ki te mea kua tatou i haapii i 00:50:57.220 --> 00:51:01.340 te ako Whitehall, nga ako o makimaki kore-tangata i 00:51:01.340 --> 00:51:05.380 Ko nga tikanga i roto i nei te iwi e ora me te mahi 00:51:05.380 --> 00:51:08.550 He tino faufaa mō te hauora 00:51:08.550 --> 00:51:11.740 Matua kāwanatanga pononga Sara Woodhall 00:51:11.740 --> 00:51:15.610 hua pai Nga Mana O TE. E kore mahi TE Ahau 00:51:15.610 --> 00:51:19.270 whakaaro mamae ahau i te ahotea kore ahau e mahi i te 100 haora i te wiki 00:51:19.270 --> 00:51:23.890 Whakahaere ahau i te nui o te mahi e mahi ahau ki te kia e 00:51:23.890 --> 00:51:27.680 Ahau e taea e tonu ki te whakaora i te wā roa- 00:51:27.680 --> 00:51:31.290 Mana ... te nui o te mana, ko te tane e pā ana 00:51:31.290 --> 00:51:34.600 ki te wahi e koe i roto i te aroākapa mahi 00:51:34.600 --> 00:51:38.120 a he aha i kitea e matou he i roto i te whānui 00:51:38.120 --> 00:51:41.340 pūrongo iwi ki a tatou e kua kino ka mea 00:51:41.340 --> 00:51:44.710 kua riro i te nui o te ahotea mahi ake 00:51:44.710 --> 00:51:49.850 haere ratou reiti Mate AKE. Pūrongo HEA TE tangata a tatou E Ki Ka Mana AKE E ratou 00:51:49.850 --> 00:51:53.850 e te tukinotia ratou ake tika i te mahi, i reira he nui ake te whakawa 00:51:53.850 --> 00:51:57.060 i roto i te moni o te maimoatanga kia e whiwhi nga mea pai, 00:51:57.060 --> 00:52:01.180 Nui O TE E TE Mate Ki haere raro. Kua Kua Ahau Ahau Rawa waimarie 00:52:01.180 --> 00:52:06.300 E kore Ahau I mohio Ki Ki raruraru TOKU hauora. Otira E kore TE mea katoa Pera waimarie 00:52:06.300 --> 00:52:10.700 na ko te reira te whakahaunga mo te nuinga o tatou nui 00:52:10.700 --> 00:52:15.530 E E kore nei ii TE Runga? Homai iwi ATU wāhi I roto I whai mahi TE E hoatu Ki ratou a mea I roto I AKE 00:52:15.530 --> 00:52:16.570 he aha e mahi ratou 00:52:16.570 --> 00:52:20.190 hoatu ki a ratou ake utu mo te nui o tautooraa hoatu e ratou i roto i 00:52:20.190 --> 00:52:23.900 a pai kia mau ai ki e kore e koe noa i te wāhi mahi hauora 00:52:23.900 --> 00:52:29.070 engari he wāhi mahi atu hua me. 00:52:29.070 --> 00:52:32.160 Ki te whakatutuki i te tohu o te mana kua whakahaere ahau 00:52:32.160 --> 00:52:36.470 i te taime au e ahau i roto i te ti'araa tino pai ko tenei, ko te wā tuatahi ite ahau 00:52:36.470 --> 00:52:37.270 Kua i ahau 00:52:37.270 --> 00:52:41.540 he nei rangatira Te I mauruuru I Ahau. nuinga TE E E kore hoki ia ia Hui KAPA Noho 00:52:41.540 --> 00:52:45.480 ani ia iwi ki te whai wāhi, ka taea e ia te tahi atu te iwi nohoanga 00:52:45.480 --> 00:52:50.080 Ko ia te kaiwhakahaere tūturu me ia, i te timatanga, no te hoki mai ahau o toku mate hou 00:52:50.080 --> 00:52:51.400 waiho noa e ono nga marama i ki muri 00:52:51.400 --> 00:52:54.430 ko ia pai ahau whakaaro ite ahau fe'unga 00:52:54.430 --> 00:52:58.770 whakamana 00:52:58.770 --> 00:53:02.480 Ko wai e kua whakaaro 00:53:02.480 --> 00:53:05.480 e tohu tatou tangata pikake a Robert 00:53:05.480 --> 00:53:10.430 TE Ki-Free Utopia ahotea. Kia tangi tenei 00:53:10.430 --> 00:53:15.430 he iti fanciful, engari whakaaro ahau ki ta tatou e tamata ki te waihanga 00:53:15.430 --> 00:53:20.240 Ko TE TE hapori he pai. pānga E Rua O Nga Nga Ko pikake 00:53:20.240 --> 00:53:23.970 ao nga ratonga kāwanatanga o Ingarangi, ko te pehea e taea e matou te hanga 00:53:23.970 --> 00:53:29.260 he te hapori e te tikanga e ka tukua te tangata ki te tupu 00:53:29.260 --> 00:53:32.570 me e te wahi e te pane tenei ki te waihanga 00:53:32.570 --> 00:53:39.900 he te hapori pai e whakatairanga whaihua tangata 00:53:39.900 --> 00:53:42.940 Na te aha e nga pikake haapii i te tangata toharite i roto i reira 00:53:42.940 --> 00:53:46.140 e kore e ngau tētahi e no te he koe i te ra kino 00:53:46.140 --> 00:53:51.089 e kore e whakakapi noa i runga ia ratou i roto i tetahi ahua o te tikanga, ko te noatia hononga pāpori 00:53:51.089 --> 00:53:52.730 mea kaha, me te 00:53:52.730 --> 00:53:57.619 i mea i te taata nei i te ora i roto i te ao i reira te totohe me te puku, me te pato i te mea 00:53:57.619 --> 00:54:00.140 me nga mea katoa o taua ahua o nga mea ngoi 00:54:00.140 --> 00:54:05.250 He tino nui te hunga e mea, e tetahi o te rahi momo o te feohi 00:54:05.250 --> 00:54:08.569 Ko hoatu, kaua ki te fariiraa ia 00:54:08.569 --> 00:54:14.230 aua mea katoa hanga mo te ao pai 00:54:14.230 --> 00:54:17.539 Tetahi tetahi o nga mea i te haapii pikake tatou 00:54:17.539 --> 00:54:22.220 Ko te mea e taea e ki te, i roto i te kotahi whakatupuranga taui i te mea e mahara ana ratou 00:54:22.220 --> 00:54:22.869 ki te waiho 00:54:22.869 --> 00:54:26.369 pukapuka pūnaha pāpori ahua, o whaoa kohatu, 00:54:26.369 --> 00:54:30.289 e kore tatou e he kupu whakahoki mea ka tatou kei etahi inevitabilities e pā ana ki ratou 00:54:30.289 --> 00:54:34.900 pūnaha pāpori tangata 00:54:34.900 --> 00:54:39.309 A pera, ko te pātai onoono e mau i te mahi ora o Robert 00:54:39.309 --> 00:54:43.549 e maia tatou nui ki te ako i te maki touwhero? 00:54:43.549 --> 00:54:48.440 Kihai i ora noa i te ope Kikarak kahore he ahotea 00:54:48.440 --> 00:54:52.210 oranga ratou. 00:54:52.210 --> 00:55:01.940 Taea e tatou? 00:55:01.940 --> 00:55:05.849 00:55:05.849 --> 00:55:10.240 00:55:10.240 --> 00:55:13.800 00:55:13.800 --> 00:55:16.800 00:55:16.800 --> 00:55:19.770