WEBVTT

00:00:00.000 --> 00:00:02.000
Пред неколку месеци

00:00:02.000 --> 00:00:04.000
Нобеловата награда за физика

00:00:04.000 --> 00:00:06.000
беше доделена на два тима астрономи

00:00:06.000 --> 00:00:09.000
за откритие кое беше поздравено

00:00:09.000 --> 00:00:11.000
како едно од најважните

00:00:11.000 --> 00:00:13.000
астрономски опсервации некогаш направени.

00:00:13.000 --> 00:00:15.000
А денеска, откако накусо ќе опишам што тие откриле,

00:00:15.000 --> 00:00:18.000
ќе ви зборувам за една многу контроверзна концепција

00:00:18.000 --> 00:00:21.000
која го објаснува нивното откритие,

00:00:21.000 --> 00:00:23.000
имено, за можноста

00:00:23.000 --> 00:00:25.000
дека многу подалеку од Земјата,

00:00:25.000 --> 00:00:28.000
од Млечниот пат и од другите далечни галаксии,

00:00:28.000 --> 00:00:30.000
би можеле да откриеме дека нашиот универзум

00:00:30.000 --> 00:00:32.000
не е единствениот универзум,

00:00:32.000 --> 00:00:34.000
туку, напротив, е

00:00:34.000 --> 00:00:36.000
дел од огромен комплекс универзуми

00:00:36.000 --> 00:00:38.000
кој го нарекуваме „мултиверзум“.

NOTE Paragraph

00:00:38.000 --> 00:00:41.000
Е сега, идејата за мултиверзум е чудна.

00:00:41.000 --> 00:00:43.000
Мислам... повеќето од нас биле одгледани да веруваат

00:00:43.000 --> 00:00:46.000
дека зборот "универзум" значи „сè“.

00:00:46.000 --> 00:00:49.000
А претпазливо велам „повеќето од нас“

00:00:49.000 --> 00:00:52.000
зашто мојата четиригодишна ќерка ме слушна како
зборувам за овие идеи штом се роди.

00:00:52.000 --> 00:00:54.000
Минатата година (кога) ја држев в раце

00:00:54.000 --> 00:00:56.000
ѝ реков: „Софија,

00:00:56.000 --> 00:00:59.000
те сакам повеќе од сè во универзумот".

00:00:59.000 --> 00:01:01.000
А таа се сврти кон мене и рече: „Татичко,

00:01:01.000 --> 00:01:03.000
од универзумот или од мултиверзумот?“

00:01:03.000 --> 00:01:06.000
(смеа)

NOTE Paragraph

00:01:06.000 --> 00:01:09.000
Но, и да го тргнеме на страна 
ова несекојдневно предочување,

00:01:09.000 --> 00:01:11.000
чудно е да се замислат

00:01:11.000 --> 00:01:13.000
други „кралства“ (реалности), посебни од нашево,

00:01:13.000 --> 00:01:15.000
повеќето од нив 
со фундаментално различни особености,

00:01:15.000 --> 00:01:18.000
кои со право би се нарекувале 
„универзуми по себе“.

00:01:18.000 --> 00:01:20.000
А сепак,

00:01:20.000 --> 00:01:22.000
макар што идејава, секако, 
е шпекулативна,

00:01:22.000 --> 00:01:24.000
целам кон тоа да ве убедам

00:01:24.000 --> 00:01:26.000
дека има резон да ја сфатите сериозно

00:01:26.000 --> 00:01:28.000
зашто, едноставно, сосема веројатно е 
да е точна.

00:01:28.000 --> 00:01:31.000
Приказната за мултиверзумот 
ќе ви ја раскажам во три дела.

00:01:31.000 --> 00:01:33.000
Во првиот дел

00:01:33.000 --> 00:01:35.000
ќе ги опишам резултатите
кои се наградени со Нобелова награда

00:01:35.000 --> 00:01:37.000
и ќе фрлам светло
врз една длабока мистерија

00:01:37.000 --> 00:01:39.000
која тие резултати ја разоткриваат.

00:01:39.000 --> 00:01:41.000
Во вториот дел

00:01:41.000 --> 00:01:43.000
ќе понудам решение за мистеријата

00:01:43.000 --> 00:01:45.000
базирано на пристапот наречен
„Теорија на струни“ (String theory),

00:01:45.000 --> 00:01:47.000
а токму тоа е делот во кој
идејата за мултиверзумот

00:01:47.000 --> 00:01:49.000
се појавува во приказната.

00:01:49.000 --> 00:01:51.000
Конечно, во третиот дел

00:01:51.000 --> 00:01:53.000
ќе опишам една космолошка теорија

00:01:53.000 --> 00:01:55.000
(наречена „инфлација“)

00:01:55.000 --> 00:01:58.000
којашто ќе ги обедини сите делови од приказната.

NOTE Paragraph

00:01:58.000 --> 00:02:02.000
Добро... значи, првиот дел започнува во 1929 година

00:02:02.000 --> 00:02:04.000
кога големиот астроном 
Едвин Хабл (Edwin Hubble)

00:02:04.000 --> 00:02:07.000
увидел дека сите далечни галаксии

00:02:07.000 --> 00:02:09.000
се оддалечуваат од нас,

00:02:09.000 --> 00:02:11.000
постулирајќи дека 
и самиот простор се шири,

00:02:11.000 --> 00:02:13.000
се зголемува.

00:02:13.000 --> 00:02:16.000
Е сега... ова било револуционерно.

00:02:16.000 --> 00:02:19.000
Преовладувало мудрувањето дека 
во најголеми размери

00:02:19.000 --> 00:02:21.000
универзумот е статичен.

00:02:21.000 --> 00:02:23.000
Но, дури и така,

00:02:23.000 --> 00:02:26.000
постоела една работа 
за која сите биле сигурни:

00:02:26.000 --> 00:02:29.000
ширењето би морало 
да се забавува (успорува).

00:02:29.000 --> 00:02:32.000
Исто како што и земјината гравитација

00:02:32.000 --> 00:02:35.000
го забавува издигнувањето
на нагоре фрленото јаболкото,

00:02:35.000 --> 00:02:37.000
и гравитациското влијание

00:02:37.000 --> 00:02:39.000
на секоја галаксија врз другите

00:02:39.000 --> 00:02:41.000
би морало да го забавува

00:02:41.000 --> 00:02:43.000
ширењето на просторот.

NOTE Paragraph

00:02:43.000 --> 00:02:46.000
Е сега, ајде да премотаме набрзина до 1990-тите

00:02:46.000 --> 00:02:48.000
кога тие два тима астрономи

00:02:48.000 --> 00:02:50.000
(кои ги спомнав на почетокот)

00:02:50.000 --> 00:02:52.000
биле инспирирани од размислувањето

00:02:52.000 --> 00:02:54.000
да ја мерат

00:02:54.000 --> 00:02:56.000
стапката на забавување на ширењето.

00:02:56.000 --> 00:02:58.000
Ова го сториле

00:02:58.000 --> 00:03:00.000
преку макотрпно опсервирање

00:03:00.000 --> 00:03:02.000
на бројни далечни галаксии,

00:03:02.000 --> 00:03:04.000
овозможувајќи им графички приказ

00:03:04.000 --> 00:03:07.000
за тоа како стапката на ширење
се менувала во проекција време.

00:03:07.000 --> 00:03:10.000
И еве го изненадувањето:

00:03:10.000 --> 00:03:13.000
откриле дека ширењето не забавува.

00:03:13.000 --> 00:03:15.000
Наместо тоа, откриле дека забрзува,

00:03:15.000 --> 00:03:17.000
движејќи (ширејќи) се 
сè побрзо и побрзо.

00:03:17.000 --> 00:03:19.000
Тоа е како да фрлите јаболко нагоре

00:03:19.000 --> 00:03:21.000
и тоа да се движи нагоре
сè побрзо и побрзо.

00:03:21.000 --> 00:03:23.000
Е сега, доколку видевте јаболкото
кое се однесува така,

00:03:23.000 --> 00:03:25.000
ќе сакавте да знаете „зошто?“.

00:03:25.000 --> 00:03:27.000
Што е го турка?

NOTE Paragraph

00:03:27.000 --> 00:03:29.000
Слично, резултатите на астрономите

00:03:29.000 --> 00:03:32.000
сосема се заслужни за Нобелова награда,

00:03:32.000 --> 00:03:36.000
но тие подигнаа 
едно аналогно прашање.

00:03:36.000 --> 00:03:38.000
Која сила предизвикува 
сите галаксии

00:03:38.000 --> 00:03:41.000
меѓусебно да се оддалечуваат

00:03:41.000 --> 00:03:44.000
со сè поголема брзина?

00:03:44.000 --> 00:03:46.000
Одговорот што највеќе ветува

00:03:46.000 --> 00:03:49.000
доаѓа од една стара Ајнштајнова идеја.

00:03:49.000 --> 00:03:51.000
Видете... сите ние сме навикнале 
дека гравитацијата

00:03:51.000 --> 00:03:54.000
е сила што прави една работа –

00:03:54.000 --> 00:03:56.000
ги приближува предметите.

00:03:56.000 --> 00:03:58.000
Но, во Ајнштајновата теорија за гравитација,

00:03:58.000 --> 00:04:00.000
во неговата генерална теорија за релативитет,

00:04:00.000 --> 00:04:03.000
гравитацијата може 
и да ги раздалечува нештата.

NOTE Paragraph

00:04:03.000 --> 00:04:06.000
Како? Е па...
според Ајнштајновата математика,

00:04:06.000 --> 00:04:08.000
доколку просторот е униформно исполнет

00:04:08.000 --> 00:04:10.000
со невидлива енергија,

00:04:10.000 --> 00:04:13.000
нешто како униформа,
како невидлива магла,

00:04:13.000 --> 00:04:16.000
тогаш гравитацијата
која е генерирана од таа магла

00:04:16.000 --> 00:04:18.000
би била одбивна –

00:04:18.000 --> 00:04:20.000
одбивна гравитација –

00:04:20.000 --> 00:04:23.000
нешто што е точно тоа што ни треба
за да ги објасниме опсервациите.

00:04:23.000 --> 00:04:25.000
Значи, одбивната гравитација

00:04:25.000 --> 00:04:27.000
на невидливата енергија во просторот –

00:04:27.000 --> 00:04:29.000
сега веќе ова го нарекуваме
„темна енергија“ (dark energy),

00:04:29.000 --> 00:04:32.000
но го претставив како бел чад
за да можете да ја видите –

00:04:32.000 --> 00:04:34.000
нејзината одбивна гравитација

00:04:34.000 --> 00:04:36.000
ќе предизвика галаксијата да ја оттурнува
секоја друга галаксија,

00:04:36.000 --> 00:04:38.000
предизвикувајќи ширењето да забрзува,

00:04:38.000 --> 00:04:40.000
а не да забавува.

00:04:40.000 --> 00:04:42.000
А ова објаснување

00:04:42.000 --> 00:04:44.000
претставува огромен напредок.

NOTE Paragraph

00:04:44.000 --> 00:04:47.000
Но, ви ветив и мистерија

00:04:47.000 --> 00:04:49.000
во првиов дел.

00:04:49.000 --> 00:04:51.000
Еве ја.

00:04:51.000 --> 00:04:53.000
Кога астрономите пресметале

00:04:53.000 --> 00:04:56.000
колкава количина од оваа темна енергија

00:04:56.000 --> 00:04:58.000
мора да се вбризга во просторот

00:04:58.000 --> 00:05:00.000
за да ѝ се препише космичкото забрзување,

00:05:00.000 --> 00:05:02.000
видете што открија.

00:05:09.000 --> 00:05:11.000
Овој број е мал.

00:05:11.000 --> 00:05:13.000
Изразен во релевантната единица мерка,

00:05:13.000 --> 00:05:15.000
тоа е спектакуларно мал број.

00:05:15.000 --> 00:05:18.000
А мистеријата е
да се објасни чудниот број.

00:05:18.000 --> 00:05:20.000
Сакаме овој број

00:05:20.000 --> 00:05:22.000
да произлезе од законите на физиката,

00:05:22.000 --> 00:05:25.000
но, досега,
никој го нема најдено начинот за тоа.

NOTE Paragraph

00:05:25.000 --> 00:05:28.000
Е сега... можеби ќе се запрашате:

00:05:28.000 --> 00:05:30.000
терба ли да ми е гајле?

00:05:30.000 --> 00:05:32.000
Можеби објаснувањето за овој број

00:05:32.000 --> 00:05:34.000
е само едно техничко прашање,

00:05:34.000 --> 00:05:37.000
технички детал интересен за експертите,

00:05:37.000 --> 00:05:39.000
а без релевантност за кој било друг.

00:05:39.000 --> 00:05:42.000
Е па... секако дека е технички детал,

00:05:42.000 --> 00:05:44.000
но некои детали навистина значат.

00:05:44.000 --> 00:05:46.000
Некои детали овозможуваат

00:05:46.000 --> 00:05:48.000
поглед кон непознатите подрачја од реалноста,

00:05:48.000 --> 00:05:51.000
а можно е овој чуден број
да го прави баш тоа –

00:05:51.000 --> 00:05:54.000
како единствен пристап кој, досега,
забележал напредок во објаснувањето,

00:05:54.000 --> 00:05:57.000
кој сугерира можност
за постоење на други универзуми –

00:05:57.000 --> 00:06:00.000
идеја која природно произлегува
од теоријата на струни,

00:06:00.000 --> 00:06:03.000
што ме води до вториот дел:
теорија на струни.

NOTE Paragraph

00:06:03.000 --> 00:06:07.000
Значи, држете ја
мистеријата на темната енергија

00:06:07.000 --> 00:06:09.000
во позадина на вашиот ум

00:06:09.000 --> 00:06:11.000
додека ви зборувам за

00:06:11.000 --> 00:06:14.000
трите клучни работи
околу теоријата на нишки.

00:06:14.000 --> 00:06:16.000
Најпрвин... Што е тоа?

00:06:16.000 --> 00:06:19.000
Е па... тоа е пристап
за реализација на Ајнштајновиот сон

00:06:19.000 --> 00:06:22.000
за унифицирана теорија на физиката,

00:06:22.000 --> 00:06:24.000
единствена сеопфатна рамка

00:06:24.000 --> 00:06:26.000
која би можела да ги опише

00:06:26.000 --> 00:06:28.000
сите сили
што дејствуваат во универзумот.

00:06:28.000 --> 00:06:30.000
А централната идеја
кај теоријата на струни

00:06:30.000 --> 00:06:32.000
е прилично јасна.

00:06:32.000 --> 00:06:34.000
Вели:
ако го испитувате

00:06:34.000 --> 00:06:36.000
кое било делче материја
сè подлабоко, сè поситно,

00:06:36.000 --> 00:06:38.000
најпрвин ќе најдете молекули,

00:06:38.000 --> 00:06:41.000
а потоа ќе најдете
атоми и субатомски честички.

00:06:41.000 --> 00:06:43.000
Но, теоријата вели и:
ако истражувате на уште поситно,

00:06:43.000 --> 00:06:46.000
многу поситно одошто можеме
со постојната технологија,

00:06:46.000 --> 00:06:49.000
во овие честички би нешле нешто друго –

00:06:49.000 --> 00:06:52.000
мало, ситно
вибрирачко влакно енергија,

00:06:52.000 --> 00:06:55.000
ситна ситна
вибрирачка струна.

00:06:55.000 --> 00:06:57.000
И исто како и жиците на виолина,

00:06:57.000 --> 00:06:59.000
струните можат да вибрираат
во различни обрасци,

00:06:59.000 --> 00:07:01.000
произведувајќи различни музички ноти.

00:07:01.000 --> 00:07:03.000
Овие мали, фундаметални струни,

00:07:03.000 --> 00:07:05.000
кога вибрираат во различни обрасци,

00:07:05.000 --> 00:07:07.000
произведуваат различни видови честички –

00:07:07.000 --> 00:07:09.000
па така...
електрони, кваркови, неутрина, фотони и

00:07:09.000 --> 00:07:11.000
сите други честички

00:07:11.000 --> 00:07:13.000
би биле обединети
во една единствена рамка,

00:07:13.000 --> 00:07:16.000
бидејќи сите би настанувале
од вибрирачки струни.

00:07:16.000 --> 00:07:19.000
Ова е една неодолива слика,

00:07:19.000 --> 00:07:21.000
еден вид космичка симфонија,

00:07:21.000 --> 00:07:23.000
каде сето богатство

00:07:23.000 --> 00:07:25.000
што го гледаме во светотот околу нас

00:07:25.000 --> 00:07:27.000
настанува од музиката

00:07:27.000 --> 00:07:30.000
којашто овие ситни ситни струни
можат да ја свират.

NOTE Paragraph

00:07:30.000 --> 00:07:32.000
Но, си постои цена

00:07:32.000 --> 00:07:34.000
за оваа елегантна унификација

00:07:34.000 --> 00:07:36.000
зашто годините истражување

00:07:36.000 --> 00:07:39.000
имаат покажано дека математиката 
не функционира баш-баш кај теоријата на нишки.

00:07:39.000 --> 00:07:41.000
Си има внатрешни неконзистентности,

00:07:41.000 --> 00:07:43.000
освен ако ги дозволиме

00:07:43.000 --> 00:07:46.000
за нешто потполно непознато –

00:07:46.000 --> 00:07:49.000
дополнителни димензии на просторот.

00:07:49.000 --> 00:07:52.000
А тоа е: сите ние знаеме за вообичаените
три димензии на просторот.

00:07:52.000 --> 00:07:54.000
И за нив можете да размислувате

00:07:54.000 --> 00:07:57.000
како за висина, ширина и длабочина.

00:07:57.000 --> 00:08:00.000
Но, теоријата на струни вели:
при фантастично мали размери,

00:08:00.000 --> 00:08:02.000
постојат дополнителни димензии

00:08:02.000 --> 00:08:04.000
стуткани во ситна величина, 
толку ситна

00:08:04.000 --> 00:08:06.000
што сеуште ги немаме детектирано.

00:08:06.000 --> 00:08:08.000
Но, и покрај тоа што димензиите се скриени,

00:08:08.000 --> 00:08:11.000
тие би имале влијание
врз нештата што можеме да ги набљудуваме

00:08:11.000 --> 00:08:14.000
бидејќи формата на дополнителните димензии

00:08:14.000 --> 00:08:17.000
го ограничува
начинот на вибрирање на струните.

00:08:17.000 --> 00:08:19.000
А во теоријата на струни,

00:08:19.000 --> 00:08:22.000
вибрацијата одредува сè.

00:08:22.000 --> 00:08:24.000
Па така, масата на честичките,
јачината на силите,

00:08:24.000 --> 00:08:27.000
и, најважно, количината на темната енергија

00:08:27.000 --> 00:08:29.000
би биле детерминирани

00:08:29.000 --> 00:08:31.000
од формата на дополнителните димензии.

00:08:31.000 --> 00:08:34.000
Значи, ако ја знаевме
формата на дополнителните димензии,

00:08:34.000 --> 00:08:37.000
би требало да можеме
да ги пресметаме овие карактеристики,

00:08:37.000 --> 00:08:40.000
да го пресметаме
нивото на темната енергија.

NOTE Paragraph

00:08:40.000 --> 00:08:42.000
Предизвикот е

00:08:42.000 --> 00:08:44.000
тоа што не ја знаеме

00:08:44.000 --> 00:08:47.000
формата на овие дополнителни димензии.

00:08:47.000 --> 00:08:49.000
Сè што имаме

00:08:49.000 --> 00:08:51.000
е листа на форми-кандидати

00:08:51.000 --> 00:08:54.000
кои математиката ги дозволува.

00:08:54.000 --> 00:08:56.000
Е сега... кога овие идеи биле развиени за првпат,

00:08:56.000 --> 00:08:58.000
имало само околу 5 различни форми-кандидати,

00:08:58.000 --> 00:09:00.000
па... можете да си замислите

00:09:00.000 --> 00:09:02.000
како ги анализираме една по една

00:09:02.000 --> 00:09:04.000
за да одредиме дали некоја ги дозволува

00:09:04.000 --> 00:09:06.000
физичките особености кои ги набљудуваме.

00:09:06.000 --> 00:09:08.000
Но, со тек на време листата растела

00:09:08.000 --> 00:09:10.000
како што истражувачите
пронаоѓале други форми.

00:09:10.000 --> 00:09:13.000
Од вкупно пет, бројот пораснал на стотици,
а потоа и на илјадници –

00:09:13.000 --> 00:09:16.000
голема, но сепак справлива
колекција за анализа,

00:09:16.000 --> 00:09:18.000
бидејќи, после сè,

00:09:18.000 --> 00:09:21.000
дипломците треба да работат нешто.

00:09:21.000 --> 00:09:23.000
Но листата продолжила да расте

00:09:23.000 --> 00:09:26.000
во милиони и милијарди, сè до денеска.

00:09:26.000 --> 00:09:28.000
Листата на форми-кандидати

00:09:28.000 --> 00:09:33.000
се настаса до 10 на 500-та.

NOTE Paragraph

00:09:33.000 --> 00:09:36.000
И... што да се прави?

00:09:36.000 --> 00:09:39.000
Некои истражувачи станаа резигнирани,

00:09:39.000 --> 00:09:42.000
заклучувајќи дека има толку многу
форми-кандидати за дополнителните димензии,

00:09:42.000 --> 00:09:45.000
доведувајќи (секоја од нив) до
различни физички особености,

00:09:45.000 --> 00:09:47.000
така да теоријата на струни никогаш не би дала

00:09:47.000 --> 00:09:49.000
конечни, експериментални предвидувања.

00:09:49.000 --> 00:09:53.000
Но... други се зафатија со овој проблем и од друг агол,

00:09:53.000 --> 00:09:55.000
водејќи нè до можноста за мултиверзум.

00:09:55.000 --> 00:09:57.000
Еве ја идејата:

00:09:57.000 --> 00:10:00.000
можеби секоја од овие форми
е на еднакво рамниште со секоја друга.

00:10:00.000 --> 00:10:02.000
Можеби секоја е реална колку и останатите

00:10:02.000 --> 00:10:04.000
во смисла дека

00:10:04.000 --> 00:10:06.000
постојат многу универзуми,

00:10:06.000 --> 00:10:09.000
секој со поинаква форма
за дополнителните димензии.

00:10:09.000 --> 00:10:11.000
А овој радикален предлог

00:10:11.000 --> 00:10:14.000
има фундаментално влијание врз мистеријата:

00:10:14.000 --> 00:10:17.000
количината на темна енергија откриена
во резултатите (оние наградените со Нобелова).

NOTE Paragraph

00:10:17.000 --> 00:10:19.000
Зашто, видете...

00:10:19.000 --> 00:10:22.000
ако постојат други универзуми,

00:10:22.000 --> 00:10:24.000
и ако тие универзуми

00:10:24.000 --> 00:10:28.000
(секој од нив) имаат 
различна форма за дополнителните димензии,

00:10:28.000 --> 00:10:30.000
тогаш физичките особености кај секој универзум ќе
бидат различни,

00:10:30.000 --> 00:10:32.000
а, поподробно,

00:10:32.000 --> 00:10:34.000
и нивото на темната енергија во секој универзум

00:10:34.000 --> 00:10:36.000
ќе биде различно.

00:10:36.000 --> 00:10:38.000
Што значи дека мистеријата

00:10:38.000 --> 00:10:40.000
за објаснување на количината на темна енергија
(којашто сега ја измеривме)

00:10:40.000 --> 00:10:43.000
би се здобила со сосема поинаков карактер.

00:10:43.000 --> 00:10:45.000
Во овој контекст,

00:10:45.000 --> 00:10:48.000
законите на физиката не можат да објаснат
еден број за темната енергија

00:10:48.000 --> 00:10:51.000
затоа што нема само еден број.

00:10:51.000 --> 00:10:53.000
Постојат многу броеви.

00:10:53.000 --> 00:10:55.000
Што значи дека

00:10:55.000 --> 00:10:58.000
сме прашувале погрешно прашање.

00:10:58.000 --> 00:11:00.000
Вистинското прашање кое треба да се постави е:

00:11:00.000 --> 00:11:03.000
зошто ние луѓето се наоѓаме во универзум

00:11:03.000 --> 00:11:06.000
со одредено ниво на темна енергија кое го измеривме,

00:11:06.000 --> 00:11:09.000
а не се наоѓаме во другите можности

00:11:09.000 --> 00:11:11.000
кои се таму некаде?

NOTE Paragraph

00:11:11.000 --> 00:11:14.000
Е ова е прашање со кое
можеме да постигнеме напредок.

00:11:14.000 --> 00:11:16.000
Бидејќи оние универзуми

00:11:16.000 --> 00:11:18.000
коишто имаат многу повеќе темна енергија
отколку нашиот,

00:11:18.000 --> 00:11:21.000
секогаш кога материјата ќе се обиде
да формира галаксии,

00:11:21.000 --> 00:11:24.000
одбивното влијание на темната енергија
е толку силно

00:11:24.000 --> 00:11:26.000
што доведува до распарчување,

00:11:26.000 --> 00:11:28.000
па не се формираат галаксии.

00:11:28.000 --> 00:11:31.000
А во оние универзуми кои имаат
многу помалку темна енергија,

00:11:31.000 --> 00:11:33.000
е тие се самоуништуваат толку брзо

00:11:33.000 --> 00:11:36.000
така што, повторно,
не се формираат галаксии.

00:11:36.000 --> 00:11:39.000
А, без галаксии нема звезди, нема планети

00:11:39.000 --> 00:11:41.000
и нема можност

00:11:41.000 --> 00:11:43.000
за нашата форма на живот

00:11:43.000 --> 00:11:45.000
да постои во тие други универзуми.

NOTE Paragraph

00:11:45.000 --> 00:11:47.000
Значи, се наоѓаме во универзум

00:11:47.000 --> 00:11:50.000
со карактеристичната количина темна енергија
којашто ја измеривме

00:11:50.000 --> 00:11:53.000
само затоа што нашиот универзум ги има условите

00:11:53.000 --> 00:11:57.000
кои се гостопримливи за нашата форма на живот.

00:11:57.000 --> 00:11:59.000
И тоа би било тоа.

00:11:59.000 --> 00:12:01.000
Мистеријата е решена,

00:12:01.000 --> 00:12:03.000
мултиверзумот пронајден.

00:12:03.000 --> 00:12:08.000
Е сега... некои сметаат дека
ова објаснување е незадоволително.

00:12:08.000 --> 00:12:10.000
Од физиката сме навикнале

00:12:10.000 --> 00:12:13.000
да добиваме дефинитивни објаснувања
за особеностите што ги набљудуваме.

00:12:13.000 --> 00:12:15.000
Но, поентата е:

00:12:15.000 --> 00:12:18.000
ако особеноста што ја набљудувате

00:12:18.000 --> 00:12:20.000
може да има и има

00:12:20.000 --> 00:12:22.000
широк спектар на различни вредности

00:12:22.000 --> 00:12:25.000
низ поширокиот пејзаж на реалноста,

00:12:25.000 --> 00:12:27.000
тогаш мислењето
за едно единствено објаснување

00:12:27.000 --> 00:12:29.000
за одредена вредност,

00:12:29.000 --> 00:12:32.000
едноставно, е погрешно.

NOTE Paragraph

00:12:32.000 --> 00:12:34.000
Еден стар пример

00:12:34.000 --> 00:12:37.000
доаѓа од големиот астроном
Јоханес Кеплер (Johannes Kepler)

00:12:37.000 --> 00:12:39.000
кој бил опседнат да разбере

00:12:39.000 --> 00:12:41.000
еден друг број –

00:12:41.000 --> 00:12:45.000
зошто Сонцето е оддалечено
93 милиони милји од Земјата?

00:12:45.000 --> 00:12:48.000
И работел со декади,
обидувајќи се да го објасни овој број,

00:12:48.000 --> 00:12:51.000
но никогаш не успеал, а ние знаеме и зошто.

00:12:51.000 --> 00:12:53.000
Кеплер го поставувал

00:12:53.000 --> 00:12:55.000
погрешното прашање.

NOTE Paragraph

00:12:55.000 --> 00:12:58.000
Ние сега знаеме дека има многу планети

00:12:58.000 --> 00:13:01.000
на различна оддалеченост од нивната ѕвезда-домаќин.

00:13:01.000 --> 00:13:04.000
Па, да се надевате дека законите на физиката

00:13:04.000 --> 00:13:07.000
ќе објаснат еден конкретен број,
93 милиони милји,

00:13:07.000 --> 00:13:10.000
е тоа, едноставно, е погрешна насока.

00:13:10.000 --> 00:13:12.000
Наместо тоа, вистинското прашање е:

00:13:12.000 --> 00:13:15.000
зошто ние луѓето се наоѓаме на планета

00:13:15.000 --> 00:13:17.000
која е на оваа специфична оддалеченост,

00:13:17.000 --> 00:13:20.000
а не на некоја од другите можни?

00:13:20.000 --> 00:13:23.000
И повторно, тоа е прашање
кое можеме да го одговориме.

00:13:23.000 --> 00:13:26.000
Оние планети коишто се
многу поблиску до звезда како Сонцето

00:13:26.000 --> 00:13:28.000
би биле толку врели

00:13:28.000 --> 00:13:30.000
што нашата форма на живот не би постоела.

00:13:30.000 --> 00:13:33.000
А оние планети кои се
многу подалеку од ѕвездата,

00:13:33.000 --> 00:13:35.000
е па... тие би биле кочан-ладни

00:13:35.000 --> 00:13:37.000
така што, повторно,
нашата форма на живот не би се развила.

00:13:37.000 --> 00:13:39.000
Па така, се наоѓаме себе си

00:13:39.000 --> 00:13:41.000
на планета која е
на ваква специфична оддалеченост

00:13:41.000 --> 00:13:43.000
само затшто ги обезбедува условите

00:13:43.000 --> 00:13:46.000
што се витални за нашата форма на живот.

00:13:46.000 --> 00:13:49.000
А кога станува збор за планетите
и за нивните оддалечености,

00:13:49.000 --> 00:13:53.000
тоа, кристално јасно,
е правилниот начин на размислување.

00:13:53.000 --> 00:13:55.000
Поентата е:

00:13:55.000 --> 00:13:58.000
кога станува збор за универзумите
и за темната енергија која тие ја содржат,

00:13:58.000 --> 00:14:02.000
ова, исто така, би можел да биде
правилниот начин на размислување.

NOTE Paragraph

00:14:02.000 --> 00:14:05.000
Една клучна разлика, се разбира,

00:14:05.000 --> 00:14:07.000
е дека знаеме дека
постојат други планети таму некаде,

00:14:07.000 --> 00:14:10.000
но досега шпекулирав единствено за можноста

00:14:10.000 --> 00:14:12.000
дека би можело да има и други универзуми.

00:14:12.000 --> 00:14:14.000
Па, за да резимираме

00:14:14.000 --> 00:14:16.000
ни треба механизам

00:14:16.000 --> 00:14:19.000
кој ќе може да генерира други универзуми.

00:14:19.000 --> 00:14:22.000
И тоа ме води до последниот, третиот дел.

00:14:22.000 --> 00:14:25.000
Бидејќи таков механизам бил откриен

00:14:25.000 --> 00:14:28.000
од страна на космолозите кои се обидувале
да го разберат Биг Бенг-от (Big Bang).

00:14:28.000 --> 00:14:30.000
Гледате... кога зборуваме
за Биг Бенг (Големата експлозија),

00:14:30.000 --> 00:14:32.000
често имаме слика

00:14:32.000 --> 00:14:34.000
за еден вид космичка експлозија

00:14:34.000 --> 00:14:36.000
која го создала нашиот универзум

00:14:36.000 --> 00:14:39.000
и која го поставила просторот
да брза кон надвор (да се шири).

NOTE Paragraph

00:14:39.000 --> 00:14:41.000
Но, има една мала тајна.

00:14:41.000 --> 00:14:44.000
Големата експлозија изостава нешто многу важно,

00:14:44.000 --> 00:14:46.000
експлозијата.

00:14:46.000 --> 00:14:49.000
Ни кажува како универзумотсе развил
после експлозијата,

00:14:49.000 --> 00:14:51.000
но не ни дава увид

00:14:51.000 --> 00:14:55.000
во тоа што би можело
да ја омоќни самата експлозија.

00:14:55.000 --> 00:14:57.000
А оваа празнина конечно беше пополнета

00:14:57.000 --> 00:14:59.000
преку подобрената верзија на Биг Бенг теоријата.

00:14:59.000 --> 00:15:02.000
Се вика „инфлациска космологија“

00:15:02.000 --> 00:15:06.000
којашто идентификуваше
специфичен вид гориво

00:15:06.000 --> 00:15:08.000
кое природно би генерирало

00:15:08.000 --> 00:15:10.000
ширење на просторот кон надвор.

00:15:10.000 --> 00:15:13.000
Горивото се базира на нешто што е наречено
„квантно поле“,

00:15:13.000 --> 00:15:16.000
но единствениот детал кој за нас е важен

00:15:16.000 --> 00:15:19.000
е дека ова гориво докажува дека е толку ефикасно

00:15:19.000 --> 00:15:21.000
што практично е невозможно

00:15:21.000 --> 00:15:23.000
да се потроши,

00:15:23.000 --> 00:15:25.000
што во инфлациската теорија значи дека

00:15:25.000 --> 00:15:28.000
Биг Бенг-от којшто го создал нашиот универзум

00:15:28.000 --> 00:15:31.000
најверојатно и не е еднократен настан.

00:15:31.000 --> 00:15:34.000
Горивото не само што го создало нашиот Биг Бенг,

00:15:34.000 --> 00:15:40.000
туку и би генерирало безброј други Биг Бенг-ови,

00:15:40.000 --> 00:15:43.000
секој од нив создавајќи засебни универзуми,

00:15:43.000 --> 00:15:45.000
при што, нашиот универзум би станал еден меур

00:15:45.000 --> 00:15:48.000
во големата космолошка
меур-бања од универзуми.

NOTE Paragraph

00:15:48.000 --> 00:15:50.000
И сега, кога ова ќе го споиме со теоријата на струни,

00:15:50.000 --> 00:15:52.000
еве ја сликата до која сме доведени.

00:15:52.000 --> 00:15:54.000
Секој од овие универзуми
има дополнителни димензии.

00:15:54.000 --> 00:15:57.000
Дополнителните димензии имаат
њирок спектар од различни форми.

00:15:57.000 --> 00:16:00.000
Различните форми даваат
различни физички особености.

00:16:00.000 --> 00:16:03.000
А ние се наоѓаме во еден универзум
наместо во некој друг

00:16:03.000 --> 00:16:06.000
едноставно зашто
само во нашиот универзум

00:16:06.000 --> 00:16:09.000
физичките особености,
како и нивото на темна енергија

00:16:09.000 --> 00:16:13.000
се подобни за одржување
на нашата форма на живот.

00:16:13.000 --> 00:16:16.000
Ова е примамливата, но и
многу контроверзна слика

00:16:16.000 --> 00:16:18.000
за поширокиот космос

00:16:18.000 --> 00:16:20.000
којашто најновите опсервации и технологија

00:16:20.000 --> 00:16:24.000
нè наведуваат сериозно да ја земеме предвид.

NOTE Paragraph

00:16:24.000 --> 00:16:28.000
Големо прашање кое преостанува е:

00:16:28.000 --> 00:16:31.000
дали некогаш ќе го потврдиме

00:16:31.000 --> 00:16:34.000
постоењето на други универзуми?

00:16:34.000 --> 00:16:36.000
Е па, дозволете да опишам

00:16:36.000 --> 00:16:39.000
еден начин за како тоа
би можело еден ден да се случи.

00:16:39.000 --> 00:16:41.000
Инфлациската теорија

00:16:41.000 --> 00:16:43.000
веќе има силна опсервациска поддршка

00:16:43.000 --> 00:16:45.000
зашто теоријата предвидува

00:16:45.000 --> 00:16:47.000
дека Биг Бенг-от би бил толку силен

00:16:47.000 --> 00:16:50.000
што, како што просторот рапидно се ширел,

00:16:50.000 --> 00:16:52.000
така мали квантни бранови од микро светот

00:16:52.000 --> 00:16:55.000
би се протегнале до макро светот,

00:16:55.000 --> 00:16:58.000
давајќи карактеристичен отпечаток,

00:16:58.000 --> 00:17:00.000
образец на нешто потопли места
и на нешто поладни места

00:17:00.000 --> 00:17:02.000
низ просторот

00:17:02.000 --> 00:17:05.000
што, сега веќе, е опсервирано со моќни телескопи.

00:17:05.000 --> 00:17:08.000
Понатаму, ако постојат други универзуми,

00:17:08.000 --> 00:17:10.000
теоријата предвидува дека кога тогаш

00:17:10.000 --> 00:17:12.000
тие универзуми може да се судрат.

00:17:12.000 --> 00:17:14.000
И ако нашиот универзум биде удрен од друг,

00:17:14.000 --> 00:17:16.000
тој судир

00:17:16.000 --> 00:17:18.000
ќе создаде дополнителен суптилен образец

00:17:18.000 --> 00:17:20.000
на температурни варијации низ просторот

00:17:20.000 --> 00:17:22.000
коишто, еден ден,

00:17:22.000 --> 00:17:24.000
би можеле да ги детектираме.

00:17:24.000 --> 00:17:27.000
И колку и да е егзотична оваа слика,

00:17:27.000 --> 00:17:29.000
еден ден може да биде поткрепена

00:17:29.000 --> 00:17:31.000
и со опсервации,

00:17:31.000 --> 00:17:34.000
потврдувајќи го постоењето на други универзуми.

NOTE Paragraph

00:17:34.000 --> 00:17:36.000
Ќе завршам

00:17:36.000 --> 00:17:39.000
со една впечатлива импликација

00:17:39.000 --> 00:17:41.000
од сите овие идеи

00:17:41.000 --> 00:17:43.000
за многу далечната иднина.

00:17:43.000 --> 00:17:45.000
Гледате... научивме

00:17:45.000 --> 00:17:47.000
дека нашиот универзум не е статичен,

00:17:47.000 --> 00:17:49.000
дека просторот се шири,

00:17:49.000 --> 00:17:51.000
дека ширењето забрзува и дека

00:17:51.000 --> 00:17:53.000
би можело да постојат и други универзуми,

00:17:53.000 --> 00:17:55.000
а сето тоа преку внимателно испитување

00:17:55.000 --> 00:17:57.000
на бледи точки звездена светлина

00:17:57.000 --> 00:18:00.000
која кон нас доаѓа
од далечните галаксии.

00:18:00.000 --> 00:18:03.000
Но, бидејќи ширењето забрзува,

00:18:03.000 --> 00:18:05.000
во многу далечната иднина

00:18:05.000 --> 00:18:08.000
тие галаксии ќе отидат толку далеку и толку брзо

00:18:08.000 --> 00:18:11.000
што нема ни да можеме да ги видиме –

00:18:11.000 --> 00:18:13.000
не поради технолошки ограничувања,

00:18:13.000 --> 00:18:15.000
туку поради законите на физиката.

00:18:15.000 --> 00:18:17.000
Светлината што ја емитираат тие галаксии,

00:18:17.000 --> 00:18:20.000
дури и кога патува со најголемата брзина,
брзината на светлината,

00:18:20.000 --> 00:18:22.000
нема да може да ја надмине

00:18:22.000 --> 00:18:25.000
сè поголемата оддалеченост помеѓу нас.

00:18:25.000 --> 00:18:27.000
Оттука, астрономите од далечната иднина

00:18:27.000 --> 00:18:29.000
кои ќе гледаат длабоко во просторот

00:18:29.000 --> 00:18:32.000
ќе видат ништо друго освен безгранично пространство

00:18:32.000 --> 00:18:36.000
на статична, модра и темна тишина.

00:18:36.000 --> 00:18:38.000
И ќе заклучат

00:18:38.000 --> 00:18:40.000
дека универзумот е статичен и непроменлив

00:18:40.000 --> 00:18:43.000
и населен со единствена централна оаза од материја

00:18:43.000 --> 00:18:45.000
на којашто тие живеат –

00:18:45.000 --> 00:18:47.000
слика на космосот

00:18:47.000 --> 00:18:50.000
за која знаеме дека дефинитивно е погрешна.

NOTE Paragraph

00:18:50.000 --> 00:18:53.000
Е сега, можеби тие идни астрономи
ќе имаат записи

00:18:53.000 --> 00:18:55.000
наследени од претходно доба,

00:18:55.000 --> 00:18:57.000
(пример: нашето)

00:18:57.000 --> 00:18:59.000
коишто сведочат за експанзивен космос

00:18:59.000 --> 00:19:01.000
кој е преполн со галаксии.

00:19:01.000 --> 00:19:03.000
Но дали тие идни астрономи

00:19:03.000 --> 00:19:06.000
би верувале во едно толку древно знаење?

00:19:06.000 --> 00:19:08.000
Или дали би верувале

00:19:08.000 --> 00:19:11.000
во врн, статичен и празен универзум

00:19:11.000 --> 00:19:15.000
којшто им го покажуваат нивните
високо технолошки опсервации?

00:19:15.000 --> 00:19:17.000
Сметам дека ќе се случи второто.

00:19:17.000 --> 00:19:19.000
Што значи дека ние живееме

00:19:19.000 --> 00:19:22.000
во неверојатно привилегирано доба

00:19:22.000 --> 00:19:24.000
кога одредени длабоки вистини за космосот

00:19:24.000 --> 00:19:26.000
сè уште се на дофат

00:19:26.000 --> 00:19:28.000
на човечкиот истражувачки дух.

00:19:28.000 --> 00:19:33.000
Се чини дека тоа
не може засекогаш да биде така

00:19:33.000 --> 00:19:35.000
бидејќи денешните астрономи,

00:19:35.000 --> 00:19:38.000
вртејќи ги моќните телескопи кон небото,

00:19:38.000 --> 00:19:41.000
снимија грст јасни и информативни фотони –

00:19:41.000 --> 00:19:44.000
еден вид космичка телеграма

00:19:44.000 --> 00:19:46.000
која е милијарди години во оптек.

00:19:46.000 --> 00:19:50.000
А и пораката која одзвонува низ годините е јасна.

00:19:50.000 --> 00:19:53.000
Понекогаш природата си ги чува тајните

00:19:53.000 --> 00:19:55.000
со помош на нескршливиот стисок

00:19:55.000 --> 00:19:57.000
на законот на физиката.

00:19:57.000 --> 00:20:01.000
Понекогаш вистинската природа на реалноста демнее

00:20:01.000 --> 00:20:04.000
точно од зад хоризонтот.

NOTE Paragraph

00:20:04.000 --> 00:20:06.000
Ви благодарам многу.

NOTE Paragraph

00:20:06.000 --> 00:20:10.000
(аплауз)

NOTE Paragraph

00:20:10.000 --> 00:20:12.000
Крис Андерсон: Брајан, ви благодарам.

00:20:12.000 --> 00:20:14.000
Опсегот на идеи за коишто зборувавте е

00:20:14.000 --> 00:20:17.000
вртоглав, возбудлив, неверојатен.

00:20:17.000 --> 00:20:19.000
Што мислиш

00:20:19.000 --> 00:20:21.000
каде се наоѓа космологијата сега,

00:20:21.000 --> 00:20:23.000
гледано во историска рамка?

00:20:23.000 --> 00:20:26.000
Дали се наоѓаме во нешто
историски необично, според тебе?

NOTE Paragraph

00:20:26.000 --> 00:20:28.000
БГ: Тешко е да се каже.

00:20:28.000 --> 00:20:31.000
Кога дознаваме дека
астрономите од далечната иднина

00:20:31.000 --> 00:20:34.000
може да немаат доволно информации
за да ги разберат нештата

00:20:34.000 --> 00:20:37.000
природното прашање е:
можеби ние веќе и сме во таа позиција

00:20:37.000 --> 00:20:40.000
и одредени длабоки,
критични особености на универзумот

00:20:40.000 --> 00:20:43.000
веќе ни имаат избегано од способноста да разбереме

00:20:43.000 --> 00:20:45.000
поради начинот на кој космологијата еволуира.

00:20:45.000 --> 00:20:47.000
Значи, од таа перспектива,

00:20:47.000 --> 00:20:49.000
можеби засекогаш ќе поставуваме прашања

00:20:49.000 --> 00:20:51.000
и никогаш нема да можеме
целосно да ги одговориме.

NOTE Paragraph

00:20:51.000 --> 00:20:53.000
Од друга страна, пак,
сега можеме да разбереме

00:20:53.000 --> 00:20:55.000
колку е стар универзумот.

00:20:55.000 --> 00:20:57.000
Можеме да разбереме

00:20:57.000 --> 00:21:00.000
како да ги објасниме податоците добиени од
позадинската микробранова радијација

00:21:00.000 --> 00:21:03.000
која започнала пред 13.72 милијарди години –

00:21:03.000 --> 00:21:05.000
а сепак, денеска можеме да правиме пресметки
за да предвидиме како ќе изгледа

00:21:05.000 --> 00:21:07.000
и се совпаѓа.

00:21:07.000 --> 00:21:09.000
Боже мој!
Тоа е неверојатно.

00:21:09.000 --> 00:21:12.000
Значи, од една страна,
едноставно е неверојатно до каде стигнавме,

00:21:12.000 --> 00:21:16.000
но кој да знае на какви сè пречки
може да наидеме во иднина.

NOTE Paragraph

00:21:16.000 --> 00:21:19.000
KA: Ќе бидеш овде следниве неколку дена.

00:21:19.000 --> 00:21:21.000
Можеби некои од овие разговори ќе продолжат.

00:21:21.000 --> 00:21:23.000
Ти благодарам. Ти благодарам, Брајан. 
(БГ: Ми беше задоволство.)

NOTE Paragraph

00:21:23.000 --> 00:21:26.000
(аплауз)