WEBVTT

00:00:00.000 --> 00:00:02.500
Prije nekoliko mjeseci

00:00:02.500 --> 00:00:04.000
Nobelovu nagradu za fiziku

00:00:04.000 --> 00:00:06.390
dobila su dva tima astronoma

00:00:06.390 --> 00:00:09.000
za otkriće koje je proglašeno

00:00:09.000 --> 00:00:11.000
jednim od najznačajnijih

00:00:11.000 --> 00:00:13.000
astronomskih zapažanja u povijesti.

00:00:13.000 --> 00:00:15.530
Danas, nakon što ukratko objasnim
što su to pronašli,

00:00:15.530 --> 00:00:19.140
govorit ću vam o vrlo kontroverznom okviru

00:00:19.140 --> 00:00:21.730
s pomoću kojeg se
njihovo otkriće može objasniti,

00:00:21.730 --> 00:00:23.000
naime, o mogućnosti

00:00:23.000 --> 00:00:25.000
da daleko od Zemlje,

00:00:25.000 --> 00:00:28.000
Mliječne staze i ostalih
udaljenih galaktika

00:00:28.000 --> 00:00:30.000
možemo otkriti kako naš svemir

00:00:30.000 --> 00:00:32.000
nije jedini svemir,

00:00:32.000 --> 00:00:33.610
već je

00:00:33.610 --> 00:00:36.000
dio ogromnoga kompleksa svemirâ

00:00:36.000 --> 00:00:38.300
koji nazivamo multisvemirom.

NOTE Paragraph

00:00:38.300 --> 00:00:42.160
Ideja multisvemira je čudna.

00:00:42.160 --> 00:00:44.290
Većina nas odgojena je u uvjerenju

00:00:44.290 --> 00:00:46.460
da riječ svemir označava sve.

00:00:46.460 --> 00:00:49.000
Namjerno kažem većina nas

00:00:49.000 --> 00:00:52.790
jer svojoj četverogodišnjoj kćeri govorim
o tim idejama otkad je rođena.

00:00:52.790 --> 00:00:54.780
Prošle godine zagrlio sam je

00:00:54.780 --> 00:00:56.960
i rekao: „Sophia,

00:00:56.960 --> 00:00:59.640
volim te više od svega u svemiru.”

00:00:59.640 --> 00:01:01.310
A ona me pogledala i rekla: „Tata,

00:01:01.310 --> 00:01:03.970
u svemiru ili multisvemiru?”

00:01:03.970 --> 00:01:06.590
(Smijeh)

NOTE Paragraph

00:01:06.590 --> 00:01:09.900
No izuzmemo li takav netipičan odgoj,

00:01:09.900 --> 00:01:11.490
teško je zamisliti

00:01:11.490 --> 00:01:13.370
druge svjetove odvojene od našeg,

00:01:13.370 --> 00:01:15.720
uglavnom bitno drukčijih značajki,

00:01:15.720 --> 00:01:19.110
koji bi se opravdano mogli nazvati
zasebnim svemirima.

00:01:19.110 --> 00:01:20.000
A ipak,

00:01:20.000 --> 00:01:22.360
ma koliko ta ideja bila spekulativna,

00:01:22.360 --> 00:01:24.000
cilj mi je uvjeriti vas

00:01:24.000 --> 00:01:26.550
da postoji razlog da je shvatimo ozbiljno

00:01:26.550 --> 00:01:28.510
jer je možda točna.

00:01:28.510 --> 00:01:32.150
Priču o multisvemiru
ispričat ću u tri dijela.

00:01:32.150 --> 00:01:33.350
U prvom ću dijelu

00:01:33.350 --> 00:01:36.060
opisati rezultate za koje je
dodijeljena Nobelova nagrada

00:01:36.060 --> 00:01:38.240
i skrenuti pozornost na duboki misterij

00:01:38.240 --> 00:01:40.070
koji su otkrili ti rezultati.

00:01:40.070 --> 00:01:41.000
U drugom dijelu

00:01:41.000 --> 00:01:43.510
ponudit ću rješenje tog misterija.

00:01:43.510 --> 00:01:45.680
Ono se zasniva na pristupu
tzv. teorije struna

00:01:45.680 --> 00:01:47.840
i tu ideja multisvemira

00:01:47.840 --> 00:01:49.370
postaje dijelom ove priče.

00:01:49.370 --> 00:01:51.360
Naposljetku, u trećem ću dijelu

00:01:51.360 --> 00:01:53.410
opisati kozmološku teoriju

00:01:53.410 --> 00:01:55.000
takozvane inflacije,

00:01:55.000 --> 00:01:58.690
kojom ćemo spojiti sve dijelove slagalice.

NOTE Paragraph

00:01:58.690 --> 00:02:02.710
Dakle, prvi dio počinje 1929.

00:02:02.710 --> 00:02:04.880
kad je veliki astronom Edwin Hubble

00:02:04.880 --> 00:02:07.380
shvatio da se sve daleke galaktike

00:02:07.380 --> 00:02:09.500
brzo udaljavaju od nas,

00:02:09.500 --> 00:02:12.110
utvrdivši tako da se sam svemir rasteže,

00:02:12.110 --> 00:02:13.890
da se proširuje.

00:02:13.890 --> 00:02:16.960
Bilo je to revolucionarno.

00:02:16.960 --> 00:02:19.660
Prema tada uvriježenom mišljenju,
u najvećoj mjeri

00:02:19.660 --> 00:02:21.560
svemir je statičan.

00:02:21.560 --> 00:02:23.320
No ipak,

00:02:23.320 --> 00:02:26.770
u jedno su svi bili sigurni:

00:02:26.770 --> 00:02:30.090
širenje se zacijelo usporava.

00:02:30.090 --> 00:02:33.050
Kao što Zemljina gravitacija

00:02:33.050 --> 00:02:35.720
usporava uspon jabuke bačene uvis,

00:02:35.720 --> 00:02:37.000
tako gravitacijska sila

00:02:37.000 --> 00:02:39.590
kojom svaka galaktika
djeluje na sve ostale

00:02:39.590 --> 00:02:41.000
zacijelo usporava

00:02:41.000 --> 00:02:44.040
širenje svemira.

NOTE Paragraph

00:02:44.040 --> 00:02:46.980
Skoknimo sad u 1990-e,

00:02:46.980 --> 00:02:49.020
kad su dva tima astronoma

00:02:49.020 --> 00:02:50.460
koje sam spomenuo na početku,

00:02:50.460 --> 00:02:52.610
nadahnuta tim razmišljanjem,

00:02:52.610 --> 00:02:54.000
izmjerila stopu

00:02:54.000 --> 00:02:56.830
usporavanja širenja.

00:02:56.830 --> 00:02:58.720
Učinili su to

00:02:58.720 --> 00:03:00.660
pomnim promatranjem

00:03:00.660 --> 00:03:02.660
brojnih udaljenih galaktika,

00:03:02.660 --> 00:03:04.000
što im je omogućilo praćenje

00:03:04.000 --> 00:03:07.280
promjena stope širenja tijekom vremena.

00:03:07.280 --> 00:03:10.000
I eto iznenađenja:

00:03:10.000 --> 00:03:13.440
otkrili su da se širenje ne usporava.

00:03:13.440 --> 00:03:15.870
Naprotiv, ono se ubrzava,

00:03:15.870 --> 00:03:17.150
postaje sve brže i brže.

00:03:17.150 --> 00:03:19.080
To je kao da bacite jabuku uvis

00:03:19.080 --> 00:03:21.000
i ona se sve brže uzdiže.

00:03:21.000 --> 00:03:23.860
Kad biste vidjeli jabuku
koja se tako kreće,

00:03:23.860 --> 00:03:25.910
željeli biste znati zašto.

00:03:25.910 --> 00:03:27.080
Što je tjera na to?

NOTE Paragraph

00:03:27.080 --> 00:03:29.670
Isto tako, rezultati astronomâ

00:03:29.670 --> 00:03:32.820
svakako su zaslužili Nobelovu nagradu,

00:03:32.820 --> 00:03:36.000
no zbog njih se postavlja
sljedeće pitanje.

00:03:36.000 --> 00:03:38.770
Zbog koje se sile sve galaktike

00:03:38.770 --> 00:03:41.000
međusobno udaljavaju

00:03:41.000 --> 00:03:44.000
sve većom brzinom?

00:03:44.000 --> 00:03:46.080
Možda najbolji odgovor

00:03:46.080 --> 00:03:49.710
nudi stara Einsteinova ideja.

00:03:49.710 --> 00:03:51.770
Vidite, svi smo navikli
smatrati gravitaciju

00:03:51.770 --> 00:03:54.000
silom koja čini samo jedno,

00:03:54.000 --> 00:03:56.000
međusobno privlači stvari.

00:03:56.000 --> 00:03:58.170
No prema Einsteinovoj
teoriji gravitacije,

00:03:58.170 --> 00:04:00.930
njegovoj općoj teoriji relativnosti,

00:04:00.930 --> 00:04:04.020
gravitacija može i razdvajati stvari.

NOTE Paragraph

00:04:04.020 --> 00:04:06.700
Kako? Prema Einsteinovoj matematici,

00:04:06.700 --> 00:04:08.950
ako je svemir ravnomjerno ispunjen

00:04:08.950 --> 00:04:10.760
nevidljivom energijom,

00:04:10.760 --> 00:04:13.690
nečim nalik jednoličnoj,
nevidljivoj magli,

00:04:13.690 --> 00:04:16.640
gravitacija koju ta magla proizvodi

00:04:16.640 --> 00:04:18.680
bila bi odbojna,

00:04:18.680 --> 00:04:20.000
odbojna gravitacija,

00:04:20.000 --> 00:04:23.690
a upravo nam to treba
kako bismo objasnili ta zapažanja.

00:04:23.690 --> 00:04:25.200
Jer zbog odbojne gravitacije

00:04:25.200 --> 00:04:27.610
nevidljive energije u svemiru –

00:04:27.610 --> 00:04:29.230
sada je nazivamo tamnom energijom,

00:04:29.230 --> 00:04:32.370
ali ovdje sam je prikazao kao bijeli dim
da biste je mogli vidjeti,

00:04:32.370 --> 00:04:34.000
zbog te odbojne gravitacije

00:04:34.000 --> 00:04:36.240
svaka bi se galaktika
odbijala od svih ostalih,

00:04:36.240 --> 00:04:38.620
ubrzavajući širenje,

00:04:38.620 --> 00:04:40.780
umjesto da ga usporava.

00:04:40.780 --> 00:04:42.440
I to objašnjenje

00:04:42.440 --> 00:04:44.770
predstavlja velik napredak.

NOTE Paragraph

00:04:44.770 --> 00:04:47.710
No obećao sam vam misterij

00:04:47.710 --> 00:04:49.440
u prvom dijelu.

00:04:49.440 --> 00:04:51.000
Evo ga.

00:04:51.000 --> 00:04:53.770
Kad su astronomi izračunali

00:04:53.770 --> 00:04:56.000
koliko te tamne energije

00:04:56.000 --> 00:04:58.000
mora ispunjavati prostor

00:04:58.000 --> 00:05:00.750
kako bi se širenje svemira ubrzavalo,

00:05:00.750 --> 00:05:02.000
evo što su otkrili.

00:05:10.270 --> 00:05:12.060
To je malen broj.

00:05:12.060 --> 00:05:13.690
Izražen relevantnom jedinicom

00:05:13.690 --> 00:05:15.640
on je nevjerojatno malen.

00:05:15.640 --> 00:05:18.670
Misterij je kako objasniti taj čudni broj.

00:05:18.670 --> 00:05:20.180
Želimo do tog broja

00:05:20.180 --> 00:05:22.660
doći s pomoću zakonâ fizike,

00:05:22.660 --> 00:05:25.410
no nitko dosad nije otkrio kako.

NOTE Paragraph

00:05:25.410 --> 00:05:28.000
Možda se pitate

00:05:28.000 --> 00:05:30.000
je li to zapravo bitno.

00:05:30.000 --> 00:05:32.000
Možda je objašnjavanje tog broja

00:05:32.000 --> 00:05:34.510
samo tehničko pitanje,

00:05:34.510 --> 00:05:37.000
tehnički detalj zanimljiv stručnjacima,

00:05:37.000 --> 00:05:39.000
ali nebitan svima ostalima.

00:05:39.000 --> 00:05:42.000
To svakako jest tehnički detalj,

00:05:42.000 --> 00:05:44.360
no neki su detalji zaista važni.

00:05:44.360 --> 00:05:46.000
Neki detalji pružaju

00:05:46.000 --> 00:05:48.000
uvid u neistražena područja stvarnosti

00:05:48.000 --> 00:05:51.000
i taj čudni broj možda čini upravo to

00:05:51.000 --> 00:05:54.730
jer jedini pristup kojim se to
dosad donekle objasnilo

00:05:54.730 --> 00:05:57.720
uključuje mogućnost
postojanja drugih svemira –

00:05:57.720 --> 00:06:00.740
ideja koja prirodno proizlazi
iz teorije struna,

00:06:00.740 --> 00:06:03.280
što me vodi do drugog dijela:
teorije struna.

NOTE Paragraph

00:06:03.280 --> 00:06:07.000
Stoga sačuvajte misterij tamne energije

NOTE Paragraph

00:06:07.000 --> 00:06:09.000
negdje u krajičku uma

00:06:09.000 --> 00:06:11.000
dok vam budem govorio

00:06:11.000 --> 00:06:14.420
o tri ključne stvari u teoriji struna.

00:06:14.420 --> 00:06:16.000
Prvo, što je to?

00:06:16.000 --> 00:06:19.760
To je pristup kojim se ostvaruje
Einsteinov san

00:06:19.760 --> 00:06:22.480
o jedinstvenoj teoriji fizike,

00:06:22.480 --> 00:06:24.440
jednom jedinom sveobuhvatnom okviru

00:06:24.440 --> 00:06:26.000
kojim bi se mogle opisati

00:06:26.000 --> 00:06:28.620
sve sile koje djeluju u svemiru.

00:06:28.620 --> 00:06:30.810
Središnja ideja teorije struna

00:06:30.810 --> 00:06:32.600
prilično je jednostavna.

00:06:32.600 --> 00:06:34.360
Ona kaže da, ako detaljno istražujete

00:06:34.360 --> 00:06:36.660
bilo koji djelić materije,

00:06:36.660 --> 00:06:38.380
prvo ćete pronaći molekule,

00:06:38.380 --> 00:06:41.190
a zatim atome i subatomske čestice.

00:06:41.190 --> 00:06:43.740
No kad biste mogli doprijeti
do još sitnijih detalja,

00:06:43.740 --> 00:06:46.190
sitnijih nego što je moguće
postojećom tehnologijom,

00:06:46.190 --> 00:06:49.400
pronašli biste još nešto
unutar tih čestica –

00:06:49.400 --> 00:06:52.730
sićušnu vibrirajuću nit energije,

00:06:52.730 --> 00:06:55.060
sićušnu vibrirajuću strunu.

00:06:55.060 --> 00:06:57.170
I baš kao što strune na violini

00:06:57.170 --> 00:06:59.000
mogu vibrirati po različitim obrascima

00:06:59.000 --> 00:07:01.150
stvarajući različite glazbene note,

00:07:01.150 --> 00:07:03.230
te male temeljne strune

00:07:03.230 --> 00:07:05.000
vibrirajući po različitim obrascima

00:07:05.000 --> 00:07:07.000
stvaraju različite vrste čestica.

00:07:07.000 --> 00:07:09.470
Elektroni, kvarkovi, neutrini, fotoni

00:07:09.470 --> 00:07:11.000
i sve ostale čestice

00:07:11.000 --> 00:07:13.000
tako bi bili ujedinjeni u jednom okviru

00:07:13.000 --> 00:07:16.660
jer svi oni nastaju vibracijom struna.

00:07:16.660 --> 00:07:19.050
Fascinantna je to slika,

00:07:19.050 --> 00:07:21.870
kao neka kozmička simfonija

00:07:21.870 --> 00:07:23.310
u kojoj sve bogatstvo

00:07:23.310 --> 00:07:25.000
koje vidimo u svijetu oko nas

00:07:25.000 --> 00:07:27.000
nastaje glazbom

00:07:27.000 --> 00:07:30.100
koju mogu svirati te sićušne strune.

NOTE Paragraph

00:07:30.100 --> 00:07:32.660
No postoji cijena

00:07:32.660 --> 00:07:34.510
tog elegantnog ujedinjenja.

00:07:34.510 --> 00:07:36.000
Višegodišnja istraživanja

00:07:36.000 --> 00:07:39.430
pokazala su da matematika teorije struna
ne funkcionira baš u potpunosti.

00:07:39.430 --> 00:07:41.660
Postoje unutarnje nedosljednosti,

00:07:41.660 --> 00:07:43.630
osim ako uzmemo u obzir

00:07:43.630 --> 00:07:46.000
mogućnost postojanja
nečeg posve nepoznatog –

00:07:46.000 --> 00:07:49.090
dodatne dimenzije prostora.

00:07:49.090 --> 00:07:52.760
Svi znamo za tri standardne
dimenzije prostora.

00:07:52.760 --> 00:07:54.470
Možete o njima razmišljati

00:07:54.470 --> 00:07:57.460
kao o visini, širini i dubini.

00:07:57.460 --> 00:08:00.660
No prema teoriji struna,
u iznimno malom mjerilu

00:08:00.660 --> 00:08:02.600
postoje dodatne dimenzije,

00:08:02.600 --> 00:08:04.000
toliko sitne,

00:08:04.000 --> 00:08:06.000
da ih nismo otkrili.

00:08:06.000 --> 00:08:08.000
Ali iako su te dimenzije skrivene,

00:08:08.000 --> 00:08:11.000
utjecale bi na stvari
koje možemo promatrati

00:08:11.000 --> 00:08:14.220
jer oblik dodatnih dimenzija

00:08:14.220 --> 00:08:17.910
ograničava vibriranje struna.

00:08:17.910 --> 00:08:19.490
A u teoriji struna

00:08:19.490 --> 00:08:22.000
vibracija određuje sve.

00:08:22.000 --> 00:08:24.790
Tako bi masu čestica, snagu sila

00:08:24.790 --> 00:08:27.700
i, najvažnije, količinu tamne energije

00:08:27.700 --> 00:08:29.000
određivao

00:08:29.000 --> 00:08:31.420
oblik dodatnih dimenzija.

00:08:31.420 --> 00:08:34.000
Dakle, kad bismo znali
oblik dodatnih dimenzija,

00:08:34.000 --> 00:08:37.060
mogli bismo izračunati ta svojstva,

00:08:37.060 --> 00:08:40.500
izračunati količinu tamne energije.

NOTE Paragraph

00:08:40.500 --> 00:08:42.510
Izazov je

00:08:42.510 --> 00:08:44.490
u tome što ne znamo

00:08:44.490 --> 00:08:47.230
oblik dodatnih dimenzija.

00:08:47.230 --> 00:08:49.080
Sve što imamo

00:08:49.080 --> 00:08:51.730
jest popis mogućih oblika

00:08:51.730 --> 00:08:54.000
koje dopušta matematika.

00:08:54.000 --> 00:08:56.350
Kad su te ideje prvi put formulirane,

00:08:56.350 --> 00:08:58.160
bilo je samo oko pet različitih oblika

00:08:58.160 --> 00:09:00.000
pa možete zamisliti

00:09:00.000 --> 00:09:02.000
kako je svaki pojedini analiziran

00:09:02.000 --> 00:09:04.000
da bi se utvrdilo daje li ijedan

00:09:04.000 --> 00:09:06.000
fizičke osobine koje opažamo.

00:09:06.000 --> 00:09:07.970
No s vremenom je popis rastao

00:09:07.970 --> 00:09:10.110
jer su istraživači otkrili
još mogućih oblika.

00:09:10.110 --> 00:09:13.280
S pet broj je porastao
na stotine i zatim tisuće –

00:09:13.280 --> 00:09:16.580
što jest velik skup, ali ga je
ipak moguće analizirati

00:09:16.580 --> 00:09:18.000
jer naposljetku

00:09:18.000 --> 00:09:21.000
i postdiplomci moraju nešto raditi.

00:09:21.000 --> 00:09:23.370
A onda je popis nastavio rasti

00:09:23.370 --> 00:09:26.880
i danas obuhvaća
milijune i milijarde oblika.

00:09:26.880 --> 00:09:28.670
Popis mogućih oblika

00:09:28.670 --> 00:09:34.170
popeo se na 10 na 500. potenciju.

NOTE Paragraph

00:09:34.170 --> 00:09:36.000
I što sad?

00:09:36.000 --> 00:09:39.000
Neki su se istraživači obeshrabrili,

00:09:39.000 --> 00:09:42.970
zaključivši da s toliko mogućih oblika
dodatnih dimenzija,

00:09:42.970 --> 00:09:45.310
od kojih svaki uzrokuje
različite fizičke osobine,

00:09:45.310 --> 00:09:47.000
teorija struna nikad neće ponuditi

00:09:47.000 --> 00:09:49.000
konačna predviđanja
koja se mogu testirati.

00:09:49.000 --> 00:09:53.000
No drugi su okrenuli
taj problem naglavačke

00:09:53.000 --> 00:09:55.730
i uveli mogućnost multisvemira.

00:09:55.730 --> 00:09:57.060
Ovo je njihova ideja.

00:09:57.060 --> 00:10:00.970
Možda je svaki od tih oblika
ravnopravan svim ostalima.

00:10:00.970 --> 00:10:02.300
Svaki je jednako stvaran,

00:10:02.300 --> 00:10:04.000
odnosno

00:10:04.000 --> 00:10:06.000
postoje mnogi svemiri,

00:10:06.000 --> 00:10:09.690
svaki različita oblika, 
za dodatne dimenzije.

00:10:09.690 --> 00:10:12.120
Taj radikalni prijedlog

00:10:12.120 --> 00:10:14.120
duboko utječe na ovaj misterij:

00:10:14.120 --> 00:10:18.260
količinu tamne energije iz rezultata
nagrađenih Nobelovom nagradom.

NOTE Paragraph

00:10:18.260 --> 00:10:19.000
Jer vidite,

00:10:19.000 --> 00:10:22.000
ako postoje drugi svemiri

00:10:22.000 --> 00:10:24.000
i ako svaki od njih

00:10:24.000 --> 00:10:28.000
ima različit oblik za dodatne dimenzije,

00:10:28.000 --> 00:10:31.030
onda će fizičke osobine
svakog svemira biti različite,

00:10:31.030 --> 00:10:32.300
a posebice će

00:10:32.300 --> 00:10:35.030
količina tamne energije u svakom svemiru

00:10:35.030 --> 00:10:36.000
biti različita.

00:10:36.000 --> 00:10:38.000
Što znači da bi misterij objašnjenja

00:10:38.000 --> 00:10:40.090
količine izmjerene tamne energije

00:10:40.090 --> 00:10:43.440
bio posve drukčije naravi.

00:10:43.440 --> 00:10:45.000
U tom kontekstu

00:10:45.000 --> 00:10:48.790
zakoni fizike ne mogu odrediti
jedan broj za tamnu energiju

00:10:48.790 --> 00:10:51.220
jer ne postoji samo jedan broj,

00:10:51.220 --> 00:10:53.000
postoji mnogo brojeva.

00:10:53.000 --> 00:10:55.000
Što znači

00:10:55.000 --> 00:10:58.170
da smo postavljali pogrešno pitanje.

00:10:58.170 --> 00:11:01.040
Pravo pitanje koje treba postaviti jest

00:11:01.040 --> 00:11:03.560
zašto se mi ljudi nalazimo u svemiru

00:11:03.560 --> 00:11:06.190
s određenom količinom tamne energije
koju smo izmjerili

00:11:06.190 --> 00:11:09.680
umjesto u nekom s
bilo kojom drugom mogućom

00:11:09.680 --> 00:11:11.000
količinom?

NOTE Paragraph

00:11:11.000 --> 00:11:14.600
To je pitanje od kojeg
možemo krenuti naprijed.

00:11:14.600 --> 00:11:16.000
Jer u onim svemirima

00:11:16.000 --> 00:11:18.880
s mnogo više tamne energije od našega,

00:11:18.880 --> 00:11:21.930
kad god se tvar pokuša
grupirati u galaktike,

00:11:21.930 --> 00:11:24.570
odbojna sila tamne energije tako je snažna

00:11:24.570 --> 00:11:26.000
da razbija tu grupaciju,

00:11:26.000 --> 00:11:28.000
pa se galaktike ne formiraju.

00:11:28.000 --> 00:11:31.000
A oni svemiri koji imaju
mnogo manje tamne energije

00:11:31.000 --> 00:11:33.000
urušavaju se sami u sebe tako brzo

00:11:33.000 --> 00:11:36.220
da se opet galaktike ne formiraju.

00:11:36.220 --> 00:11:40.000
Bez galaktika nema zvijezda, nema planeta

00:11:40.000 --> 00:11:41.200
i nema šanse

00:11:41.200 --> 00:11:43.090
da naš oblik života

00:11:43.090 --> 00:11:45.070
opstane u tim drugim svemirima.

NOTE Paragraph

00:11:45.070 --> 00:11:47.570
Dakle, nalazimo se u svemiru

00:11:47.570 --> 00:11:50.300
s određenom količinom tamne energije
koju smo izmjerili

00:11:50.300 --> 00:11:53.280
jednostavno zato što on ima uvjete

00:11:53.280 --> 00:11:57.160
pogodne za naš oblik života.

00:11:57.160 --> 00:12:00.320
I to bi bilo to.

00:12:00.320 --> 00:12:01.560
Misterij riješen,

00:12:01.560 --> 00:12:03.760
multisvemir pronađen.

00:12:03.760 --> 00:12:09.120
Neki nisu zadovoljni tim objašnjenjem.

00:12:09.120 --> 00:12:10.630
Naviknuli smo da nam fizika

00:12:10.630 --> 00:12:14.010
daje konačna objašnjenja
zapaženih svojstava.

00:12:14.010 --> 00:12:15.550
No poanta je u tome da,

00:12:15.550 --> 00:12:18.650
ako svojstvo koje zapažate

00:12:18.650 --> 00:12:20.110
može imati i ima

00:12:20.110 --> 00:12:22.130
niz različitih vrijednosti

00:12:22.130 --> 00:12:25.000
u širem rasponu stvarnosti,

00:12:25.000 --> 00:12:27.720
onda je ideja jednog objašnjenja

00:12:27.720 --> 00:12:29.290
određene vrijednosti

00:12:29.290 --> 00:12:32.000
jednostavno zabluda.

NOTE Paragraph

00:12:32.000 --> 00:12:34.000
Rani primjer

00:12:34.000 --> 00:12:37.000
potječe od velikog astronoma
Johannesa Keplera,

00:12:37.000 --> 00:12:39.840
koji je opsesivno pokušavao shvatiti

00:12:39.840 --> 00:12:41.130
jedan drugi broj –

00:12:41.130 --> 00:12:45.510
zašto je Sunce udaljeno
150 milijuna km od Zemlje.

00:12:45.510 --> 00:12:48.650
Desetljećima je pokušavao
objasniti taj broj,

00:12:48.650 --> 00:12:51.150
ali nije uspio i danas znamo zašto.

00:12:51.150 --> 00:12:53.100
Kepler je postavljao

00:12:53.100 --> 00:12:55.000
pogrešno pitanje.

NOTE Paragraph

00:12:55.000 --> 00:12:58.080
Sada znamo da postoje mnogi planeti

00:12:58.080 --> 00:13:01.610
na različitim udaljenostima
od svojih matičnih zvijezda.

00:13:01.610 --> 00:13:04.000
Stoga je nada da će zakoni fizike

00:13:04.000 --> 00:13:07.650
objasniti jedan određeni broj,
150 milijuna km,

00:13:07.650 --> 00:13:10.000
jednostavno pogrešna.

00:13:10.000 --> 00:13:12.270
Umjesto toga, pravo je pitanje

00:13:12.270 --> 00:13:15.570
zašto se mi ljudi nalazimo na planetu

00:13:15.570 --> 00:13:17.680
koji je na toj određenoj udaljenosti,

00:13:17.680 --> 00:13:20.000
a ne na nekoj od
drugih mogućih udaljenosti.

00:13:20.000 --> 00:13:23.000
I opet, to je pitanje
na koje možemo odgovoriti.

00:13:23.000 --> 00:13:26.000
Oni planeti koji su mnogo bliže
zvijezdi poput Sunca

00:13:26.000 --> 00:13:28.120
bili bi prevrući

00:13:28.120 --> 00:13:30.670
za opstanak našeg oblika života.

00:13:30.670 --> 00:13:33.650
A planeti koji su mnogo dalje
od takve zvijezde,

00:13:33.650 --> 00:13:35.000
tako su hladni

00:13:35.000 --> 00:13:37.950
da se, opet, naš oblik života
ne bi mogao održati.

00:13:37.950 --> 00:13:39.000
Tako da se nalazimo

00:13:39.000 --> 00:13:41.240
na planetu na toj određenoj udaljenosti

00:13:41.240 --> 00:13:43.540
jednostavno zato što on osigurava uvjete

00:13:43.540 --> 00:13:46.000
ključne za naš oblik života.

00:13:46.000 --> 00:13:49.000
I kad je riječ o planetima
i njihovoj udaljenosti,

00:13:49.000 --> 00:13:53.000
to je očito ispravan način razmišljanja.

00:13:53.000 --> 00:13:55.300
Poanta je u tome da,

00:13:55.300 --> 00:13:58.640
kad je riječ o svemirima i
tamnoj energiji koju sadržavaju,

00:13:58.640 --> 00:14:02.000
to također može biti
ispravan način razmišljanja.

NOTE Paragraph

00:14:02.000 --> 00:14:05.000
Jedna ključna razlika, naravno,

00:14:05.000 --> 00:14:07.440
jest to što znamo da
postoje drugi planeti,

00:14:07.440 --> 00:14:10.080
no dosad sam samo nagađao o mogućnosti

00:14:10.080 --> 00:14:12.320
postojanja drugih svemira.

00:14:12.320 --> 00:14:14.000
Dakle, da sve povežemo,

00:14:14.000 --> 00:14:16.000
potreban nam je mehanizam

00:14:16.000 --> 00:14:19.000
koji doista stvara druge svemire.

00:14:19.000 --> 00:14:22.000
To me dovodi do
mog završnog, trećeg dijela.

00:14:22.000 --> 00:14:25.090
Jer takav su mehanizam pronašli

00:14:25.090 --> 00:14:28.290
kozmolozi koji pokušavaju
shvatiti Veliki prasak.

00:14:28.290 --> 00:14:30.650
Vidite, kad govorimo o Velikom prasku,

00:14:30.650 --> 00:14:32.430
često zamišljamo

00:14:32.430 --> 00:14:34.720
nekakvu kozmičku eksploziju

00:14:34.720 --> 00:14:36.550
koja je stvorila naš svemir

00:14:36.550 --> 00:14:39.000
i pokrenula širenje prostora prema van.

NOTE Paragraph

00:14:39.000 --> 00:14:41.640
Ali odat ću vam malu tajnu.

00:14:41.640 --> 00:14:44.920
Teorija Velikog praska
izostavlja nešto vrlo važno,

00:14:44.920 --> 00:14:46.310
prasak.

00:14:46.310 --> 00:14:49.650
Ona govori o tome kako se svemir
razvio nakon praska,

00:14:49.650 --> 00:14:51.320
ali nam ne daje uvid

00:14:51.320 --> 00:14:55.000
u ono što je pokrenulo sami prasak.

00:14:55.000 --> 00:14:57.350
Taj je nedostatak konačno otklonila

00:14:57.350 --> 00:15:00.020
poboljšana verzija teorije Velikog praska.

00:15:00.020 --> 00:15:02.290
Naziva se inflatornom kozmologijom

00:15:02.290 --> 00:15:06.300
i utvrdila je posebnu vrstu goriva

00:15:06.300 --> 00:15:08.220
koje bi prirodno proizvelo

00:15:08.220 --> 00:15:10.330
širenje prostora prema van.

00:15:10.330 --> 00:15:13.680
Gorivo se zasniva na tzv. kvantnom polju,

00:15:13.680 --> 00:15:16.770
no jedini nama bitni detalj

00:15:16.770 --> 00:15:19.760
jest to da je ono toliko učinkovito

00:15:19.760 --> 00:15:22.170
da ga je praktički nemoguće

00:15:22.170 --> 00:15:23.780
potrošiti,

00:15:23.780 --> 00:15:25.690
što znači da prema inflatornoj teoriji

00:15:25.690 --> 00:15:28.000
Veliki prasak, koji je stvorio naš svemir,

00:15:28.000 --> 00:15:31.430
vjerojatno nije jednokratan događaj.

00:15:31.430 --> 00:15:34.590
To bi značilo da gorivo nije proizvelo
samo naš Veliki prasak,

00:15:34.590 --> 00:15:40.710
već i nebrojene druge velike praskove,

00:15:40.710 --> 00:15:43.250
od kojih je svaki možda
stvorio svoj zaseban svemir,

00:15:43.250 --> 00:15:45.770
što bi naš svemir činilo samo mjehurićem

00:15:45.770 --> 00:15:48.680
u velikoj kozmičkoj
pjenušavoj kupki svemirâ.

00:15:48.680 --> 00:15:51.110
Konačno, kad to povežemo
s teorijom struna,

NOTE Paragraph

00:15:51.110 --> 00:15:52.400
evo slike do koje dolazimo.

00:15:52.400 --> 00:15:54.540
Svaki od tih svemira
ima dodatne dimenzije.

00:15:54.540 --> 00:15:57.320
Dodatne dimenzije poprimaju
niz različitih oblika.

00:15:57.320 --> 00:16:00.310
Različiti oblici daju
različita fizička svojstva.

00:16:00.310 --> 00:16:03.340
I mi se nađemo u jednom svemiru
umjesto u nekom drugom

00:16:03.340 --> 00:16:05.860
jednostavno zato što su
samo u našem svemiru

00:16:05.860 --> 00:16:08.930
fizička svojstva, kao što je
količina tamne energije,

00:16:08.930 --> 00:16:12.570
pogodna za razvoj našeg oblika života.

00:16:12.570 --> 00:16:16.340
To je fascinantna,
ali vrlo kontroverzna slika

00:16:16.340 --> 00:16:17.540
širega kozmosa

00:16:17.540 --> 00:16:20.450
koju su nas najnovija zapažanja i teorije

00:16:20.450 --> 00:16:23.500
naveli da ozbiljno razmotrimo.

00:16:23.500 --> 00:16:27.170
Naravno, preostaje veliko pitanje:

NOTE Paragraph

00:16:27.170 --> 00:16:30.680
bismo li ikad mogli potvrditi

00:16:30.680 --> 00:16:34.070
postojanje drugih svemira?

00:16:34.070 --> 00:16:35.610
Pa, opisat ću

00:16:35.610 --> 00:16:38.650
jedan način na koji bi se
to moglo dogoditi.

00:16:38.650 --> 00:16:40.890
Inflatornu teoriju

00:16:40.890 --> 00:16:43.110
već podržavaju zapažanja.

00:16:43.110 --> 00:16:44.610
Jer ta teorija predviđa

00:16:44.610 --> 00:16:47.340
da bi Veliki prasak bio tako snažan

00:16:47.340 --> 00:16:49.680
da su se, dok se svemir brzo širio,

00:16:49.680 --> 00:16:52.420
sićušni kvantni titraji iz mikrosvijeta

00:16:52.420 --> 00:16:55.170
protegnuli u makrosvijet

00:16:55.170 --> 00:16:57.490
stvarajući jasan otisak,

00:16:57.490 --> 00:17:01.560
uzorak neznatno toplijih i
neznatno hladnijih točaka

00:17:01.560 --> 00:17:02.540
širom svemira,

00:17:02.540 --> 00:17:05.510
koji su sada zapazili snažni teleskopi.

00:17:05.510 --> 00:17:08.470
Nadalje, ako postoje drugi svemiri,

00:17:08.470 --> 00:17:10.610
ta teorija predviđa da se povremeno

00:17:10.610 --> 00:17:12.690
oni mogu sudariti.

00:17:12.690 --> 00:17:15.080
I ako bi drugi svemir udario ovaj naš,

00:17:15.080 --> 00:17:16.170
taj bi sudar

00:17:16.170 --> 00:17:18.550
stvorio dodatan suptilni uzorak

00:17:18.550 --> 00:17:20.470
temperaturnih varijacija širom svemira,

00:17:20.470 --> 00:17:22.240
koje bismo jednog dana

00:17:22.240 --> 00:17:24.720
mogli otkriti.

00:17:24.720 --> 00:17:27.020
I ma koliko ta slika bila egzotična,

00:17:27.020 --> 00:17:29.700
jednog bi dana mogla biti utemeljena

00:17:29.700 --> 00:17:31.220
na zapažanjima,

00:17:31.220 --> 00:17:34.540
utvrđujući postojanje drugih svemira.

00:17:34.540 --> 00:17:35.900
Završit ću

NOTE Paragraph

00:17:35.900 --> 00:17:39.280
fascinantnim mogućim posljedicama

00:17:39.280 --> 00:17:40.710
koje bi sve te ideje

00:17:40.710 --> 00:17:42.710
mogle imati u vrlo dalekoj budućnosti.

00:17:42.710 --> 00:17:44.220
Vidite, naučili smo

00:17:44.220 --> 00:17:47.280
da naš svemir nije statičan,

00:17:47.280 --> 00:17:48.880
da se svemir širi,

00:17:48.880 --> 00:17:50.890
da se to širenje ubrzava

00:17:50.890 --> 00:17:53.520
i da možda postoje drugi svemiri,

00:17:53.520 --> 00:17:55.810
i sve to samo pomnim ispitivanjem

00:17:55.810 --> 00:17:57.850
blijedih točkica zvjezdane svjetlosti

00:17:57.850 --> 00:17:59.980
koja do nas stiže iz udaljenih galaktika.

00:17:59.980 --> 00:18:03.550
No budući da se širenje ubrzava,

00:18:03.550 --> 00:18:05.330
u vrlo dalekoj budućnosti

00:18:05.330 --> 00:18:08.600
te će se galaktike udaljiti
tako daleko i tako brzo

00:18:08.600 --> 00:18:10.680
da ih nećemo moći vidjeti –

00:18:10.680 --> 00:18:13.250
ne zbog tehnoloških ograničenja,

00:18:13.250 --> 00:18:15.290
već zbog zakonâ fizike.

00:18:15.290 --> 00:18:17.330
Svjetlost koju te galaktike emitiraju,

00:18:17.330 --> 00:18:20.290
čak ni putujući najbržom brzinom,
brzinom svjetlosti,

00:18:20.290 --> 00:18:22.270
neće moći premostiti

00:18:22.270 --> 00:18:24.700
sve veći jaz između nas.

00:18:24.700 --> 00:18:26.640
Stoga će astronomi u dalekoj budućnosti,

00:18:26.640 --> 00:18:28.750
kad budu gledali u duboki svemir,

00:18:28.750 --> 00:18:32.270
vidjeti samo beskonačno prostranstvo

00:18:32.270 --> 00:18:36.290
statične, crne tišine.

00:18:36.290 --> 00:18:38.000
I zaključit će

00:18:38.000 --> 00:18:40.690
da je svemir statičan i nepromjenjiv

00:18:40.690 --> 00:18:44.210
te da ga čini jedna
središnja oaza materije,

00:18:44.210 --> 00:18:45.270
koju oni nastanjuju –

00:18:45.270 --> 00:18:46.770
slika kozmosa

00:18:46.770 --> 00:18:50.310
za koju definitivno znamo da je pogrešna.

00:18:50.310 --> 00:18:53.690
Možda će ti budući astronomi
raspolagati podacima

NOTE Paragraph

00:18:53.690 --> 00:18:55.570
iz ranijeg doba,

00:18:55.570 --> 00:18:56.950
kao što je naše,

00:18:56.950 --> 00:18:59.760
koji dokazuju postojanje
svemira koji se širi

00:18:59.760 --> 00:19:01.230
i obiluje galaktikama.

00:19:01.230 --> 00:19:03.580
No hoće li ti budući astronomi

00:19:03.580 --> 00:19:06.630
vjerovati takvom drevnom znanju?

00:19:06.630 --> 00:19:07.870
Ili će radije vjerovati

00:19:07.870 --> 00:19:11.130
u crni, statični prazni svemir

00:19:11.130 --> 00:19:14.040
koji pokazuju njihova suvremena zapažanja?

00:19:14.040 --> 00:19:16.750
Nagađam da će se dogoditi to drugo.

00:19:16.750 --> 00:19:19.120
Što znači da živimo

00:19:19.120 --> 00:19:21.420
u iznimno privilegiranom vremenu,

00:19:21.420 --> 00:19:24.230
kad su neke suštinske istine o kozmosu

00:19:24.230 --> 00:19:26.170
još uvijek nadohvat

00:19:26.170 --> 00:19:28.870
ljudskog istraživačkog duha.

00:19:28.870 --> 00:19:33.140
Čini se da možda neće uvijek biti tako.

00:19:33.140 --> 00:19:34.840
Jer današnji su astronomi,

00:19:34.840 --> 00:19:37.890
usmjeravanjem snažnih teleskopa
prema nebu,

00:19:37.890 --> 00:19:41.600
zapazili nekolicinu
vrlo informativnih fotona –

00:19:41.600 --> 00:19:43.610
svojevrsni kozmički telegram

00:19:43.610 --> 00:19:45.820
koji putuje milijarde godina.

00:19:45.820 --> 00:19:49.880
Poruka koja odzvanja
kroz vjekove jasna je.

00:19:49.880 --> 00:19:53.640
Ponekad priroda čuva svoje tajne

00:19:53.640 --> 00:19:55.300
čvrstim stiskom

00:19:55.300 --> 00:19:56.680
fizičkog zakona.

00:19:56.680 --> 00:20:00.880
Ponekad nas prava
priroda stvarnosti doziva

00:20:00.880 --> 00:20:04.340
odmah iza obzora.

00:20:04.340 --> 00:20:06.220
Hvala vam puno.

NOTE Paragraph

00:20:06.220 --> 00:20:10.920
(Pljesak)

NOTE Paragraph

00:20:10.920 --> 00:20:12.510
Chris Anderson: Briane, hvala ti.

NOTE Paragraph

00:20:12.510 --> 00:20:14.370
Raspon ideja o kojima si upravo govorio

00:20:14.370 --> 00:20:17.410
vrtoglav je, uzbudljiv i nevjerojatan.

00:20:17.410 --> 00:20:19.640
Gdje misliš da se

00:20:19.640 --> 00:20:21.850
kozmologija sada nalazi

00:20:21.850 --> 00:20:23.650
s povijesnog aspekta?

00:20:23.650 --> 00:20:26.980
Jesmo li, prema tvojem mišljenju,
usred nečega povijesno neobičnog?

00:20:26.980 --> 00:20:28.090
B. G.: Teško je reći.

NOTE Paragraph

00:20:28.090 --> 00:20:30.980
Kad pomislimo da astronomi
u dalekoj budućnosti

00:20:30.980 --> 00:20:33.970
možda neće imati dovoljno
informacija da shvate neke stvari,

00:20:33.970 --> 00:20:37.470
prirodno se zapitati,
što ako smo mi već u tom položaju

00:20:37.470 --> 00:20:40.840
i neka bitna, ključna svojstva svemira

00:20:40.840 --> 00:20:43.840
već smo propustili shvatiti

00:20:43.840 --> 00:20:45.850
zbog načina na koji se
kozmologija razvija.

00:20:45.850 --> 00:20:47.090
Iz te perspektive,

00:20:47.090 --> 00:20:49.890
možda ćemo uvijek postavljati pitanja

00:20:49.890 --> 00:20:52.230
na koja nikad nećemo moći
u potpunosti odgovoriti.

00:20:52.230 --> 00:20:53.800
S druge strane, danas shvaćamo

NOTE Paragraph

00:20:53.800 --> 00:20:55.480
koliko je svemir star.

00:20:55.480 --> 00:20:57.620
Možemo razumjeti kako shvatiti podatke

00:20:57.620 --> 00:21:00.660
koje pruža mikrovalno pozadinsko zračenje

00:21:00.660 --> 00:21:03.400
koje je nastalo prije
13,72 milijarde godina –

00:21:03.400 --> 00:21:06.160
a današnjim izračunima
možemo predvidjeti kako će izgledati

00:21:06.160 --> 00:21:07.000
i sve se poklapa.

00:21:07.000 --> 00:21:08.970
Zamislite to! To je stvarno nevjerojatno.

00:21:08.970 --> 00:21:12.930
S jedne strane, nevjerojatno je
dokle smo stigli,

00:21:12.930 --> 00:21:16.350
no, tko zna na kakve prepreke
možemo naići u budućnosti.

00:21:16.350 --> 00:21:19.140
C. A.: Bit ćeš tu sljedećih nekoliko dana.

NOTE Paragraph

00:21:19.140 --> 00:21:21.400
Možda se neki od ovih razgovora
mogu nastaviti.

00:21:21.400 --> 00:21:24.260
Hvala ti. Hvala ti, Briane.
(B. G.: Bilo mi je zadovoljstvo.)

00:21:24.260 --> 00:21:26.260
(Pljesak)