WEBVTT

00:00:14.216 --> 00:00:15.704
Öğrenme denildiğinde,

00:00:15.704 --> 00:00:18.365
sınıfta veya konferans salonunda

00:00:18.365 --> 00:00:19.673
masalarında kitapları açık

00:00:19.673 --> 00:00:21.941
dikkatlice bir öğretmen veya profesörü

00:00:21.941 --> 00:00:23.599
dinleyen öğrenciler aklımıza gelir.

00:00:23.599 --> 00:00:26.511
Psikolojide ise öğrenme, 
bir başka anlamda kullanılır.

00:00:26.511 --> 00:00:30.152
Psikologlara göre öğrenme,
davranışta meydana gelen

00:00:30.152 --> 00:00:32.283
deneyime bağlı uzun süreli değişimdir.

00:00:32.283 --> 00:00:34.379
Öğrenmenin temel iki türü

00:00:34.379 --> 00:00:36.021
klasik koşullanma ve

00:00:36.021 --> 00:00:39.066
edimsel/operant koşullanma 
olarak adlandırılmaktadır.

00:00:39.066 --> 00:00:41.969
İlk olarak klasik 
koşullanmadan başlayalım.

00:00:41.969 --> 00:00:45.505
1890'larda, Ivan Pavlov adında
Rus fizyolog

00:00:45.505 --> 00:00:48.404
köpekler üzerinde 
hayli ünlü bir deney yaptı.

00:00:48.404 --> 00:00:49.736
Köpeklere bir miktar yiyecek

00:00:49.736 --> 00:00:51.780
gösterip aynı anda bir zil çaldı.

00:00:51.780 --> 00:00:55.440
Bir süre sonra, köpekler zil ile yiyeceği
ilişkilendirmeye başlayacaklardı.

00:00:55.440 --> 00:00:56.822
Zili duyduklarında,

00:00:56.822 --> 00:00:58.420
besleneceklerini öğreneceklerdi.

00:00:58.420 --> 00:01:00.454
Neticede, sadece zili çalmak bile

00:01:00.454 --> 00:01:02.235
köpeklerin salya akıtmasını sağladı.

00:01:02.235 --> 00:01:05.461
Zilin sesiyle yemek beklemeyi öğrendiler.

00:01:05.461 --> 00:01:07.564
Bildiğiniz gibi, normal şartlar altında,

00:01:07.564 --> 00:01:11.015
yiyeceğin görünüşü ve kokusu 
köpekte salyaya sebep olur.

00:01:11.015 --> 00:01:13.565
Biz, yiyeceğe koşulsuz uyarıcı,

00:01:13.565 --> 00:01:17.564
salya akıtmaya ise
koşulsuz tepki adını veriyoruz.

00:01:17.564 --> 00:01:21.032
Kimse bir köpeğe biraz biftek için
salya akıtmayı öğretmez.

00:01:21.032 --> 00:01:24.143
Ancak, yiyecek gibi koşulsuz uyarıcıları,
bir zil sesi gibi

00:01:24.143 --> 00:01:26.934
önceden etkisiz nötr olan 
bir şeyle ilişkilendirdiğimizde,

00:01:26.934 --> 00:01:28.202
bu nötr uyarıcı,

00:01:28.202 --> 00:01:31.458
koşullu bir uyarıcı hâline gelir.

00:01:31.458 --> 00:01:35.086
Böylece, klasik koşullanma keşfedildi.

00:01:35.086 --> 00:01:37.463
Bunun hayvanlarda 
nasıl işlediğini görüyoruz.

00:01:37.463 --> 00:01:39.588
Peki ya insanlarda nasıl ortaya çıkıyor?

00:01:39.588 --> 00:01:41.405
Tıpkı hayvanlardaki gibi.

00:01:41.405 --> 00:01:44.811
Diyelim ki bir gün iğne olmak için
doktora gittiniz.

00:01:44.811 --> 00:01:47.766
Doktor size; "Endişelenme, 
hiç acımayacak" dedi

00:01:47.766 --> 00:01:51.935
ve size hayatınızdaki 
en acı veren iğneyi yaptı.

00:01:51.935 --> 00:01:54.856
Birkaç hafta sonra 
kontrol için dişçiye gittiniz.

00:01:54.856 --> 00:01:56.408
Dişinize bakmak için ağzınıza

00:01:56.408 --> 00:01:57.859
bir ayna soktu ve

00:01:57.859 --> 00:02:01.324
"Endişelenme, hiç acımayacak" dedi.

00:02:01.324 --> 00:02:03.747
Aynanın acıtmayacağını
biliyor olsanız bile

00:02:03.747 --> 00:02:05.195
koltuktan atlar ve bağırarak

00:02:05.195 --> 00:02:06.924
odadan koşar adımlarla çıkarsınız.

00:02:06.924 --> 00:02:08.604
İğne olduğunuz zaman duyduğunuz

00:02:08.604 --> 00:02:10.852
"Hiç acımayacak" sözü,

00:02:10.852 --> 00:02:12.467
sizin için koşulsuz uyarıcı olan

00:02:12.467 --> 00:02:14.628
iğnenin acısıyla eşleştiği anda

00:02:14.628 --> 00:02:16.637
koşullu uyarıcıya dönüştü ve

00:02:16.637 --> 00:02:18.798
oradan fırlayıp çıkmanıza,

00:02:18.798 --> 00:02:21.270
yani koşullu tepkinize sebep oldu.

00:02:21.270 --> 00:02:24.008
Eylemlerdeki klasik koşullanma.

00:02:24.008 --> 00:02:26.267
Edimsel koşullanma sonuçları,

00:02:26.267 --> 00:02:29.142
günüllü davranış değişikliklerindeki
etkisini açıklar.

00:02:29.142 --> 00:02:31.478
Peki ya edimsel koşullanma
nasıl çalışıyor?

00:02:31.478 --> 00:02:34.730
Edimsel koşullanmanın 
iki temel bileşeni vardır:

00:02:34.730 --> 00:02:36.989
Pekiştirme ve ceza.

00:02:36.989 --> 00:02:38.777
Pekiştireçler, size bir şeyi

00:02:38.777 --> 00:02:40.525
ileride tekrar yaptırırken,

00:02:40.525 --> 00:02:42.708
cezalar ise daha az yaptırmaktadır.

00:02:42.708 --> 00:02:45.869
Pekiştirme ve ceza
pozitif ya da negatif olabilir

00:02:45.869 --> 00:02:48.134
ama bu iyi ve kötü oldukları 
anlamına gelmez.

00:02:48.134 --> 00:02:50.680
Pozitif, olumlu bir uyarıcı 
eklenmesi anlamına gelir,

00:02:50.680 --> 00:02:52.951
sebzenizi yedikten sonra
tatlı yemek gibidir.

00:02:52.951 --> 00:02:55.384
Negatif ise, bir uyarıcı çıkarılması
anlamına gelir,

00:02:55.384 --> 00:02:56.965
ödevsiz bir gece geçirmek gibi,

00:02:56.965 --> 00:02:59.469
çünkü sınavınız iyi geçmiştir.

00:02:59.469 --> 00:03:02.176
Hadi bir edimsel koşullanma
örneğine göz atalım.

00:03:02.176 --> 00:03:03.995
Ailenizle yediğiniz yemekten sonra,

00:03:03.995 --> 00:03:06.522
masayı temizleyip bulaşıkları yıkadınız.

00:03:06.522 --> 00:03:08.724
Bulaşığı bitirdiğinizde,
anneniz size sarılıp;

00:03:08.724 --> 00:03:11.108
"Bana yardım ettiğin için 
teşekkür ederim." dedi.

00:03:11.108 --> 00:03:13.267
Bu şartlarda, edimsel bir tepki olarak

00:03:13.267 --> 00:03:16.246
masayı silip bulaşıkları yıkamayı
bir kez daha tekrarlarsanız

00:03:16.246 --> 00:03:17.879
annenizin tepkisi,

00:03:17.879 --> 00:03:20.611
pozitif pekiştirme olur.

00:03:20.611 --> 00:03:24.038
Edimsel koşullanma günlük 
yaşamımızın her yerinde.

00:03:24.038 --> 00:03:25.533
Bir noktada, edimsel koşullanma

00:03:25.533 --> 00:03:27.473
tarafından etkilenmeyip yaptığımız

00:03:27.473 --> 00:03:29.308
çok az şey var.

00:03:29.308 --> 00:03:31.080
Birtakım sıradışı durumlarda bile

00:03:31.080 --> 00:03:34.121
edimsel koşullanmayı görebiliriz.

00:03:34.121 --> 00:03:36.461
Bir grup bilim insanı
edimsel koşullanmanın gücünü

00:03:36.461 --> 00:03:37.501
güvercinlere,

00:03:37.501 --> 00:03:40.390
resim uzmanı olmayı öğreterek gösterdi.

00:03:40.390 --> 00:03:42.725
Yiyeceği pozitif pekiştireç 
olarak kullanan

00:03:42.725 --> 00:03:44.142
bilim insanları, güvercinlere

00:03:44.142 --> 00:03:46.392
Monet'nin eserlerini Picasso'nunkilere

00:03:46.392 --> 00:03:48.388
tercih etmelerini öğrettiler.

00:03:48.388 --> 00:03:50.644
Diğer ressamların 
eserleri gösterildiğinde,

00:03:50.644 --> 00:03:53.436
bilim adamları, 
uyarıcı genellemesi gözlemledi.

00:03:53.436 --> 00:03:55.229
Güvercinler, Empresyonistleri

00:03:55.229 --> 00:03:56.634
Kübistlere tercih etti.

00:03:56.634 --> 00:03:59.059
Belki de gelecekte güvercinleri
kendi şaheserlerini

00:03:59.059 --> 00:04:00.655
yapmaları için koşullayacaklar.