WEBVTT 00:00:14.216 --> 00:00:15.704 Na hasło "nauka" 00:00:15.704 --> 00:00:18.365 zwykle wyobrażamy sobie uczniów 00:00:18.365 --> 00:00:19.673 z książkami rozłożonymi na ławkach, 00:00:19.673 --> 00:00:21.941 uważnie słuchających nauczyciela, 00:00:21.941 --> 00:00:23.599 który przed nimi stoi. 00:00:23.599 --> 00:00:26.511 Ale w psychologii "uczenie się" oznacza coś innego. 00:00:26.511 --> 00:00:30.152 Dla psychologów "uczenie się" to każda trwała zmiana w zachowaniu, 00:00:30.152 --> 00:00:32.283 oparta na doświadczeniu. 00:00:32.283 --> 00:00:34.379 Jego dwa główne rodzaje 00:00:34.379 --> 00:00:36.021 to warunkowanie klasyczne 00:00:36.021 --> 00:00:39.066 oraz sprawcze, inaczej instrumentalne. 00:00:39.066 --> 00:00:41.969 Na początek zajmijmy się tym klasycznym. 00:00:41.969 --> 00:00:45.505 Około 1890 r. rosyjski fizjolog Iwan Pawłow 00:00:45.505 --> 00:00:48.404 przeprowadził serię eksperymentów z psami w roli głównej. 00:00:48.404 --> 00:00:49.736 Podawał im jedzenie 00:00:49.736 --> 00:00:51.780 dzwoniąc jednocześnie dzwonkiem. 00:00:51.780 --> 00:00:55.290 Niebawem zwierzęta kojarzyły ten dźwięk z pożywieniem. 00:00:55.290 --> 00:00:56.942 Nauczyły się, że dzwonek oznacza, 00:00:56.942 --> 00:00:58.420 że za chwilę zostaną nakarmione. 00:00:58.420 --> 00:01:00.454 Po jakimś czasie śliniły się 00:01:00.454 --> 00:01:01.915 już na sam odgłos dzwonka. 00:01:01.915 --> 00:01:05.461 Nauczyły się oczekiwać jedzenia na dźwięk dzwonka. 00:01:05.461 --> 00:01:07.564 Wiemy, że w normalnych warunkach 00:01:07.564 --> 00:01:11.015 psy ślinią się widząc i czując jedzenie. 00:01:11.015 --> 00:01:13.565 Jedzenie nazywamy bodźcem bezwarunkowym, 00:01:13.565 --> 00:01:17.564 a ślinienie reakcją bezwarunkową. 00:01:17.564 --> 00:01:21.032 Psa nie trzeba uczyć ślinienia się na widok kotleta. 00:01:21.032 --> 00:01:24.313 Jeśli jednak połączymy bodziec bezwarunkowy (jedzenie) 00:01:24.313 --> 00:01:26.634 z czymś do tej pory obojętnym 00:01:26.634 --> 00:01:28.202 (jak dzwonek), 00:01:28.202 --> 00:01:31.458 to ten obojętny bodziec stanie się bodźcem warunkowym. 00:01:31.458 --> 00:01:35.086 Tak właśnie odkryto warunkowanie klasyczne. 00:01:35.086 --> 00:01:37.463 Wiemy już, jak to działa na zwierzętach. 00:01:37.463 --> 00:01:39.588 Ale co w przypadku ludzi? 00:01:39.588 --> 00:01:41.405 Z nami jest dokładnie tak samo. 00:01:41.405 --> 00:01:44.811 Powiedzmy, że lekarz przed zrobieniem zastrzyku mówi: 00:01:44.811 --> 00:01:47.766 "Spokojnie, to nic nie boli", 00:01:47.766 --> 00:01:51.935 po czym dostajesz najboleśniejszy zastrzyk w życiu. 00:01:51.935 --> 00:01:54.856 Parę tygodni później idziesz do dentysty. 00:01:54.856 --> 00:01:56.408 Przykłada lusterko, 00:01:56.408 --> 00:01:57.859 żeby zbadać ci zęby 00:01:57.859 --> 00:02:01.324 i mówi: "Spokojnie, to nic nie boli". 00:02:01.324 --> 00:02:03.747 Choć wiesz, że lusterko nie robi krzywdy, 00:02:03.747 --> 00:02:05.195 podrywasz się z krzesła 00:02:05.195 --> 00:02:06.924 i wybiegasz z gabinetu. 00:02:06.924 --> 00:02:08.604 Od tamtego zastrzyku neutralne słowa 00:02:08.604 --> 00:02:10.852 "Spokojnie, to nic nie boli" 00:02:10.852 --> 00:02:12.467 stały się bodźcem warunkowym, 00:02:12.467 --> 00:02:14.628 bo zostały połączone z bólem, 00:02:14.628 --> 00:02:16.637 a więc bodźcem bezwarunkowym, 00:02:16.637 --> 00:02:18.798 i wywołały reakcję warunkową: 00:02:18.798 --> 00:02:21.270 natychmiastową ucieczkę. 00:02:21.270 --> 00:02:24.008 Tak działa warunkowanie klasyczne. 00:02:24.008 --> 00:02:26.267 Warunkowanie instrumentalne wyjaśnia, 00:02:26.267 --> 00:02:29.142 jak konsekwencje wpływają na świadomy wybór. 00:02:29.142 --> 00:02:31.478 Na czym polega warunkowanie instrumentalne? 00:02:31.478 --> 00:02:34.730 Opiera się na dwóch elementach: 00:02:34.730 --> 00:02:36.989 wzmocnieniu i karze. 00:02:36.989 --> 00:02:38.777 Wzmocnienie zwiększa szansę, 00:02:38.777 --> 00:02:40.525 że powtórzymy daną czynność, 00:02:40.525 --> 00:02:42.708 za to kara ją zmniejsza. 00:02:42.708 --> 00:02:45.869 I wzmocnienie, i kara mogą być pozytywne albo negatywne, 00:02:45.869 --> 00:02:48.134 co jednak nie oznacza: dobre i złe. 00:02:48.134 --> 00:02:50.490 O pozytywnym mówimy, gdy coś dostajemy 00:02:50.490 --> 00:02:52.951 (np. deser po zjedzeniu warzyw), 00:02:52.951 --> 00:02:55.264 o negatywnym, gdy coś się nam odbiera, 00:02:55.264 --> 00:02:56.965 (np. zwolnienie od pracy domowej 00:02:56.965 --> 00:02:59.469 po dobrze zdanym egzaminie). 00:02:59.469 --> 00:03:02.176 Oto przykład: 00:03:02.176 --> 00:03:03.995 po rodzinnej kolacji 00:03:03.995 --> 00:03:06.522 postanawiasz posprzątać i pozmywać naczynia. 00:03:06.522 --> 00:03:08.724 Gdy skończysz, mama mocno cię ściska 00:03:08.724 --> 00:03:11.108 i mówi: "Dziękuję za pomoc". 00:03:11.108 --> 00:03:13.267 W tej sytuacji reakcja mamy 00:03:13.267 --> 00:03:15.896 jest wzmocnieniem pozytywnym, 00:03:15.896 --> 00:03:17.689 jeśli sprawi, że powtórzysz zachowanie, 00:03:17.689 --> 00:03:20.611 czyli znów posprzątasz po kolacji. 00:03:20.611 --> 00:03:24.038 Ten mechanizm jest z nami na co dzień. 00:03:24.038 --> 00:03:25.533 Niemal wszystko, co robimy 00:03:25.533 --> 00:03:27.473 jest w jakimś stopniu związane 00:03:27.473 --> 00:03:29.308 z warunkowaniem instrumentalnym. 00:03:29.308 --> 00:03:31.080 Jego działanie obserwujemy 00:03:31.080 --> 00:03:34.121 nawet w bardzo nietypowych sytuacjach. 00:03:34.121 --> 00:03:36.461 Pewna grupa naukowców 00:03:36.461 --> 00:03:37.501 pokazała jego moc 00:03:37.501 --> 00:03:40.390 szkoląc gołębie na koneserów sztuki. 00:03:40.390 --> 00:03:42.725 Używając jedzenia jako wzmocnienia pozytywnego, 00:03:42.725 --> 00:03:44.142 naukowcy nauczyli gołębie 00:03:44.142 --> 00:03:46.392 odróżniać obrazy Moneta 00:03:46.392 --> 00:03:48.388 i Picassa. 00:03:48.388 --> 00:03:50.644 Gdy przyszło do rozróżniania innych malarzy, 00:03:50.644 --> 00:03:53.436 nastąpiła generalizacja bodźca: 00:03:53.436 --> 00:03:55.229 gołębie potrafiły odróżnić dzieła impresjonistów 00:03:55.229 --> 00:03:56.754 od tych autorstwa kubistów. 00:03:56.754 --> 00:03:58.609 Kto wie, może już niedługo nauczymy gołębie 00:03:58.609 --> 00:04:00.535 malować własne dzieła sztuki?