0:00:00.000,0:00:03.000
Mange kjenner kanskje til historia om dei to forretningsmennene

0:00:03.000,0:00:06.000
som reiste til Afrika på 1900-talet.

0:00:06.000,0:00:08.000
Dei vart sende dit for å kartlegge muligheitene

0:00:08.000,0:00:10.000
for å selge sko.

0:00:10.000,0:00:13.000
Og dei skreiv telegram tilbake til Manchester.

0:00:13.000,0:00:17.000
Ein av dei skreiv: "Situasjon håplaus. Stopp.

0:00:17.000,0:00:18.000
Dei brukar ikkje sko."

0:00:18.000,0:00:21.000
Og den andre skreiv: "Strålande muligheiter.

0:00:21.000,0:00:23.000
Dei har ingen sko enno."

0:00:23.000,0:00:24.000
(Latter)

0:00:24.000,0:00:27.000
Det er ein liknande situasjon i den klassiske musikkverda,

0:00:28.000,0:00:29.000
fordi det fins nokre som tenkjer at

0:00:29.000,0:00:32.000
klassisk musikk heldt på å døy ut.

0:00:33.000,0:00:36.000
Og det fins nokon av oss som trur at de knapt har sett starten.

0:00:36.000,0:00:40.000
Og heller enn å gå inn på statistikkar, trender,

0:00:40.000,0:00:42.000
og fortelje om alle orkestra som legg ned,

0:00:42.000,0:00:45.000
og plateselskapa som går under,

0:00:45.000,0:00:49.000
tenkte eg vi skulle gjere eit eksperiment ikveld - eit eksperiment.

0:00:49.000,0:00:53.000
Eigentleg er det ikkje eit eksperiment, for eg veit resultatet.

0:00:54.000,0:00:56.000
Men det er litt som eit eksperiment. No, før vi --

0:00:56.000,0:01:00.000
(Latter)

0:01:00.000,0:01:02.000
-- før vi startar må eg gjere to ting.

0:01:02.000,0:01:06.000
Ein: Eg vil minne dykk om korleis ein sjuåring

0:01:07.000,0:01:08.000
høyrast ut når det spelar piano.

0:01:08.000,0:01:10.000
Kanskje har du dette barnet heime.

0:01:11.000,0:01:12.000
Det høyrast litt ut som dette.

0:01:12.000,0:01:32.000
(Piano)

0:01:32.000,0:01:34.000
Eg ser at nokre av dykk kjenner igjen dette barnet.

0:01:34.000,0:01:39.000
Dersom barnet øvar i eit år og tek timar, det er no åtte,

0:01:39.000,0:01:40.000
høyrast det slik ut.

0:01:40.000,0:01:47.000
(Piano)

0:01:47.000,0:01:50.000
So øvar det i eit år til og tek fleire timar; no er barnet ni år.

0:01:50.000,0:01:56.000
(Piano)

0:01:56.000,0:01:59.000
So øvar det eitt til og tek timar; no er barnet ti.

0:01:59.000,0:02:06.000
(Piano)

0:02:06.000,0:02:07.000
På dette tidspunktet gir dei som regel opp.

0:02:07.000,0:02:09.000
(Latter)

0:02:09.000,0:02:11.000
(Applaus)

0:02:11.000,0:02:13.000
Dersom de no hadde venta, venta eitt år til,

0:02:14.000,0:02:15.000
hadde de høyrt dette:

0:02:15.000,0:02:24.000
(Piano)

0:02:24.000,0:02:27.000
Det som no har skjedd er kanskje ikkje det de trur,

0:02:27.000,0:02:30.000
som til dømes, barnet vart plutseleg lidenskapleg, engasjert,

0:02:30.000,0:02:33.000
involvert, fekk ein ny lærar, traff puberteten, eller kva det no er.

0:02:33.000,0:02:37.000
Det som eigentleg skjedde var at impulsane vart reduserte.

0:02:38.000,0:02:39.000
De skjønar, fyrste gongen spelte barnet

0:02:39.000,0:02:41.000
med ein impuls på kvar note.

0:02:42.000,0:02:44.000
(Piano)

0:02:44.000,0:02:46.000
Andre gongen med impuls på annakvar note.

0:02:47.000,0:02:49.000
(Piano)

0:02:49.000,0:02:50.000
De ser det på hovudet mitt.

0:02:51.000,0:02:52.000
(Latter)

0:02:52.000,0:02:54.000
Det ni år gamle barnet, niåringen,

0:02:54.000,0:02:55.000
la ein impuls på kvar fjerde note.

0:02:55.000,0:02:57.000
(Piano)

0:02:58.000,0:02:59.000
Og tiåringen på kvar åttande note.

0:02:59.000,0:03:02.000
(Piano)

0:03:02.000,0:03:04.000
Og elleveåringen, ein impuls på heile frasa.

0:03:04.000,0:03:07.000
(Piano)

0:03:08.000,0:03:10.000
Eg veit -- eg veit ikkje korleis vi kom til denne stillinga.

0:03:10.000,0:03:12.000
(Latter)

0:03:13.000,0:03:15.000
Eg sa ikkje at eg ville bevege skuldra mi, flytte kroppen.

0:03:15.000,0:03:17.000
Nei, musikken dytta meg over,

0:03:17.000,0:03:19.000
som forklarar kvifor eg kallar det "å spele med ein rumpeball".

0:03:19.000,0:03:21.000
(Piano)

0:03:21.000,0:03:22.000
Det kan og vere den andre rumpeballen.

0:03:22.000,0:03:26.000
(Piano)

0:03:26.000,0:03:29.000
Ein mann såg ein gong på ein presentasjon eg hadde

0:03:29.000,0:03:30.000
medan eg jobba med ein ung pianist.

0:03:31.000,0:03:33.000
Han var leiaren for ei bedrift i Ohio.

0:03:33.000,0:03:35.000
Og eg jobba med denne unge pianisten

0:03:36.000,0:03:38.000
og eg sa, "Problemet ditt er at du spelar med begge rumpeballane.

0:03:38.000,0:03:40.000
Du burde spele med berre ein."

0:03:40.000,0:03:42.000
Og eg flytta kroppen hans slik medan han spelte.

0:03:42.000,0:03:44.000
Og plutseleg tok musikken av. Han byrja å flyge.

0:03:45.000,0:03:47.000
Det gjekk eit gisp gjennom publikum når dei haurde skilnaden.

0:03:47.000,0:03:49.000
Seinare fekk eg eit brev frå denne mannen.

0:03:49.000,0:03:50.000
Han sa: "Eg vart so rørd.

0:03:50.000,0:03:52.000
Eg drog tilbake og transformerte heile selskapet mitt

0:03:53.000,0:03:54.000
til eit ein-rumpeball-selskap."

0:03:54.000,0:03:57.000
(Latter)

0:03:58.000,0:04:00.000
Den andre tingen eg ville gjere er å fortelje dykk om de sjølve.

0:04:00.000,0:04:03.000
De er vel 1600 menneske, tippar eg.

0:04:03.000,0:04:06.000
Mitt estimat er at truleg 45 av dykk

0:04:06.000,0:04:08.000
er fullstendig oppslukt av klassisk musikk.

0:04:09.000,0:04:14.000
De elskar klassisk musikk. Radioen står alltid på eit klassisk stille.

0:04:14.000,0:04:17.000
Og de har CDar i bilen, og de går på symfoniar.

0:04:17.000,0:04:18.000
Og borna dykkar spelar instrument.

0:04:18.000,0:04:20.000
De kan ikkje sjå for dykk livet utan klassisk musikk.

0:04:21.000,0:04:23.000
Det er den fyrste gruppa; det er ei relativt lita gruppe.

0:04:23.000,0:04:25.000
So er det den andre, større gruppa.

0:04:25.000,0:04:27.000
Dette er menneska som ikkje har noko imot klassisk musikk.

0:04:27.000,0:04:28.000
(Latter)

0:04:28.000,0:04:30.000
De veit, du kjem heim frå ein lang dag

0:04:30.000,0:04:32.000
og du tek deg eit glas med vin og set føtene høgt.

0:04:33.000,0:04:35.000
Litt Vivaldi i bakgrunnen skadar ikkje.

0:04:35.000,0:04:36.000
(Latter)

0:04:36.000,0:04:37.000
Det er den andre gruppa.

0:04:37.000,0:04:38.000
No kjem den tredje gruppa.

0:04:38.000,0:04:40.000
Dette er menneska som aldri lyttar til klassisk musikk.

0:04:40.000,0:04:42.000
Det er berre ikkje ein del av livet deira.

0:04:43.000,0:04:45.000
Du høyrer det kanskje som bakgrunnslyd på flyplassen, men --

0:04:45.000,0:04:47.000
(Latter)

0:04:47.000,0:04:48.000
-- og kanskje ein liten marsj frå Aida

0:04:48.000,0:04:51.000
når du kjem inn i avgangshallen. Men elles høyrer du det ikkje.

0:04:52.000,0:04:53.000
Det er kanskje den største gruppa av dei alle.

0:04:53.000,0:04:55.000
Og so er det ei særs lita gruppe.

0:04:55.000,0:04:58.000
Dette er menneska som trur dei er tonedøve.

0:04:58.000,0:05:00.000
Eit enormt tal menneske trur dei er tonedøve.

0:05:01.000,0:05:03.000
Faktisk høyrer eg det ofte: "Mannen min er tonedøv."

0:05:03.000,0:05:04.000
(Latter)

0:05:04.000,0:05:07.000
Men faktisk, du kan ikkje vere tonedøv. Ingen er tonedøve.

0:05:07.000,0:05:10.000
Dersom du var tonedøv, kunne du ikkje skifte gir

0:05:10.000,0:05:12.000
på bilen din, i ein manuellgira bil.

0:05:12.000,0:05:14.000
Du kunne ikkje skilje mellom

0:05:14.000,0:05:16.000
nokon frå Texas og nokon frå Roma.

0:05:16.000,0:05:20.000
Og telefonen. Telefonen. Hvis mor di ringer

0:05:21.000,0:05:23.000
på den miserable telefonen, ho ringer og seier "Hallo,"

0:05:23.000,0:05:26.000
og du veit ikkje berre kven det er, men og kva stemning ho er i.

0:05:27.000,0:05:30.000
Du har eit fantastisk øyre. Alle har eit fantastisk øyre.

0:05:30.000,0:05:32.000
Så ingen er tonedøve.

0:05:32.000,0:05:36.000
Men veit de kva. Det funkar ikkje for meg å fortsette med dette

0:05:36.000,0:05:39.000
med ein so stor kløft mellom dei som forstår,

0:05:40.000,0:05:42.000
elskar og er lidenskaplege om klassisk musikk,

0:05:42.000,0:05:45.000
og dei som ikkje har noko forhold til det i det heile tatt.

0:05:45.000,0:05:47.000
Dei tonedøve, dei er ikkje her lengre.

0:05:47.000,0:05:51.000
Men sjølv mellom dei tre kategoriane er kløfta for stor.

0:05:51.000,0:05:55.000
Så eg kjem ikkje til å fortsette før kvar og ein person i dette romet,

0:05:55.000,0:06:00.000
i etasja under og i Aspen, og elles alle som ser på,

0:06:01.000,0:06:04.000
elskar og forstår klassisk musikk.

0:06:04.000,0:06:06.000
Så det er det vi skal gjere no.

0:06:07.000,0:06:12.000
De legg vel merke til at det ikkje er den minste tvil i sinnet mitt

0:06:12.000,0:06:15.000
om at dette kjem til å fungere hvis de ser på ansiktet mitt?

0:06:15.000,0:06:19.000
Det er ein av karakteristikkane til ein leiar, at han ikkje tvilar

0:06:19.000,0:06:22.000
eit sekund på kapasiteten til menneska han leier

0:06:23.000,0:06:25.000
til å realisere kva han enn drøymer om.

0:06:25.000,0:06:28.000
Tenk hvis Martin Luther King hadde sagt: "Eg har ein draum.

0:06:28.000,0:06:30.000
Men eg er ikkje sikker på om folk er klare for det."

0:06:30.000,0:06:33.000
(Latter)

0:06:34.000,0:06:36.000
Javel. Så eg skal ta eit stykke av Chopin.

0:06:36.000,0:06:41.000
Dette er eit vakkert stykke av Chopin. Nokre av dykk kjenner til det.

0:06:42.000,0:07:10.000
(Musikk)

0:07:10.000,0:07:12.000
Veit de kva eg trur skjedde i romet no?

0:07:13.000,0:07:15.000
Når eg starta, tenkte de: "Kor vakkert det høyrest ut."

0:07:15.000,0:07:28.000
(Musikk)

0:07:29.000,0:07:30.000
"Eg trur ikkje vi bør reise til den same plassen

0:07:30.000,0:07:32.000
i sommarferien neste år."

0:07:32.000,0:07:35.000
(Latter)

0:07:35.000,0:07:38.000
Litt morosamt, eller kva? Det er morosamt korleis desse tankane

0:07:38.000,0:07:41.000
på ein måte driv inn i hovudet ditt.

0:07:41.000,0:07:42.000
Og sjølvsagt --

0:07:42.000,0:07:45.000
(Applause)

0:07:45.000,0:07:47.000
-- og sjølvsagt, hvis stykket er langt og de har hatt ein lang dag,

0:07:48.000,0:07:49.000
kan det vere at de driv vekk.

0:07:49.000,0:07:51.000
Så dultar sidemannen til deg

0:07:51.000,0:07:55.000
og seier "Våkn opp! Det er kultur!" Og så føler du deg enno verre.

0:07:55.000,0:07:58.000
Men har de nokonsinne tenkt på at grunnen til at de føler dykk søvnige

0:07:59.000,0:08:01.000
til klassisk musikk ikkje er på grunn av dykk, men på grunn av oss?

0:08:01.000,0:08:03.000
Tenkte nokon medan eg spelte,

0:08:03.000,0:08:05.000
"Kvifor brukar han so mange impulsar?"

0:08:05.000,0:08:08.000
Om eg hadde gjort slik med hovudet hadde de garantert tenkt det.

0:08:09.000,0:08:14.000
(Musikk)

0:08:14.000,0:08:18.000
Og for resten av livet, kvar gong de høyrer klassisk musikk

0:08:18.000,0:08:22.000
vil de alltid vere i stand til å vite når de høyrer desse impulsane.

0:08:22.000,0:08:24.000
Så lat oss sjå kva som eigentleg skjer her.

0:08:24.000,0:08:29.000
Vi har ein H. Dette er ein H. Den neste noten er ein C.

0:08:29.000,0:08:32.000
Og jobben til C er å gjere H-en trist. Og det gjer den, eller kva?

0:08:32.000,0:08:35.000
(Latter)

0:08:35.000,0:08:37.000
Komponistar veit det. Hvis dei vil lage trist musikk

0:08:37.000,0:08:38.000
spelar dei berre dei to notane.

0:08:38.000,0:08:43.000
(Musikk)

0:08:43.000,0:08:45.000
Men eigentleg er det berre ein H, med fire trist.

0:08:45.000,0:08:47.000
(Latter)

0:08:48.000,0:08:53.000
No går det ned til ein A. No til G og so til F.

0:08:53.000,0:08:57.000
Så vi har H, A, G, F. Og om vi har H, A, G, F,

0:08:58.000,0:09:04.000
kva forventar vi etterpå? Åh, det kan ha vore eit lykketreff.

0:09:04.000,0:09:10.000
La oss prøve igjen. Ooh, TED-koret!

0:09:10.000,0:09:13.000
(Latter)

0:09:13.000,0:09:17.000
Og de merkar korleis ingen er tonedøve, ikkje sant? Ingen.

0:09:17.000,0:09:19.000
De veit, kvar landsby i Bangladesh

0:09:19.000,0:09:24.000
og kvar bygd i Kina. Alle veit:

0:09:25.000,0:09:28.000
da, da, da, da -- da. Alle veit at dei forventar den E-en.

0:09:28.000,0:09:31.000
Men Chopin ville ikkje treffe E der,

0:09:32.000,0:09:34.000
for kva hadde skjedd då? Det hadde vore over, slik som Hamlet.

0:09:34.000,0:09:36.000
Huskar de Hamlet. Akt 1, scene 3:

0:09:37.000,0:09:38.000
Han finn ut at onkelen hans drepte faren hans.

0:09:38.000,0:09:40.000
Og de huskar korleis han går opp til onkelen

0:09:40.000,0:09:41.000
og nesten drep han. So trekk han seg tilbake

0:09:41.000,0:09:44.000
og han går opp til han og nesten drep han.

0:09:44.000,0:09:46.000
Og kritikarane, som alle sit der på bakerste rad,

0:09:46.000,0:09:49.000
dei må gjere seg opp ei meining, så dei seier: "Hamlet er ein somlepave."

0:09:49.000,0:09:50.000
(Latter)

0:09:50.000,0:09:52.000
Eller dei seier: "Hamlet har eit Oedipuskompleks."

0:09:53.000,0:09:56.000
Nei, for eller hadde stykket vore over, dummen.

0:09:56.000,0:09:58.000
Det er derfor Shakespeare puttar alle greiene inn i Hamlet.

0:09:59.000,0:10:01.000
De veit, Ophelia blir gal og alt skodespelet inne i skodespelet,

0:10:01.000,0:10:02.000
og hovudskallen til Yorick og gravrøvarane.

0:10:03.000,0:10:06.000
Det er der for å utsetje ting -- til han kan drepe onkelen i femte akt.

0:10:06.000,0:10:11.000
Det er det same med Chopin. Han skal akkurat til å treffe E,

0:10:11.000,0:10:13.000
og han seier: "Oops, betre å gå opp att og starte på nytt."

0:10:13.000,0:10:16.000
Så han gjer det igjen.

0:10:17.000,0:10:20.000
No vert han opprømt -- det er opprøme,

0:10:20.000,0:10:21.000
de treng ikkje å tenke på det.

0:10:22.000,0:10:24.000
No treff han ein F# og endeleg går han ned til E,

0:10:24.000,0:10:27.000
men det er feil akkord. Fordi akkorden han leitar etter

0:10:28.000,0:10:31.000
er denne, og istaden gjer han...

0:10:31.000,0:10:35.000
Vi kallar dette ein skuffande kadens, fordi det skuffar oss.

0:10:36.000,0:10:38.000
Eg seier alltid til studentane mine: "Dersom du har ein skuffande kadens,

0:10:38.000,0:10:40.000
pass på å løfte augebrynet ditt slik at alle skjønar det."

0:10:40.000,0:10:43.000
(Latter)

0:10:43.000,0:10:46.000
(Applaus)

0:10:47.000,0:10:49.000
Riktig. Så han går til E, men det er feil akkord.

0:10:49.000,0:10:52.000
No, han prøvar E igjen. Den akkorden funkar ikkje.

0:10:52.000,0:10:55.000
Han prøvar E igjen. Den akkorden funkar ikkje.

0:10:55.000,0:10:57.000
Han prøvar E igjen, og det funkar ikkje.

0:10:58.000,0:11:01.000
Og så plutselig...

0:11:01.000,0:11:05.000
Det var ein herremann på fremste rad som sa: "Mmm."

0:11:06.000,0:11:08.000
Det er den same lyden han lagar når han kjem heim

0:11:08.000,0:11:11.000
etter ein lang dag, slår av tenninga på bilen og seier,

0:11:12.000,0:11:15.000
"Aah, eg er heime." For vi veit alle kvar heime er.

0:11:15.000,0:11:18.000
Så dette er eit stykke som går frå borte til heime.

0:11:18.000,0:11:20.000
Og eg skal spele det heile veien igjennom

0:11:20.000,0:11:23.000
og de kjem til å fylgje. B, C, B, C, B, C, B, --

0:11:23.000,0:11:25.000
ned til A, ned til G, ned til F.

0:11:25.000,0:11:27.000
Går nesten til E, men elles hadde stykket vore over.

0:11:28.000,0:11:30.000
Han går tilbake til B. Han blir særs opprømd. Går til F#, går til E.

0:11:30.000,0:11:32.000
Det er feil akkord. Det er feil akkord. Det er feil akkord.

0:11:33.000,0:11:35.000
Og endeleg går til E, og vi er heime.

0:11:35.000,0:11:38.000
Og det de skal få sjå er spel med ein rumpeball.

0:11:38.000,0:11:41.000
(Latter)

0:11:41.000,0:11:43.000
Fordi for meg, for å smelte B saman med E,

0:11:44.000,0:11:49.000
må eg slutte å tenke på kvar einaste note langs veien

0:11:49.000,0:11:54.000
og starte å tenke på den lange, lange linja frå B til E.

0:11:55.000,0:11:59.000
De veit, eg var nettopp i Sør-Afrika, og du kan ikkje reise til Sør-Afrika

0:11:59.000,0:12:02.000
utan å tenke på Mandela i fengsel i 27 år.

0:12:03.000,0:12:05.000
Kva tenkte han på? Lunsj?

0:12:05.000,0:12:08.000
Nei, han tenkte på visjonen for Sør-Afrika

0:12:09.000,0:12:10.000
og for menneska. Det er det som heldt --

0:12:10.000,0:12:13.000
dette er om visjon; dette er om den lange linja.

0:12:13.000,0:12:15.000
Som fuglen som flyg over jordet

0:12:15.000,0:12:19.000
og som ikkje bryr seg om gjerdet under seg, ikkje sant?

0:12:19.000,0:12:22.000
Så no skal de fylgje linja heile vegen frå B til E.

0:12:22.000,0:12:26.000
Og eg har eit siste ønske før eg spelar dette stykket frå start til slutt.

0:12:26.000,0:12:31.000
Kan de tenke på nokon de verkeleg er glade i, som ikkje fins lengre?

0:12:31.000,0:12:34.000
Ei kjær bestemor, ein elskar,

0:12:35.000,0:12:38.000
nokon i livet som du elskar med heile hjartet,

0:12:38.000,0:12:41.000
men personen er ikkje hjå deg lengre.

0:12:42.000,0:12:45.000
Ta den personen inn i sinnet dykkar, og samstundes,

0:12:45.000,0:12:49.000
følg linja heile vegen frå B til E,

0:12:49.000,0:12:57.000
og de vil høyre alt Chopin hadde å seie.

0:12:57.000,0:14:48.000
(Musikk)

0:14:48.000,0:14:55.000
(Applaus)

0:14:55.000,0:15:00.000
De lurar no kanskje,

0:15:00.000,0:15:06.000
de lurar no kanskje på kvifor eg klappar.

0:15:06.000,0:15:08.000
Vel, gjorde dette på ein skule i Boston

0:15:08.000,0:15:12.000
med cirka 70 sjuandeklassingar -- tolvåringar.

0:15:12.000,0:15:14.000
Og eg gjorde akkurat kva eg gjorde med dykk, og eg sa til dei

0:15:14.000,0:15:15.000
og forklarde alt til dei.

0:15:15.000,0:15:17.000
Og på slutten gjekk dei amok, klappande. Dei klappa.

0:15:18.000,0:15:19.000
Eg klappa. Dei klappa.

0:15:19.000,0:15:21.000
Til slutt sa eg: "Kvifor klappar eg?"

0:15:21.000,0:15:22.000
Og en av dei vesle borna sa, "Fordi vi haurde etter."

0:15:22.000,0:15:27.000
(Latter)

0:15:28.000,0:15:30.000
Tenk på det. 1 600 menneske, travle menneske,

0:15:30.000,0:15:32.000
involverte i all verdas saker og ting.

0:15:33.000,0:15:39.000
Lyttande, forståande og bevega av eit stykke av Chopin.

0:15:39.000,0:15:40.000
Det er jammen noko.

0:15:40.000,0:15:43.000
Eg er sikker på at kvar einskild person følgde med,

0:15:43.000,0:15:45.000
forsto det, vart bevegd av det. Sjølvsagt kan eg ikkje vere sikker.

0:15:46.000,0:15:47.000
Men eg skal seie kva som skjedde med meg.

0:15:47.000,0:15:50.000
Eg var i Irland under problema for ti år sidan,

0:15:50.000,0:15:53.000
og eg jobba med katolske og protestantiske barn

0:15:53.000,0:15:57.000
rundt konflinkhandtering. Og eg gjorde dette med dei.

0:15:58.000,0:16:00.000
Ein risikabel ting å gjere, sidan dei var gateborn.

0:16:00.000,0:16:03.000
Og ein av dei kom bort til meg den neste morgonen og han sa,

0:16:04.000,0:16:07.000
"Veit du, eg har aldri haurdt på klassisk musikk før i heile mitt liv,

0:16:07.000,0:16:08.000
men når du spelte det handlestykket..." (Chopin//shopping)

0:16:08.000,0:16:11.000
(Latter)

0:16:11.000,0:16:15.000
Han sa: "Broren min vart skoten ifjor og eg gråt ikkje over han.

0:16:16.000,0:16:17.000
Men igår kveld når du spelte det stykket,

0:16:17.000,0:16:20.000
så tenkte eg på han.

0:16:20.000,0:16:22.000
Og eg kjende tårene strøyme ned ansiktet.

0:16:22.000,0:16:25.000
Og veit du, det kjentes veldig godt å gråte over bror min."

0:16:25.000,0:16:27.000
Så eg bestemte meg i den augneblinken

0:16:27.000,0:16:34.000
fot at klassisk musikk er for alle. Alle.

0:16:35.000,0:16:37.000
No, korleis kunne du gå -- fordi, du veit,

0:16:37.000,0:16:41.000
bransjen min, musikkprofesjonen ser ikkje på det sånn.

0:16:41.000,0:16:44.000
Dei seier at tre prosent av befolkninga likar klassisk musikk.

0:16:44.000,0:16:48.000
Om vi berre kunne få det opp til fire prosent er problema våre over.

0:16:49.000,0:16:52.000
Eg seier: "Korleis kan du gå? Korleis kan du snakke? Korleis kan du vere

0:16:52.000,0:16:55.000
dersom du trudde at tre prosent av befolkninga likte klassisk musikk?

0:16:56.000,0:16:58.000
Hvis vi berre kunne flytte det til fire prosent. Korleis kunne du gå?

0:16:58.000,0:17:00.000
Korleis kunne du prate? Korleis kunne du vere

0:17:00.000,0:17:02.000
om du trudde at alle likte klassisk musikk --

0:17:02.000,0:17:04.000
dei visste berre ikkje om det enda."

0:17:04.000,0:17:05.000
(Latter)

0:17:05.000,0:17:07.000
De skjønar, dette er totalt forskjellige verder.

0:17:08.000,0:17:11.000
Eg hadde ei fantastisk oppleving. Eg var 45 år gamal,

0:17:11.000,0:17:16.000
og eg hadde dirigert i 20 år, og innsåg plutseleg noko.

0:17:17.000,0:17:20.000
Dirigenten i eit orkester lagar ikkje ein einaste lyd.

0:17:20.000,0:17:22.000
Biletet mitt er på framsida av CD-en --

0:17:22.000,0:17:25.000
(Latter)

0:17:25.000,0:17:27.000
-- men dirigenten lagar ikkje ein einaste lyd.

0:17:28.000,0:17:32.000
Han er avhengig av si kraft til å gjere andre menneske kraftfulle.

0:17:32.000,0:17:36.000
Og det endra alt for meg. Det var livsendrande.

0:17:37.000,0:17:38.000
Musikarane i orkesteret mitt kom opp til meg og sa,

0:17:38.000,0:17:40.000
"Ben, kva har skjedd?" Det hadde skjedd.

0:17:40.000,0:17:45.000
Eg innsåg at jobben min var å vekke muligheiter i andre menneske.

0:17:45.000,0:17:48.000
Og sjølvsagt, eg ville vite om eg klarde det eller ikkje.

0:17:48.000,0:17:51.000
Og veit du korleis du finn det ut? Du ser på augene deira.

0:17:51.000,0:17:55.000
Dersom augene skin, veit du at du gjer det rett.

0:17:56.000,0:17:57.000
Du kunne lyse opp ein by med augene til han her.

0:17:57.000,0:17:59.000
(Latter)

0:17:59.000,0:18:01.000
Nettopp. Så dersom augene skin, veit du at du gjer det rett.

0:18:01.000,0:18:04.000
Dersom augene ikkje skin, må du spørje deg sjølv eit spørsmål.

0:18:04.000,0:18:05.000
Og dette er spørsmålet:

0:18:05.000,0:18:11.000
Kven er eg, som gjer at augene til spelarane mine ikkje skin?

0:18:12.000,0:18:13.000
Vi kan gjere det med borna våre og.

0:18:13.000,0:18:18.000
Kven er eg, som gjer at augene til bornet mitt ikkje skin?

0:18:19.000,0:18:21.000
Det er ei totalt annleis verd.

0:18:21.000,0:18:26.000
Vi skal til å ende denne magiske veka oppe på eit fjell,

0:18:27.000,0:18:28.000
og vi skal tilbake til verda.

0:18:28.000,0:18:32.000
Og eg seier, det er passande for oss å spørje spørsmålet:

0:18:32.000,0:18:37.000
Kven er vi, no som vi går tilbake ut i verda?

0:18:37.000,0:18:39.000
Og du veit, eg har ein definisjon av suksess.

0:18:40.000,0:18:42.000
For meg er det veldig enkelt. Det handlar ikkje om rikdom og berøming.

0:18:42.000,0:18:45.000
Det handlar om kor mange skinande auge eg har rundt meg.

0:18:46.000,0:18:49.000
So no har eg ein siste tanke, som er

0:18:49.000,0:18:52.000
at det verkeleg utgjer ein skilnad, det vi seier.

0:18:52.000,0:18:54.000
Orda som kjem ut av munnen vår.

0:18:54.000,0:18:58.000
Eg lærte dette frå ei dame som overlevde Auschwitz,

0:18:58.000,0:18:59.000
ei av dei få overlevande.

0:18:59.000,0:19:03.000
Ho for til Auschwitz då ho var 15 år gamal,

0:19:04.000,0:19:11.000
og broren hennar var åtte, og foreldra var vekk.

0:19:11.000,0:19:16.000
Og ho fortalde meg dette:

0:19:16.000,0:19:19.000
"Vi var i toget som skulle til Auschwitz og eg såg ned

0:19:19.000,0:19:21.000
og såg at skorne til broren min var borte.

0:19:22.000,0:19:25.000
Og eg sa: 'Kvifor er du så dum, kan du ikkje halde styr på tinga dine,

0:19:25.000,0:19:26.000
for guds skuld?'" -- slik som ei eldre syster

0:19:26.000,0:19:30.000
kan snakke til ein yngre bror.

0:19:30.000,0:19:33.000
Dessverre var det det siste ho sa til han nokon sinne

0:19:33.000,0:19:37.000
fordi ho såg han aldri igjen. Han overlevde ikkje.

0:19:37.000,0:19:39.000
Når ho då kom ut av Auschwitz, avga ho eit løfte.

0:19:40.000,0:19:44.000
Ho fortalde med dette. Ho sa: "Eg gjekk ut av Auschwitz ut til livet

0:19:44.000,0:19:49.000
og eg avga eit løfte. Løftet var at eg aldri skulle seie noko

0:19:50.000,0:19:53.000
som ikkje kunne stå som det siste eg nokonsinne sa."

0:19:53.000,0:19:57.000
No, kan vi gjere det? Nei. Og vi lyg til oss sjølve

0:19:58.000,0:20:05.000
og til andre om vi trur det. Men det er noko å leve opp til. Tusen takk.

0:20:05.000,0:20:10.000
(Applaus)

0:20:11.000,0:20:22.000
Skinande auge, skinande auge!

0:20:22.000,0:20:25.000
Tusen takk, tusen takk.

0:20:26.000,0:20:31.000
(Musikk)