0:00:02.760,0:00:08.500
Ang Internet | Mga Kawad, Kable at Wi-Fi

0:00:08.500,0:00:12.780
Ako si Tess Winlock, ako ay software engineer

0:00:12.780,0:00:17.740
sa Google. Narito ang tanong: Paano naipapadala[br]ang larawan, mensaheng text, o email mula sa isang device

0:00:17.740,0:00:25.050
papunta sa isa pa? Hindi ito mahika, ito ang Internet.[br]Isang mahahawakan, pisikal na sistema na ginawa upang ilipat ang impormasyon.

0:00:25.050,0:00:29.660
Ang Internet ay katulad na katulad ng serbisyo sa koreo,[br]pero ang pisikal na bagay na naipapadala ay

0:00:29.660,0:00:36.910
naiiba nang kaunti. Sa halip na mga kahon at[br]sobre, ipinapadala ng Internet ang binary na impormasyon.

0:00:36.910,0:00:41.360
Impormasyon ay gawa sa mga bit. Ang isang bit ay maaaring[br]mailarawan bilang anumang pares ng mga magkasalungat: nakasindi o

0:00:41.360,0:00:49.330
nakapatay, oo o hindi. Tipikal na ginagamit natin ang 1 na ibig sabihin ay nakasindi, o 0 ibig sabihin nakapatay. Dahil ang bit ay may dalawang

0:00:49.330,0:00:56.150
posibleng estado tinatawag natin itong binary code. 8[br]bit na pinagsama-sama ay bumubuo ng 1 byte. 1000 byte

0:00:56.150,0:01:01.700
na pinagsama ay isang kilobyte. 1000 kilobyte[br]ay isang megabyte. Ang isang kanta ay karaniwang na-encode

0:01:01.700,0:01:07.940
gamit ang halos 3-4MB. Hindi mahalaga kung ito'y[br]larawan, video o kanta, lahat

0:01:07.940,0:01:12.860
sa Internet ay kinakatawan at ipinapadala bilang mga bit.[br]Ang mga ito ang mga atom ng impormasyon.

0:01:12.860,0:01:16.820
Pero hindi ito tulad ng pisikal na nagpapadala tayo[br]ng mga 1 at 0 mula sa isang lugar sa isa pa o isang

0:01:16.820,0:01:22.200
tao sa isa pa. Kaya ano ang pisikal[br]na bagay na totoong naipapadala sa mga kawad

0:01:22.200,0:01:25.920
at sa ere? Buweno, tingnan natin ang isang maliit[br]na halimbawa dito kung paano pisikal na makikipag-usap

0:01:25.920,0:01:30.750
ang mga tao upang magpadala ng isang bit ng impormasyon[br]mula sa isang lugar papunta sa isa pa. Sabihin nating

0:01:30.750,0:01:36.590
masisindi natin ang ilaw ng 1 o mapapatay ng 0. O gumamit ng mga beep o mga katulad na uri ng mga bagay

0:01:36.590,0:01:42.000
sa Morse code. Gumagana ang mga paraang ito pero[br]talagang napakakupad nila, madalas nagkakamali, at nakadepende nang buo

0:01:42.000,0:01:46.610
sa mga tao. Kung ano ang talagang kailangan natin ay isang makina. Sa buong kasaysayan, gumawa tayo ng maraming sistema

0:01:46.610,0:01:51.210
na maaaring totoong makapagpadala ng binary na impormasyong ito sa iba't ibang uri ng mga pisikal na medium.

0:01:51.210,0:02:00.250
Sa ngayon, pisikal nating ipinapadala ang mga bit sa pamamagitan ng kuryente, liwanag, at mga radio wave. Upang makapagpadala ng bit sa kuryente,

0:02:00.250,0:02:04.799
isipin na may dalawa kang bombilya na konektado[br]ng kawad na tanso. Kung ang operator ng device ay

0:02:04.799,0:02:09.280
sinisindihan ang kuryente saka umiilaw ang bombilya.[br]Walang kuryente, kung gayon walang ilaw. Kung ang

0:02:09.280,0:02:14.139
mga operator sa dalawang bahagi ay sumang-ayon na ang nakasinding ilaw ay 1 at nakapatay na ilaw ay 0, kung gayon mayroon tayong

0:02:14.139,0:02:19.599
sistema sa pagpapadala ng mga bit ng impormasyon mula sa isang tao papunta sa isa pa gamit ang kuryente. Pero

0:02:19.599,0:02:24.999
mayroon tayong maliit na problema, kung kailangan mong magpadala ng 0 limang beses na sunod-sunod, buweno paano

0:02:24.999,0:02:29.989
mo magagawa iyan sa paraan na sinumang[br]tao ay totoong mabibilang ang numero ng mga 0?

0:02:29.989,0:02:34.599
Buweno ang solusyon ay maglagay ng relo[br]o timer. Maaaring sumang-ayon ang mga operator na ang

0:02:34.600,0:02:38.769
sender ay magpapadala ng 1 bit kada segundo at ang receiver ay uupo at i-record ang bawat isang

0:02:38.769,0:02:43.980
segundo at tingnan kung ano ang nasa linya. Upang ipadala ang limang 0 na sunod-sunod, papatayin mo lang ang ilaw,

0:02:43.980,0:02:48.200
maghintay ng 5 segundo, ang tao sa kabilang dulo ng linya ay isusulat ang lahat sa 5 segundo.

0:02:48.200,0:02:53.909
Para sa limang 1 na sunod-sunod, sindihan ito, maghintay ng 5 segundo, isulat ang bawat segundo. Halatang gusto nating

0:02:53.909,0:02:57.629
ipadala ang mga bagay na mas mabilis ng kaunti kaysa isang[br]bit kada segundo, kaya kailangan nating pataasin ang ating

0:02:57.629,0:03:04.260
bandwidth - ang maximum na transmisyon na kapasidad[br]ng isang device. Sinusukat ang bandwidth sa bitrate,

0:03:04.260,0:03:08.840
na siyang numero ng mga bit na maaari nating totoong ipadala[br]sa loob ng ibinigay na yugto ng panahon na kadalasang sinusukat

0:03:08.840,0:03:13.980
sa mga segundo. Isang naiibang pagsukat ng tulin ay ang[br]latency, o ang dami ng oras na maaabot

0:03:13.980,0:03:21.739
ng isang bit ng pagbiyahe mula sa isang lugar papunta sa isa pa,[br]mula sa isang pinagmulan papunta sa humihiling na device.

0:03:21.739,0:03:26.559
Sa ating analohiya sa tao, ang isang bit kada segundo ay napakabilis pero parang mahirap sa isang tao na

0:03:26.559,0:03:31.419
sabayan. Sabihin natin na totoong gusto[br]mo na mag-download ng 3 MB na kanta sa 3 segundo,

0:03:31.419,0:03:37.079
sa 8 milyon na bit kada megabyte na ibig sabihin isang[br]bit rate na halos 8 milyon bit kada segundo.

0:03:37.079,0:03:40.949
Halatang hindi makapagpapadala o makatatanggap ng 8[br]milyong bit kada segundo ang mga tao pero magagawa iyan

0:03:40.949,0:03:45.370
ng isang makina. Pero ngayon may[br]tanong din kung anong uri ng kable na padadalhan ng mga

0:03:45.370,0:03:50.059
mensaheng ito at gaano kabilis ang mga signal na[br]tatakbo. Gamit ang ethernet wire, ang uri na mahahanap

0:03:50.059,0:03:55.939
mo sa bahay, opisina o paaralan makikita mo[br]ang masusukat na pagkawala ng signal o interference sa

0:03:55.939,0:04:01.059
ilang daang talampakan lang. Para sa Internet[br]upang gumana sa buong mundo, kailangan nating magkaroon

0:04:01.059,0:04:06.139
ng isang alternatibong paraan upang ipadala ang mga bit sa talagang malayong distansiya. Pinag-uusapan natin ang pagtawid

0:04:06.139,0:04:11.400
sa mga karagatan. Kaya ano pa ang magagamit natin? Ano ang[br]alam natin na gumagalaw na mas mabilis kaysa kuryente

0:04:11.400,0:04:17.720
sa isang kawad? Liwanag. Maaari nating ipadala nang totoo[br]ang mga bit bilang mga beam ng liwanag mula sa isang lugar papunta sa isa pa

0:04:17.720,0:04:22.550
gamit ang fiber optic cable. Ang isang fiber optic cable[br]ay isang sinulid ng babasagin na ginawa upang magpaaninag ng

0:04:22.550,0:04:27.090
liwanag. Kapag nagpapadala ka ng isang beam ng liwanag[br]sa kable, tumatalbog ang liwanag pataas pababa sa haba

0:04:27.090,0:04:31.240
ng kable hanggang sa matanggap ito sa kabilang[br]dulo. Depende sa anggulo ng pagtalbog, maaari nating

0:04:31.240,0:04:36.090
totoong ipadala ang maraming bit nang sabay-sabay.[br]lahat sila naglalakbay sa bilis ng liwanag.

0:04:36.090,0:04:41.030
Kaya ang fiber ay talagang napakabilis. Pero ang mas mahalaga[br]ang signal ay hindi humihina ang kalidad sa mga mahabang

0:04:41.030,0:04:45.479
distansiya. Ito ang paano ka maglalakbay daan-daang[br]milya na walang pagkawala ng signal. Ito ang dahilan

0:04:45.479,0:04:50.259
ginagamit natin ang mga kable ng fiber optic na tinatawid[br]ang mga sabig ng karagatan upang ikonekta ang isa pang kontinente sa isa pa.

0:04:50.259,0:04:56.360
Noong 2008 may kable na tunay[br]na naputol malapit sa Alexandria, Egypt na talagang gumambala

0:04:56.360,0:05:00.550
sa Internet sa karamihan ng Middle East at [br]India. Binabalewala natin ang bagay na Internet na ito

0:05:00.550,0:05:05.210
ngunit talagang marupok ito na [br]pisikal na sistema. At ang fiber ay napakagaling pero

0:05:05.210,0:05:09.110
sobrang mahal nito at mahirap na katrabaho.[br]Para sa karamihan ng mga layunin, mahahanap mo

0:05:09.110,0:05:16.970
ang kable ng tanso. Pero napapagalaw ba natin ang mga bagay na walang mga kawad? Paano natin ipinapadala ang mga bagay nang wireless? Radyo.

0:05:16.970,0:05:21.129
Ang mga makina na nagpapadala ng bit nang walang kawad ay karaniwang gumagamit ng signal ng radyo upang magpadala ng mga bit mula sa isang lugar

0:05:21.129,0:05:27.930
papunta sa isa pa. Kailangang isalin ng mga makina[br]ang mga 1 at 0 bilang mga radio wave na may

0:05:27.930,0:05:32.370
iba't ibang lakas. Binabaligtad ng mga tumatanggap na makina[br]ang proseso at ikonokumberte ito pabalik sa

0:05:32.370,0:05:37.520
binary sa computer mo. Kaya ginawa ng wireless na mobile ang ating Internet. Pero ang signal ng radyo ay hindi

0:05:37.520,0:05:41.780
naglalakbay sa ganoong kalayo bago ganap [br]na wala sa ayos. Sa paraang ito hindi mo makukuha ang signal

0:05:41.780,0:05:48.080
ng istasyon ng radyo sa Los Angeles sa Chicago. Kahit na[br]magaling ang wireless, sa ngayon umaasa pa rin ito

0:05:48.080,0:05:52.189
sa Internet na may kawad. Kung nasa coffee shop[br]ka gamit ang wifi, ipinapadala ang mga bit sa

0:05:52.189,0:05:56.169
wireless na router na ito at saka inililipat [br]sa pamamagitan ng pisikal na kawad upang magbiyahe sa totoong

0:05:56.169,0:06:01.050
malalayong distansiya ng Internet. Ang pisikal na[br]paraan ng pagpapadala ng mga bit ay maaaring magbago sa

0:06:01.050,0:06:06.099
hinaharap, maging mga laser nito na ipinapadala sa pagitan ng mga satellite o radio wave sa mga lobo, o drone, pero

0:06:06.099,0:06:10.969
ang pangunahing binary na pagkakatawan sa impormasyon[br]at ang mga protocol sa pagpapadala ng impormasyong iyan

0:06:10.969,0:06:15.129
at pagtanggap sa impormasyong iyan ay hindi nagbago. Lahat sa Internet,

0:06:15.129,0:06:20.580
maging mga salita man ito , email, imahen, video ng pusa, video ng tuta, lahat ay binubuo lang ng mga 1

0:06:20.580,0:06:25.849
at 0 na inihahatid ng mga elektronikong pulso, beam ng liwanag, radio wave at maraming maraming pagmamahal.