1
00:00:06,826 --> 00:00:08,750
Co mają wspólnego jedwab, DNA,

2
00:00:08,750 --> 00:00:12,930
drewno, balony i inteligentna plastelina?

3
00:00:12,930 --> 00:00:14,719
Są polimerami.

4
00:00:14,719 --> 00:00:17,152
Polimery są dla nas tak ważne,

5
00:00:17,152 --> 00:00:20,828
że nie da się wyobrazić bez nich świata.

6
00:00:20,832 --> 00:00:22,416
Czym one w sumie są?

7
00:00:22,416 --> 00:00:24,226
Polimery to duże molekuły

8
00:00:24,226 --> 00:00:26,890
złożone z małych jednostek - monomerów,

9
00:00:26,890 --> 00:00:29,773
połączonych ze sobą jak wagoniki pociągu.

10
00:00:29,773 --> 00:00:31,302
Poli znaczy wiele,

11
00:00:31,302 --> 00:00:32,800
mono znaczy jeden,

12
00:00:32,800 --> 00:00:35,683
a mer, czy też mero, oznacza części.

13
00:00:35,683 --> 00:00:37,853
Wiele polimerów powstaje przez powtarzanie

14
00:00:37,853 --> 00:00:40,689
w kółko tego samego monomeru,

15
00:00:40,689 --> 00:00:43,401
niektóre składają się z dwóch monomerów

16
00:00:43,401 --> 00:00:44,404
ułożonych we wzory.

17
00:00:44,404 --> 00:00:46,932
Wszystkie żywe organizmy
składają się z polimerów.

18
00:00:46,932 --> 00:00:49,459
Niektóre molekuły organiczne w organizmach

19
00:00:49,459 --> 00:00:50,788
są małe i proste,

20
00:00:50,788 --> 00:00:53,817
mając tylko jedną grupę funkcyjną.

21
00:00:53,817 --> 00:00:57,372
Inne, szczególnie te
odpowiadające ze strukturę,

22
00:00:57,372 --> 00:00:59,471
albo gromadzące informacje genetyczne,

23
00:00:59,471 --> 00:01:00,838
to makromolekuły.

24
00:01:00,838 --> 00:01:04,254
Często te makromolekuły to polimery.

25
00:01:04,254 --> 00:01:06,636
Na przykład, złożone węglowodany

26
00:01:06,636 --> 00:01:08,790
to polimery cukrów prostych,

27
00:01:08,790 --> 00:01:11,094
proteiny to polimery aminokwasów,

28
00:01:11,094 --> 00:01:13,758
a kwasy nukleinowe, DNA i RNA,

29
00:01:13,758 --> 00:01:15,718
które zawierają kod genetyczny,

30
00:01:15,718 --> 00:01:18,249
to polimery nukleotydów.

31
00:01:18,249 --> 00:01:19,630
Drzewa i rośliny są zbudowane

32
00:01:19,654 --> 00:01:21,515
z polimerowej celulozy.

33
00:01:21,515 --> 00:01:24,485
To ta twarda część kory i łodygi.

34
00:01:24,485 --> 00:01:27,137
Pióra, futro, włosy i paznokcie

35
00:01:27,137 --> 00:01:29,183
są zrobione z protein keratyny,

36
00:01:29,183 --> 00:01:30,773
także polimeru.

37
00:01:30,773 --> 00:01:32,423
To nie wszystko.

38
00:01:32,423 --> 00:01:34,273
Czy wiesz, że egzoszkielet

39
00:01:34,273 --> 00:01:36,851
najliczniejszego typu
w królestwie zwierząt,

40
00:01:36,851 --> 00:01:37,988
stawonogów,

41
00:01:37,988 --> 00:01:39,948
są zrobione z polimerów chityny?

42
00:01:39,948 --> 00:01:41,660
Polimery tworzą też podstawę

43
00:01:41,660 --> 00:01:44,691
syntetycznych włókien, gumy i plastiku.

44
00:01:44,691 --> 00:01:48,076
Wszystkie polimery syntetyczne
uzyskuje się z ropy naftowej

45
00:01:48,076 --> 00:01:51,276
i przetwarza w reakcjach chemicznych.

46
00:01:51,276 --> 00:01:53,012
Dwie najczęstsze reakcje

47
00:01:53,012 --> 00:01:55,190
wykorzystywane do produkcji polimerów

48
00:01:55,190 --> 00:01:58,159
to addycja i kondensacja.

49
00:01:58,159 --> 00:01:59,465
W reakcjach addycji

50
00:01:59,465 --> 00:02:02,553
monomery łączą się tworząc polimer.

51
00:02:02,553 --> 00:02:04,608
Proces zaczyna się od wolnego rodnika,

52
00:02:04,608 --> 00:02:07,657
czyli niesparowanego elektronu.

53
00:02:07,657 --> 00:02:10,151
Wolny rodnik atakuje i zrywa wiązania,

54
00:02:10,151 --> 00:02:11,524
tworząc jednocześnie nowe.

55
00:02:11,524 --> 00:02:13,606
Ten proces powtarza się w kółko,

56
00:02:13,606 --> 00:02:15,603
tworząc łańcuchowy polimer.

57
00:02:15,603 --> 00:02:17,272
W reakcji kondensacji

58
00:02:17,272 --> 00:02:19,101
mały molekuł, taki jak woda,

59
00:02:19,101 --> 00:02:22,407
powstaje w wyniku
wydłużającej łańcuch reakcji.

60
00:02:22,407 --> 00:02:23,933
Pierwsze polimery syntetyczne

61
00:02:23,933 --> 00:02:25,386
stworzono przypadkiem,

62
00:02:25,386 --> 00:02:28,107
jako produkt uboczny różnych
reakcji chemicznych.

63
00:02:28,107 --> 00:02:29,393
Sądząc, że są bezużyteczne,

64
00:02:29,417 --> 00:02:31,627
chemicy ignorowali je.

65
00:02:31,627 --> 00:02:33,910
Dopiero niejaki Leo Baekeland

66
00:02:33,910 --> 00:02:36,374
uznał, że ten rzekomo nieprzydatny produkt

67
00:02:36,374 --> 00:02:38,416
nie jest w cale taki bezużyteczny.

68
00:02:38,416 --> 00:02:40,645
Jego praca zaowocowała plastikiem,

69
00:02:40,645 --> 00:02:42,468
który mógł być bez końca formowany

70
00:02:42,468 --> 00:02:45,091
przy użyciu ciśnienia
i wysokich temperatur.

71
00:02:45,091 --> 00:02:46,172
Stąd nazwa plastiku,

72
00:02:46,172 --> 00:02:50,068
polioksybenzylometylenoglikoloanhydrat,

73
00:02:50,068 --> 00:02:51,353
bardzo chwytliwa nazwa,

74
00:02:51,353 --> 00:02:53,594
spece od reklamy nazwali go bakelitem.

75
00:02:54,502 --> 00:02:57,388
Z bakelitu tworzono telefony, zabawki

76
00:02:57,388 --> 00:02:59,988
i izolację urządzeń elektrycznych.

77
00:02:59,988 --> 00:03:02,104
Wraz z jego odkryciem w 1907

78
00:03:02,104 --> 00:03:04,368
przemysł plastyczny eksplodował.

79
00:03:04,368 --> 00:03:06,851
Inny popularny polimer,
inteligentną plastelinę,

80
00:03:06,851 --> 00:03:08,774
też wynaleziono przez przypadek.

81
00:03:08,774 --> 00:03:10,349
Podczas II Wojny Światowej

82
00:03:10,349 --> 00:03:12,271
USA rozpaczliwie potrzebowało

83
00:03:12,271 --> 00:03:14,570
syntetycznej gumy dla żołnierzy.

84
00:03:14,570 --> 00:03:16,597
Grupa chemików w General Electric

85
00:03:16,597 --> 00:03:18,186
próbowała stworzyć taką,

86
00:03:18,186 --> 00:03:20,176
ale wyszła im lepka, miękka maź.

87
00:03:20,176 --> 00:03:22,192
Nie była dobrym substytutem gumy,

88
00:03:22,192 --> 00:03:24,461
ale miała dziwną właściwość:

89
00:03:24,461 --> 00:03:26,969
była niesamowicie sprężysta.

90
00:03:26,969 --> 00:03:29,045
Tak powstała inteligentna plastelina!

91
00:03:29,045 --> 00:03:30,926
Polimery syntetyczne zmieniły świat.

92
00:03:30,926 --> 00:03:32,018
Tylko spójrzcie.

93
00:03:32,018 --> 00:03:33,859
Czy wyobrażacie sobie przeżycie dnia

94
00:03:33,859 --> 00:03:35,553
bez używania plastiku?

95
00:03:35,553 --> 00:03:37,520
Ale nie wszystkie polimery są dobre.

96
00:03:37,520 --> 00:03:40,858
Styropian składa się ze styrenu,

97
00:03:40,858 --> 00:03:43,023
który uznała za rakotwórczy

98
00:03:43,023 --> 00:03:45,605
Agencja Ochrony Środowiska (EPA).

99
00:03:45,605 --> 00:03:47,735
Przy produkcji styropianu

100
00:03:47,735 --> 00:03:51,025
albo przy jego rozkładzie w oceanie,

101
00:03:51,025 --> 00:03:54,380
do środowiska dostaje się
toksyczny styren.

102
00:03:54,380 --> 00:03:56,017
Na dodatek plastik tworzony

103
00:03:56,017 --> 00:03:58,294
przez addycję reakcji polimeryzacyjnych,

104
00:03:58,294 --> 00:04:01,012
taki jak styropian, reklamówki i PCV

105
00:04:01,012 --> 00:04:03,856
są budowane tak, żeby nie pękać
i konserwować jedzenie,

106
00:04:03,856 --> 00:04:04,816
ale to oznacza,

107
00:04:04,816 --> 00:04:06,556
że nie rozłożą się w środowisku.

108
00:04:06,556 --> 00:04:08,119
Miliony ton plastiku

109
00:04:08,119 --> 00:04:10,221
trafia na wysypiska co roku.

110
00:04:10,221 --> 00:04:12,462
Plastik nie rozkłada się,

111
00:04:12,462 --> 00:04:15,554
tylko pęka na coraz mniejsze kawałki,

112
00:04:15,560 --> 00:04:17,178
wpływając na życie morskie

113
00:04:17,178 --> 00:04:19,733
i ostatecznie wracając do ludzi.

114
00:04:19,733 --> 00:04:21,923
Polimery mogą być miękkie lub twarde,

115
00:04:21,923 --> 00:04:23,272
giętkie lub solidne,

116
00:04:23,272 --> 00:04:25,042
kruche lub mocne.

117
00:04:25,042 --> 00:04:27,326
Duża różnica pomiędzy nimi

118
00:04:27,326 --> 00:04:28,740
oznacza, że mogą tworzyć

119
00:04:28,740 --> 00:04:31,055
niesamowicie zróżnicowane substancje,

120
00:04:31,055 --> 00:04:33,424
od DNA po nylonowe rajstopy.

121
00:04:33,424 --> 00:04:35,024
Polimery są tak przydatne,

122
00:04:35,024 --> 00:04:37,493
że polegamy na nich każdego dnia.

123
00:04:37,493 --> 00:04:39,070
Niektóre jednak zaśmiecają

124
00:04:39,070 --> 00:04:41,313
nasze oceany, miasta, czy ujęcia wody,

125
00:04:41,313 --> 00:04:42,912
a ich wpływ na nasze zdrowie

126
00:04:42,912 --> 00:04:45,015
dopiero zaczynamy rozumieć.