0:00:06.826,0:00:08.750
Co mają wspólnego jedwab, DNA,

0:00:08.750,0:00:12.930
drewno, balony i inteligentna plastelina?

0:00:12.930,0:00:14.719
Są polimerami.

0:00:14.719,0:00:17.152
Polimery są dla nas tak ważne,

0:00:17.152,0:00:20.828
że nie da się wyobrazić bez nich świata.

0:00:20.832,0:00:22.416
Czym one w sumie są?

0:00:22.416,0:00:24.226
Polimery to duże molekuły

0:00:24.226,0:00:26.890
złożone z małych jednostek - monomerów,

0:00:26.890,0:00:29.773
połączonych ze sobą jak wagoniki pociągu.

0:00:29.773,0:00:31.302
Poli znaczy wiele,

0:00:31.302,0:00:32.800
mono znaczy jeden,

0:00:32.800,0:00:35.683
a mer, czy też mero, oznacza części.

0:00:35.683,0:00:37.853
Wiele polimerów powstaje przez powtarzanie

0:00:37.853,0:00:40.689
w kółko tego samego monomeru,

0:00:40.689,0:00:43.401
niektóre składają się z dwóch monomerów

0:00:43.401,0:00:44.404
ułożonych we wzory.

0:00:44.404,0:00:46.932
Wszystkie żywe organizmy[br]składają się z polimerów.

0:00:46.932,0:00:49.459
Niektóre molekuły organiczne w organizmach

0:00:49.459,0:00:50.788
są małe i proste,

0:00:50.788,0:00:53.817
mając tylko jedną grupę funkcyjną.

0:00:53.817,0:00:57.372
Inne, szczególnie te[br]odpowiadające ze strukturę,

0:00:57.372,0:00:59.471
albo gromadzące informacje genetyczne,

0:00:59.471,0:01:00.838
to makromolekuły.

0:01:00.838,0:01:04.254
Często te makromolekuły to polimery.

0:01:04.254,0:01:06.636
Na przykład, złożone węglowodany

0:01:06.636,0:01:08.790
to polimery cukrów prostych,

0:01:08.790,0:01:11.094
proteiny to polimery aminokwasów,

0:01:11.094,0:01:13.758
a kwasy nukleinowe, DNA i RNA,

0:01:13.758,0:01:15.718
które zawierają kod genetyczny,

0:01:15.718,0:01:18.249
to polimery nukleotydów.

0:01:18.249,0:01:19.630
Drzewa i rośliny są zbudowane

0:01:19.654,0:01:21.515
z polimerowej celulozy.

0:01:21.515,0:01:24.485
To ta twarda część kory i łodygi.

0:01:24.485,0:01:27.137
Pióra, futro, włosy i paznokcie

0:01:27.137,0:01:29.183
są zrobione z protein keratyny,

0:01:29.183,0:01:30.773
także polimeru.

0:01:30.773,0:01:32.423
To nie wszystko.

0:01:32.423,0:01:34.273
Czy wiesz, że egzoszkielet

0:01:34.273,0:01:36.851
najliczniejszego typu[br]w królestwie zwierząt,

0:01:36.851,0:01:37.988
stawonogów,

0:01:37.988,0:01:39.948
są zrobione z polimerów chityny?

0:01:39.948,0:01:41.660
Polimery tworzą też podstawę

0:01:41.660,0:01:44.691
syntetycznych włókien, gumy i plastiku.

0:01:44.691,0:01:48.076
Wszystkie polimery syntetyczne[br]uzyskuje się z ropy naftowej

0:01:48.076,0:01:51.276
i przetwarza w reakcjach chemicznych.

0:01:51.276,0:01:53.012
Dwie najczęstsze reakcje

0:01:53.012,0:01:55.190
wykorzystywane do produkcji polimerów

0:01:55.190,0:01:58.159
to addycja i kondensacja.

0:01:58.159,0:01:59.465
W reakcjach addycji

0:01:59.465,0:02:02.553
monomery łączą się tworząc polimer.

0:02:02.553,0:02:04.608
Proces zaczyna się od wolnego rodnika,

0:02:04.608,0:02:07.657
czyli niesparowanego elektronu.

0:02:07.657,0:02:10.151
Wolny rodnik atakuje i zrywa wiązania,

0:02:10.151,0:02:11.524
tworząc jednocześnie nowe.

0:02:11.524,0:02:13.606
Ten proces powtarza się w kółko,

0:02:13.606,0:02:15.603
tworząc łańcuchowy polimer.

0:02:15.603,0:02:17.272
W reakcji kondensacji

0:02:17.272,0:02:19.101
mały molekuł, taki jak woda,

0:02:19.101,0:02:22.407
powstaje w wyniku[br]wydłużającej łańcuch reakcji.

0:02:22.407,0:02:23.933
Pierwsze polimery syntetyczne

0:02:23.933,0:02:25.386
stworzono przypadkiem,

0:02:25.386,0:02:28.107
jako produkt uboczny różnych[br]reakcji chemicznych.

0:02:28.107,0:02:29.393
Sądząc, że są bezużyteczne,

0:02:29.417,0:02:31.627
chemicy ignorowali je.

0:02:31.627,0:02:33.910
Dopiero niejaki Leo Baekeland

0:02:33.910,0:02:36.374
uznał, że ten rzekomo nieprzydatny produkt

0:02:36.374,0:02:38.416
nie jest w cale taki bezużyteczny.

0:02:38.416,0:02:40.645
Jego praca zaowocowała plastikiem,

0:02:40.645,0:02:42.468
który mógł być bez końca formowany

0:02:42.468,0:02:45.091
przy użyciu ciśnienia[br]i wysokich temperatur.

0:02:45.091,0:02:46.172
Stąd nazwa plastiku,

0:02:46.172,0:02:50.068
polioksybenzylometylenoglikoloanhydrat,

0:02:50.068,0:02:51.353
bardzo chwytliwa nazwa,

0:02:51.353,0:02:53.594
spece od reklamy nazwali go bakelitem.

0:02:54.502,0:02:57.388
Z bakelitu tworzono telefony, zabawki

0:02:57.388,0:02:59.988
i izolację urządzeń elektrycznych.

0:02:59.988,0:03:02.104
Wraz z jego odkryciem w 1907

0:03:02.104,0:03:04.368
przemysł plastyczny eksplodował.

0:03:04.368,0:03:06.851
Inny popularny polimer,[br]inteligentną plastelinę,

0:03:06.851,0:03:08.774
też wynaleziono przez przypadek.

0:03:08.774,0:03:10.349
Podczas II Wojny Światowej

0:03:10.349,0:03:12.271
USA rozpaczliwie potrzebowało

0:03:12.271,0:03:14.570
syntetycznej gumy dla żołnierzy.

0:03:14.570,0:03:16.597
Grupa chemików w General Electric

0:03:16.597,0:03:18.186
próbowała stworzyć taką,

0:03:18.186,0:03:20.176
ale wyszła im lepka, miękka maź.

0:03:20.176,0:03:22.192
Nie była dobrym substytutem gumy,

0:03:22.192,0:03:24.461
ale miała dziwną właściwość:

0:03:24.461,0:03:26.969
była niesamowicie sprężysta.

0:03:26.969,0:03:29.045
Tak powstała inteligentna plastelina!

0:03:29.045,0:03:30.926
Polimery syntetyczne zmieniły świat.

0:03:30.926,0:03:32.018
Tylko spójrzcie.

0:03:32.018,0:03:33.859
Czy wyobrażacie sobie przeżycie dnia

0:03:33.859,0:03:35.553
bez używania plastiku?

0:03:35.553,0:03:37.520
Ale nie wszystkie polimery są dobre.

0:03:37.520,0:03:40.858
Styropian składa się ze styrenu,

0:03:40.858,0:03:43.023
który uznała za rakotwórczy

0:03:43.023,0:03:45.605
Agencja Ochrony Środowiska (EPA).

0:03:45.605,0:03:47.735
Przy produkcji styropianu

0:03:47.735,0:03:51.025
albo przy jego rozkładzie w oceanie,

0:03:51.025,0:03:54.380
do środowiska dostaje się[br]toksyczny styren.

0:03:54.380,0:03:56.017
Na dodatek plastik tworzony

0:03:56.017,0:03:58.294
przez addycję reakcji polimeryzacyjnych,

0:03:58.294,0:04:01.012
taki jak styropian, reklamówki i PCV

0:04:01.012,0:04:03.856
są budowane tak, żeby nie pękać[br]i konserwować jedzenie,

0:04:03.856,0:04:04.816
ale to oznacza,

0:04:04.816,0:04:06.556
że nie rozłożą się w środowisku.

0:04:06.556,0:04:08.119
Miliony ton plastiku

0:04:08.119,0:04:10.221
trafia na wysypiska co roku.

0:04:10.221,0:04:12.462
Plastik nie rozkłada się,

0:04:12.462,0:04:15.554
tylko pęka na coraz mniejsze kawałki,

0:04:15.560,0:04:17.178
wpływając na życie morskie

0:04:17.178,0:04:19.733
i ostatecznie wracając do ludzi.

0:04:19.733,0:04:21.923
Polimery mogą być miękkie lub twarde,

0:04:21.923,0:04:23.272
giętkie lub solidne,

0:04:23.272,0:04:25.042
kruche lub mocne.

0:04:25.042,0:04:27.326
Duża różnica pomiędzy nimi

0:04:27.326,0:04:28.740
oznacza, że mogą tworzyć

0:04:28.740,0:04:31.055
niesamowicie zróżnicowane substancje,

0:04:31.055,0:04:33.424
od DNA po nylonowe rajstopy.

0:04:33.424,0:04:35.024
Polimery są tak przydatne,

0:04:35.024,0:04:37.493
że polegamy na nich każdego dnia.

0:04:37.493,0:04:39.070
Niektóre jednak zaśmiecają

0:04:39.070,0:04:41.313
nasze oceany, miasta, czy ujęcia wody,

0:04:41.313,0:04:42.912
a ich wpływ na nasze zdrowie

0:04:42.912,0:04:45.015
dopiero zaczynamy rozumieć.