WEBVTT

00:00:06.645 --> 00:00:08.984
၁၈၆၃ ခုနှစ်အစပိုင်းမှာပေါ့

00:00:08.984 --> 00:00:11.935
လန်ဒန်မှာ မြေအောက်ရထားစနစ်ကို 
မဖွင့်ရသေးဘူး

00:00:11.935 --> 00:00:16.184
ကမ္ဘာမှာ ပထမဆုံး ဖြစ်ပြီး၊ မြို့ထဲမှာ 
တော်တော် အုတ်အုတ်ကျက်ကျက်ဖြစ်သွားတယ်

00:00:16.184 --> 00:00:20.094
မြို့အောက်ကနေ အပေါက်ကြီး တူးပြီး 
ရထားလမ်းကို ထည့်မယ်ဆိုတာ

00:00:20.094 --> 00:00:22.557
တော်တော်အိမ်မက်ဆန်တယ်

00:00:22.557 --> 00:00:24.755
အရက်ဆိုင်တွေမှာ ဒီစိတ်ကူးကို သရော်ကြတယ်

00:00:24.755 --> 00:00:29.625
ဝန်ကြီးကလည်း ငရဲပြည်ကို ဖောက်ဝင်တယ်ဆိုပြီး
မီးရထားကုမ္ပဏီကို စွပ်စွဲတယ်

00:00:29.625 --> 00:00:31.923
လူအများစုကတော့

00:00:31.923 --> 00:00:35.425
ယနေ့ငွေနဲ့ဆိုရင် ဒေါ်လာသန်း၁၀၀ ကျော်
ကုန်တဲ့ဒီစီမံကိန်းက

00:00:35.425 --> 00:00:36.994
လုံးဝဖြစ်မှာမဟုတ်လို့ထင်ကြတယ်

NOTE Paragraph

00:00:36.994 --> 00:00:38.732
ဒါပေမယ့် ဖြစ်ခဲ့ပါတယ်

00:00:38.732 --> 00:00:41.107
၁၈၆၃ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီ ၁၀ရက်နေ့မှာ

00:00:41.107 --> 00:00:46.254
လူပေါင်း၃၀၀၀၀ဟာ လန်ဒန်မှာရှိတဲ့ 
၄မိုင်ရှည်တဲ့ လမ်းပေါ်မှာတည်ထားတဲ့

00:00:46.254 --> 00:00:49.654
ကမ္ဘာ့ပထမဆုံး မြေအောက်ရထားနဲ့ 
ခရီးသွားဖို့အတွက်မြေအောက်ကို သွားခဲ့ကြတယ်

00:00:49.654 --> 00:00:52.676
သုံးနှစ်လောက်တည်ဆောက်မှုတွေနဲ့
အခက်အခဲတချို့ကြံုပြီးနောက်

00:00:52.676 --> 00:00:56.197
မြို့တော်မီးရထားက အလုပ်စတင်ဖို့
အဆင်သင့်ဖြစ်နေပြီ

00:00:56.197 --> 00:00:58.605
မြို့ကအရာရှိတွေဟာ တော်တော်
စိတ်သက်သာသွားကြတယ်

00:00:58.605 --> 00:01:00.545
သူတို့က လမ်းတွေပေါ်မှာ ဆိုးဝါးလွန်းတဲ့

00:01:00.545 --> 00:01:03.853
လမ်းပိတ်တာကို လျော့ချဖို့ နည်းကို
အသည်းအသန်ရှာနေကြတာလေ

00:01:03.853 --> 00:01:08.345
အဲဒီအချိန်က အစည်ကားဆုံးနဲ့ 
အကြီးဆုံးမြို့ဖြစ်တဲ့ လန်ဒန်ဟာ

00:01:08.345 --> 00:01:10.826
ရွေ့မရအောင် ပိတ်နေတဲ့ အခြေအနေဖြစ်ခဲ့တယ်

00:01:10.826 --> 00:01:11.685
လှည်းတွေ

00:01:11.685 --> 00:01:12.703
လမ်းဘေးဈေးသည်တွေ

00:01:12.703 --> 00:01:13.471
နွားတွေ

00:01:13.471 --> 00:01:16.143
ခရီးသွားလာသူတွေနဲ့ လမ်းတွေကျပ်နေခဲ့တယ်

NOTE Paragraph

00:01:16.143 --> 00:01:20.163
အမြော်အမြင်ရှိတဲ့ ချားလ်စပီယာဆန်

00:01:20.163 --> 00:01:23.335
မြေကြီးထဲကို မီးရထားလမ်းတွေထည့်ဖို့ 
ပထမဆုံးစတွေးခဲ့တဲ့သူ

00:01:23.335 --> 00:01:26.932
၁၈၄၀ တလျှောက်လုံးသူ မြေအောက်ရထားတွေအတွက် 
မဲဆွယ်နေခဲ့တယ်

00:01:26.932 --> 00:01:29.907
ဒါပေမယ့် ပြိုင်ဘက်တွေကတော့ 
ဒါဟာ လက်တွေ့မကျဖူးလို့ထင်ခဲ့တယ်

00:01:29.907 --> 00:01:34.444
အဲဒီအချိန်က ရထားလမ်းတွေမှာ 
တောင်ကုန်းအောက် ဥမင်တိုတွေပဲရှိခဲ့တာကိုး။

00:01:34.444 --> 00:01:37.754
မြို့လယ်ကို ဖြတ်ပြီးဘယ်လို ရထားလမ်းလုပ်မလဲ

NOTE Paragraph

00:01:37.754 --> 00:01:42.033
အဖြေကတော့ ရှင်းပါတယ်, 
"ဖောက်မယ် ဖုံးမယ်" ဆိုတဲ့စနစ်ပါ

00:01:42.033 --> 00:01:44.625
အလုပ်သမားတွေက ကြီးမားတဲ့
မြောင်းကြီးတစ်ခုကို အုတ်တွေနဲ့

00:01:44.625 --> 00:01:47.354
ပေါင်းကူးထားတဲ့ 
လှိုဏ်ခေါင်းကြီးတည်ဆောက်ဖို့တူးရတယ်

00:01:47.354 --> 00:01:51.065
ပြီးတော့ အသစ်ဆောက်ထားတဲ့ 
လှိုဏ်ခေါင်းပေါ်မှာအပေါက်ကို ပြန်ဖြည့်ရတယ်

00:01:51.065 --> 00:01:52.584
ဒါက ဖျက်ဆီးပြီး

00:01:52.584 --> 00:01:55.505
လှိုဏ်ခေါင်းပေါ်က အဆောက်အဦးတွေကို 
ဖြိုရတာကြောင့်

00:01:55.505 --> 00:01:58.473
လမ်းကြောင်းအများစုက ရှိပြီးသား
လမ်းပေါ်မှာပဲ လုပ်ကြတယ်

00:01:58.473 --> 00:02:00.866
မတော်တဆမှုတွေလည်း ရှိခဲ့ပါတယ်

00:02:00.866 --> 00:02:04.840
တစ်ခါကဆိုရင် မိုးသည်းထန်စွာရွာတာကနေ
အနီးအနားကရေဆိုးပိုက်ကို ရေမြုပ်သွားပြီး

00:02:04.840 --> 00:02:07.363
တူးဖော်ရေးလုပ်နေတဲ့နေရာကို ပေါက်ကျတော့တယ်

00:02:07.363 --> 00:02:09.973
ဒါကြောင့် လတော်တော်ကြာ 
လုပ်ငန်းဆိုင်းငံ့သွားတယ်

NOTE Paragraph

00:02:09.973 --> 00:02:13.036
ဒါပေမယ့် မြို့တော်ရထားလမ်းလည်း ဖွင့်ရော

00:02:13.036 --> 00:02:16.207
လန်ဒန်မြို့သူမြို့သားတွေဟာရထားအသစ်စီးရဖို့
အပြေးအလွှားသွားကြတော့တယ်

00:02:16.207 --> 00:02:20.211
မြို့တော်ရထားလမ်းက မြန်မြန်ဆန်ဆန်ပဲ
လန်ဒန်သယ်ယူပို့ဆောင်ရေးမှာ အရေးပါလာခဲ့တယ်

00:02:20.211 --> 00:02:22.424
နောက်ထပ်လိုင်းတွေကိုလည်း ဆက်တည်ဆောက်ခဲ့တယ်

00:02:22.424 --> 00:02:25.626
ဘူတာရုံတွေနားမှာ ဆင်ခြေဖုံးသစ်တွေပေါ်လာတယ်

00:02:25.626 --> 00:02:28.312
သံလမ်းတွေဘေးမှာ အစုံရတဲ့ဆိုင်ကြီးတွေ
ဖွင့်လာကြတယ်

00:02:28.312 --> 00:02:31.184
ရထားကုမ္ပဏီတွေက စွဲဆောင်စရာတွေကိုတောင် 
ဖန်တီးခဲ့ကြတယ်

00:02:31.184 --> 00:02:37.275
ရထားနဲ့ တိုးရစ်တွေကို ခေါ်ဆောင်ဖို့Earls 
Court ကအဆင့်၃၀ပါချားရဟတ်ကြီးလိုမျိုးပေါ့်

NOTE Paragraph

00:02:37.275 --> 00:02:38.624
အနှစ် ၃၀ အတွင်းမှာ

00:02:38.624 --> 00:02:41.415
မြို့လယ်လှိုဏ်ခေါင်းတွေထဲမှာ 
ပြေးနေတဲ့လမ်းကြောင်းတွေနဲ့

00:02:41.415 --> 00:02:44.463
လန်ဒန်ရဲ့ မြေအောက်လမ်းက 
ကီလို ၃၀ လောက်ကို လွှမ်းခြုံထားပြီး

00:02:44.463 --> 00:02:48.984
ဆင်ခြေဖုန်း က ရထားတွေကတော့ မြေပေါ်၊
မကြာခဏ တမံတွေပေါ်ကသွားကြတယ်

NOTE Paragraph

00:02:48.984 --> 00:02:50.840
ဒါပေမယ့် လန်ဒန်က ဆက်လက်ကြီးထွားဆဲပါ

00:02:50.840 --> 00:02:53.814
အားလုံးက ဒီစနစ်ကို လာရောက်
ချိတ်ဆက်ချင်ကြတယ်

00:02:53.814 --> 00:02:55.255
၁၈၈၀ နောက်ပိုင်းမှာ

00:02:55.255 --> 00:02:59.736
မြို့တော်က အဆောက်အဦတွေ၊ ရေဆိုးပိုက်၊
မီးကြိုးတွေနဲ့ "ဖောက်ပြီး ဖုံးတာလုပ်ဖို့"

00:02:59.736 --> 00:03:01.905
အရမ်းကျပ်ညှပ်လာတယ်

00:03:01.905 --> 00:03:04.375
ဒါကြောင့် စနစ်သစ်ကို ဖန်တီးဖို့လိုလာတယ်

00:03:04.375 --> 00:03:07.324
Greathead shield လို့ခေါ်တဲ့ စက်ကြီးတွေနဲ့

00:03:07.324 --> 00:03:11.164
၁၂ယောက်ပဲရှိတဲ့ အဖွဲ့နဲ့တောင်
မြေကြီးကိုထိုးဖောက်ပြီး

00:03:11.164 --> 00:03:15.075
လန်ဒန်မြေစေးတွေကို ဖြတ် မြေအောက် 
လှိုဏ်ခေါင်းထွင်းနိုင်တယ်

NOTE Paragraph

00:03:15.075 --> 00:03:19.156
ဒီလို ပြွန်လို့ခေါ်တဲ့ လမ်းကြောင်းသစ်
တွေဟာမြေ အနက်မျိုးစုံမှာရှိတယ်

00:03:19.156 --> 00:03:23.326
အများအားဖြင့်တော့ "ဖောကပြီးဖုံး"တဲ့
လမ်းကြောင်းတွေထက်၂၅မီတာလောက်ပိုနက်တယ်

00:03:23.326 --> 00:03:26.436
ဒါကြောင့် သူတို့ဆောက်လုပ်ရေးက 
မြေမျက်နှာပြင်ကို မထိခိုက်ဖူးပေါ့

00:03:26.436 --> 00:03:29.335
အဆောက်အဦတွေအောက်လည်း တူးလို့ဖြစ်နိုင်တယ်

00:03:29.335 --> 00:03:32.494
ပထမဆုံး ပြွန်လမ်းကြောင်း၊ 
မြို့နှင့်တောင်ပိုင်းလန်ဒန် ကို

00:03:32.494 --> 00:03:36.054
၁၈၉၀မှာ ဖွင့်ပြီး အနှစ်၂၀အတွင်း 
နောက်ထပ် ဒါဇင်ဝင်လောက်ဆောက်လုပ်ခဲ့တာက

00:03:36.054 --> 00:03:40.033
အရမ်း အောင်မြင်ကြောင်း 
သက်သေထူခဲ့တယ်

00:03:40.033 --> 00:03:44.755
ဒီ နည်းပညာအသစ်ကို လန်ဒန် သိမ်း 
မြစ်အောက်ကနေတောင်

00:03:44.755 --> 00:03:47.393
လှိုဏ်ခေါင်းတူးဖို့ အသုံးပြုခဲ့တယ်

NOTE Paragraph

00:03:47.393 --> 00:03:49.824
၂၀ရာစု အစောပိုင်းမှာ

00:03:49.824 --> 00:03:50.536
ဘူဒါပက်စ်

00:03:50.536 --> 00:03:51.257
ဘာလင်

00:03:51.257 --> 00:03:51.995
ပဲရစ် နဲ့

00:03:51.995 --> 00:03:52.865
နယူးယောက် တို့က

00:03:52.865 --> 00:03:55.535
သူတို့ဘာသာ မြေအောက်လမ်းတွေဖောက်ခဲ့ကြတယ်

00:03:55.535 --> 00:03:59.955
ယနေ့တော့ နိုင်ငံပေါင်း ၅၅ခုက 
မြို့ကြီးပေါင်း ၁၆၀ ဟာ

00:03:59.955 --> 00:04:02.995
လမ်းပိတ်မှုကို ဖြေရှင်းဖို့
မြေအောက်လမ်းတွေ သုံးနေကြပါပြီ

00:04:02.995 --> 00:04:06.805
ကျနော်တို့က Charles Pearson နဲ့ 
မြို့တော် ရထားလိုင်းကို ကျနော်တို့ကို

00:04:06.805 --> 00:04:09.094
လမ်းမှန်ပေါ်တင်ပေးခဲ့လို့ 
ကျေးဇူးတင်နိုင်ပါတယ်