1
00:00:07,966 --> 00:00:10,982
Vào ngày 26 tháng 7 năm 1943,

2
00:00:10,982 --> 00:00:14,502
Los Angeles bị bao phủ bởi một lớp khí dày
làm khiến mọi người đau mắt,

3
00:00:14,567 --> 00:00:16,582
và che lấp ánh mặt trời.

4
00:00:16,582 --> 00:00:20,641
Những cư dân hoảng loạn tin rằng
thành phố đã bị tấn công bởi vũ khí hóa học.

5
00:00:21,451 --> 00:00:23,912
Nhưng đám mây khí đó
không phải do chiến tranh.

6
00:00:23,912 --> 00:00:25,599
Nó là "Sương khói".

7
00:00:25,599 --> 00:00:28,179
Một hỗn hợp của khói bụi và sương mù.

8
00:00:28,179 --> 00:00:31,957
Từ "sương khói" ra đời vào đầu thế kỉ 20

9
00:00:31,957 --> 00:00:34,678
để miêu tả đám khí xám dày
bao phủ các thành phố

10
00:00:34,678 --> 00:00:35,684
như là Luân Đôn,

11
00:00:35,684 --> 00:00:36,393
Glasgow,

12
00:00:36,393 --> 00:00:38,688
và Edinburgh.

13
00:00:38,688 --> 00:00:41,018
Đám sương khí từ công nghiệp này
được hình thành

14
00:00:41,018 --> 00:00:44,359
khi khói bụi từ than đốt
trong lò sưởi ở nhà và các xí nghiệp

15
00:00:44,359 --> 00:00:47,118
hòa quyện với hơi nước ở trong không khí.

16
00:00:47,118 --> 00:00:50,288
Nhưng đám sương khí
trong vụ hoảng loạn ở LA lại khác.

17
00:00:50,288 --> 00:00:53,540
Nó có màu vàng và nồng nặc mùi hóa chất.

18
00:00:53,540 --> 00:00:57,580
Vì trong thành phố không đốt nhiều than, 
nguyên nhân của đám khói vẫn là bí ẩn lớn

19
00:00:57,580 --> 00:01:02,258
cho đến khi nhà hóa học Arie Haagen-Smit 
phát hiện hai thủ phạm,

20
00:01:02,258 --> 00:01:05,878
các hợp chất hữu cơ dễ bay hơi (VOCs)

21
00:01:05,878 --> 00:01:08,701
và khí đinitơ oxít.

22
00:01:08,701 --> 00:01:11,510
VOCs là hỗn hợp các chất dễ dàng bay hơi

23
00:01:11,510 --> 00:01:13,709
và có thể chứa các nguyên tố, như cacbon,

24
00:01:13,709 --> 00:01:14,740
oxi,

25
00:01:14,740 --> 00:01:15,740
hidro,

26
00:01:15,740 --> 00:01:16,651
clo,

27
00:01:16,651 --> 00:01:18,299
và lưu huỳnh.

28
00:01:18,299 --> 00:01:20,989
Một số khí được tổng hợp tự nhiên
bởi động - thực vật,

29
00:01:20,989 --> 00:01:23,120
nhưng số khác lại đến
từ các nguồn nhân tạo,

30
00:01:23,120 --> 00:01:24,130
như dung môi,

31
00:01:24,130 --> 00:01:25,181
sơn,

32
00:01:25,181 --> 00:01:25,979
keo dán,

33
00:01:25,979 --> 00:01:27,681
và xăng dầu.

34
00:01:27,681 --> 00:01:31,421
Trong khi đó, quá trình đốt nhiên liệu
không hoàn toàn trong động cơ xe cộ

35
00:01:31,421 --> 00:01:34,211
thải ra khí đinitơ oxit.

36
00:01:34,211 --> 00:01:38,040
Đó là lý do mà đám khí này có màu vàng.

37
00:01:38,040 --> 00:01:41,722
VOCs và đinitơ oxit phản ứng với ánh nắng,

38
00:01:41,722 --> 00:01:46,212
tạo ra chất ô nhiễm thứ cấp gọi là PANs 
và ozon tầng đối lưu,

39
00:01:46,212 --> 00:01:49,131
hay ozon dưới mặt đất.

40
00:01:49,131 --> 00:01:53,922
PANs và ozon làm mắt khó chịu 
và hủy hoại chức năng phổi.

41
00:01:53,922 --> 00:01:57,022
Đây là hai nhân tố hóa học chính 
trong sương khói quang hóa,

42
00:01:57,022 --> 00:02:00,073
đó là thứ đã gây ra phiền nhiễu ở LA.

43
00:02:00,073 --> 00:02:03,992
Vậy tại sao sương khói chỉ ảnh hưởng
tới một số thành phố nhất định?

44
00:02:03,992 --> 00:02:06,972
Sương khói do công nghiệp và quang hóa
là các nhân tố nhân tạo,

45
00:02:06,972 --> 00:02:10,572
kết hợp với thời tiết địa phương
và vị trí địa lý.

46
00:02:10,983 --> 00:02:15,903
Độ ẩm cao ở Luân Đôn biến nó thành
nơi hoàn hảo cho sương khói công nghiệp.

47
00:02:15,903 --> 00:02:19,403
Khói bụi quang hóa xuất hiện nhiều nhất
ở những khu đô thị lặng gió,

48
00:02:19,416 --> 00:02:21,450
khô, ấm áp và nhiều nắng.

49
00:02:22,384 --> 00:02:25,933
Bức xạ cực tím từ mặt trời 
cung cấp năng lượng cần thiết

50
00:02:25,933 --> 00:02:30,084
để phân hủy các phân tử góp phần 
tạo nên sương khói.

51
00:02:30,084 --> 00:02:32,743
Các thành phố có núi bao quanh, như LA,

52
00:02:32,743 --> 00:02:35,043
hoặc nằm trên khu vực lòng chảo,
như Bắc Kinh,

53
00:02:35,043 --> 00:02:40,453
đặc biệt xuất hiện nhiều sương khói
do không có cách nào để chúng tiêu tan.

54
00:02:40,453 --> 00:02:44,644
Chuyện này một phần do hiện tượng
được gọi sự nghịch nhiệt,

55
00:02:44,644 --> 00:02:47,889
khi đó, thay vì khí nóng
liên tiếp nổi lên trên,

56
00:02:47,889 --> 00:02:52,025
một tầng khí ô nhiễm bị kẹt lại
ở bề mặt Trái Đất

57
00:02:52,025 --> 00:02:55,144
do một tầng khí ấm hơn bên trên.

58
00:02:55,144 --> 00:02:57,964
Sương khói không chỉ gây đau mắt.

59
00:02:57,964 --> 00:03:00,186
Hai loại sương khói
đều gây khó chịu cho mắt,

60
00:03:00,186 --> 00:03:00,955
mũi,

61
00:03:00,955 --> 00:03:01,825
và họng,

62
00:03:01,825 --> 00:03:04,817
làm bệnh hen suyễn
và tràn khí phổi trầm trọng hơn,

63
00:03:04,817 --> 00:03:08,756
và tăng nguy cơ các bệnh
về đường hô hấp như viêm phế quản.

64
00:03:09,296 --> 00:03:12,845
Sương khói đặc biệt nguy hiểm
với trẻ nhỏ và người già,

65
00:03:12,845 --> 00:03:16,065
phụ nữ mang thai bị phơi nhiễm
có thể sinh con nhẹ cân

66
00:03:16,065 --> 00:03:18,625
và mang các khuyết tật bẩm sinh.

67
00:03:18,625 --> 00:03:21,356
Chất gây ô nhiễm thứ phát
trong khói bụi quang hóa

68
00:03:21,356 --> 00:03:24,676
có thể hủy hoại, gây suy yếu hoa màu
và giảm năng suất,

69
00:03:24,755 --> 00:03:27,825
làm cho chúng dễ nhiễm sâu bệnh hơn.

70
00:03:27,825 --> 00:03:32,687
Sau hàng thập kỷ, sương khói vẫn được coi
như cái giá tất yếu của văn minh.

71
00:03:32,687 --> 00:03:36,627
Người dân Luân Đôn đã quen
với loại "sương mù đậu súp" nổi tiếng

72
00:03:36,627 --> 00:03:39,647
quét qua mọi nẻo đường cho đến năm 1952,

73
00:03:39,647 --> 00:03:44,705
khi trận sương khói lớn làm tê liệt
giao thông của thành phố trong nhiều ngày,

74
00:03:44,705 --> 00:03:48,709
và khiến hơn 4000 người chết
vì bệnh hô hấp.

75
00:03:48,709 --> 00:03:52,387
Kết quả là, đạo luật
Không khí Sạch năm 1956

76
00:03:52,387 --> 00:03:55,586
đã cấm đốt than tại mốt số khu vực
nhất định trong thành phố,

77
00:03:55,586 --> 00:03:58,554
dẫn đến sự giảm thiểu
lượng lớn sương khói.

78
00:03:58,554 --> 00:04:02,847
Tương tự, những điều luật
về hàm lượng khí thải xe cộ và khí ga ở Mỹ

79
00:04:02,847 --> 00:04:07,838
đã giúp giảm nồng độ chất dễ bay hơi
và nồng độ sương khói trong không khí.

80
00:04:07,838 --> 00:04:11,538
Sương khói vẫn là
một vấn đề lớn trên thế giới.

81
00:04:11,538 --> 00:04:14,968
Trung Quốc và Ba Lan, những nước
sử dụng nhiều năng lượng từ than,

82
00:04:14,968 --> 00:04:18,178
đều có nồng độ sương khói công nghiệp cao.

83
00:04:18,178 --> 00:04:21,497
Sương khói quang hóa
và các phần tử từ khí thải xe cộ

84
00:04:21,497 --> 00:04:23,989
ảnh hưởng tới nhiều thành phố
đang phát triển nhanh,

85
00:04:23,989 --> 00:04:26,359
từ Mexico và Santiago

86
00:04:26,359 --> 00:04:29,339
đến New Delhi và Tehran.

87
00:04:29,339 --> 00:04:32,128
Các chính phủ đã đề xuất
nhiều cách giải quyết,

88
00:04:32,128 --> 00:04:36,784
như cấm xe cộ đi lại
tại một thời điểm xác định trong ngày.

89
00:04:36,784 --> 00:04:40,269
Vì hơn nửa dân số thế giới
đổ xô đến thành phố để sinh sống,

90
00:04:40,269 --> 00:04:44,270
chuyển đổi sang các phương tiện công cộng
và loại bỏ nhiên liệu hóa thạch

91
00:04:44,270 --> 00:04:46,800
có thể giúp chúng ta thở dễ dàng hơn.