WEBVTT

00:00:09.445 --> 00:00:12.117
کاتێک تیشکی سەروو وەنەوشەیی
بەر پێستمان دەکەوێت،

00:00:12.117 --> 00:00:14.890
بە شێوەی جۆراو جۆر کاریگەری
لەسەر هەریەکە لە ئێمە دەبێت.

00:00:14.890 --> 00:00:18.235
پشت دەبەستێت بە ڕەنگی پێست، 
چەند خولەکێک لە بەرکەوتنی دەوێت

00:00:18.235 --> 00:00:20.585
تا وا لە پێستەکە بکات 
تووشی سوور بوونەوە ببێت،

00:00:20.585 --> 00:00:24.783
لەکاتێکدا هەندێکیان چەند کاتژمێرێکی دەوێت
بۆ دەرکەوتنی ئەو کاریگەری تیشکی خۆر.

00:00:24.783 --> 00:00:26.831
کەواتە ئەو جیاوازییە بەهۆی
چ شتێکەوە

00:00:26.831 --> 00:00:31.721
ڕوودەدات و چۆن پێستمان ئەو هەموو ڕەنگە
جۆراو جۆرەی هەڵگرتووەتەوە؟

00:00:31.721 --> 00:00:32.976
هەر ڕەنگێک بێت،

00:00:32.976 --> 00:00:38.323
پێستمان داستانی ئازایەتی و توانای ڕاهاتن
و خۆ گونجاندنی مرۆڤمان پێ دەڵێت،

00:00:38.323 --> 00:00:42.922
ئەوەش سەلمێنراوە کە مەودای ڕەنگی پێست
بەهۆی زانستی زیندەوەرزانییەوە دیاری کراوە.

00:00:42.922 --> 00:00:44.634
هۆکاری سەرەکی دەگەڕێتەوە بۆ میلانین،

00:00:44.634 --> 00:00:47.944
ئەو بۆیەیەی کە ڕەنگ دەبەخشێت بە پێست و قژ.

00:00:47.944 --> 00:00:51.442
ئەم پێکهاتەیەش لە خانەکانی پێستدایە
پێی دەڵێن خانەی بەرهەم هێنانی میلانین

00:00:51.442 --> 00:00:53.485
و دوو شێوەی بنەڕەتی لەخۆدەگرێت.

00:00:53.485 --> 00:00:57.637
یەکێک لەوان ئیومیلانین، کە سەرچاوەی
گشت ڕەنگە قاوەیی باوەکانە،

00:00:57.637 --> 00:01:00.823
هەروەها ڕەنگی ڕەش، قاوەیی،
هەروەها مووی زەرد،

00:01:00.823 --> 00:01:06.000
هەروەها فیۆ میلانین، دەبێتە هۆی ئەوەی
ڕەنگی موو قاوەیی سوور باو یان سوور بێت.

00:01:06.000 --> 00:01:08.518
بەڵام مرۆڤەکان بەم شێوەیە نەبوون.

00:01:08.518 --> 00:01:12.310
هەرچەندە ئەو جۆراو جۆریەی لە ڕەنگی پێستمان
هەیە، بەقۆناغی گۆڕانکاریدا تێپەڕیوە

00:01:12.310 --> 00:01:14.435
بەهۆی تیشکی خۆرەوە.

00:01:14.435 --> 00:01:19.556
٥٠٠٠٠ ساڵ لەمەوبەر سەریان هەڵداوە کاتێک
باپیرانمان لە باکوورەوە کۆچیان کرد

00:01:19.556 --> 00:01:22.356
بۆ ئەفریقیا هەرروەها بۆ ئەوروپا و ئاسیا.

00:01:22.356 --> 00:01:27.544
ئەم مرۆڤانە لەنێوان هێڵی یەکسانی گۆی زەوی
و خولگەی گەرمەسێر نیشتەجێبوون.

00:01:27.544 --> 00:01:31.372
ناوچەیەکە بە تیشکی سەروو
وەنەوشەیی خۆر تێرکراوە.

00:01:31.372 --> 00:01:34.908
کاتێک تیشکی سەروو وەنەوشەیی
بۆ ماوەیەکی زۆر بەر پێست دەکەوێت،

00:01:34.908 --> 00:01:38.287
تیشکی سەروو وەنەوشەیی هێرش دەکاتە سەر 
دی ئێن ئەی ناو خانەکان،

00:01:38.287 --> 00:01:40.634
بەو شێوەیە پێست دەسووتێت

00:01:40.634 --> 00:01:42.342
ئەگەر بە سەختی زیانیان پێ بگات،

00:01:42.342 --> 00:01:44.980
وا لە خانەکان دەکات تووشی
نەخۆشی میلانۆما ببن،

00:01:44.980 --> 00:01:49.687
کە شێرپەنجەیەکی کوشندەیە لە ناو
خانەی بەرهەمهێنی میلانیندا ڕوودەدات.

00:01:49.687 --> 00:01:53.901
ئەو دژە خۆرە ی ئێستا هەیە ٥۰،۰۰۰ ساڵ
لەمەو پێش بوونی نەبووە.

00:01:53.901 --> 00:01:58.179
کەواتە چۆن باپیرانمان مامەڵەیان لەگەڵ 
هێرشی تیشکی سەروو وەنەوشەیی کردووە؟

00:01:58.179 --> 00:02:01.749
کلیلی مانەوەی ژیانیان ئەو
دژە خۆرەیە بە سروشتی

00:02:01.749 --> 00:02:05.166
لەژێر پێستیان بەرهەم هێنراوە
پێی دەڵێن: میلانین.

00:02:05.166 --> 00:02:07.613
جۆر و بڕی میلانین لە ناو پێستدا

00:02:07.613 --> 00:02:11.637
دیاری دەکات کە تا چ ڕادەیەک پێستت
پارێزراو دەبێت لە تیشکی خۆر.

00:02:11.637 --> 00:02:15.373
ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ وەڵامدانەوەی
پێست کاتێک تیشکی خۆری بەردەکەوێت.

00:02:15.373 --> 00:02:17.504
کاتێک پێست تیشکی سەروو
وەنەوشەیی بەر دەکەوێت،

00:02:17.504 --> 00:02:21.070
هەستە وەرگرە ئەندامەکان تووشی هەستیاریەک
دەبن کە پێی ودەوترێت "رودوپسین"

00:02:21.070 --> 00:02:25.637
کە چەشنی بەرهەم هێنانی میلانین چالاکە 
بۆ پاراستنی خانەکان لە لەناو چوون.

00:02:25.637 --> 00:02:30.598
ئەو کەسانەی پێستیان کاڵە ئەو میلانینە 
زیادەیە پێستیان تاریکترو قاوەییتر دەکات.

00:02:30.598 --> 00:02:33.264
بە درێژایی چەندین نەوە،

00:02:33.264 --> 00:02:36.643
مرۆڤەکانی نیشتەجێی هێڵی پانی لە ئەفریقیا

00:02:36.643 --> 00:02:39.959
ئەو ناوچەیەی کە گونجاوە بۆ بەرهەم
هاتنی بڕێکی زۆر لە میلانین

00:02:39.959 --> 00:02:41.917
و بڕێکی زۆر لە ئیومیلانین،

00:02:41.917 --> 00:02:44.592
وای لێ کردوون ڕەنگی پێستیان
تاریکتر بێت.

00:02:44.592 --> 00:02:48.036
ئەم بەرگریی خۆریە یارمەتی پاراستنیان دەدات
لە نەخۆشی میلانۆما،

00:02:48.036 --> 00:02:50.388
میلانۆما بەتەواوی وایان
لێدەکات زیاتر بەرگەبگرن

00:02:50.388 --> 00:02:55.127
و دەتوانرێت ئەم خاسیەتە
بۆ وەچە نوێیەکان بگوازریتەوە.

00:02:55.127 --> 00:03:00.137
بەڵام ، هەندێک لەم کەسانەی کە بەرگەی تیشکی
خۆریان گرتووە کۆچیان کردووە بەرەو باکوور

00:03:00.137 --> 00:03:01.718
بۆ دەرەوەی ناوچەی خولگەیی،

00:03:01.718 --> 00:03:04.678
بەفراوانی بەهەموو جیهاندا دابەش بوون .

00:03:04.678 --> 00:03:08.316
چەند لە باکوور دورتر گەشتیان کردبا،
کەمتر تیشکی ڕاستەوخۆی خۆریان بەدی دەکرد.

00:03:08.316 --> 00:03:12.211
ئەمەش کێشە بوو چونکە تیشکی سەروو وەنەوشەیی
سەرەڕای زیان گەیاندن بە پێست،

00:03:12.211 --> 00:03:15.189
لەبەرامبەردا سوودێکی گرینگیشی هەیە.

00:03:15.189 --> 00:03:18.357
تیشکی سەروو وەنەوشەیی یارمەتی
لەش دەدا لە بەرهەمهێنانی ڤیتامین دی،

00:03:18.357 --> 00:03:22.391
پێکهاتەیەکە ئێسکەکان بەهێز و پتەو دەکات و 
یارمەتیمان دەدات لە هەڵمژینی کانزا،

00:03:22.391 --> 00:03:26.384
وەک کالسیۆم، ئاسن،
مەگنسیۆم، فۆسفات، و زینک.

00:03:26.384 --> 00:03:30.524
ئەگەر ئەوە نەبێت، مرۆڤ شەکەت و بێهێز
دەبێت و ئێسکی لاواز دەبێت

00:03:30.524 --> 00:03:33.783
بارێکی نەخوازراو دروست دەکات کە ناسراوە
بە چەمانەوەی ئێسک.

00:03:33.783 --> 00:03:37.706
بۆ ئەو کەسانەی کە ڕەنگی پێستیان تۆخە 
تێپەڕ نەبوونی تیشکی خۆر،

00:03:37.706 --> 00:03:42.057
بووەتە هۆی کەمی ڤیتامین دی هەروەها بووەتە
هەڕەشەیەکی مەترسیدار لە باکوور. بەڵام

00:03:42.057 --> 00:03:44.936
هەندێ لەوانەش بووەتە هۆی بەرهەمهێنانی
بڕێکی کەمتر لە میلانین.

00:03:44.936 --> 00:03:49.232
بڕی کەم بوونەوەی ئەو تیشکەش دەبێتە هۆی
کەم کردنەوەی مەترسی نەخۆشی شێرپەنجەی پێست،

00:03:49.232 --> 00:03:53.347
پێستە ڕەنگ کاڵەکان باشتر تیشکی
سەروو وەنەوشەیی هەڵدەمژن.

00:03:53.347 --> 00:03:55.438
ئەوان سوودمەند دەبن لە ڤیتامین دی،

00:03:55.438 --> 00:03:56.666
و بەهێز بوونی
ئێسکەکانیان،

00:03:56.666 --> 00:04:00.657
دەبێتە هۆی ئەوەی نەوەکانیشیان بەهەمان
شێوە تەندروست باش بن.

00:04:00.657 --> 00:04:02.715
وەچە لە دوای وەچە،

00:04:02.715 --> 00:04:05.997
ڕەنگی پێست لەو ناوچانە
بەرەبەرە کاڵ بووەتەوە.

00:04:05.997 --> 00:04:09.509
لە ئەنجامی توانای
بەرگەگرتنی باوپاپیرانمان،

00:04:09.509 --> 00:04:13.828
جیهانی ئەمڕۆ پڕ بووە لە خەڵکی
پێستی ڕەنگ جۆراو جۆر،

00:04:13.828 --> 00:04:19.165
پێستی تاریکتر دەوڵەمەندە بە میلانین، لە 
ناوچە گەرمەکان لە دەوری هێڵی یەکسانی زەوی،

00:04:19.165 --> 00:04:23.869
و پێستی ڕەنگ کاڵ دەوڵەمەندە بە فیۆمیلانین

00:04:23.869 --> 00:04:26.211
لەو ناوچانەی تیشکی خۆر کەمدەبێتەوە.

00:04:26.211 --> 00:04:30.461
لە کۆتاییدا، بۆ ئەو کەسانەی لە کەنارەکان
دەژین ڕەنگی پێست خاسیەتێکی هەڵگیراوە نابێت

00:04:30.461 --> 00:04:32.551
کە لە هەر چوار لاوە تیشکی
خۆریان بەردەکەوێت

00:04:32.551 --> 00:04:34.376
لەوانەیە پێستیان ئەو
تیشکە هەڵبمژێت،

00:04:34.376 --> 00:04:38.562
بەڵام بە دڵنیایەوە کاریگەری
نابێت لەسەر کەسایەتی.