WEBVTT

00:00:00.000 --> 00:00:03.960
Müasir insanlar hüceyrələrin mövcudluğunu
və bütün canlıların hüceyrələrdən

00:00:03.970 --> 00:00:04.970
təşkil olunması ideyasını qəbul
etməyə meyllidirlər, biz, yəni

00:00:07.000 --> 00:00:11.000
insanlar, canlı orqanizmlər çoxlu
hüceyrələrdən təşkil olunmuşuq

00:00:11.180 --> 00:00:12.180
və insan bədənində təqribən
37 trilyon hüceyrə var!

00:00:19.440 --> 00:00:23.200
Lakin əgər biz 400 il əvvələ
1600-cü illərə qayıtsaydıq,

00:00:23.260 --> 00:00:25.000
bu bizə o qədərdə aydın olmazdı.

00:00:25.000 --> 00:00:26.920
Bunun səbəbi odur ki, insanlar
birbaşa müşahidə aparmaq

00:00:26.920 --> 00:00:30.960
üçün lazım olan ləvazimatlara
sahib deyildilər. Onlar, hətta bu hüceyrələrin

00:00:30.960 --> 00:00:34.040
mövcud olduğunu belə bilmirdilər. Onlar
birhüceyrəli orqanizmlərin mövcudluğundan xəbərsiz idilər.

00:00:34.540 --> 00:00:37.340
Lakin bunların hamısı Robert
Hukla dəyişməyə başladı.

00:00:38.920 --> 00:00:43.500
Robert Hukun primitiv mikroskopu
təkmilləşdirmək şansı var idi

00:00:43.560 --> 00:00:45.400
və şəkildə gördüyünüz
onun düzəltdiyi mikroskopdur.

00:00:45.400 --> 00:00:46.980
Diqqətlə baxsanız onun hal-hazırda
istifadə olunan

00:00:47.000 --> 00:00:48.720
mikroskoplara oxşadığını və nə
qədər sadə olduğunu görə bilərsiniz.

00:00:48.720 --> 00:00:51.660
Bu alətin böyütmə linzaları var idi, eyni zamanda

00:00:51.660 --> 00:00:56.280
işıq olaraq alovdan istifadə etmişdi və işıq kanaldan

00:00:56.280 --> 00:00:59.420
keçərək müşahidə edilən
obyektin üzərində əks olunurdu.

00:00:59.420 --> 00:01:03.840
Və 1665-ci ildə o, "Mikroqrafiyanı" nəşr edir.

00:01:03.840 --> 00:01:07.340
Mən yəqin ki, onu düz tələffüz etmirəm.

00:01:07.340 --> 00:01:11.740
Beləliklə, bu 1665-ci ildir,
Robert Huk bunu nəşr edir və

00:01:11.780 --> 00:01:14.760
kitabda, öz mikroskopu vasitəsilə
etdiyi müşahidələrinin

00:01:14.760 --> 00:01:18.680
təsvirini verir və şəkillərini çəkir.

00:01:18.680 --> 00:01:21.320
Onun çoxlu heyrətamiz təsvirləri
var idi, əslində o, bit və

00:01:21.320 --> 00:01:23.720
birə kimi müşahidələrini təsvir edə

00:01:23.720 --> 00:01:26.940
biləcək qədər yaxşı rəssam idi.

00:01:26.940 --> 00:01:30.580
Lakin onun müşahidə edə biləcəyi
canlılar təkcə bit və birə deyildi.

00:01:30.580 --> 00:01:36.880
O həm də mantarlara baxmışdı, ya da
sadəcə mantara baxmış və müşahidə apararkən "Hey bax,

00:01:36.880 --> 00:01:49.160
burada kiçik kvadratlar var və onlar
sanki bu mantarın bir növ əsas vahidləridir."

00:01:49.160 --> 00:01:56.160
Və o deyir ki, "Bu mənə içində kahinlərin yaşadığı
və vaxtlarını keçirdiyi hüceyrə adlanan kiçik otaqları xatırladır".

00:01:56.160 --> 00:01:58.040
Ona görə də o, bunları
hüceyrə adlandırır.

00:01:58.040 --> 00:02:00.220
Və bu da terminin haradan
gəldiyini izah edir.

00:02:00.280 --> 00:02:02.060
O, bunları "Mikroqrafiya" kitabında
hüceyrə adlandırır.

00:02:03.100 --> 00:02:04.020
Bu hüceyrədir.

00:02:04.020 --> 00:02:07.140
O, çox yaxşı rəssam idi və
heyrətamiz rəsmlər çəkirdi.

00:02:07.140 --> 00:02:09.780
"Mikroqrafiya" kitabında çoxlu təsvirlər

00:02:09.780 --> 00:02:13.580
versə də, təəssüf ki, Robert Hukun
günümüzə gəlib çıxmış şəkilləri yoxdur.

00:02:13.580 --> 00:02:16.880
Bu inanılmaz hekayədir. Bir çox
fərziyyələrə görə Robert Hukun

00:02:17.080 --> 00:02:22.920
yeganə orijinal portreti İsaak Nyuton
tərəfindən yandırılmışdır.

00:02:22.920 --> 00:02:26.320
Bu gələcəkdə danışa bildiyimiz,
mübahisəli başqa bir hekayədir.

00:02:26.320 --> 00:02:31.800
Lakin Robert Hukun gördüyü - o buna "hüceyrə"
demişdi -

00:02:31.800 --> 00:02:37.040
onun baxdığı ölü toxuma idi, yəni o hüceyrə
qalıqlarını müşahidə edirdi. Və onun gördüyü əslində

00:02:37.040 --> 00:02:41.920
hüceyrə qılafının qalıqları idi. O, birbaşa "canlı hüceyrəni" müşahidə etməyə qadir deyildi. Və o, "Hey, bu

00:02:41.920 --> 00:02:46.140
bütün həyatın vahidləri ola bilər və hüceyrələr də özlüyündə çoxala bilər" deyə biləcək qədər məlumata sahib deyildi.

00:02:46.140 --> 00:02:52.520
"Və bütün hüceyrələr digər hüceyrələrdən yaranır."
Və biz tarixdə irəliləmədikcə

00:02:52.620 --> 00:02:57.320
Bir neçə il sonraya gedək və Antoni Van Levenhuka çataq.

00:02:57.320 --> 00:02:59.320
Bilirəm, yəqin ki, bunu da
düzgün tələffüz etmədim.

00:03:00.280 --> 00:03:03.640
O, hollandiyalı idi və linza düzəldirdi.
Hukun işlərindən ilhamlanaraq deyir ki,

00:03:03.640 --> 00:03:09.940
"Mən linza düzəldə bilirəm, bəlkə bununla
daha yaxşı mikroskop düzəldə və daha yaxşı müşahidələr apara bilərəm."

00:03:10.120 --> 00:03:13.240
Və o bunu edə bilərdi, eyni zamanda bunu edərək canlı hüceyrələri və canlı birhüceyrəli

00:03:13.240 --> 00:03:17.040
orqanizmləri birbaşa müşahidə edə bilərdi.

00:03:17.040 --> 00:03:19.920
Belə ki, o, birbaşa spermi müşahidə etmişdi.

00:03:19.920 --> 00:03:23.340
O demişdi ki, "Bu şey sanki canlıdır!"

00:03:23.340 --> 00:03:30.960
O, protozoaları birbaşa müşahidə edə bilmişdi - bunlar birhüceyrəli, eukariotlardır

00:03:31.060 --> 00:03:34.780
onların hüceyrə divarı var və bu şeylər
birhüceyrəli heyvanlara oxşayırlar.

00:03:34.780 --> 00:03:37.780
Və o, onlara "animakul" adını vermişdi.

00:03:41.320 --> 00:03:47.240
Deyirdi "Bax, sanki burda kiçik
heyvanlar gəzirlər."

00:03:47.300 --> 00:03:51.060
Və deyir, ola bilsin ki, bu həyatın bir növ
sadə formasıdır, ya da ən azından

00:03:51.060 --> 00:03:54.300
deyir ki, bu qədər kiçik ölçülərdə
belə həyata rast gəlmək olar.

00:03:55.140 --> 00:04:03.040
Lakin hüceyrə nəzəriyyəsinin tam, müasir forması gələcəyə doğru 100-150-il getmədikcə hələ üzə çıxmayacaq.

00:04:03.140 --> 00:04:05.480
Və biz 1800-ci illərin əvvəlinə çatdıq.

00:04:05.840 --> 00:04:13.620
Deməli, biz sürətlə 1830-cu illərə getsək, ekranda Mattias Şleyden və Teodor Şvan adlı iki centlmenin şəklini görərik.

00:04:13.620 --> 00:04:16.360
Bunlar "müasir hüceyrə nəzəriyyəsi"
adlandırdığımız nəzəriyyənin

00:04:16.360 --> 00:04:19.240
təməlini qoymağa başlayan insanlardırlar.

00:04:19.240 --> 00:04:22.320
Belə ki, müasir hüceyrə nəzəriyyəsi

00:04:22.320 --> 00:04:26.720
Müşahidələrindən istifadə edərək
belə bir nəticəyə gəlirlər ki,

00:04:26.720 --> 00:04:30.480
"Bəlkə də, bütün həyat, bütün
canlı orqanizmlər bir və ya

00:04:30.480 --> 00:04:42.360
bir neçə hüceyrədən təşkil olunublar."

00:04:42.360 --> 00:04:45.660
Hal-hazırda biz buna əminik,
lakin keçmişdə bu aydın deyildi.

00:04:45.660 --> 00:04:51.600
Bir və bir neçə hüceyrənin həyatın bir növ
vahidi olmağı heç kimə aydın deyildi.

00:04:51.600 --> 00:04:54.100
Və əgər həyat bir və ya bir neçə
hüceyrədən təşkil olunubsa,

00:04:54.100 --> 00:04:58.740
o zaman biz hüceyrəyə həyatın
əsas vahidi kimi baxa bilərik.

00:04:58.740 --> 00:05:07.480
Hüceyrə həyatın əsas vahididir

00:05:07.480 --> 00:05:09.680
Həyatın ən kiçik vahidlərinin hüceyrələr, yəni

00:05:09.680 --> 00:05:14.820
canlı hüceyrələr olduğunu demək çox güclü bir bəyanatdır.

00:05:15.240 --> 00:05:20.840
Bu tamamlanmış hüceyrə nəzəriyyəsi deyildi və bu iki centlmenin hər ikisi hüceyrənin digər hüceyrələrdən yarandığını bilirdi.

00:05:20.900 --> 00:05:25.320
Onlar hüceyrələrin çoxaldığını
müşahidə etmişdilər, lakin bu hələ

00:05:25.320 --> 00:05:30.820
də açıq sual olaraq qalırdı ki, "Bəlkə bəzi hüceyrələr başqa hüceyrələrdən yaranırlar? Digərləri isə spontan olaraq yaranırlar....

00:05:30.820 --> 00:05:36.700
....əgər doğru elementlər və mühit varsa, onlar necəsə yaradıla bilər. Ya da özləri heç bir şeydən yaranırlar."

00:05:36.780 --> 00:05:46.580
Müasir hüceyrə nəzəriyyəsinin üçün prinsipi yaranana qədər, yəni 1800-ci illərin ortalarında müasir hüceyrə nəzəriyyəsinin üçüncü prinsipinin yaranmasına qədər bu heç kimə aydın deyildi.

00:05:46.580 --> 00:05:51.300
Və bu bütün hüceyrələrin digər
hüceyrələrdən yaranması fikri idi.

00:05:51.300 --> 00:05:56.340
Bütün hüceyrələr digər hüceyrələrdən

00:05:56.340 --> 00:05:59.960
Bu fikrin həqiqi atası, bu fikri yaradan centlmen

00:05:59.960 --> 00:06:02.800
budur, Robert Remak.

00:06:02.800 --> 00:06:09.200
Bəzən bu prinsip buradakı
Rudolf Virxovun adı altında hallanır,

00:06:09.380 --> 00:06:17.840
lakin müəyyən olundu ki, o Remakın
tədqiqatını özününküləşdirib, belə ki,

00:06:17.840 --> 00:06:20.060
bütün hüceyrələrin digər hüceyrələrdən
yaranması prinsipi üçün qrant ona layiq olan Remaka verilməli idi.

00:06:20.060 --> 00:06:23.980
Və bir daha qeyd edək ki, o, " Ola bilsin ki, hüceyrələr digər hüceyrələrdən əmələ gəlir" deyən ilk insan

00:06:23.980 --> 00:06:31.560
deyildi. Lakin o deyirdi ki, "Bu fundamental bir şeydir, onlar necəsə, yəni spontan olaraq meydana gəlmirlər, bütün hüceyrələr təxminən bu şəkildə yaranırlar".

00:06:31.560 --> 00:06:34.780
İndi nə vaxtsa, hətta indiki dünyada belə, insanlar son olaraq

00:06:34.780 --> 00:06:37.020
hüceyrələrin digər hüceyrələrdən yarandığını düşünürlər, lakin burada təbii

00:06:37.020 --> 00:06:42.740
bir sual meydana çıxır "Bəs burada birinci hüceyrə və ya ilkin hüceyrə dəsti olmalıdırmı? ".

00:06:43.100 --> 00:06:47.100
İnsanlar buna yüz faiz əmin deyillər, lakin biz yer

00:06:47.100 --> 00:06:53.320
üzündəki həyatın təkamülünə baxsaq, ilk hüceyrənin
3.5 milyard il əvvəl meydana çıxdığını görə bilərik.

00:06:53.320 --> 00:06:57.480
Və biz onların necə meydana çıxdığına yüz
faiz əmin deyilik, lakin burada bəzi nəzəriyyələr var.

00:06:57.560 --> 00:07:00.600
Məsələn, bizim fosfolipidlərə aid
videomuz var, müəyyən olunmuşdur

00:07:00.740 --> 00:07:09.460
ki, fosfolipidlər təbii olaraq ikiqat təbəqəni
formalaşdırırlar. Onlar əslində

00:07:10.040 --> 00:07:15.500
ikiqat fosfolipid təbəqəsinə malik dəyirmi
membranı formalaşdırırlar.

00:07:15.500 --> 00:07:19.320
Bu bizi bir növ başlanğıca aparır,
deməli, onlar spontan olaraq formalaşa bilirlər.

00:07:19.320 --> 00:07:24.700
Bəzi nəzəriyyələrə görə isə hüceyrələrin
əcdadlarının mexanizmlərinə baxaq,

00:07:24.700 --> 00:07:28.520
3.5 milyard il əvvələ getsək burada
öz-özünü törədən RNT molekulu və ya necəsə

00:07:28.520 --> 00:07:34.840
özünü törədə bilən zülalla rastlaşa bilərik ki,
onlar

00:07:34.840 --> 00:07:39.820
uzun müddət ərzində özlərini daha da artırıblar, daha təkmil
mexanizmə sahib olublar.

00:07:39.880 --> 00:07:44.820
Ola bilər ki, həmin zülallar
indiki müasir hüceyrələrlə

00:07:44.960 --> 00:07:50.500
daha oxşar olublar, çoxalmaq və
ətraf mühitdən kifayət qədər enerji

00:07:50.500 --> 00:07:54.340
və qida almaq qabiliyyətinə malik olublar.

00:07:54.340 --> 00:08:00.540
Nəhayət, müasir hüceyrənin formalaşması bu şəkildədir. Lakin bu inanılmaz sualdır və hələdə araşdırma mövzusudur.