WEBVTT

00:00:00.000 --> 00:00:03.600
Basit sorular, en zor yanıtlananlar oluyor

00:00:03.600 --> 00:00:04.860
Bir şey, nedir?

00:00:04.860 --> 00:00:06.660
Niçin bir şeyler oluverir?

00:00:06.660 --> 00:00:09.380
Ve niçin böyle oluverirler?

00:00:09.380 --> 00:00:11.700
Gelin buna adım adım yaklaşalım.

00:00:11.700 --> 00:00:13.600
Neyden oluşuyorsun?

00:00:13.600 --> 00:00:15.000
Maddeden.

00:00:15.000 --> 00:00:16.520
O da moleküllerden oluşuyor,

00:00:16.520 --> 00:00:17.660
o da atomlardan.

00:00:17.660 --> 00:00:20.500
Atomlar ise temel parçacıklardan oluşuyor.

00:00:20.500 --> 00:00:24.740
Ancak temel parçacıklar var olan en küçük şeylerse

00:00:24.740 --> 00:00:26.740
o zaman onlar neyden oluşuyor?

00:00:35.200 --> 00:00:38.380
Basit sorulara basit adımlar atalım.

00:00:38.380 --> 00:00:40.680
Evreni iyice temizleyelim.

00:00:40.680 --> 00:00:45.380
Maddeden, karşıt maddeden, ışınımdan,
parçacıklardan, her şeyden...

00:00:45.380 --> 00:00:49.140
Şimdi yakınlaşıp tam bir hiçliğe bakalım.

00:00:49.140 --> 00:00:51.180
Boş uzay nedir?

00:00:51.180 --> 00:00:53.180
Boşluk dediğimiz şey bu mudur?

00:00:53.180 --> 00:00:56.240
Atom yok, madde yok, hiçbir şey yok!

00:00:56.240 --> 00:00:58.460
Peki gerçekten bu denli boş mudur?

00:00:58.460 --> 00:01:02.100
Hiçlik, bize her şeyin
yapı taşlarını sağlıyor.

00:01:02.100 --> 00:01:06.380
Boş uzay, bir bakıma, engin ve durgun
bir okyanus gibidir.

00:01:06.380 --> 00:01:09.240
Olay olmadığında su çarşaf gibi olurken

00:01:09.240 --> 00:01:12.539
sert bir esinti, ciddi dalgalara
neden olabiliyor.

00:01:12.540 --> 00:01:14.660
Evrenimiz de buna benzer çalışıyor.

00:01:14.660 --> 00:01:16.880
Bu okyanuslardan her yerde bulunuyor.

00:01:16.880 --> 00:01:19.420
Fizikçiler bunlara "alan" diyor.

00:01:19.420 --> 00:01:21.000
Biraz garip ve yeni gelebilir,

00:01:21.000 --> 00:01:23.560
ama, örneğin ışınımı düşünün.

00:01:23.560 --> 00:01:28.140
Elektromanyetik alan diye bilinen şey
uyarılarak, foton dediğimiz parçacık olan

00:01:28.140 --> 00:01:30.240
küçük bir kasılma oluşur.

00:01:30.240 --> 00:01:34.140
Işınımı taşıyan bu parçacığı
bizler ışık olarak algılarız.

00:01:34.140 --> 00:01:38.920
Bu sadece ışığa özel bir durum değil, evrendeki her parçacık için geçerlidir.

00:01:38.920 --> 00:01:43.460
Maddenin her parçacığı için, kendi kurallarına sahip alanlar vardır.

00:01:43.460 --> 00:01:48.619
Örneğin, elektromanyetik alan ile birlikte evrenin her tarafında elektron alanı vardır.

00:01:48.620 --> 00:01:51.700
Ve bu alan içerisindeki küçük tuhaflıklar elektronlardır.

00:01:51.700 --> 00:01:58.360
Hepsi birlikte, evrenimizin alanları 17 farklı parçacık oluşturur. Bu parçacıklar üç kategoriye ayrılır:

00:01:58.360 --> 00:02:02.120
Leptonlar, quarklar ve bozonlar.

00:02:02.120 --> 00:02:07.420
Leptonlar, elektronların yanı sıra kuzenleri muon ve tau parçacıklarını içerir.

00:02:07.420 --> 00:02:10.000
Her birinin kendisiyle ilişkili bir de nötrinosu bulunur.

00:02:10.000 --> 00:02:11.780
Ve quarklar vardır.

00:02:11.780 --> 00:02:14.540
Quarklar, parçacıkların nükleer ailesidir.

00:02:14.540 --> 00:02:17.600
Her zaman birbiriyle bağlı gruplar ve çiftler halinde bulununan bu parçacıklar

00:02:17.600 --> 00:02:21.360
atomun çekirdekleri protonları ve nötronları oluşturur.

00:02:21.360 --> 00:02:24.620
Leptonlar ve kuarklar madde parçacıklarıdır.

00:02:24.620 --> 00:02:26.520
Gördüğünüz her şey onlardan oluşmuştur.

00:02:26.520 --> 00:02:28.980
Soluduğunuz hava, sizi ısıtan güneş,

00:02:28.980 --> 00:02:33.260
şu anda yapmanız gereken şeyden dikkatinizi dağıtmak için kullandığınız bilgisayar.

00:02:33.260 --> 00:02:36.720
Fakat "şeyler" sadece var olmakla kalmazlar, bir şeyler de yaparlar.

00:02:36.720 --> 00:02:42.940
Biraz felsefi açıdan bakarsak, şeyin özellikleri tıpkı kendi gibi varlığının bir parçasıdır.

00:02:42.940 --> 00:02:46.720
Tam da bu sırada, bozonlar ve alanlar onları oyuna dahil ederler.

00:02:46.720 --> 00:02:49.680
Quarklar ve leptonlar madde alanlarından oluşmuşken

00:02:49.680 --> 00:02:52.480
bozonlar ise kuvvet alanlarından oluşmuştur.

00:02:52.480 --> 00:02:55.200
Evrenin kuralından kuvvet olarak bahsediyoruz.

00:02:55.200 --> 00:02:58.679
Ve şimdiye kadar, dört temel kuvvet keşfedilmiştir:

00:02:58.680 --> 00:03:03.640
Elektromanyetizma, kütleçekim, güçlü ve zayıf nükleer kuvvetler.

00:03:03.640 --> 00:03:09.440
Bu kuvvetler; oyunun evren, oyuncuların parçacıklar olduğu bir oyunun kural kitabıdır.

00:03:09.440 --> 00:03:13.100
Parçacıklara neyi, nasıl yapabileceklerini söyler.

00:03:13.100 --> 00:03:14.840
Filler çapraz olarak,

00:03:14.840 --> 00:03:17.300
kütlesiz parçacıklar ışık hızında hareket ederler.

00:03:17.300 --> 00:03:18.720
Atlar zıplayabilirler,

00:03:18.720 --> 00:03:20.480
kütleçekim de çeker.

00:03:20.480 --> 00:03:23.619
Kuvvetler, parçacıkların birbirleri ile etkileşimi sırasında uyduğu kurallardır.

00:03:23.620 --> 00:03:29.480
Ki bu da kuvvetleri aynı zamanda, parçacıkların bir araya gelerek evrenimizde gördüğümüz büyük şeylerin oluşumunda uyduğu kurallar yapar.

00:03:29.480 --> 00:03:34.440
Kütleçekim, sadece güneşin etrafındaki yörüngenin ya da elmanın ağaçtan düşmesini sağlayan bir kural değildir.

00:03:34.440 --> 00:03:39.240
Kural der ki, madde çeker. Bu çekim de gezegenler ve yıldızları oluşturur.

00:03:39.240 --> 00:03:45.640
Elektromanyetizm, sadece mıknatısların çekip itmesi ya da ampüllerdeki elektrik akımı için geçerli bir kural değildir.

00:03:45.640 --> 00:03:49.940
Tüm atomik bağları o kurar ve tüm molekülleri o yapar.

00:03:49.940 --> 00:03:55.200
Kuvvetler ve parçacıklar birlikte bir çeşit, varoluşun Tinkertoylarıdır.

00:03:55.200 --> 00:04:00.100
Bozonlar ulaklara benzerler. Aralardan geçerek madde parçacıklarını bağlarlar.

00:04:00.100 --> 00:04:02.799
Bu sayede diğer parçacıklar birbirlerine nasıl hareket edeceklerini ifade ederler.

00:04:02.800 --> 00:04:07.620
Her parçacık belirli bir kuvvet dizisi kullanarak diğer parçacıklar ile iletişime geçer.

00:04:07.620 --> 00:04:12.540
Örneğin kuarklar, iletişime geçmek için elektromanyetizm ve güçlü nükleer kuvveti kullanırlar,

00:04:12.540 --> 00:04:16.680
fakat elektronlar güçlü nükleer kuvveti kullanmazlar, sadece elektromanyetizmayı kullanırlar.

00:04:16.680 --> 00:04:21.880
Quarklar, güçlü nükleer kuvvet bozonlarını takas ederler, güçlü nükleer çekim ile birbirleriyle iletişime geçerler,

00:04:21.880 --> 00:04:27.600
protonlar ise elektronlar ile elektromanyetizma parçacıkları fotonları takas ederler.

00:04:27.600 --> 00:04:30.340
Böylece, quarklar çekirdek içerisinde hapsolurken,

00:04:30.340 --> 00:04:35.990
elektronlar ise elektrik çekimleri ile bağlı kalarak atomları oluştururlar.

00:04:35.100 --> 00:04:40.680
Evren her ne kadar yaşam, supernova ve bilgisayarlar gibi bir çok büyük, karışık fenomenlere sahip olsada,

00:04:40.680 --> 00:04:42.580
yüzeyde karmaşık gibi gözükmektedir.

00:04:42.580 --> 00:04:48.140
Eğer her şeyi yeteri kadar yakınlaştırarak bakabilseydiniz, tüm bunların altında dört kural ile bir oyun oynayan

00:04:48.140 --> 00:04:50.300
sadece 17 parçacık olduğunu görürdünüz.

00:04:50.300 --> 00:04:55.780
Özetlersek, en basit şekilde şu an bildiğimiz, "şeyler" böyledir.

00:04:55.780 --> 00:04:59.919
Bu teori, fizikçiler tarafından Parçacık Fiziğinin Standart Modeli olarak adlandırılmaktadır.

00:04:59.920 --> 00:05:02.320
Aslında enerji tarafından uyarılan,

00:05:02.320 --> 00:05:08.300
ve evrenin kurallarını oluşturan kuvvetler tarafından yol gösterilen bir okyanus üzerindeki karışıklıktan fazlası değilsiniz.

00:05:10.460 --> 00:05:12.940
Peki neden? Ve kuvvet nedir ki?

00:05:12.940 --> 00:05:17.480
Daha derine inmek için bir kaç basit soru daha keşfetmemiz gerekiyor.

00:05:17.480 --> 00:05:22.260
Bu video içerisinden bir kaç duvar kağıdı çıkardık. Bunları patreon.com adresinde bulabilirsiniz.

00:05:22.260 --> 00:05:25.500
Eğer bize daha fazla video yapmamız için de yardım etmek isterseniz, yine aynı site üzerinden bunu yapabilirsiniz.

00:05:25.500 --> 00:05:27.940
Yardımlarınız için gerçekten müteşekkiriz.

00:05:27.940 --> 00:05:29.631
İzlemek isterseniz eğer, bunlar da yaptığımız diğer videolardan birkaçı.

00:05:29.631 --> 00:05:33.881
Altyazı: Rid
ridvan10@gmail.com