ယူဂိုဆလားဗီးယား က်င့္သံုးခဲ့ဖူးေသာ ျပည္နယ္အတြင္း သို႔မဟုတ္ ေဒသအတြင္း လူမ်ဳိးစုမ်ဳိးႏြယ္၊ ဘာသာေရးႏွင့္ ျခားနားမႈေတြကို နားလည္ဖို႔ အေတာ္ေလး ႐ႈပ္ေထြးပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒီဗီဒီယိုထဲမွာ ကၽြန္ေတာ္လုပ္ျပခ်င္တာက ဒီအေပၚမွာ ျခယ္သဖို႔ပါပဲ။ ပထမကမာၻစစ္ပြဲျဖစ္ပြားျခင္းရဲ႕ စနက္တံကို နားလည္ဖို႔အတြက္နဲ႔ 1980 ယူဂိုဆလားဗီးယား ၿပိဳကြဲျခင္းကို နားလည္ဖို႔အတြက္ အဓိကေသာ့ခ်က္ပါပဲ။ ကြန္ျမဴနစ္၀ါဒက်ေရာက္ေနစဥ္မွာ အေတာ္အ႐ုပ္အဆိုးအက်ည္းတန္ခဲ့ပါတယ္။ ၈၀ခုႏွစ္ ေႏွာင္းပိုင္းႏွင့္ ၉၀ခုႏွစ္ အေစာပိုင္းကာလမ်ားတုန္းကေပါ့။ ဒါေၾကာင့္ အရင္ဆံုး နားလည္ဖို႔ေကာင္းတဲ့အရာကေတာ့ ယူဂိုဆလားဗီးယားစကားလံုး ဘယ္ကေရာက္လာလဲဆိုတာပါပဲ။ အမွန္တကယ္က ေတာင္ပိုင္းယူဂိုဆလားဗီးယားျပည္နယ္ေတြကို ရည္ညႊန္းတာပါ။ ဒါေၾကာင့္ ယူဂို ဆုိတာ ေတာင္ပိုင္းကို ရည္ညႊန္းတယ္။ ဆလားဗီးယားဆိုတာ ဆလားဗီးယားျပည္နယ္ေတြအေၾကာင္းကို ေျပာတာပါ။ ဆလားဗီးယားဘာသာစကားအေၾကာင္း လူေတြေျပာဆိုၾကတဲ့အခါ ဒီေဒသမွာ ေျပာတဲ့ ဘာသာစကားေတြကို ေျပာၾကတယ္။ ၿပီးေတာ့လည္း အေရွ႕ပိုင္းဥေရာပအမ်ားအျပားနဲ႔ အခုဆို ႐ု႐ွားမွာလည္း ေျပာၾကပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ဒီမွာ အျပာေရာင္နဲ႔Serbo-Croation ကို ေျပာတဲ့ ေနရာမွာ ျခယ္ျပထားပါတယ္။ အဲဒါက ဒီေဒသမွာ အဓိက်တဲ့ ဆလားဗီးယား ဘာသာစကားပါ။ ေဒသစကားေတြမ်ားစြာရွိပါတယ္။ အခ်ဳိ႕လူေတြက ခရိုေအးရွန္း၊ မြန္တီနီဂရန္၊ ဆာဘီယန္ ကိုေျပာၾကပါတယ္။ ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္ပါ။ ဒါေပမယ့္ ဘာသာစံုတတ္ကၽြမ္းသူအမ်ားစုက အခ်င္းခ်င္း အေတာ္နီးစပ္တယ္လို႔ ေျပာၾကပါတယ္။ ဘာသာစကားတစ္ခုအျဖစ္ အမ်ဳိးအစားခြဲျခားႏိုင္ပါတယ္။ Serbo-Coration ဘာသာစကားအျဖစ္ေပါ့။ မင္းလည္း သိမွာပါ။ ယေန႔ေခတ္မွာ ေျပာေနၾကတာက ခရိုေအးရွား၊ ေဘာ့စ္နီးယားႏွင့္ ဟာဇီဂိုဗီနာ၊ ဆာဘီးယားနဲ႔ မြန္တီနီဂရိုးတို႔ပါ။ ဒါက အမ်ားသံုးျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေဒသမွာ ဆက္သြယ္တဲ့ အရာပါ။ ဒါေတြထက္ပိုၿပီးေတာ့ ဆလိုဗီနီယမ္ဘာသာစကားဟာ ဆလားဗစ္ပါပဲ။ Serbo-Croation နဲ႔ေတာ္ေတာ္ဆက္စပ္ပါတယ္။ မက္ကာဒိုနီယာမွာ ဆလားဗစ္ဘာသာစကားကိုေျပာၾကပါတယ္။ ဘူေဂးလ္ရီးယန္းနဲ႔ပိုမိုနီးစပ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္နီးစပ္တဲ့ခ်ည္ေႏွာင္မႈရွိပါတယ္ Serbo-Croation ထက္ေတာ့ လံုး၀မကြာျခားပါဘူး။ ဒီေတာ့ ဒီဧရိယာတစ္ခုလံုးကို ဘာသာစကားနဲ႔ ဆက္သြယ္လို႔ရၿပီေပါ့။ ဒီဧရိယာကို အမွန္တကယ္ ပိုင္းျခားထားတာေတြက ဘာသာေရးနဲ႔ သမိုင္းပါပဲ။ ဒါေၾကာင့္ ဒီဧရိယာက ဟိုးႏွစ္ရာေပါင္းမ်ားစြာကို သင္ ျပန္သြားခ်င္ရင္ ဧကရာဇ္အင္ပါယာအမ်ဳိးမ်ဳိရဲ႕ထိန္းခ်ဳပ္မႈေအာက္မွာ ရွိခဲ့ပါတယ္။ Austro-Hungarian ဧကရာဇ္အင္ပါယာ၊ Ottoman ဧကရာဇ္အင္ပါယာပါ။ Austro-Hungarian နဲ႔အတူ ရိုမန္ကက္သလစ္အင္ပါယာကို ေျပာေနတာပါ။ Ottomans ေတြအေၾကာင္း သင္ေျပာတဲ့အခါ မူဆလင္အင္ပါယာကို သင္ကိုင္တြယ္ေနတာပါ။ ႏွစ္ရာေပါင္းမ်ားစြာ ဒီနယ္ေျမရဲ႕ အမ်ဳိးမ်ဳိးေသာ အပိုင္းေတြကို ထိန္းခ်ဳပ္ခဲ့ၾကတယ္။ ဒီေတာ့ အမွန္တကယ္ အဆံုးသတ္သြားတာေတြက ဘာသာေရးေရာေထြးမႈတစ္ခုပဲ ျဖစိ္ပါတယ္။ လူေတြရဲ႕မ်ဳိးႏြယ္လူမ်ဳိးစုအျဖစ္ လူေတြကို နားလည္သေဘာေပါက္ပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ ကၽြန္ေတာ္ေျပာေနတာက ယခင္ယူဂိုဆလားဗီးယားျပည္နယ္ရဲ႕ ဘာသာေရးၿပိဳကြဲျခင္းပါ။ ဒါေၾကာင့္ ဒီက ပန္းေရာင္နဲ႔မွာ အဓိကအားျဖင့္ ရိုမန္ကက္သလစ္ ဧရိယာေတြျဖစ္ပါတယ္။ အဓိကအားျဖင့္လို႔ ကၽြန္ေတာ္ေျပာရျခင္းက အားလံုးေရာေထြးေနလို႔ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေတာ့ ဆလိုဗီနီးယား၊ ခရိုေအးရွား အဓိကအားျဖင့္ ရိုမန္ကက္သလစ္ျဖစ္ပါတယ္။ ဆာေဘးရီးယားကို ၾကည့္ရင္ မြန္တီနီဂရိုး၊ အဓိကအားျဖင့္ အေရွ႕ပိုင္း Orthodox ျဖစ္ပါတယ္။ ကိုဆိုဗိုမွာ မူဆလင္အင္အားေကာင္းပါတယ္။ ဟိုမွာပါ။ ကိုဆိုဗို မၿပိဳကြဲခင္မွာ ဆာဘီးယားႏွင့္ မြန္တီနီဂရိုး အစိတ္အပိုင္းမ်ဳိးျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ သို႔ေသာ္ အမ်ဳိးမ်ဳိးေသာ ဘာသာေရးေပါင္းစပ္မႈရွိပါတယ္။ ေဘာ့စ္နီးယားနဲ႔ ဟန္ဇီဂိုဗီးနားသည္ တကယ့္ တကယ္ကို ေရာေထြးေနပါတယ္။ အၾကမ္းဖ်င္းအားျဖင့္ လူဦးေရတစ္၀က္သည္ ရာစုႏွစ္မ်ားစြာ ေျပာင္းေရႊ႕ေနခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အဲဒီမွာ အဓိကဘာသာေရးကေတာ့ အစၥလမ္ျဖစ္ပါတယ္။ ေယဘုယ်အားျဖင့္ ႐ႈပ္ေထြးႏိုင္တာကေတာ့ ဒီေနရာပါပဲ။ Bosniak အေၾကာင္း လူေတြေျပာတဲ့အခါ Bosnian မူဆလင္အေၾကာင္း ေျပာဆိုေနၾကတာပါပဲ။ ဒါေပမယ့္ ေဘာ့စ္နီးယားနဲ႔ ဟန္ဇီဂိုဗီးနားမွာလည္း Serbs ရဲ႕ အေရးပါတဲ့ အစိတ္အပိုင္းေတြ ရွိပါတယ္။ Serbs ေတြက အေရွ႕ပိုင္း Orthodox ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဒီေနရာမွာ ကၽြန္ေတာ္ အညိဳေရာင္နဲ႔ျပထားပါတယ္။ လူဦးေရရဲ႕သံုးပံုတစ္ပံုပါ။ အေတာ္အတန္ မ်ားျပားတဲ့ ရိုမန္ကက္သလစ္လူေတြ ရွိပါတယ္။ ဒါမွမဟုတ္ Bosnian-Croats လို႔ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ေျပာႏုိင္ပါတယ္။ ရွင္းရွင္းလင္းလင္းေျပာရရင္ ဒီရဲ႕သမိုင္းရာဇ၀င္ကို ၾကားရရင္ေတာင္မွ အလြန္ရႈပ္ေထြးႏိုင္ပါတယ္။ ဒါမွမဟုတ္လည္း သတင္းမွာ ၾကားရရင္ေတာင္ ရႈပ္ေထြးႏိုင္ပါတယ္။ ၉၀ ခုႏွစ္မ်ားမွာ သတင္းၾကားၿပီး အလြန္ရႈပ္ေထြးေနပါတယ္။ Bosian မူဆလင္အေၾကာင္း ဒါမွမဟုတ္ Bosniak အေၾကာင္း တစ္ေယာက္ေယာက္က ေျပာေနတယ္ဆိုရင္ ေဘာ့စ္နီးယားမွာ မူဆလင္၀ါဒရွင္သန္ေနတ္။ အဲဒါဟာ သူတို႔ရည္ရြယ္တဲ့အရာပဲ။ Bosnian-Croat လို႔ ေျပာၾကရင္ ေဘာ့စ္နီးယားမွာ ရွင္သန္ေနတဲ့ လူမ်ဳိးႏြယ္စုအားျဖင့္ Croat ျဖစ္ပါလိမ့္မယ္။ သူတို႔က ရိုမန္ကက္သလစ္ျဖစ္ခ်င္ပါလိမ့္မယ္။ အဲဒီေနာက္ Bosnian Serb ရွိရင္ အဲဒါဟာ ဆာေဘးရီးယန္း ဒါမွမဟုတ္ Serb အျဖစ္ သူတို႔ကိုယ္သူတို႔သတ္မွတ္တဲ့ သူျဖစ္ပါတယ္။ Bosnia နဲ႔ Herzegovina မွာ ေနထိုင္သူေတြျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အေရွ႕ပိုင္း Orthodox ျဖစ္လာေကာင္းျဖစ္လာပါမယ္။ ဒါေၾကာင့္ သင့္မွာ ဘာသာစကားအားသာခ်က္ရွိတယ္လို႔ ေတြးေတာႏိုင္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ တခ်ဳိ႕အခ်က္ေတြမွာ ဘာသာေရးနဲ႔ ေဒသိယေျပာင္းလဲမႈမ်ားေၾကာင့္ ထင္ရွားတဲ့ ကြာျခားခ်က္မ်ားလည္းဒီမွာရွိပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ ကြန္ျမဴနစ္၀ါဒက်ေရာက္ေနတာေၾကာင့္ အေျခအေနေတြ ဆိုး၀ါးတဲ့အခါမွာပါ။ အမ်ားဆံုးအေျခခံအလုပ္နဲ႔ ျခားနားမႈေတြ တည္ရွိေနတယ္လို႔ေမွ်ာ္လင့္ပါတယ္။ အဲဒါက ပထမကမာၻစစ္ကို ကၽြန္ေတာ္တို႔ သိနားလည္ေစဖို႔နဲ႔ ပထမကမာၻစစ္ရဲ႕အေၾကာင္းရင္းကို သိနားလည္ေစဖို႔အေထာက္အကူ ျဖစ္ပါလိမ့္မယ္။ ၉၀ ႏွစ္အေစာပိုင္းမွ ေတြ႕ျမင္ခဲ့ရတဲ့ အရုပ္ဆိုးအက်ည္းတန္မႈအခ်ဳိ႕ျဖစ္ပါတယ္။ အဆံုးသတ္ဖို႔ ဆက္စပ္စဥ္းစားရမယ့္အေၾကာင္းရာအနည္းငယ္နဲ႔ ပထမကမာၻစစ္ျဖစ္ခဲ့သည့္တိုင္ေအာင္ မေပါင္းစည္းေသးတဲ့ျပည္နယ္တစ္ခုျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ အတိုင္းအတာတစ္ခုအထိ မေပါင္းစည္းေသးတဲ့ျပည္နယ္ကို ျပဳလုပ္ရန္ ဆႏၵျဖင့္ အခ်ိန္မတိုင္မီျဖစ္ပြားခဲ့ပါတယ္။ မ်ဳိးႏြယ္အုပ္စုဖြဲ႕ျခင္း၊ ဘာသာစကားအုပ္စုဖြဲ႕ျခင္းသည္ Austro-Hungarian အင္ပါယာ၊ Ottoman အင္ပါယာ ၿပိဳကြဲရန္ ႀကံရြယ္ခဲ့ပါတယ္။ ပထမကမာၻစစ္၀င္ေရာက္ခ်ိန္ Ottoman အင္ပါယာ၏ က်ဆင္းမႈျဖစ္လာပါတယ္။ မေပါင္းစည္းတဲ့ျပည္နယ္တစ္ခုဖြဲ႕စည္းရန္ ဆႏၵရဲ႕ေနာက္ကြယ္မွာ စြမ္းအင္ေတြ ပိုမိုစတင္ရရွိဖို႔ လူေတြကို စတင္ခြင့္ျပဳလာခဲ့ပါတယ္။ ပထမကမာၻစစ္ဟာ အေျခခံအားျဖင့္ ယူဂိုဆလားဗီးယားျပည္နယ္ကို ေပါင္းစည္းခြင့္ျပဳခဲ့တဲ့ အေထာက္အကူျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ပံုစံအမ်ဳိးမ်ဳိးနဲ႔ ကြန္ျမဴနစ္၀ါဒက်ေရာက္သည့္တိုင္ေအာင္ ၿပိဳကြဲေနခဲ့ပါတယ္။ ဆိုရွယ္လစ္ျပည္နယ္တစ္ခု၊ ကြန္ျမဴနစ္ျပည္နယ္တစ္ခု ျဖစ္ေနခဲ့ေပမယ့္ စစ္ေအးကာလအတြင္း ဆိုဗီယက္ျပည္ေထာင္စုနဲ႔ အမွန္တကယ္ကို ထူးဆန္းၿပီး ေ၀းကြာတဲ့ဆက္ဆံေရးရွိေနခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ကြန္ျမဴနစ္၀ါဒက်ေရာက္ၿပီးေနာက္မွာ အတူတကြျပန္လည္စုစည္းခဲ့ပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ ဘာသာေရးကြားျပားျခားနားမႈေတြပါ။ ဒီမ်ဳိးႏြယ္စု ႏွင့္ ဘာသာေရးကြဲျပားမႈေတြေၾကာင့္ ၿပိဳကြဲေစခဲ့တာပါ။