0:00:01.812,0:00:04.982
Миний гарт маш эртний[br]нэгэн зүйл байна.

0:00:04.982,0:00:08.072
Энэ хүн төрөлхтний бүтээсэн [br]ямар ч зүйлээс өмнө,

0:00:08.072,0:00:10.707
эх дэлхий дээр амьдрал [br]бий болохоос ч өмнө,

0:00:10.707,0:00:13.677
тивүүд болон тэднийг хуваах[br]далай тэнгисүүд ч бүрэлдэхээс өмнө,

0:00:13.677,0:00:16.727
дөрөв гаруй тербум жилийн тэртээд[br]нарны аймаг маань бүрэлдэж

0:00:16.727,0:00:20.727
гараг эрхэс биежин тогтож [br]байх үед бий болсон зүйл.

0:00:21.275,0:00:24.515
Энэ төмөр никелийн хэлтэрхий[br]тийм ч онцгой харагдахгүй байж магад.

0:00:24.515,0:00:27.385
Гэвч үүнийг хагалаад доторхыг нь [br]нээж үзвэл

0:00:28.315,0:00:31.395
та үүнийг дэлхийн металлаас [br]өөр болохыг анзаарна.

0:00:31.435,0:00:35.005
Энэ бүтэц бол зөвхөн задгай сансарт л[br]бүрэлдэх боломжтой металын болор буюу

0:00:35.005,0:00:38.475
хайлсан метал сая сая жилд [br]маш бага бага температураар хөрж

0:00:38.475,0:00:40.115
бэхжсэн бүтэц юм.

0:00:40.575,0:00:43.865
Энэ зүйл эрт үед гарагууд бүрэлдэн[br]тогтсоны дараагаар орхигдож үлдсэн

0:00:43.865,0:00:45.885
олон сая хэлтэрхийн нэг.

0:00:45.885,0:00:48.705
Бид эдгээр биетүүдийг [br]"АСТРОИД" гэж нэрлэдэг.

0:00:49.155,0:00:53.175
Тэд бол бидний хамгийн эртний бөгөөд[br]хамгийн олон тохиох огторгуйн хөршүүд.

0:00:53.175,0:00:55.475
Энэ зураглал бидэнд дэлхийн ойролцоох,[br]

0:00:55.475,0:00:58.795
нарны тойрог замд орших[br]астроидуудыг харуулж байна.

0:00:58.795,0:01:02.615
Үүн дээрх дэлхий, нар, болон астроидуудын[br]хэмжээг хэд дахин томруулсан байгаа.

0:01:02.615,0:01:05.475
Иймээс та бүхэн тэднийг илүү тод[br]ялган харж чадаж байгаа юм.

0:01:05.475,0:01:08.856
Дэлхий дахинаа олон арван шинжээчдийн баг[br]эдгээр биетүүдийг хайн эрж

0:01:08.856,0:01:10.586
өдөр бүр шинийг нээн илрүүлж,

0:01:10.586,0:01:13.526
дэлхийн ойролцоох огторгуйд[br]байрлалыг тогтоосоор байна.

0:01:13.526,0:01:15.856
Тэдний ихэнх нь [br]НАСА-н санхүүжилтээр явагддаг.

0:01:15.856,0:01:19.596
Миний хувьд астроидуудыг хайх ажил[br]маш том олон нийтийн ажил мэт санагддаг.

0:01:19.596,0:01:22.816
Бид хурдны зам барихын оронд[br]задгай сансрыг зураглаж,

0:01:22.816,0:01:25.796
үеэс үед өвлөгдөн үлдэх[br]архив санг бүтээж байна шүү дээ.

0:01:25.796,0:01:32.186
Эд бол зөвхөн өнгөрсөн жил олдсон[br]дэлхийн ойролцоох 1556 астриодууд.

0:01:34.063,0:01:37.543
Харин эдгээр нь бол дэлхий ойролцоо байгаа[br]одоогоор олдсон бүх астроидууд.

0:01:37.553,0:01:41.393
Сүүлийх нь дугаар нь 13733 байсан.

0:01:41.393,0:01:44.183
Эд бүгд нэг бүрчлэн зураглагдаж,[br]ангилагдсан төдийгүй

0:01:44.183,0:01:46.203
нарыг тойрон эргэх зам нь ч тогтоогдсон.

0:01:46.203,0:01:48.483
Хэдийгээр астроид бүр[br]өөр хоорондоо ялгаатай ч

0:01:48.483,0:01:51.583
олон арван жилийн өмнөөс туулах[br]замыг нь тодорхойлж болдог.

0:01:51.583,0:01:54.703
Зарим астриодуудын замыг маш[br]нарийн тооцоололтой гаргадаг.

0:01:55.163,0:02:00.293
Жишээ нь, Жэт Пропулшоны лабораторийн[br]эрдэмтэд "Тоутатус" хэмээх астриодын

0:02:00.293,0:02:03.633
дөрвөн жилийн хугацаанд туулах замыг[br]гучин км-ын зөрүүтэй тогтоож байв.

0:02:03.813,0:02:09.293
Тухайн 4 жилийн хугацаанд Тоутатис нь[br]нийт 8.5 тэрбум км аялсан байдаг.

0:02:09.353,0:02:12.623
Энэ нь маш их ойртуулсан тооцоолол буюу

0:02:12.623,0:02:19.553
ердөө 0.000000004% зөрүүтэй гэсэн үг.

0:02:19.775,0:02:22.765
(Инээд)

0:02:22.765,0:02:26.805
Тэгэхээр, миний энэ гайхамшигтай астроидын[br]хэлтэрхийг бариад зогсож буй шалтгаан бол:

0:02:26.805,0:02:29.685
Яг л бусад бүх хөршүүдийн адилаар[br]астриодууд ч гэсэн заримдаа

0:02:29.685,0:02:32.565
урьдчилан мэдэгдэлгүйгээр[br]гэнэтийн айлчлал хийдэгт байгаа юм.

0:02:33.045,0:02:37.905
3 жилийн өмнө энэ өдөр Оросын Челябинск[br]хотод нэгэн жижиг астроид дэлбэрчээ.

0:02:37.905,0:02:43.015
Тэр биет ойролцоогоор 19 метрийн өргөнтэй [br]буюу нэг жижиг дэлгүүрийн дайтай гэсэн үг.

0:02:43.044,0:02:47.044
Иймэрхүү хэмжээтэй биетүүд ойролцоогоор [br]50 жил тутамд дэлхийтэй мөргөлдөж байдаг.

0:02:48.022,0:02:51.812
66 сая жилийн өмнө үүнээс хамаагүй том[br]нэгэн биет дэлхийтэй мөргөлдсөн нь

0:02:51.812,0:02:53.672
асар өргөн хэмжээний сүйрлийг үүсгэсэн.

0:02:53.672,0:02:56.622
Ургамал, амьтдын 75 хувь нь устаж[br]үгүй болсон бөгөөд

0:02:56.622,0:02:59.752
тэдний нэг нь динозаврууд гэж бодохоор[br]маш харамсалтай.

0:02:59.752,0:03:02.392
Тэр биет нь ойролцоогоор[br]10 км-н өргөнтэй байж.

0:03:02.392,0:03:06.392
10 км гэдэг нь Боейнг 747 загварын зорчигч[br]тээврийн онгоцны нисэх өндөрлөг.

0:03:06.392,0:03:09.902
Тэгэхээр та дараагийн удаа онгоцоор[br]зорчихдоо цонхоо сөхөн гадагш хараад

0:03:09.902,0:03:14.172
газраас сууж яваа онгоцны тань далавчийг[br]шүргэхүйц өндөртэй,

0:03:14.172,0:03:18.942
нисэж яваа онгоц дайрч өнгөрөхийн тулд[br]бүхэл бүтэн минут зарцууулахуйц өргөнтэй

0:03:18.942,0:03:21.312
тийм агуу том чулууг төсөөлөөд үзээрэй.

0:03:21.313,0:03:23.983
Энэ бол дэлхийг мөргөсөн астроидын хэмжээ.

0:03:24.613,0:03:27.883
Астроидуудыг манай гарагт маш том[br]аюул авчрагч гэдгийг мэдэх болсоор

0:03:27.883,0:03:30.783
ердөө гучаадхан жил өнгөрч байна.[br]Гэсэн ч бид түүнээс хойш

0:03:30.783,0:03:34.573
эдгээр биесийг нээн илрүүлж, төрөлжүүлэн[br]ангилах ажилуудыг хийсээр байгаа юм.

0:03:35.203,0:03:37.553
Надад харин түүний нэг хэсэг болох[br]аз тохиосон юм.

0:03:37.553,0:03:41.613
Би НАСА-н НЕОВАЙС хэмээх телескопыг[br]ашигладаг шинжээдийн багийн нэгэн шинжээч.

0:03:41.613,0:03:44.833
НЕОВАЙС нь анхнаасаа астриодуудыг хайн[br]илрүүлэхэд зориулагдаагүй.

0:03:44.833,0:03:48.463
Түүнийг 7 сарын хугацаанд эх дэлхийг [br]тойрон эргэж нарны аймгаас гадна орших

0:03:48.463,0:03:51.993
орчлон ертөнцийн хамгийн хүйтэн одод,[br]хамгийн тод галактик, гараг эрхэсийг

0:03:51.993,0:03:55.783
хайн эрэлхийлэхэд зориулан бүтээсэн юм.[br]Тэр ч тэрхүү ажлаа маш амжилттай хийсэн.

0:03:55.783,0:03:58.993
Гэсэн ч өнөөдөр, түүнээс хойш зургаан[br]жилийн дараа ч ажилласан хэвээр.

0:03:58.993,0:04:01.343
Бид түүнийг астроидуудыг хайн[br]илрүүлэхэд ашиглах болсон.

0:04:01.343,0:04:04.273
Хэдийгээр Неовайс маш гайхамшигтай[br]сансрын бяцхан робот боловч

0:04:04.273,0:04:06.543
орчин үеийн хуучин машинтай л адил.[br]

0:04:06.763,0:04:10.543
Жишээ нь, түүний мэдрэгчүүдийг хөргөхөд[br]ашиглагддаг криогений шингэн нь дуусахад

0:04:10.543,0:04:13.243
бид түүний агааржуулагч нь [br]эвдэрчихлээ гэж элэглэдэг.

0:04:13.243,0:04:16.703
Неовайс нийт 920 сая миль[br]замыг туулаад байгаа ч

0:04:16.703,0:04:21.983
ямар ч асуудалгүй явсаар л, 11 секунд[br]тутамд тэнгэрийн зургийг авсаар л байна.

0:04:21.983,0:04:25.593
Миний яриа эхлэснээс хойш аль хэдийн[br]23 зураг авчихсан байгаа гэсэн үг.

0:04:26.143,0:04:28.869
НЕОВАЙС-г маш үнэ цэнэтэй болгож буй[br]бас нэгэн хүчин зүйл нь

0:04:28.869,0:04:31.189
тэрээр тэнгэрийг инфраред[br]туяагаар хардагт оршино.

0:04:31.189,0:04:34.199
Энэ нь бидэнд астроидуудыг тэдний[br]ойлгодог нарны цацрагаар бус

0:04:34.199,0:04:36.279
ялгаруулах дулаанаар харж байгаа юм.

0:04:36.279,0:04:40.279
Зарим астроидууд телескопоор[br]харагдахааргүй нүүрс шиг тас хар байх тул

0:04:40.279,0:04:43.859
НЕОВАИС-н энэхүү дулаанаар харах чадвар[br]бидний хувьд маш их ач холбогдолтой.

0:04:43.859,0:04:46.539
Гэсэн ч бүх астроидууд НЕОВАИС-д[br]гэрэлтэн харагддаг.

0:04:48.849,0:04:51.754
Одон орон судлаачид астроидуудыг[br]нээн илрүүлж судлахын тулд

0:04:51.754,0:04:54.114
бүхий л боломжит арга барилуудыг[br]ашигласаар байна.

0:04:54.114,0:04:57.514
Ийнхүү бид хамтдаа 2010 он гэхэд [br]дэлхийд асар том хэмжээний

0:04:57.514,0:05:01.094
сүйрлийг авчирч чадахуйц буюу нэг км-с[br]дээш өргөнтэй нийт астроидуудын

0:05:01.094,0:05:04.744
90 хувийг нь олж тогтоосон[br]түүхэн амжилтанд хүрсэн юм.

0:05:05.574,0:05:07.454
Гэсэн ч ажил хараахан дуусаагүй хэвээр.

0:05:07.454,0:05:11.454
140м болон түүнээс дээш өргөнтэй биет л[br]дундаж хэмжээтэй улсыг сүйтгэж чадахуйц.

0:05:12.134,0:05:16.134
Гэтэл өнөөг хүртэл бид тэдгээрийн[br]ердөө 25 хувийг нь л олоод байна.

0:05:16.134,0:05:18.524
Иймд бид дэлхийн ойролцоох[br]астроидуудыг олохын тулд

0:05:18.524,0:05:20.144
үргэлжлүүлэн хайх хэрэгтэй.

0:05:20.144,0:05:24.324
Бид бол тооцоолол хийж, телескоп бүтээх[br]чадамжтай цорын ганц төрөл зүйл.

0:05:24.324,0:05:26.104
Бид астроидуудыг хэрхэн олохоо мэднэ.

0:05:26.104,0:05:28.344
Тэднийг хайж олох нь бидний хариуцлага.

0:05:28.344,0:05:30.584
Хэрэв бид маш аюултай астроидыг

0:05:30.584,0:05:33.794
хангалттай эрт илрүүлж чадвал[br]түүнийг замаас нь гаргаж бас чадна.

0:05:33.794,0:05:37.034
Газар хөдлөлт, хуй салхи, эсвэл[br]галт уулын дэлбэрэлттэй харьцуулахад

0:05:37.034,0:05:40.094
астроидын аюул нь нарийн нарийвчлалтайгаар[br]урьдчилан тооцоологдож

0:05:40.094,0:05:41.504
урьдчилан сэргийлж болохуйц.

0:05:41.504,0:05:45.224
Одоо бидний хийх ёстой зүйл бол дэлхийн[br]ойролцоох задгай сансрыг газар зүйчлэх,

0:05:45.224,0:05:46.984
тэнгэрээр үргэлжлүүлэн хайх юм.

0:05:46.984,0:05:47.984
Баярлалаа.

0:05:47.984,0:05:51.234
(Алга ташилт)