WEBVTT

00:00:06.737 --> 00:00:11.226
Czym jest rzeczywistość, 
wiedza, sens życia

00:00:11.226 --> 00:00:13.551
Wielkie tematy można ująć w przenośni,

00:00:13.551 --> 00:00:18.496
ujmując życie jako podróż
lub przeprawę przez ocean

00:00:18.496 --> 00:00:25.278
wspinaczkę, wojnę, 
książkę, nić, grę, okazję

00:00:25.278 --> 00:00:29.386
lub ulotne migotanie płomienia.

00:00:29.386 --> 00:00:31.678
2400 lat temu

00:00:31.678 --> 00:00:33.970
jeden z największych myślicieli historii

00:00:33.970 --> 00:00:38.082
przyrównał życie do przebywania 
w jaskini na łańcuchu,

00:00:38.082 --> 00:00:40.022
skąd widać tylko cienie na ścianach.

00:00:40.022 --> 00:00:41.658
Fajnie, nie?

00:00:41.658 --> 00:00:45.803
To właśnie sugerował Platon 
w swojej alegorii jaskini,

00:00:45.803 --> 00:00:48.216
w księdze VII swojego dzieła "Republika",

00:00:48.216 --> 00:00:51.821
w którym grecki filozof przedstawił
wizję idealnego społeczeństwa,

00:00:51.821 --> 00:00:56.669
badając pojęcia takie jak
sprawiedliwość, prawda czy piękno.

00:00:56.669 --> 00:01:01.682
Grupa więźniów jest zamknięta 
od urodzenia w jaskini

00:01:01.682 --> 00:01:05.126
zwrócona tyłem do wyjścia, 
bez możliwości obrotu głową

00:01:05.126 --> 00:01:08.428
I bez wiedzy o świecie zewnętrznym.

00:01:08.428 --> 00:01:13.184
Czasami jednak obok jaskini 
przechodzą ludzie i nie tylko,

00:01:13.184 --> 00:01:17.875
rzucając cienie i echo na ściany,
które widzą więźniowie.

00:01:17.875 --> 00:01:20.927
Więźniowie nazywają 
i klasyfikują te iluzje,

00:01:20.927 --> 00:01:24.199
biorąc swoje percepcje za rzeczywistość.

00:01:24.199 --> 00:01:29.345
Nagle jeden więzień odzyskuje wolność
i po raz pierwszy wychodzi poza jaskinię.

00:01:29.345 --> 00:01:33.721
Światło razi go w oczy, 
a otoczenie go dezorientuje.

00:01:33.721 --> 00:01:36.561
Kiedy dowiaduje się, 
że rzeczy wokół są prawdziwe,

00:01:36.561 --> 00:01:40.202
a cienie to tylko odbicie świata,
nie może w to uwierzyć.

00:01:40.202 --> 00:01:42.745
Cienie są dla niego bardziej zrozumiałe,

00:01:42.745 --> 00:01:45.036
ale stopniowo oczy mu się przystosowują,

00:01:45.036 --> 00:01:47.327
aż może ujrzeć własne odbicie w wodzie,

00:01:47.327 --> 00:01:49.619
zobaczyć przedmioty bezpośrednio

00:01:49.619 --> 00:01:51.650
i w końcu może zobaczyć słońce,

00:01:51.650 --> 00:01:55.824
którego światło było pierwotnym źródłem
wszystkiego, co widział.

00:01:55.824 --> 00:01:59.479
Więzień wraca do jaskini
i dzieli się swoim odkryciem,

00:01:59.479 --> 00:02:01.828
ale oczy odwykły mu już od mroku

00:02:01.828 --> 00:02:06.004
i prawie nie widzi już cieni na ścianie.

00:02:06.004 --> 00:02:09.796
Więźniowie myślą, 
że przez podróż zgłupiał i oślepł

00:02:09.796 --> 00:02:13.776
i agresywnie opierają się 
próbom uwolnienia.

00:02:13.776 --> 00:02:16.733
Platon przedstawia tę sytuację 
jako analogię tego,

00:02:16.733 --> 00:02:21.169
jak to jest być filozofem
próbującym uczyć ludzi.

00:02:21.169 --> 00:02:24.288
Większość ludzi nie tylko 
dobrze się ma w swojej ignorancji,

00:02:24.288 --> 00:02:28.199
ale źle znosi, kiedy ktoś im ją wytknie.

00:02:28.199 --> 00:02:33.848
Prawdziwy Sokrates został skazany 
na śmierć przez ateńczyków

00:02:33.848 --> 00:02:35.521
za burzenie ładu społecznego

00:02:35.521 --> 00:02:38.194
i jego uczeń, Platon, 
dyskredytuje w swojej "Republice"

00:02:38.194 --> 00:02:40.702
ateńską demokrację,

00:02:40.702 --> 00:02:44.422
promując ideę króla-filozofa.

00:02:44.422 --> 00:02:47.163
Przypowieścią o jaskini Platon dowodzi,

00:02:47.163 --> 00:02:50.013
że masy są zbyt uparte i nieuświadomione,

00:02:50.013 --> 00:02:52.138
by rządzić samymi sobą.

00:02:52.138 --> 00:02:56.123
Ale alegoria rozpala wyobraźnię
od ponad 2400 lat,

00:02:56.123 --> 00:02:59.501
bo można ją odczytywać
na wiele innych sposobów.

00:02:59.501 --> 00:03:03.294
Co ważne, alegoria łączy się z teorią form

00:03:03.294 --> 00:03:05.793
wymyśloną przez Platona w jego dialogach,

00:03:05.793 --> 00:03:08.079
która utrzymuje, 
że tak jak cienie na ścianach,

00:03:08.079 --> 00:03:12.870
zjawiska fizyczne są tylko 
odbiciem idealnych form,

00:03:12.870 --> 00:03:16.273
takich jak okrągłość czy piękno.

00:03:16.273 --> 00:03:19.738
Jaskinia prowadzi do wielu
zasadniczych pytań,

00:03:19.738 --> 00:03:21.926
włączając w to źródło wiedzy,

00:03:21.926 --> 00:03:24.040
problem reprezentacji

00:03:24.040 --> 00:03:27.227
i naturę samej rzeczywistości.

00:03:27.227 --> 00:03:32.043
Dla teologów idealne formy 
istnieją w umyśle Stwórcy.

00:03:32.043 --> 00:03:36.059
Dla filozofów języka formy 
to koncepty lingwistyczne.

00:03:36.059 --> 00:03:39.366
Teoria ukazuje problem 
podziału konkretnych zjawisk

00:03:39.366 --> 00:03:42.032
z użyciem abstrakcyjnych reguł.


00:03:42.032 --> 00:03:45.516
Inni wciąż zastanawiają się, 
czy naprawdę można wiedzieć,

00:03:45.516 --> 00:03:49.164
czy rzeczy poza jaskinią są
bardziej rzeczywiste niż cienie.

00:03:49.164 --> 00:03:50.610
A mówiąc o naszym życiu,

00:03:50.610 --> 00:03:53.352
czy możemy ufać temu własnej wiedzy?

00:03:53.352 --> 00:03:54.787
Być może pewnego dnia

00:03:54.787 --> 00:03:58.962
przebłysk światła przedziurawi 
nasze podstawowe założenia.

00:03:58.962 --> 00:04:01.439
Czy wyrwiesz się, by brnąć
w kierunku światła,

00:04:01.439 --> 00:04:04.203
nawet za cenę utraty rodziny i przyjaciół?

00:04:04.203 --> 00:04:07.572
Czy pozostaniesz przy wygodnych,
znanych iluzjach?

00:04:07.572 --> 00:04:12.354
Prawda czy nawyk? Światło czy cień?
Trudne wybory.

00:04:12.354 --> 00:04:14.724
Ale pociesz się, że nie jesteś sam.

00:04:14.724 --> 00:04:17.264
Jest nas tu więcej.