0:00:00.000,0:00:02.000
Nik 4 urte besterik ez nituen

0:00:02.000,0:00:05.000
nire ama arropekin garbitzaile bat betetzen ikusi nuenean

0:00:05.000,0:00:08.000
lehenengo aldiz.

0:00:08.000,0:00:10.000
Nire amarentzako garrantzi handiko egun bat zen.

0:00:10.000,0:00:13.000
Nire gurasoak urte askotan zehar egon ziren aurrezten

0:00:13.000,0:00:15.000
garbitzaile hori erosteko.

0:00:15.000,0:00:17.000
Eta estreinaldian,

0:00:17.000,0:00:19.000
nire amona ere gonbidatu zuten

0:00:19.000,0:00:21.000
garbitzailea ikustera.

0:00:21.000,0:00:24.000
Eta nire amona gero eta hunkiberagoa zen.

0:00:24.000,0:00:26.000
Bere bizitza osoaren zehar

0:00:26.000,0:00:28.000
beti ura berotu behar zuen egurrez,

0:00:28.000,0:00:30.000
eta arropa garbitu eskuz

0:00:30.000,0:00:32.000
zazpi seme-alabentzat.

0:00:32.000,0:00:35.000
Eta orain zuzenean ikusiko zuen

0:00:35.000,0:00:38.000
elektrizitateak horrelako lana egiten.

0:00:38.000,0:00:42.000
Nire amak atea arretaz zabaldu zuen,

0:00:42.000,0:00:44.000
arropa sartu

0:00:44.000,0:00:46.000
garbitzailean,

0:00:46.000,0:00:48.000
horrela.

0:00:48.000,0:00:50.000
Eta, orduan, atea itxi zuenean,

0:00:50.000,0:00:52.000
Nire amonak esan zuen: "Ez, ez, ez, ez, ...

0:00:52.000,0:00:55.000
... utzi niri, utzi botoia sakatzen."

0:00:56.000,0:00:58.000
Eta berak botoia sakatu zuen.

0:00:58.000,0:01:01.000
eta zion: "Oh, zoragarria da ...

0:01:01.000,0:01:03.000
... Hau ikusi nahi dut. Emaidazu aulkia ...

0:01:03.000,0:01:05.000
... Emaidazu aulkia. Ikusi nahi dut."

0:01:05.000,0:01:08.000
Eta garbitzailearen aurrean eseri zen,

0:01:08.000,0:01:12.000
eta garbiketa-prozesu osoa ikusi zuen.

0:01:12.000,0:01:14.000
Harrituta zegoen.

0:01:14.000,0:01:17.000
Nire amonarentzat,

0:01:17.000,0:01:20.000
garbitzailea miraria zen.

0:01:20.000,0:01:23.000
Gaur egun, Suedian, eta beste herri aberatsetan,

0:01:23.000,0:01:25.000
pertsonek erabiltzen dituzte

0:01:25.000,0:01:27.000
oso makina desberdinak.

0:01:27.000,0:01:29.000
Aizue, etxeak aparagailuz beteta daude.

0:01:29.000,0:01:31.000
Horiek guztiak nola deitzen diren ere ez dakit.

0:01:31.000,0:01:34.000
Eta gainera, bidaiatu nahi dutenean,

0:01:34.000,0:01:37.000
makina hegalari batzuk erabiltzen dituzte

0:01:37.000,0:01:39.000
urruneko helbideetara iristeko.

0:01:39.000,0:01:41.000
Nahiz eta jende asko munduan egon,

0:01:41.000,0:01:44.000
zeintzuek ura sutan berotu behar duten,

0:01:44.000,0:01:47.000
eta euren sutan janaria prestatu behar duten.

0:01:47.000,0:01:49.000
Batzuetan ez daukate janari nahikorik.

0:01:49.000,0:01:52.000
Txirotasunaren atariaren behetik bizi dira.

0:01:52.000,0:01:55.000
Badaude 2.000 milioi pertsonak

0:01:55.000,0:01:57.000
zeintzuk egunero 2 dolarrekin baino gutxiagorekin bizi diren.

0:01:57.000,0:01:59.000
Eta hemengo aberatsak

0:01:59.000,0:02:01.000
orokorrean, 1.000 milioi pertsonak,

0:02:01.000,0:02:05.000
zeruaren atariaren gainetik bizi dira, horrela diot,

0:02:05.000,0:02:08.000
egunero 80 dolar baino gehiago gastatzen dutelako

0:02:08.000,0:02:10.000
kontsumoan.

0:02:10.000,0:02:13.000
Baina aipatutakoak 1.000, 2.000, 3.000 milioi dira,

0:02:13.000,0:02:16.000
eta jakina, munduan 7.000 milioi pertsonak daude,

0:02:16.000,0:02:19.000
orduan 1.000, 2.000, 3.000, 4.000 milioi gehiago egongo dira,

0:02:19.000,0:02:22.000
zeintzuk zeruaren eta txirotasunaren atarien artean bizi diren.

0:02:22.000,0:02:25.000
Haiek elektrizitatea dute,

0:02:25.000,0:02:28.000
baina galdera da, zenbat dute garbitzailea?

0:02:28.000,0:02:31.000
Merkatuaren datuak aztertu ditut,

0:02:31.000,0:02:33.000
eta aurkitu dut, benetan,

0:02:33.000,0:02:36.000
garbitzailea zeruaren ataritik jaitsi egin dela,

0:02:36.000,0:02:39.000
eta gaur egun badaude 1.000 milioi pertsona gehiagok

0:02:39.000,0:02:42.000
zeintzuk garbiketaren atariren gainetik bizi diren.

0:02:42.000,0:02:44.000
(Algarak)

0:02:44.000,0:02:48.000
Eta haiek egunero 40 dolar baino gehiago kontsumitzen dituzte.

0:02:48.000,0:02:51.000
Hots, 2.000 milioi pertsona horiek garbitzaileetara sarbidea daukate.

0:02:51.000,0:02:53.000
Eta gainerako 5.000 milioi horiek.

0:02:53.000,0:02:55.000
nola garbitzen dute arropa?

0:02:55.000,0:02:57.000
Edo, zehatzagoa izateko,

0:02:57.000,0:03:00.000
nola garbitzen dute arropa munduaren emakume gehienek?

0:03:00.000,0:03:04.000
Oso lan gogorra delako emakumeentzat.

0:03:04.000,0:03:07.000
Haiek horrela, eskuz, garbitzen dute.

0:03:07.000,0:03:11.000
Oso lan gogorra eta neketsua da,

0:03:11.000,0:03:14.000
eta astero ordu dexente igaro behar dituzte.

0:03:14.000,0:03:17.000
Eta, batzuetan, ura urrutik ekarri behar dute

0:03:17.000,0:03:19.000
etxean garbitzeko.

0:03:19.000,0:03:23.000
Edo arropa urrun eraman behar dute, ur-korrenteraino.

0:03:23.000,0:03:26.000
Haiek garbitzailea nahi dute.

0:03:26.000,0:03:29.000
Ez dute euren bizitzen hainbeste denbora galdu nahi

0:03:29.000,0:03:31.000
lan gogor hori egiten

0:03:31.000,0:03:33.000
emankor gutxiko lana.

0:03:33.000,0:03:35.000
Eta euren nahia ez da batere desberdina

0:03:35.000,0:03:37.000
nire amonak zeukanetik.

0:03:37.000,0:03:40.000
Begira ezazue hemen, orain dela bi belaunaldi Suedian

0:03:40.000,0:03:42.000
ibaitik ura hartzen zuten,

0:03:42.000,0:03:45.000
egurrez berotzen eta eskuz garbitzen.

0:03:45.000,0:03:48.000
Aldi berean, haiek garbitzailea nahi dute.

0:03:48.000,0:03:51.000
Baina ikasle ekologisteei proposatzen diedanean,

0:03:51.000,0:03:55.000
esaten didate: "Ez, mundu osoak ezin du kotxerik ezta garbitzailerik izan"

0:03:56.000,0:03:58.000
Nola esango ote diegu emakume horiei

0:03:58.000,0:04:00.000
inoiz ez dutela garbitzailerik izango?

0:04:00.000,0:04:02.000
Orduan nire ikasleei galdetzen diet ...

0:04:02.000,0:04:04.000
Azkenengo 2 urtetan galdera bera egin diet:

0:04:04.000,0:04:06.000
"Zenbat ez duzue kotxerik erabiltzen?"

0:04:06.000,0:04:08.000
Eta batzuek harro eskuak altxatzen dituzte

0:04:08.000,0:04:10.000
eta diote: "Nik ez dut kotxerik erabiltzen"

0:04:10.000,0:04:12.000
Eta gero galdera zaila egiten diet:

0:04:12.000,0:04:14.000
"Zenbat

0:04:14.000,0:04:16.000
garbitzen duzue eskuz prakak eta izarak?"

0:04:16.000,0:04:19.000
Ez du inork eskua altxatzen.

0:04:19.000,0:04:22.000
Mugimendu ekologistaren amorratuenek ere

0:04:22.000,0:04:24.000
garbitzaileak erabiltzen dituzte.

0:04:24.000,0:04:28.000
(Algarak)

0:04:28.000,0:04:30.000
Beraz, zergatik denok erabiltzen ditugu garbitzaileak

0:04:30.000,0:04:33.000
eta jarraituko dugu egiten? Ba al dago zerbait berezirik?

0:04:33.000,0:04:36.000
Munduan kontsumitzen den energiari buruz analisia egin behar dut.

0:04:36.000,0:04:38.000
Bagoaz.

0:04:38.000,0:04:40.000
Hemen 7.000 milioi pertsonak ikusten dira:

0:04:40.000,0:04:42.000
airearen pertsonak, garbiketarenak,

0:04:42.000,0:04:45.000
bonbilarenak, suarenak.

0:04:45.000,0:04:47.000
Hauetako unitate bakoitza

0:04:47.000,0:04:50.000
fosil-erregairen zati bat da:

0:04:50.000,0:04:52.000
petrolioa, ikatza edo gasa.

0:04:52.000,0:04:55.000
Hau da munduko energia eta elektrizitatea.

0:04:56.000,0:04:59.000
Mundu osoan 12 zati horiek erabiltzen dira,

0:04:59.000,0:05:02.000
eta mila milioi aberatsenek horietako 6 erabiltzen dituzte.

0:05:02.000,0:05:05.000
Energiaren erdia mundu polulazioaren zazpirenak erabiltzen du.

0:05:05.000,0:05:07.000
Eta hauek, garbitzaileak eskuratzen dituztenek,

0:05:07.000,0:05:09.000
baina ez aparagailuz beteriko etxea,

0:05:09.000,0:05:11.000
bi erabiltzen dituzte.

0:05:11.000,0:05:13.000
Talde honek hiru erabiltzen ditu, bakoitzak bana.

0:05:13.000,0:05:15.000
Eta haiek ere elektrizitatea daukate.

0:05:15.000,0:05:18.000
Eta hemendik bakoitzak bana ere ez du erabiltzen.

0:05:18.000,0:05:20.000
Hau guztiak dira 12 zatiak

0:05:20.000,0:05:22.000
Baina ikasle ekologisten

0:05:22.000,0:05:25.000
kezka nagusiena, eta arrazoia dute,

0:05:25.000,0:05:27.000
geroa da.

0:05:27.000,0:05:30.000
Zeintzuk dira joerak? Joerak luzatzen baditugu,

0:05:30.000,0:05:33.000
analisi aurreraturik egin gabe 2050. urte arte,

0:05:33.000,0:05:36.000
badaude energiaren erabilera handitu dezaketen bi gauzak.

0:05:36.000,0:05:38.000
Lehenengo eta behin, populazioaren hazkundea.

0:05:38.000,0:05:40.000
Bigarrena, hazkunde ekonomikoa.

0:05:40.000,0:05:43.000
Hazkunde demografikoa hemengo txiroen artean gertatuko da,

0:05:43.000,0:05:45.000
umeen heriotza-tasa altua daukatelako

0:05:45.000,0:05:47.000
eta emakume bakoitzeko seme-alaba asko dauzkatelako.

0:05:47.000,0:05:49.000
Eta horrela bi gehiago izango dugu.

0:05:49.000,0:05:51.000
baina horrek ez du hein handi batean energiaren erabilera.

0:05:51.000,0:05:54.000
Baina hazkunde ekonomikoak sortuko du (energiaren erabilera handitzeak).

0:05:54.000,0:05:56.000
Handiena hemen, garatu bidean dauden ekonomietan.

0:05:56.000,0:05:58.000
Nik Ekialde Berria deitzen diet.

0:05:58.000,0:06:00.000
Zeruaren atarira salto egingo dute.

0:06:00.000,0:06:02.000
"Wop!", diote.

0:06:02.000,0:06:05.000
Eta Mendebalde Zaharrak izandako hainbeste energia erabiliko dute.

0:06:05.000,0:06:08.000
Eta pertsona horiek garbitzaileak nahi dituzte.

0:06:08.000,0:06:10.000
Benetan esaten dizuet: Haiek hara joango dira.

0:06:10.000,0:06:12.000
Eta erabilitako energia-kantitatea bikoiztuko da.

0:06:12.000,0:06:15.000
Espero dugu txiroenak era argi elektrikoa hasiko direla erabiltzen,

0:06:15.000,0:06:17.000
eta bi seme-alabetako familiak izatea hazkunde demografikoa gelditu gabe.

0:06:17.000,0:06:19.000
Baina energiaren kontsumo orokorra

0:06:19.000,0:06:21.000
22 unitateetan handituko da.

0:06:21.000,0:06:24.000
Eta 22 unitate horietatik

0:06:24.000,0:06:27.000
aberatsenek oraindik gehiengoa erabiliko dute.

0:06:28.000,0:06:30.000
Beraz, zer egin behar da?

0:06:30.000,0:06:32.000
zeren arriskua,

0:06:32.000,0:06:35.000
aldaketa klimatikoaren aukera handia benetazkoa den.

0:06:35.000,0:06:37.000
Benetazkoa.

0:06:37.000,0:06:40.000
Jakina, energia aldetik eraginkorragoak izan behar izango dira.

0:06:40.000,0:06:42.000
Euren portaera, nola edo hala, aldatu behar dute.

0:06:42.000,0:06:44.000
Energia berdea ere hasi behar izango dira ekoizten,

0:06:44.000,0:06:46.000
askoz energia berdea ere.

0:06:46.000,0:06:49.000
Baina pertsona bakoitzeko energia-kontsumo berbera eskuratu arte,

0:06:49.000,0:06:51.000
besteei ez liekete ezer esan behar izango

0:06:51.000,0:06:53.000
zer egin eta ez.

0:06:53.000,0:06:55.000
(Txaloak)

0:06:55.000,0:06:59.000
Hemen leku guztietan energia berde eskura dezakegu.

0:06:59.000,0:07:01.000
Benetan espero dugu.

0:07:01.000,0:07:04.000
Gerorako benetazko erronka da.

0:07:04.000,0:07:07.000
Baina ziurta diezazueket Rio-ko favela baten emakumea

0:07:07.000,0:07:09.000
garbitzailea nahi duela.

0:07:09.000,0:07:12.000
Bera oso pozik dago bere Energia ministrarekin

0:07:12.000,0:07:14.000
zeinek guztioi energia ematen zien.

0:07:14.000,0:07:17.000
pozik dago berari botoa emateagatik.

0:07:17.000,0:07:19.000
Bera da Dilma Rousseff,

0:07:19.000,0:07:21.000
izendatu berriko presidentea

0:07:21.000,0:07:23.000
munduko demokrazia handinetariko batekoa.

0:07:23.000,0:07:26.000
Energia ministroa izatetik presidente izatera.

0:07:26.000,0:07:28.000
Demokrazia badago,

0:07:28.000,0:07:30.000
pertsonek garbitzaileen alde botoa emango dute.

0:07:30.000,0:07:32.000
Benetan maite dituzte.

0:07:34.000,0:07:36.000
Eta zein da garbitzaileen magia?

0:07:36.000,0:07:39.000
Nire amak magia hori azaldu zidan

0:07:39.000,0:07:41.000
lehenengo egunean.

0:07:41.000,0:07:43.000
Esan zidan: "Aizu, Hans,

0:07:43.000,0:07:45.000
sar dezagun arropa,

0:07:45.000,0:07:47.000
eta garbitzaileak lana egingo du.

0:07:47.000,0:07:49.000
Eta gu liburutegira joan gaitezke".

0:07:49.000,0:07:51.000
Hau da magia hau:

0:07:51.000,0:07:53.000
batek arropa sartu,

0:07:53.000,0:07:55.000
eta, zer ateratzen da garbitzailetik?

0:07:55.000,0:07:58.000
Garbitzailetik liburuak ateratzen dira,

0:07:58.000,0:08:00.000
umeentzako liburuak.

0:08:00.000,0:08:02.000
Eta nire ama niri ipuinak irakurtzeko gai zen.

0:08:02.000,0:08:04.000
Benetan maite zuen. "ABC" nuen.

0:08:04.000,0:08:07.000
Horrela hasi nintzen nire irakasle-karrera,

0:08:07.000,0:08:09.000
nire ama ipuinak niri irakurtzeko gai zenean,

0:08:09.000,0:08:11.000
Eta berarentzako liburuak ere lortu zituen.

0:08:11.000,0:08:13.000
Ingelera ikasteko moldatu egin zuen

0:08:13.000,0:08:15.000
eta atzerriko hizkuntz bat ikasi zuen.

0:08:15.000,0:08:17.000
Eta eleberri asko irakurri zituen,

0:08:17.000,0:08:20.000
guztiz eleberri desberdinak.

0:08:20.000,0:08:23.000
Guk benetan maite genuen makina hori.

0:08:24.000,0:08:27.000
Eta nire amak eta biok esan genuena zen:

0:08:27.000,0:08:30.000
"Mila esker, industrializazioa.

0:08:30.000,0:08:32.000
Mila esker, altzairu-fabrikak.

0:08:32.000,0:08:34.000
Mila esker, energia-estazioak.

0:08:34.000,0:08:37.000
Eta mila esker, industria kimikoa

0:08:37.000,0:08:39.000
liburuak irakurtzeko denbora emateagatik".

0:08:39.000,0:08:41.000
Mila esker

0:08:41.000,0:08:54.000
(Txaloak)