Trong số những nhà thơ lớn
của lịch sử văn học,
những cái tên như Homer,
Shakespeare, Milton,
và Whitman đều ngay lập tức,
được nhận ra.
Tuy vậy, có một nhà thơ Pháp
xuất sắc đầu thế kỉ 20
mà có thể bạn chưa biết đến:
Guillaume Apollinaire.
Ông là bạn thân và là người cộng tác
với nhiều hoạ sĩ
như Picasso, Rousseau và Chagall.
Ông là người đặt tên cho
trào lưu "siêu thực",
thậm chí, còn bị nghi ngờ đánh cắp
bức hoạ Mona Lisa vào năm 1911.
Trong cuộc đời ngắn ngủi của mình,
ông đã sáng tạo thể thơ
kết hợp chữ và hình ảnh,
làm tiền đề
cho một cuộc cách mạng nghệ thuật.
Cuối thế kỉ 19 - đầu thế kỉ 20 ở Paris,
hai quận bình dân
Montmartre và Montparnasse
là mái nhà của đủ loại nghệ sĩ nghèo.
Đó là nơi duy nhất họ đủ tiền sinh sống.
Những hoạ sĩ, nhà văn, trí thức này,
tập hợp lại bởi đam mê nghệ thuật và
niềm tin vượt thời đại,
cùng nhau tạo nên văn hoá Bohemia ở Pháp.
Những tác phẩm mỹ thuật, văn chương,
học thuật của họ làm thế giới rung chuyển.
Vào đầu thế kỉ 20,
giữa cảnh tượng náo nhiệt này,
là nhà phê bình nghệ thuật, thi sĩ và
người tiên phong,
Guillaume Apollinaire là
một nhân vật có tiếng.
Trong vai trò nhà phê bình nghệ thuật,
ông giúp thế giới
hiểu về trường phái lập thể và siêu thực,
lên tiếng bênh vực nhiều nghệ sĩ trẻ
trước đám đông bài ngoại và bảo thủ.
Trong vai trò thi sĩ, Apollinaire
say mê tất cả loại hình nghệ thuật.
Ông là người sành văn chương trung cổ,
đặc biệt là thư pháp và chữ cái trang trí.
Là người có tầm nhìn, Apollinaire nhận ra
sự khác biệt giữa hai hình thức này.
Một bên là mỹ thuật truyền thống
phổ biến và được tán dương lúc bấy giờ.
Một bên là biểu hiện nghệ thuật
được truyền tải qua
chủ nghĩa siêu thực, lập thể,
và các phát kiến,
như điện ảnh và máy hát.
Guillaume Apollinaire đã
nối liền sự phân chia đó
bằng cống hiến thi ca
quan trọng nhất của mình - Calligram.
Apollinaire tạo ra calligram
như một bức họa bằng thơ,
bức chân dung chữ,
bức vẽ những suy nghĩ,
dùng nó để diễn tả
chủ nghĩa tân thời
và lòng mong muốn đưa thơ
vượt giới hạn bình thường của câu chữ
tiến vào thể kỉ 20.
Một vài bài của ông khá buồn cười,
như "Lettre-Océan."
Một vài bài được viết tặng
những người bạn đã mất,
như "La Colombe Poignardée
et le jet d'eau."
Một vài bài diễn tả khoảnh khắc xúc động,
như "II Pleut":
"Trời đang trút như mưa
những giọng nói phụ nữ
như thể chúng tan biến
cả ngay trong kí ức,
và mưa cả các bạn,
những cuộc gặp tuyệt vời,
ô kìa, những giọt nhỏ.
Vần mây kia bắt đầu
hí vang cả vũ trụ
thầm thì những thành đô.
Nghe mưa trong hối tiếc,
khóc khinh khúc nhạc xưa.
Lắng nghe ràng buộc rơi
xuống ôm trọn lấy bạn."
Mỗi bài thơ đều nhằm mục đích
giải thoát người đọc
khỏi những trải nghiệm thi ca tầm thường,
để cảm nhận và nhìn thấy
những điều mới lạ.
"Lettre-Océan" trước hết là một bức tranh
thay vì từ ngữ.
Các chi tiết bằng chữ
kết hợp với từ thành hình.
Hai hình tròn,
một nằm trong hình vuông,
một như chuyển động
trên trang giấy theo hình xoắn ốc.
Cùng nhau, chúng tạo ra một bức tranh
gợi lên trường phái lập thể.
Quan sát kĩ hơn,
những từ ngữ gợi tả
hình tháp Eiffel nhìn từ trên xuống.
Chúng giống như sóng điện từ
của máy điện báo,
một phương tiện liên lạc mới vào thời đó.
Không nghi ngờ gì nữa, những lớp biển hiện
nghệ thuật trong calligram của Apollinaire
vượt lên trên sự phô bày
khả năng thơ ca lỗi lạc,
mỗi bài là một bức ảnh chớp nhoáng,
gói trọn đam mê, háo hức,
và hi vọng của tất cả nghệ sĩ phóng túng
ở Paris, bao gồm cả Apollinaire,
mà phần lớn,
bằng những tác phẩm cách tân của mình,
đã bỏ xa thời đại, tóm lấy tương lai.