WEBVTT 00:00:00.760 --> 00:00:03.735 Butun hayotimiz davomida bizni 00:00:03.760 --> 00:00:05.320 nima sog’lom va xursand qiladi? 00:00:06.520 --> 00:00:09.016 O’ylab ko’ringchi, yoruq kelajakingiz 00:00:09.040 --> 00:00:11.096 uchun o’z kuch va vaqtingizni 00:00:11.120 --> 00:00:14.080 nimalagra sarflagan bo’lar edingiz? 00:00:15.120 --> 00:00:17.536 Yaqinda bo’lib o’tgan so’rovlar 00:00:17.584 --> 00:00:22.760 natijasiga qarasak, Millenium avlodining 80 foizi 00:00:22.760 --> 00:00:24.776 hayotlaridagi eng asosiy maqsad, 00:00:24.800 --> 00:00:28.936 bu hayotlarida boylikkar ega bo’lishdir. 00:00:28.960 --> 00:00:33.296 Qolgan yoshlarning 50%i uchun esa, 00:00:33.320 --> 00:00:35.856 hayotdagi eng asosiy maqsad, 00:00:35.880 --> 00:00:37.720 bu mashxur bo’lish ekan. NOTE Paragraph 00:00:38.960 --> 00:00:40.176 (Kulgi) NOTE Paragraph 00:00:40.200 --> 00:00:46.856 Bizga har doim ko’proq ishlash, tirishish va katta etishuvlavga harakat qilish 00:00:46.880 --> 00:00:48.936 kerakligi haqida ta'kidlashadi. 00:00:48.960 --> 00:00:52.616 Bizda shunga harakat qilsak, yaxshiroq hayot kechiramiz, 00:00:52.640 --> 00:00:54.456 degan taassurot tu’giladi. 00:00:54.480 --> 00:00:56.696 Hayotning to’la rasmi 00:00:56.720 --> 00:01:01.936 inson qilgan qarorlari va ular qilgan qarorlarning oqibatlari 00:01:01.960 --> 00:01:04.840 taassurotiga esa, amalda yetib ham bo’lmaydi. 00:01:06.080 --> 00:01:09.136 Insoniyat hayoti to’g’risidagi aksariyat bilimlar, 00:01:09.160 --> 00:01:12.616 inson o’tmishi haqidagi xotirasiga bog’langan. 00:01:12.640 --> 00:01:17.416 Lekin xotiraga 100% ishonish mumkin emasligini hammamiz bilamiz. 00:01:17.440 --> 00:01:21.136 Biz o’tmishda bo’lgan ko’p narsalarni esdan chiqazamiz 00:01:21.160 --> 00:01:24.040 va ba’zan xotiralar boshqacha bo'lib qolishlari mumkin. NOTE Paragraph 00:01:24.800 --> 00:01:29.176 Agarda bizda, hayotni butunlay qanday o’tyapganini ko’rishga 00:01:29.200 --> 00:01:32.056 imkoniyatimiz bo’lgandachi? 00:01:32.080 --> 00:01:36.056 Insonlarning o’smirlikdan boshlab, to qariylik chog’igacha 00:01:36.080 --> 00:01:38.816 kuzatish imkoniyatimiz bo’lgandachi, 00:01:38.840 --> 00:01:42.200 ularni nima rostdan ham sog’lom va baxtli qilishini ko’ra olsakchi? NOTE Paragraph 00:01:43.560 --> 00:01:44.760 Biz buni qila oldik. 00:01:45.640 --> 00:01:47.856 Garvardning Kattalar Rivojlanishi bo’yicha 00:01:47.880 --> 00:01:52.640 o’tkazgan tadqiqotni, eng uzoq muddatli tadqiqot sifatida ko’rib chiqish mumkin. 00:01:53.720 --> 00:01:59.840 75 yil davomida biz, 724 erkak kishining hayotini kuzatdik. 00:02:01.360 --> 00:02:05.856 Yildan yilga ularga ish to’g’risida, shaxsiy hayot va so’gliqlari 00:02:05.880 --> 00:02:10.256 haqida savollar berdik, lekin ularning hayoti qanday 00:02:10.280 --> 00:02:11.720 shakllanishini bilmas edik. NOTE Paragraph 00:02:13.280 --> 00:02:16.896 Bunday tadqiqotlar juda kam bo’ladi. 00:02:16.920 --> 00:02:20.976 Deyarli barcha, shunga o’xshash loyihalar o’n yil ham davom etmaydi, 00:02:21.000 --> 00:02:24.176 chunki, ishtirokchilarning ko’pchligi ketganligi tufayli, 00:02:24.200 --> 00:02:27.096 yoki mablag’ bilan ta’minlashning tugashi tufayli, 00:02:27.120 --> 00:02:29.376 yoki ishtirokchilar qiziqishi o'zgaradi, 00:02:29.400 --> 00:02:33.480 yoki o’limlari tufayli, izdoshlari yo’qligi paytida tugaydi. 00:02:34.280 --> 00:02:36.536 Lekin baxtli tasodiflar va 00:02:36.560 --> 00:02:40.256 tadqiqotchilarning bir nechta avlodi tirishqoqligi tufayli, 00:02:40.280 --> 00:02:41.840 bu loyiha oxirgacha ish yuritdi. 00:02:42.520 --> 00:02:47.016 Bizning 724 erkak kishidan 60 tasi 00:02:47.040 --> 00:02:48.336 haligacha tirik va loyihada 00:02:48.360 --> 00:02:50.536 qatnashishni davom etishyapti. 00:02:50.560 --> 00:02:52.600 Ko’pchiligi 90 yoshdan oshgan. 00:02:53.560 --> 00:02:55.456 Endi esa biz, shu insonlarning 00:02:55.480 --> 00:02:58.840 2000 dan ortiq bolalari orqasidan, kuzatishni boshlayapmiz. 00:02:59.680 --> 00:03:02.000 Men shu loyihaning 4-rahbariman. NOTE Paragraph 00:03:03.400 --> 00:03:08.136 1938 yildan boshlab, 2 guruhga bo’lingan, erkak kishilarning hayotini kuzatmoqdamiz. 00:03:08.160 --> 00:03:10.296 Birinchi guruh ishtirokchilari, 00:03:10.320 --> 00:03:13.016 loyiha boshida, Garvardning 2 kurs talabalari edilar. 00:03:13.040 --> 00:03:15.856 Ular o’qishni, Ikkinchi Jahon Urushi paytida bitirishgan 00:03:15.880 --> 00:03:18.320 va ularning ko’pchiligi urushda qatnashishgan. 00:03:19.280 --> 00:03:21.416 Ikkinchi guruh ishtirokchilari esa, 00:03:21.440 --> 00:03:25.616 Bostonning eng kambag’al tumanlarida tug'ilib-o'sishgan. 00:03:25.640 --> 00:03:27.656 O'rganish uchun tanlangan bolalar 00:03:27.680 --> 00:03:31.016 asosan Bostonning 1930-yillardagi eng noxush va 00:03:31.040 --> 00:03:32.896 e’tibordan chetda qolgan oilalarga 00:03:32.920 --> 00:03:35.656 mansub ekanligi sababli tanlanishgan. 00:03:35.680 --> 00:03:40.280 Ularning aksariyati suvsiz bo’lgan ijaraga olingan xonadonda yashar edilar. NOTE Paragraph 00:03:42.520 --> 00:03:44.416 Loyihani boshlashdan oldin, 00:03:44.440 --> 00:03:47.376 barcha yigitlar bilan suhbat o’tkazildi. 00:03:47.400 --> 00:03:49.616 Barcha yigitlar tibbiy ko'rikdan o’tishdi. 00:03:49.640 --> 00:03:53.176 Biz ularning uyiga kelib, ota-onalari bilan suhbatlashdik. 00:03:53.200 --> 00:03:55.576 Keyin esa bu yigitlar ulg’ayishdi, 00:03:55.600 --> 00:03:58.016 o’zining xilma-xil taqdirlari bilan. 00:03:58.040 --> 00:04:04.136 Ular zavod xodimlari, huquqshunoslar, shifokorlar va quruvchilar bo’lishdi, 00:04:04.160 --> 00:04:06.520 bittasi hatto AQSH Prezidenti bo’ldi! 00:04:08.160 --> 00:04:12.400 Kimdir alkogolik bo’ldi. Ba’zilari esa shizofreniya bilan kasal. 00:04:13.320 --> 00:04:15.616 Ba’zilari ijtimoiy o’sish bo’yicha 00:04:15.640 --> 00:04:18.856 pastdan eng tepaga harakat qilishdi, 00:04:18.880 --> 00:04:22.160 ba’zilari esa qarama-qarshi yo’nalishda harakat qilishdi. NOTE Paragraph 00:04:23.520 --> 00:04:26.456 Loyihaning asoschilari 00:04:26.480 --> 00:04:28.496 hatto eng sirli orzularida ham, 00:04:28.520 --> 00:04:33.056 men bugun 75 yil o'tib, shu yerda turib, loyiha hali ham ish yuritmoqdaligini 00:04:33.080 --> 00:04:36.160 haqida aytib berishimni, tasavvur ham qilisha olishmagan. 00:04:37.280 --> 00:04:40.896 Har ikki yil, bizning sabrli va o’z ishiga sodig bo’lgan xodimlarimiz, 00:04:40.920 --> 00:04:43.976 bizning ishtirokchilarimizga telefon qilib, 00:04:44.000 --> 00:04:47.120 hayotlari haqida anketa yuborsak bo'ladimi deb so'rashadi. NOTE Paragraph 00:04:48.040 --> 00:04:51.616 Boston markazida yashuvchi yigitlarning ko’pchiligi so'rashadi: 00:04:51.640 --> 00:04:55.520 Nima uchun meni kuzatishni davom etyapsiz? Hayotimda qiziqarli hech narsa yo’q. 00:04:56.600 --> 00:04:58.976 Garvad bitiruvchilari bu kabi savolni berishmaydi. NOTE Paragraph 00:04:59.000 --> 00:05:04.200 (Kulgi) NOTE Paragraph 00:05:08.920 --> 00:05:11.776 Ularning hayotlari haqida aniqlik kiritish uchun, 00:05:11.800 --> 00:05:14.736 biz nafaqat ularga anketa yuboramiz. 00:05:14.760 --> 00:05:17.216 Biz ular bilan ularning uylarida suhbatlashamiz. 00:05:17.240 --> 00:05:20.176 Shifokorlardan bemorning tibbiy kitobchalarini olamiz. 00:05:20.200 --> 00:05:22.696 Ular qon topshirishadi, ularning miyasini tekshiramiz 00:05:22.720 --> 00:05:24.416 bolalari bilan suhbat qilamiz. 00:05:24.440 --> 00:05:29.696 Biz ular xotinlari bilan, eng chuqur tashvishlari suhbatini videoga yozamiz. 00:05:29.720 --> 00:05:33.256 Nihoyat, o’n yil oldin biz, ularning xotinlariga, loyihada 00:05:33.280 --> 00:05:35.656 ishtirok etishni taklif qilganimizda, 00:05:35.680 --> 00:05:38.376 ularning ko’pchiligi “Nihoyat taklif qildila!” deyishdi. NOTE Paragraph 00:05:38.400 --> 00:05:39.456 (Kulgi) NOTE Paragraph 00:05:39.480 --> 00:05:41.176 Demak, biz nimani o’rgandik? 00:05:41.200 --> 00:05:46.416 Ularning hayoti to’g’risidagi, minglab sahifalarda yig’ilgan axborotlardan 00:05:46.440 --> 00:05:49.496 qanday natijalarga 00:05:49.520 --> 00:05:50.720 biz ega bo’ldik? 00:05:51.720 --> 00:05:57.320 Demak, bu natijalar boylik yoki shuhrat va ko’proq ishlash kerak ekanligida emas. 00:05:58.520 --> 00:06:04.816 Balki 75 yillik tadqiqotlardan so’ng, bizga ma'lum bo'lgan eng yorqin fikr bu: 00:06:04.840 --> 00:06:10.040 yaxshi munosabatlar bizni sog’lomroq va baxtliroq qilishadi. Bo’ldi. NOTE Paragraph 00:06:11.000 --> 00:06:14.816 Biz munosabatlar haqida uchta asosiy saboqni o’rganib oldik. 00:06:14.840 --> 00:06:18.936 Birinchidan – odamlar bilan munosabatlar biz uchun juda foydali, 00:06:18.960 --> 00:06:21.456 yolg’izlik esa o’ldiradi. 00:06:21.480 --> 00:06:25.136 Shunisi ma’lum bo’ldiki, oilasi, do’stlari va jamiyat bilan 00:06:25.160 --> 00:06:28.256 aloqasi kuchli bo’lgan insonlar, 00:06:28.280 --> 00:06:32.976 yolg’izlikni tanlagan insonlardan, baxtliroq, jismonan sog’lom va 00:06:33.000 --> 00:06:36.376 uzoqroq umr ko’rishar ekan. 00:06:36.400 --> 00:06:39.816 Yolg’izlik o’zi esa, insonni zaharlashi mumkinligi aniqlandi. 00:06:39.840 --> 00:06:44.976 O’zining niyatisiz boshqa insonlardan, ko’proq ajralgan odamlar, 00:06:45.000 --> 00:06:48.216 yolg’iz emas insonlarga ko’ra, o’zini baxtsizroq his qilishadi, 00:06:48.240 --> 00:06:51.176 yosh paytlarida salomatligi tezroq yomonlashadi, 00:06:51.200 --> 00:06:53.416 miya harakati sekinlashi boshlanadi 00:06:53.440 --> 00:06:57.000 va hayoti qisqaroq bo’lishi kuzatildi. 00:06:58.040 --> 00:07:01.256 Eng achinarli narsa shundaki, qachon so’rashingizdan qat’iy nazar, 00:07:01.280 --> 00:07:05.880 beshtadan kamida bitta amerikalik sizga, men yolg’izman deb javob beradi. NOTE Paragraph 00:07:07.040 --> 00:07:09.696 Biz bilamizki, insonlar olomonda ham, 00:07:09.720 --> 00:07:12.376 turmush hayotda ham yolg’iz bo'lishadi, 00:07:12.400 --> 00:07:14.536 shunday qilib, biz bilib olgan 2 saboq: 00:07:14.560 --> 00:07:17.656 bu do'stlaringiz qanchaligida emas, 00:07:17.680 --> 00:07:21.176 yoki doimiy juftungiz borligi haqida emas, 00:07:21.200 --> 00:07:25.840 balki yaqinlaringiz bilan orangizdagi munosabatlaringiz sifatidadir. 00:07:26.560 --> 00:07:31.336 Mojaro holatida yashas, bizning sog’ligimizga juda zararli ekan. 00:07:31.360 --> 00:07:35.336 Masalan, sevgi va muhabbat yetishmaydigan ixtilofli oilalar, 00:07:35.360 --> 00:07:41.136 insonning sog’ligiga juda zararlidir, balki ajralishdan ham ta’siri kattaroq. 00:07:41.160 --> 00:07:45.936 Yaxshi ruhiy muhitdagi hayot esa, biz uchun himoya hisoblanadi. NOTE Paragraph 00:07:45.960 --> 00:07:49.056 Bizning ishtirokchilarimizning yoshi 80 dan oshgandan so’ng, 00:07:49.080 --> 00:07:52.096 biz orqaga nazar tashlashga qaror qildik, 00:07:52.120 --> 00:07:53.696 kim baxtli va sog’lom 00:07:53.720 --> 00:07:57.696 80 yasharlik kishi bo’ladi va kim bo’la osmasligini, bashorat qila olarmidik 00:07:57.720 --> 00:07:58.920 degan savol tug’ildi. 00:07:59.680 --> 00:08:03.896 Biz ishtirokchilarimizning 50 yashar paytlaridagi 00:08:03.920 --> 00:08:05.280 barcha ma’lumotlarni yig’ib, 00:08:06.080 --> 00:08:08.616 ular keksayib qanday bo’lishlari, 00:08:08.640 --> 00:08:11.536 ularning u yoshdagi xolesterin darajasi bog’liq emas. 00:08:11.560 --> 00:08:15.016 Balki ularning munosabatlari qanday rivojlanishiga bog’liq. 00:08:15.040 --> 00:08:19.936 50 yoshda munosabatlari bilan mamnun bo’lgan insonlar, 00:08:19.960 --> 00:08:22.360 80 yoshda sog’lomroq bo’lishar ekan. 00:08:23.680 --> 00:08:26.856 Yaxshi va yaqin munosabatlar, bizni taqdir zarbalari 00:08:26.880 --> 00:08:29.640 va keksalikdan himoya qiluvchi qalqon kabi bo’lar ekan. 00:08:30.480 --> 00:08:34.456 80 yoshdan oshgan eng baxtli juftliklar, 00:08:34.480 --> 00:08:36.535 bizga shunday deyishgan, 00:08:36.559 --> 00:08:39.496 hatto eng qattiq jismoniy og’riqlar paytlarida ham, 00:08:39.520 --> 00:08:41.480 ular yaxshi kayfiyatda qolishar ekan. 00:08:42.400 --> 00:08:45.656 Lekin, baxtsiz munosabatda bo'lgan insonlar esa, 00:08:45.680 --> 00:08:48.616 jismoniy og’riqlar paytida, hissiy og’riq ularga qo’shilib, 00:08:48.640 --> 00:08:51.680 ularning azobi kuchayar ekan. NOTE Paragraph 00:08:52.360 --> 00:08:56.736 Biz munosabatlar va sog’liq haqidagi o’zlashtirib olgan 3-saboqimiz, 00:08:56.760 --> 00:09:00.016 yaxshi munosabatlar nafaqat tanamizni himoyalaydi, 00:09:00.040 --> 00:09:01.520 balki miyamizni ham himoyalaydi 00:09:02.440 --> 00:09:07.096 Shu narsa aniqlandiki, 80 yoshdan so’ng, 00:09:07.120 --> 00:09:11.016 mustahkam va ishonchli munosabatlarda bo'lish, siz uchun himoya bo'ladi, 00:09:11.040 --> 00:09:13.016 boshqa insonga qiyin paytlarda 00:09:13.040 --> 00:09:17.176 tayana oladigan munosabatlarda bo'lgan insonlarning 00:09:17.200 --> 00:09:20.896 xotirasi yaxshiroq saqlanib qolinishi ma'lum bo'ldi. 00:09:20.920 --> 00:09:22.416 Va boshqa insonga 00:09:22.440 --> 00:09:25.576 qiyin paytlarda tayana olmaydigan munosabatlarda bo'lgan 00:09:25.600 --> 00:09:29.480 insonlarda xotira bilan muammolar ancha oldin sodir bo’ladi. 00:09:30.520 --> 00:09:33.976 Shu bilan birga, yaxshi munosabatlar, har doim beg’uborlik degani emas. 00:09:34.000 --> 00:09:37.576 80 yoshdan oshgan ba’zi juftliklarimizda, kecha va kunduz 00:09:37.600 --> 00:09:39.336 janjal davom etishi mumkin, lekin, 00:09:39.360 --> 00:09:42.536 modomiki ular, bir-birlarini qo’llab-quvvatlashni davom etishsa, 00:09:42.560 --> 00:09:44.376 bunday janjallar ularning xotirasiga, 00:09:44.400 --> 00:09:48.000 katta zarar yetkazib bera olmasligi ma'lum bo'ldi. NOTE Paragraph 00:09:49.600 --> 00:09:52.336 Asosiy fikr shundaki, 00:09:52.360 --> 00:09:58.056 yaxshi va yaqin munosabatlar, salomatlik va yaxshi kayfiyat garovidir, 00:09:58.080 --> 00:10:01.016 ha, bu donolik dunyo kabi eskidir. 00:10:01.040 --> 00:10:04.880 Nima uchun buni o’zlashtirish qiyin, e’tiborsiz qoldirish esa oson? 00:10:05.560 --> 00:10:07.016 Chunki biz oddiy odammiz. 00:10:07.040 --> 00:10:09.856 Biz hayotimizni yaxshilaydigan va 00:10:09.880 --> 00:10:11.576 uni shunday qoldiradigan 00:10:11.600 --> 00:10:14.360 qisqa va tez muddatli echimlarni afzal ko’ramiz. 00:10:15.320 --> 00:10:18.656 Lekin munosabatlarda hech qanday kafolat yo’q, 00:10:18.680 --> 00:10:22.496 ular juda murakkab va sizdan har doim oila va do’stlaringiz 00:10:22.520 --> 00:10:25.176 uchun harakatni talab qilashadi. 00:10:25.200 --> 00:10:28.536 Bu butun umr ishidir. Va buning oxiri yo’q. 00:10:28.560 --> 00:10:33.616 Bizning 75 yillik tadqiqotimizda, o’z hamkasblarini do'st qilgan 00:10:33.640 --> 00:10:39.456 ishtirokchilarimiz, nafaqaga chiqqan eng baxtli insondirlar. 00:10:39.480 --> 00:10:42.456 Huddi Millenium avlodi orasida o’tkazilgan so’rovlarga kabi, 00:10:42.480 --> 00:10:46.096 ishtirokchilarimizning yoshlik paytida ko’pchiligi, 00:10:46.120 --> 00:10:50.136 ulg’aygan paytlarida, boylik, shuhrat va ulkan muvaffaqiyatlar, 00:10:50.160 --> 00:10:54.096 ularga baxtli hayot uchun eng kerakli narsa deb, chin dildan ishonishar edi. 00:10:54.120 --> 00:10:58.296 Lekin 75 yil davomida o’tkazilgan tadqiqotlar natijasida, 00:10:58.320 --> 00:11:03.976 do’stlari, oilasi va yaqin insonlari bilan mustahkam munosabatlar qurish 00:11:04.000 --> 00:11:07.240 yaxshiroq ekanligi, bizga qayta-qayta isbot bo’ldi. NOTE Paragraph 00:11:09.080 --> 00:11:11.056 Siz nima deb o’ylaysiz? 00:11:11.080 --> 00:11:14.840 Aytaylik, hozir siz 25, 40 yoki 60 yoshdasiz. 00:11:15.800 --> 00:11:18.760 Siz uchun munosabatlarga kuch sarflamoq nimani anglatadi? NOTE Paragraph 00:11:19.760 --> 00:11:22.880 Imkoniyatlar esa deyarli cheksiz. 00:11:23.600 --> 00:11:29.696 Bu ekran yonida o’tirishning o’rniga, boshqa insonlar bilan vaqt o’tkazish, 00:11:29.720 --> 00:11:34.176 yoki munosabatlarni yangilash uchun qiziq fikrlar o’ylab topish: 00:11:34.200 --> 00:11:36.400 ko’chada aylanish yoki kechki uchrashuvdir, 00:11:37.360 --> 00:11:42.216 yoki uzoq vaqtdan beri gaplashmagan qarindoshga telefon qilish, 00:11:42.240 --> 00:11:45.736 chunki hammamizga ma’lumki, bunday narsalar, 00:11:45.760 --> 00:11:47.976 ko’pincha oilalardagi kelishmovchiliklar 00:11:48.000 --> 00:11:50.080 sababi bilan bo’ladi. NOTE Paragraph 00:11:52.000 --> 00:11:55.920 Men Mark Tvenning so’zlari bilan yakunlamoqchiman. 00:11:57.280 --> 00:11:59.656 Bir asrdan oldin, 00:11:59.680 --> 00:12:02.296 u o’z o’tgan hayotiga qarab, 00:12:02.320 --> 00:12:03.600 shunday yozgan edi: 00:12:04.840 --> 00:12:08.536 “Vaqt yo’q – umr juda qisqa, 00:12:08.560 --> 00:12:13.720 fitnalikka, avf etishga, safro va javobga da’vad qilishga. 00:12:14.720 --> 00:12:17.536 Sevish uchun faqat vaqt bor, 00:12:17.560 --> 00:12:21.280 lekin, shunga ham bir zum bor”. NOTE Paragraph 00:12:22.760 --> 00:12:27.136 Yaxshi hayot faqat yaxshi munosabatlar orqali quriladi. NOTE Paragraph 00:12:27.160 --> 00:12:28.376 Rahmat. NOTE Paragraph 00:12:28.400 --> 00:12:33.840 (Qarsaklar).