1 00:00:00,760 --> 00:00:03,735 Butun hayotimiz davomida bizni 2 00:00:03,760 --> 00:00:05,320 nima sog’lom va xursand qiladi? 3 00:00:06,520 --> 00:00:09,016 O’ylab ko’ringchi, yoruq kelajakingiz 4 00:00:09,040 --> 00:00:11,096 uchun o’z kuch va vaqtingizni 5 00:00:11,120 --> 00:00:14,080 nimalagra sarflagan bo’lar edingiz? 6 00:00:15,120 --> 00:00:17,536 Yaqinda bo’lib o’tgan so’rovlar 7 00:00:17,584 --> 00:00:22,760 natijasiga qarasak, Millenium avlodining 80 foizi 8 00:00:22,760 --> 00:00:24,776 hayotlaridagi eng asosiy maqsad, 9 00:00:24,800 --> 00:00:28,936 bu hayotlarida boylikkar ega bo’lishdir. 10 00:00:28,960 --> 00:00:33,296 Qolgan yoshlarning 50%i uchun esa, 11 00:00:33,320 --> 00:00:35,856 hayotdagi eng asosiy maqsad, 12 00:00:35,880 --> 00:00:37,720 bu mashxur bo’lish ekan. 13 00:00:38,960 --> 00:00:40,176 (Kulgi) 14 00:00:40,200 --> 00:00:46,856 Bizga har doim ko’proq ishlash, tirishish va katta etishuvlavga harakat qilish 15 00:00:46,880 --> 00:00:48,936 kerakligi haqida ta'kidlashadi. 16 00:00:48,960 --> 00:00:52,616 Bizda shunga harakat qilsak, yaxshiroq hayot kechiramiz, 17 00:00:52,640 --> 00:00:54,456 degan taassurot tu’giladi. 18 00:00:54,480 --> 00:00:56,696 Hayotning to’la rasmi 19 00:00:56,720 --> 00:01:01,936 inson qilgan qarorlari va ular qilgan qarorlarning oqibatlari 20 00:01:01,960 --> 00:01:04,840 taassurotiga esa, amalda yetib ham bo’lmaydi. 21 00:01:06,080 --> 00:01:09,136 Insoniyat hayoti to’g’risidagi aksariyat bilimlar, 22 00:01:09,160 --> 00:01:12,616 inson o’tmishi haqidagi xotirasiga bog’langan. 23 00:01:12,640 --> 00:01:17,416 Lekin xotiraga 100% ishonish mumkin emasligini hammamiz bilamiz. 24 00:01:17,440 --> 00:01:21,136 Biz o’tmishda bo’lgan ko’p narsalarni esdan chiqazamiz 25 00:01:21,160 --> 00:01:24,040 va ba’zan xotiralar boshqacha bo'lib qolishlari mumkin. 26 00:01:24,800 --> 00:01:29,176 Agarda bizda, hayotni butunlay qanday o’tyapganini ko’rishga 27 00:01:29,200 --> 00:01:32,056 imkoniyatimiz bo’lgandachi? 28 00:01:32,080 --> 00:01:36,056 Insonlarning o’smirlikdan boshlab, to qariylik chog’igacha 29 00:01:36,080 --> 00:01:38,816 kuzatish imkoniyatimiz bo’lgandachi, 30 00:01:38,840 --> 00:01:42,200 ularni nima rostdan ham sog’lom va baxtli qilishini ko’ra olsakchi? 31 00:01:43,560 --> 00:01:44,760 Biz buni qila oldik. 32 00:01:45,640 --> 00:01:47,856 Garvardning Kattalar Rivojlanishi bo’yicha 33 00:01:47,880 --> 00:01:52,640 o’tkazgan tadqiqotni, eng uzoq muddatli tadqiqot sifatida ko’rib chiqish mumkin. 34 00:01:53,720 --> 00:01:59,840 75 yil davomida biz, 724 erkak kishining hayotini kuzatdik. 35 00:02:01,360 --> 00:02:05,856 Yildan yilga ularga ish to’g’risida, shaxsiy hayot va so’gliqlari 36 00:02:05,880 --> 00:02:10,256 haqida savollar berdik, lekin ularning hayoti qanday 37 00:02:10,280 --> 00:02:11,720 shakllanishini bilmas edik. 38 00:02:13,280 --> 00:02:16,896 Bunday tadqiqotlar juda kam bo’ladi. 39 00:02:16,920 --> 00:02:20,976 Deyarli barcha, shunga o’xshash loyihalar o’n yil ham davom etmaydi, 40 00:02:21,000 --> 00:02:24,176 chunki, ishtirokchilarning ko’pchligi ketganligi tufayli, 41 00:02:24,200 --> 00:02:27,096 yoki mablag’ bilan ta’minlashning tugashi tufayli, 42 00:02:27,120 --> 00:02:29,376 yoki ishtirokchilar qiziqishi o'zgaradi, 43 00:02:29,400 --> 00:02:33,480 yoki o’limlari tufayli, izdoshlari yo’qligi paytida tugaydi. 44 00:02:34,280 --> 00:02:36,536 Lekin baxtli tasodiflar va 45 00:02:36,560 --> 00:02:40,256 tadqiqotchilarning bir nechta avlodi tirishqoqligi tufayli, 46 00:02:40,280 --> 00:02:41,840 bu loyiha oxirgacha ish yuritdi. 47 00:02:42,520 --> 00:02:47,016 Bizning 724 erkak kishidan 60 tasi 48 00:02:47,040 --> 00:02:48,336 haligacha tirik va loyihada 49 00:02:48,360 --> 00:02:50,536 qatnashishni davom etishyapti. 50 00:02:50,560 --> 00:02:52,600 Ko’pchiligi 90 yoshdan oshgan. 51 00:02:53,560 --> 00:02:55,456 Endi esa biz, shu insonlarning 52 00:02:55,480 --> 00:02:58,840 2000 dan ortiq bolalari orqasidan, kuzatishni boshlayapmiz. 53 00:02:59,680 --> 00:03:02,000 Men shu loyihaning 4-rahbariman. 54 00:03:03,400 --> 00:03:08,136 1938 yildan boshlab, 2 guruhga bo’lingan, erkak kishilarning hayotini kuzatmoqdamiz. 55 00:03:08,160 --> 00:03:10,296 Birinchi guruh ishtirokchilari, 56 00:03:10,320 --> 00:03:13,016 loyiha boshida, Garvardning 2 kurs talabalari edilar. 57 00:03:13,040 --> 00:03:15,856 Ular o’qishni, Ikkinchi Jahon Urushi paytida bitirishgan 58 00:03:15,880 --> 00:03:18,320 va ularning ko’pchiligi urushda qatnashishgan. 59 00:03:19,280 --> 00:03:21,416 Ikkinchi guruh ishtirokchilari esa, 60 00:03:21,440 --> 00:03:25,616 Bostonning eng kambag’al tumanlarida tug'ilib-o'sishgan. 61 00:03:25,640 --> 00:03:27,656 O'rganish uchun tanlangan bolalar 62 00:03:27,680 --> 00:03:31,016 asosan Bostonning 1930-yillardagi eng noxush va 63 00:03:31,040 --> 00:03:32,896 e’tibordan chetda qolgan oilalarga 64 00:03:32,920 --> 00:03:35,656 mansub ekanligi sababli tanlanishgan. 65 00:03:35,680 --> 00:03:40,280 Ularning aksariyati suvsiz bo’lgan ijaraga olingan xonadonda yashar edilar. 66 00:03:42,520 --> 00:03:44,416 Loyihani boshlashdan oldin, 67 00:03:44,440 --> 00:03:47,376 barcha yigitlar bilan suhbat o’tkazildi. 68 00:03:47,400 --> 00:03:49,616 Barcha yigitlar tibbiy ko'rikdan o’tishdi. 69 00:03:49,640 --> 00:03:53,176 Biz ularning uyiga kelib, ota-onalari bilan suhbatlashdik. 70 00:03:53,200 --> 00:03:55,576 Keyin esa bu yigitlar ulg’ayishdi, 71 00:03:55,600 --> 00:03:58,016 o’zining xilma-xil taqdirlari bilan. 72 00:03:58,040 --> 00:04:04,136 Ular zavod xodimlari, huquqshunoslar, shifokorlar va quruvchilar bo’lishdi, 73 00:04:04,160 --> 00:04:06,520 bittasi hatto AQSH Prezidenti bo’ldi! 74 00:04:08,160 --> 00:04:12,400 Kimdir alkogolik bo’ldi. Ba’zilari esa shizofreniya bilan kasal. 75 00:04:13,320 --> 00:04:15,616 Ba’zilari ijtimoiy o’sish bo’yicha 76 00:04:15,640 --> 00:04:18,856 pastdan eng tepaga harakat qilishdi, 77 00:04:18,880 --> 00:04:22,160 ba’zilari esa qarama-qarshi yo’nalishda harakat qilishdi. 78 00:04:23,520 --> 00:04:26,456 Loyihaning asoschilari 79 00:04:26,480 --> 00:04:28,496 hatto eng sirli orzularida ham, 80 00:04:28,520 --> 00:04:33,056 men bugun 75 yil o'tib, shu yerda turib, loyiha hali ham ish yuritmoqdaligini 81 00:04:33,080 --> 00:04:36,160 haqida aytib berishimni, tasavvur ham qilisha olishmagan. 82 00:04:37,280 --> 00:04:40,896 Har ikki yil, bizning sabrli va o’z ishiga sodig bo’lgan xodimlarimiz, 83 00:04:40,920 --> 00:04:43,976 bizning ishtirokchilarimizga telefon qilib, 84 00:04:44,000 --> 00:04:47,120 hayotlari haqida anketa yuborsak bo'ladimi deb so'rashadi. 85 00:04:48,040 --> 00:04:51,616 Boston markazida yashuvchi yigitlarning ko’pchiligi so'rashadi: 86 00:04:51,640 --> 00:04:55,520 Nima uchun meni kuzatishni davom etyapsiz? Hayotimda qiziqarli hech narsa yo’q. 87 00:04:56,600 --> 00:04:58,976 Garvad bitiruvchilari bu kabi savolni berishmaydi. 88 00:04:59,000 --> 00:05:04,200 (Kulgi) 89 00:05:08,920 --> 00:05:11,776 Ularning hayotlari haqida aniqlik kiritish uchun, 90 00:05:11,800 --> 00:05:14,736 biz nafaqat ularga anketa yuboramiz. 91 00:05:14,760 --> 00:05:17,216 Biz ular bilan ularning uylarida suhbatlashamiz. 92 00:05:17,240 --> 00:05:20,176 Shifokorlardan bemorning tibbiy kitobchalarini olamiz. 93 00:05:20,200 --> 00:05:22,696 Ular qon topshirishadi, ularning miyasini tekshiramiz 94 00:05:22,720 --> 00:05:24,416 bolalari bilan suhbat qilamiz. 95 00:05:24,440 --> 00:05:29,696 Biz ular xotinlari bilan, eng chuqur tashvishlari suhbatini videoga yozamiz. 96 00:05:29,720 --> 00:05:33,256 Nihoyat, o’n yil oldin biz, ularning xotinlariga, loyihada 97 00:05:33,280 --> 00:05:35,656 ishtirok etishni taklif qilganimizda, 98 00:05:35,680 --> 00:05:38,376 ularning ko’pchiligi “Nihoyat taklif qildila!” deyishdi. 99 00:05:38,400 --> 00:05:39,456 (Kulgi) 100 00:05:39,480 --> 00:05:41,176 Demak, biz nimani o’rgandik? 101 00:05:41,200 --> 00:05:46,416 Ularning hayoti to’g’risidagi, minglab sahifalarda yig’ilgan axborotlardan 102 00:05:46,440 --> 00:05:49,496 qanday natijalarga 103 00:05:49,520 --> 00:05:50,720 biz ega bo’ldik? 104 00:05:51,720 --> 00:05:57,320 Demak, bu natijalar boylik yoki shuhrat va ko’proq ishlash kerak ekanligida emas. 105 00:05:58,520 --> 00:06:04,816 Balki 75 yillik tadqiqotlardan so’ng, bizga ma'lum bo'lgan eng yorqin fikr bu: 106 00:06:04,840 --> 00:06:10,040 yaxshi munosabatlar bizni sog’lomroq va baxtliroq qilishadi. Bo’ldi. 107 00:06:11,000 --> 00:06:14,816 Biz munosabatlar haqida uchta asosiy saboqni o’rganib oldik. 108 00:06:14,840 --> 00:06:18,936 Birinchidan – odamlar bilan munosabatlar biz uchun juda foydali, 109 00:06:18,960 --> 00:06:21,456 yolg’izlik esa o’ldiradi. 110 00:06:21,480 --> 00:06:25,136 Shunisi ma’lum bo’ldiki, oilasi, do’stlari va jamiyat bilan 111 00:06:25,160 --> 00:06:28,256 aloqasi kuchli bo’lgan insonlar, 112 00:06:28,280 --> 00:06:32,976 yolg’izlikni tanlagan insonlardan, baxtliroq, jismonan sog’lom va 113 00:06:33,000 --> 00:06:36,376 uzoqroq umr ko’rishar ekan. 114 00:06:36,400 --> 00:06:39,816 Yolg’izlik o’zi esa, insonni zaharlashi mumkinligi aniqlandi. 115 00:06:39,840 --> 00:06:44,976 O’zining niyatisiz boshqa insonlardan, ko’proq ajralgan odamlar, 116 00:06:45,000 --> 00:06:48,216 yolg’iz emas insonlarga ko’ra, o’zini baxtsizroq his qilishadi, 117 00:06:48,240 --> 00:06:51,176 yosh paytlarida salomatligi tezroq yomonlashadi, 118 00:06:51,200 --> 00:06:53,416 miya harakati sekinlashi boshlanadi 119 00:06:53,440 --> 00:06:57,000 va hayoti qisqaroq bo’lishi kuzatildi. 120 00:06:58,040 --> 00:07:01,256 Eng achinarli narsa shundaki, qachon so’rashingizdan qat’iy nazar, 121 00:07:01,280 --> 00:07:05,880 beshtadan kamida bitta amerikalik sizga, men yolg’izman deb javob beradi. 122 00:07:07,040 --> 00:07:09,696 Biz bilamizki, insonlar olomonda ham, 123 00:07:09,720 --> 00:07:12,376 turmush hayotda ham yolg’iz bo'lishadi, 124 00:07:12,400 --> 00:07:14,536 shunday qilib, biz bilib olgan 2 saboq: 125 00:07:14,560 --> 00:07:17,656 bu do'stlaringiz qanchaligida emas, 126 00:07:17,680 --> 00:07:21,176 yoki doimiy juftungiz borligi haqida emas, 127 00:07:21,200 --> 00:07:25,840 balki yaqinlaringiz bilan orangizdagi munosabatlaringiz sifatidadir. 128 00:07:26,560 --> 00:07:31,336 Mojaro holatida yashas, bizning sog’ligimizga juda zararli ekan. 129 00:07:31,360 --> 00:07:35,336 Masalan, sevgi va muhabbat yetishmaydigan ixtilofli oilalar, 130 00:07:35,360 --> 00:07:41,136 insonning sog’ligiga juda zararlidir, balki ajralishdan ham ta’siri kattaroq. 131 00:07:41,160 --> 00:07:45,936 Yaxshi ruhiy muhitdagi hayot esa, biz uchun himoya hisoblanadi. 132 00:07:45,960 --> 00:07:49,056 Bizning ishtirokchilarimizning yoshi 80 dan oshgandan so’ng, 133 00:07:49,080 --> 00:07:52,096 biz orqaga nazar tashlashga qaror qildik, 134 00:07:52,120 --> 00:07:53,696 kim baxtli va sog’lom 135 00:07:53,720 --> 00:07:57,696 80 yasharlik kishi bo’ladi va kim bo’la osmasligini, bashorat qila olarmidik 136 00:07:57,720 --> 00:07:58,920 degan savol tug’ildi. 137 00:07:59,680 --> 00:08:03,896 Biz ishtirokchilarimizning 50 yashar paytlaridagi 138 00:08:03,920 --> 00:08:05,280 barcha ma’lumotlarni yig’ib, 139 00:08:06,080 --> 00:08:08,616 ular keksayib qanday bo’lishlari, 140 00:08:08,640 --> 00:08:11,536 ularning u yoshdagi xolesterin darajasi bog’liq emas. 141 00:08:11,560 --> 00:08:15,016 Balki ularning munosabatlari qanday rivojlanishiga bog’liq. 142 00:08:15,040 --> 00:08:19,936 50 yoshda munosabatlari bilan mamnun bo’lgan insonlar, 143 00:08:19,960 --> 00:08:22,360 80 yoshda sog’lomroq bo’lishar ekan. 144 00:08:23,680 --> 00:08:26,856 Yaxshi va yaqin munosabatlar, bizni taqdir zarbalari 145 00:08:26,880 --> 00:08:29,640 va keksalikdan himoya qiluvchi qalqon kabi bo’lar ekan. 146 00:08:30,480 --> 00:08:34,456 80 yoshdan oshgan eng baxtli juftliklar, 147 00:08:34,480 --> 00:08:36,535 bizga shunday deyishgan, 148 00:08:36,559 --> 00:08:39,496 hatto eng qattiq jismoniy og’riqlar paytlarida ham, 149 00:08:39,520 --> 00:08:41,480 ular yaxshi kayfiyatda qolishar ekan. 150 00:08:42,400 --> 00:08:45,656 Lekin, baxtsiz munosabatda bo'lgan insonlar esa, 151 00:08:45,680 --> 00:08:48,616 jismoniy og’riqlar paytida, hissiy og’riq ularga qo’shilib, 152 00:08:48,640 --> 00:08:51,680 ularning azobi kuchayar ekan. 153 00:08:52,360 --> 00:08:56,736 Biz munosabatlar va sog’liq haqidagi o’zlashtirib olgan 3-saboqimiz, 154 00:08:56,760 --> 00:09:00,016 yaxshi munosabatlar nafaqat tanamizni himoyalaydi, 155 00:09:00,040 --> 00:09:01,520 balki miyamizni ham himoyalaydi 156 00:09:02,440 --> 00:09:07,096 Shu narsa aniqlandiki, 80 yoshdan so’ng, 157 00:09:07,120 --> 00:09:11,016 mustahkam va ishonchli munosabatlarda bo'lish, siz uchun himoya bo'ladi, 158 00:09:11,040 --> 00:09:13,016 boshqa insonga qiyin paytlarda 159 00:09:13,040 --> 00:09:17,176 tayana oladigan munosabatlarda bo'lgan insonlarning 160 00:09:17,200 --> 00:09:20,896 xotirasi yaxshiroq saqlanib qolinishi ma'lum bo'ldi. 161 00:09:20,920 --> 00:09:22,416 Va boshqa insonga 162 00:09:22,440 --> 00:09:25,576 qiyin paytlarda tayana olmaydigan munosabatlarda bo'lgan 163 00:09:25,600 --> 00:09:29,480 insonlarda xotira bilan muammolar ancha oldin sodir bo’ladi. 164 00:09:30,520 --> 00:09:33,976 Shu bilan birga, yaxshi munosabatlar, har doim beg’uborlik degani emas. 165 00:09:34,000 --> 00:09:37,576 80 yoshdan oshgan ba’zi juftliklarimizda, kecha va kunduz 166 00:09:37,600 --> 00:09:39,336 janjal davom etishi mumkin, lekin, 167 00:09:39,360 --> 00:09:42,536 modomiki ular, bir-birlarini qo’llab-quvvatlashni davom etishsa, 168 00:09:42,560 --> 00:09:44,376 bunday janjallar ularning xotirasiga, 169 00:09:44,400 --> 00:09:48,000 katta zarar yetkazib bera olmasligi ma'lum bo'ldi. 170 00:09:49,600 --> 00:09:52,336 Asosiy fikr shundaki, 171 00:09:52,360 --> 00:09:58,056 yaxshi va yaqin munosabatlar, salomatlik va yaxshi kayfiyat garovidir, 172 00:09:58,080 --> 00:10:01,016 ha, bu donolik dunyo kabi eskidir. 173 00:10:01,040 --> 00:10:04,880 Nima uchun buni o’zlashtirish qiyin, e’tiborsiz qoldirish esa oson? 174 00:10:05,560 --> 00:10:07,016 Chunki biz oddiy odammiz. 175 00:10:07,040 --> 00:10:09,856 Biz hayotimizni yaxshilaydigan va 176 00:10:09,880 --> 00:10:11,576 uni shunday qoldiradigan 177 00:10:11,600 --> 00:10:14,360 qisqa va tez muddatli echimlarni afzal ko’ramiz. 178 00:10:15,320 --> 00:10:18,656 Lekin munosabatlarda hech qanday kafolat yo’q, 179 00:10:18,680 --> 00:10:22,496 ular juda murakkab va sizdan har doim oila va do’stlaringiz 180 00:10:22,520 --> 00:10:25,176 uchun harakatni talab qilashadi. 181 00:10:25,200 --> 00:10:28,536 Bu butun umr ishidir. Va buning oxiri yo’q. 182 00:10:28,560 --> 00:10:33,616 Bizning 75 yillik tadqiqotimizda, o’z hamkasblarini do'st qilgan 183 00:10:33,640 --> 00:10:39,456 ishtirokchilarimiz, nafaqaga chiqqan eng baxtli insondirlar. 184 00:10:39,480 --> 00:10:42,456 Huddi Millenium avlodi orasida o’tkazilgan so’rovlarga kabi, 185 00:10:42,480 --> 00:10:46,096 ishtirokchilarimizning yoshlik paytida ko’pchiligi, 186 00:10:46,120 --> 00:10:50,136 ulg’aygan paytlarida, boylik, shuhrat va ulkan muvaffaqiyatlar, 187 00:10:50,160 --> 00:10:54,096 ularga baxtli hayot uchun eng kerakli narsa deb, chin dildan ishonishar edi. 188 00:10:54,120 --> 00:10:58,296 Lekin 75 yil davomida o’tkazilgan tadqiqotlar natijasida, 189 00:10:58,320 --> 00:11:03,976 do’stlari, oilasi va yaqin insonlari bilan mustahkam munosabatlar qurish 190 00:11:04,000 --> 00:11:07,240 yaxshiroq ekanligi, bizga qayta-qayta isbot bo’ldi. 191 00:11:09,080 --> 00:11:11,056 Siz nima deb o’ylaysiz? 192 00:11:11,080 --> 00:11:14,840 Aytaylik, hozir siz 25, 40 yoki 60 yoshdasiz. 193 00:11:15,800 --> 00:11:18,760 Siz uchun munosabatlarga kuch sarflamoq nimani anglatadi? 194 00:11:19,760 --> 00:11:22,880 Imkoniyatlar esa deyarli cheksiz. 195 00:11:23,600 --> 00:11:29,696 Bu ekran yonida o’tirishning o’rniga, boshqa insonlar bilan vaqt o’tkazish, 196 00:11:29,720 --> 00:11:34,176 yoki munosabatlarni yangilash uchun qiziq fikrlar o’ylab topish: 197 00:11:34,200 --> 00:11:36,400 ko’chada aylanish yoki kechki uchrashuvdir, 198 00:11:37,360 --> 00:11:42,216 yoki uzoq vaqtdan beri gaplashmagan qarindoshga telefon qilish, 199 00:11:42,240 --> 00:11:45,736 chunki hammamizga ma’lumki, bunday narsalar, 200 00:11:45,760 --> 00:11:47,976 ko’pincha oilalardagi kelishmovchiliklar 201 00:11:48,000 --> 00:11:50,080 sababi bilan bo’ladi. 202 00:11:52,000 --> 00:11:55,920 Men Mark Tvenning so’zlari bilan yakunlamoqchiman. 203 00:11:57,280 --> 00:11:59,656 Bir asrdan oldin, 204 00:11:59,680 --> 00:12:02,296 u o’z o’tgan hayotiga qarab, 205 00:12:02,320 --> 00:12:03,600 shunday yozgan edi: 206 00:12:04,840 --> 00:12:08,536 “Vaqt yo’q – umr juda qisqa, 207 00:12:08,560 --> 00:12:13,720 fitnalikka, avf etishga, safro va javobga da’vad qilishga. 208 00:12:14,720 --> 00:12:17,536 Sevish uchun faqat vaqt bor, 209 00:12:17,560 --> 00:12:21,280 lekin, shunga ham bir zum bor”. 210 00:12:22,760 --> 00:12:27,136 Yaxshi hayot faqat yaxshi munosabatlar orqali quriladi. 211 00:12:27,160 --> 00:12:28,376 Rahmat. 212 00:12:28,400 --> 00:12:33,840 (Qarsaklar).