1
00:00:00,760 --> 00:00:03,735
Што робіць нас здаровымі і шчаслівымі

2
00:00:03,760 --> 00:00:05,320
на працягу ўсяго жыцця?

3
00:00:06,520 --> 00:00:09,016
Калі б вы зараз рабілі ўнёсак

4
00:00:09,040 --> 00:00:11,096
у сваю лепшую будучыню,

5
00:00:11,120 --> 00:00:14,080
куды б накіравалі сілы і час?

6
00:00:15,120 --> 00:00:17,536
У нядаўнiм апытанні пакалення Y

7
00:00:17,536 --> 00:00:22,712
наконт іх самых галоўных жыццёвых мэт,

8
00:00:22,760 --> 00:00:24,776
больш за 80% адказалі,

9
00:00:24,800 --> 00:00:28,936
што галоўнай мэтай
для іх з'яўляецца багацце.

10
00:00:28,960 --> 00:00:33,296
50% гэтых жа маладых людзей адказалі,

11
00:00:33,320 --> 00:00:35,856
што яшчэ адна галоўная мэта —

12
00:00:35,880 --> 00:00:37,720
стаць знакамітымі.

13
00:00:38,500 --> 00:00:39,976
(Смех)

14
00:00:40,200 --> 00:00:46,856
Нам заўсёды кажуць, 
што трэба зацята працаваць,

15
00:00:46,880 --> 00:00:48,936
імкнуцца да лепшага і дасягаць большага.

16
00:00:48,960 --> 00:00:52,616
У нас з'яўляецца ўражанне,
што менавіта так трэба рабіць,

17
00:00:52,664 --> 00:00:54,480
каб жыць добра.

18
00:00:54,480 --> 00:00:56,696
Карціну ўсяго жыцця,

19
00:00:56,720 --> 00:01:01,936
выбараў, якія робяць людзі,
і наступстваў іх выбараў...

20
00:01:01,960 --> 00:01:04,840
Такую карціну атрымаць амаль немагчыма.

21
00:01:06,080 --> 00:01:09,136
Большасць таго,
што мы ведаем аб чалавечым жыцці,

22
00:01:09,160 --> 00:01:12,616
мы ведаем з успамінаў людзей аб мінулым.

23
00:01:12,664 --> 00:01:17,440
Але не сакрэт, што ўспамінамі становіцца
толькі малая частка падзей.

24
00:01:17,440 --> 00:01:21,136
Мы забываем шмат з таго,
што адбываецца з намі падчас жыцця.

25
00:01:21,160 --> 00:01:24,040
А часам памяць творча перапісвае ўспаміны.

26
00:01:24,051 --> 00:01:29,221
А што, калі б мы маглі прагледзець жыццё,

27
00:01:29,221 --> 00:01:32,056
як яно разгортваецца скрозь час?

28
00:01:32,080 --> 00:01:36,056
Што, калі б мы маглі сачыць за людзьмі
з падлеткавых гадоў

29
00:01:36,080 --> 00:01:38,816
і да самой старасці,

30
00:01:38,840 --> 00:01:42,200
каб выявіць, што на самой справе
робіць іх здаровымі і шчаслівымі?

31
00:01:43,560 --> 00:01:44,760
Мы гэта зрабілі.

32
00:01:45,640 --> 00:01:47,856
Гарвардскае даследванне
па развіцці дарослых –

33
00:01:47,880 --> 00:01:52,640
магчыма, найбольш працяглае вывучэнне
жыцця дарослых людзей.

34
00:01:54,005 --> 00:01:59,840
На працягу 75 гадоў мы сачылі за жыццём
724 мужчын,

35
00:02:01,360 --> 00:02:05,856
год за годам запытвалі іх аб працы,
хатнім укладзе, здароўі.

36
00:02:05,880 --> 00:02:10,256
Вядома, запытвалі паступова,
бо не ведалі, як будуць разгортвацца

37
00:02:10,280 --> 00:02:11,720
іх жыццёвыя гісторыі.

38
00:02:13,280 --> 00:02:16,896
Такія доследы надзвычай рэдкія.

39
00:02:16,920 --> 00:02:20,976
Амаль усе такія праекты
развальваюцца на працягу дзесяці гадоў,

40
00:02:21,000 --> 00:02:24,176
таму што занадта шмат удзельнікаў
выбываюць з эксперыменту,

41
00:02:24,200 --> 00:02:27,096
ці фінансаванне спыняецца,

42
00:02:27,120 --> 00:02:29,376
ці ўвага даследчыкаў адцягваецца,

43
00:02:29,400 --> 00:02:33,480
ці яны паміраюць, і ніхто больш
не пераймае эстафету.

44
00:02:34,280 --> 00:02:36,536
Але дзякуючы добраму збегу абставін

45
00:02:36,560 --> 00:02:40,256
і настойлівасці некалькіх пакаленняў
даследчыкаў

46
00:02:40,280 --> 00:02:41,840
гэты праект выжыў.

47
00:02:42,520 --> 00:02:47,016
Каля 60 з 724 нашых паддоследных

48
00:02:47,040 --> 00:02:48,336
усё яшчэ жывуць

49
00:02:48,360 --> 00:02:50,536
і прымаюць удзел у доследзе.

50
00:02:50,560 --> 00:02:52,600
Многім з іх ужо за 90 гадоў.

51
00:02:53,560 --> 00:02:55,456
Зараз мы пачынаем сачыць

52
00:02:55,480 --> 00:02:58,840
за больш чым 2000 
дзецьмі гэтых мужчын.

53
00:02:59,680 --> 00:03:02,000
А я ўжо чацвёрты кіраўнік доследу.

54
00:03:03,400 --> 00:03:08,136
З 1938 года мы адсочвалі жыццё
дзвюх груп мужчын.

55
00:03:08,184 --> 00:03:10,320
Мужчыны з першай групы
пачалі ўдзельнічаць,

56
00:03:10,368 --> 00:03:13,064
калі былі на другім курсе
Гарвардскага Ўніверсітэту.

57
00:03:13,064 --> 00:03:15,880
Усе яны скончылі ўніверсітэт падчас
Другой сусветнай вайны.

58
00:03:15,880 --> 00:03:18,320
Большасць з іх пайшла служыць на фронт.

59
00:03:19,280 --> 00:03:21,416
Другая група, за якой мы назіралі,

60
00:03:21,440 --> 00:03:25,616
складалася з хлапчукоў
з бяднейшых раёнаў Бостана,

61
00:03:25,640 --> 00:03:27,656
якіх абралі для эксперыменту
менавіта таму,

62
00:03:27,680 --> 00:03:31,016
што іх сем'і былі самымі непаспяховымі

63
00:03:31,040 --> 00:03:32,896
і маламаёмнымі

64
00:03:32,920 --> 00:03:35,656
ў Бостане 1930-х гадоў.

65
00:03:35,680 --> 00:03:40,280
Большасць жыла ў наёмных кватэрах,
у многіх не было вадаправоду.

66
00:03:42,520 --> 00:03:44,416
Напачатку доследу

67
00:03:44,440 --> 00:03:47,376
ўсе гэтыя падлеткі прайшлі апытанне

68
00:03:47,400 --> 00:03:49,616
і медыцынскае абследванне.

69
00:03:49,640 --> 00:03:53,176
Мы прыйшлі ў іх хаты і апыталі іх бацькоў.

70
00:03:53,200 --> 00:03:55,576
Гэтыя падлеткі сталі дарослымі людзьмі,

71
00:03:55,600 --> 00:03:58,016
якія займалі вельмі разнастайныя пасады.

72
00:03:58,040 --> 00:04:04,136
Прамыслова-вытворчыя працаўнікі, юрысты,
муляры, дактары,

73
00:04:04,160 --> 00:04:06,520
адзін Прэзідэнт Злучаных Штатаў.

74
00:04:08,160 --> 00:04:12,400
Некаторыя сталі алкаголікамі.
Некалькі чалавек — шызафрэнікамі.

75
00:04:13,320 --> 00:04:15,616
Некаторыя ўзняліся па сацыяльнай лесвіцы

76
00:04:15,640 --> 00:04:18,856
з нізоў і да самай верхавіны,

77
00:04:18,880 --> 00:04:22,160
некаторыя прайшлі гэты шлях
у адваротным напрамку.

78
00:04:23,520 --> 00:04:26,456
Заснавальнікі доследу

79
00:04:26,480 --> 00:04:28,496
ніколі ў сваіх самых смелых марах

80
00:04:28,520 --> 00:04:33,056
не маглі ўявіць, што праз 75 гадоў
я буду сёння стаяць перад вамі

81
00:04:33,080 --> 00:04:36,160
і казаць, што дослед працягваецца.

82
00:04:37,280 --> 00:04:40,896
Кожныя два гады нашы
цярплівыя і адданыя справе супрацоўнікі

83
00:04:40,920 --> 00:04:43,976
тэлефануюць удзельнікам і цікавяцца,
ці можна даслаць ім

84
00:04:44,000 --> 00:04:47,120
яшчэ адзін апытальнік аб іх жыцці.

85
00:04:48,040 --> 00:04:51,616
Часта выхадцы з Бостана пытаюцца:

86
00:04:51,640 --> 00:04:55,520
«Чаму вы працягваеце сачыць за мной?
Маё жыццё не надта захапляльнае».

87
00:04:56,490 --> 00:04:58,976
Выпускнікі Гарварда ніколі
не задаюць гэтае пытанне.

88
00:04:59,000 --> 00:05:04,200
(Смех)

89
00:05:08,920 --> 00:05:11,776
Каб мець найбольш поўную карціну,

90
00:05:11,800 --> 00:05:14,736
мы не проста дасылаем анкеты.

91
00:05:14,760 --> 00:05:17,216
Мы праводзім інтэрв'ю ў іх гасцёўнях.

92
00:05:17,240 --> 00:05:20,176
Запытваем медыцынскія запісы
ў іх дактароў.

93
00:05:20,200 --> 00:05:22,696
Мы бярэм іх кроў, скануем іх мозг,

94
00:05:22,720 --> 00:05:24,416
размаўляем з іх дзецьмі.

95
00:05:24,440 --> 00:05:29,696
Мы запісваем на відэа, як яны гавораць
з жонкамі аб самых глыбокіх перажываннях.

96
00:05:29,720 --> 00:05:33,256
Нарэшце, калі 10 гадоў таму
мы прапанавалі жонкам

97
00:05:33,280 --> 00:05:35,656
далучыцца да доследу,

98
00:05:35,680 --> 00:05:38,376
многія з іх сказалі: «Самая пара».

99
00:05:38,400 --> 00:05:39,456
(Смех)

100
00:05:39,480 --> 00:05:41,176
Урэшце, аб чым мы даведаліся?

101
00:05:41,200 --> 00:05:46,416
Якія парады вынікаюць
з дзясяткаў тысяч старонак інфармацыі,

102
00:05:46,440 --> 00:05:49,496
якую мы набылі

103
00:05:49,520 --> 00:05:50,720
аб тых жыццёвых сцежках?

104
00:05:51,720 --> 00:05:57,320
Гэтыя парады не пра багацце,
славу альбо цяжкую працу.

105
00:05:58,520 --> 00:06:04,816
Вось самы выразны вынік нашага
75-гадовага доследу:

106
00:06:04,840 --> 00:06:10,040
добрыя адносіны робяць нас
шчаслівымі і здаровымі. Кропка.

107
00:06:11,000 --> 00:06:14,816
Мы вывучылі тры вялікія ўрокі
пра адносіны.

108
00:06:14,840 --> 00:06:18,936
Першы: сацыяльныя сувязі спрыяюць нам,

109
00:06:18,960 --> 00:06:21,456
а адзінота знішчае.

110
00:06:21,480 --> 00:06:25,136
Выяўляецца, што сацыяльна злучаныя людзі —

111
00:06:25,160 --> 00:06:28,256
з сям'ёй, сябрамі, грамадствам —

112
00:06:28,280 --> 00:06:32,976
больш шчаслівыя, фізічна здаравейшыя
і жывуць даўжэй

113
00:06:33,000 --> 00:06:36,376
за тых, у каго сувязі слабейшыя.

114
00:06:36,400 --> 00:06:39,816
А адзінота, як выявілася, атручвае.

115
00:06:39,840 --> 00:06:44,976
Людзі, адлучаныя ад іншых больш,
чым яны б таго хацелі,

116
00:06:45,000 --> 00:06:48,216
аказваюцца менш шчаслівымі,

117
00:06:48,240 --> 00:06:51,176
здароўе іх пагаршаецца ўжо
ў сярэднім узросце,

118
00:06:51,200 --> 00:06:53,416
функцыі мозга затухаюць раней,

119
00:06:53,440 --> 00:06:57,000
а самі яны жывуць менш за тых,
хто не адзінокі.

120
00:06:58,040 --> 00:07:01,256
Сумны факт у тым, што

121
00:07:01,280 --> 00:07:05,880
больш за аднаго з пяці амерыканцаў
лічыць сябе адзінокім.

122
00:07:07,040 --> 00:07:09,696
Мы ведаем, што можна быць
адзінокім у натоўпе,

123
00:07:09,720 --> 00:07:12,376
і можна быць адзінокім у шлюбе.

124
00:07:12,400 --> 00:07:14,536
Таму другі вялікі ўрок:

125
00:07:14,560 --> 00:07:17,656
не колькасць вашых сяброў

126
00:07:17,680 --> 00:07:21,176
і не знаходжанне ў сур'ёзных адносінах,

127
00:07:21,200 --> 00:07:25,840
а якасць вашых блізкіх стасункаў мае вагу.

128
00:07:26,560 --> 00:07:31,336
Жыццё ў канфліктных абставінах
шкодзіць нашаму здароўю.

129
00:07:31,360 --> 00:07:35,336
Напрыклад, канфліктны шлюб,
дзе мала прыхільнасці,

130
00:07:35,360 --> 00:07:41,136
вельмі дрэнна ўплывае на здароўе,
мабыць, горш за сам развод.

131
00:07:41,160 --> 00:07:45,936
А жыццё ў добрых, цёплых адносінах
ахоўвае нас.

132
00:07:45,960 --> 00:07:49,056
Калі мужчыны з доследу
дажылі да 80 і больш гадоў,

133
00:07:49,080 --> 00:07:52,096
мы захацелі азірнуцца на іх
сярэдні ўзрост і выявіць,

134
00:07:52,120 --> 00:07:53,696
ці маглі мы прадказаць,

135
00:07:53,720 --> 00:07:57,696
хто стане шчаслівым і здаровым
васьмідзесяцілеткам,

136
00:07:57,720 --> 00:07:58,920
а хто не.

137
00:07:59,680 --> 00:08:03,896
Калі мы сабралі ўсё, што ведалі пра іх

138
00:08:03,920 --> 00:08:05,280
ва ўзросце 50 гадоў,

139
00:08:06,080 --> 00:08:08,616
то не ўзровень халестэролу

140
00:08:08,640 --> 00:08:11,536
прадказваў, як яны будуць старэць,

141
00:08:11,560 --> 00:08:15,016
а задавальненне стасункамі.

142
00:08:15,040 --> 00:08:19,936
Людзі, якія ў 50 гадоў
былі здаволеныя сваімі адносінамі,

143
00:08:19,960 --> 00:08:22,360
апынуліся самымі здаровымі ў 80 гадоў.

144
00:08:23,680 --> 00:08:26,856
Шчырыя, блізкія ўзаемаадносіны
абараняюць нас

145
00:08:26,880 --> 00:08:29,640
ад ліхаў і бязладдзя старасці.

146
00:08:30,480 --> 00:08:34,456
Мужчыны і жанчыны,
якія жылі ў згодзе са сваімі паловамі,

147
00:08:34,480 --> 00:08:36,535
у 80-гадовым узросце адзначалі,

148
00:08:36,559 --> 00:08:39,496
што ў дні найгоршага фізічнага болю

149
00:08:39,520 --> 00:08:41,480
іх настрой заставаўся ўзнятым.

150
00:08:42,400 --> 00:08:45,656
А тыя, у каго адносіны былі кепскія,

151
00:08:45,680 --> 00:08:48,616
у дні моцнага фізічнага болю

152
00:08:48,640 --> 00:08:51,680
адчувалі і большы эмацыйны боль.

153
00:08:52,360 --> 00:08:56,736
Трэці вялікі ўрок, які мы вывучылі
пра адносіны і здароўе:

154
00:08:56,760 --> 00:09:00,016
добрыя стасункі абараняюць
не толькі наша цела,

155
00:09:00,040 --> 00:09:01,520
але і мозг.

156
00:09:02,440 --> 00:09:07,096
Выяўлена, што знаходжанне
ў надзейных адносінах

157
00:09:07,120 --> 00:09:11,016
з іншым чалавекам у 80 гадоў 
ахоўвае вас.

158
00:09:11,040 --> 00:09:13,016
Калі людзі ў адносінах адчуваюць,

159
00:09:13,040 --> 00:09:17,176
што могуць разлічваць на другога
ў час неабходнасці,

160
00:09:17,200 --> 00:09:20,896
іх успаміны застаюцца яркімі даўжэй.

161
00:09:20,920 --> 00:09:22,416
А людзі, якія ў адносінах

162
00:09:22,440 --> 00:09:25,576
не адчуваюць, што могуць
разлічваць на другога,

163
00:09:25,600 --> 00:09:29,480
перажываюць ранейшае пагаршэнне памяці.

164
00:09:30,520 --> 00:09:33,976
Добрыя адносіны не павінны быць гладкімі
ўвесь час.

165
00:09:34,000 --> 00:09:37,576
Некаторыя нашы 80-гадовыя пары спрачаліся

166
00:09:37,600 --> 00:09:39,336
дзень пры дні,

167
00:09:39,360 --> 00:09:42,536
але пакуль яны ведалі, што маглі
разлічваць адзін на аднаго

168
00:09:42,560 --> 00:09:44,376
ў цяжкі час,

169
00:09:44,400 --> 00:09:48,000
сваркі не ўплывалі на іх памяць.

170
00:09:49,600 --> 00:09:52,336
Вось і сцвярджэнне:

171
00:09:52,360 --> 00:09:58,056
шчырыя, блізкія ўзаемаадносіны
карысныя для нашага здароўя і шчасця.

172
00:09:58,080 --> 00:10:01,016
Гэтая мудрасць старая як свет.

173
00:10:01,040 --> 00:10:04,880
Чаму так цяжка яе прыняць
і так лёгка не звяртаць увагу?

174
00:10:05,560 --> 00:10:07,016
Таму што мы людзі.

175
00:10:07,040 --> 00:10:09,856
Мы хочам хуткага вырашэння,

176
00:10:09,880 --> 00:10:11,576
жадаем атрымаць тое,

177
00:10:11,600 --> 00:10:14,360
што палепшыць наша жыццё назаўсёды.

178
00:10:15,320 --> 00:10:18,656
Адносіны — рэч незразумелая і складаная.

179
00:10:18,680 --> 00:10:22,496
Ладзіць з сям'ёй і сябрамі —
цяжкая работа,

180
00:10:22,520 --> 00:10:25,176
не прывабная і не гламурная.

181
00:10:25,200 --> 00:10:28,536
І яна на ўсё жыццё, яна ніколі
не скончыцца.

182
00:10:28,560 --> 00:10:33,616
У нашым 75-гадовым доследзе
найбольш шчаслівымі на пенсіі былі тыя,

183
00:10:33,640 --> 00:10:39,456
хто актыўна шукаў новых сяброў
на замену калегам па працы.

184
00:10:39,480 --> 00:10:42,456
Як і пакаленне Y у нядаўнім апытанні,

185
00:10:42,480 --> 00:10:46,096
многія з нашых мужчын
у маладзейшым узросце

186
00:10:46,120 --> 00:10:50,136
шчыра верылі, что багацце, слава
і высокія дасягненні —

187
00:10:50,160 --> 00:10:54,096
гэта тое, да чаго трэба імкнуцца,
каб добра жыць.

188
00:10:54,120 --> 00:10:58,296
Але зноў і зноў на працягу 75 гадоў
наша даследванне паказвала,

189
00:10:58,320 --> 00:11:03,976
што лепш за ўсё адчувалі сябе тыя,
у каго была апора ў выглядзе стасункаў —

190
00:11:04,000 --> 00:11:07,240
з сям'ёй, сябрамі і грамадствам.

191
00:11:09,080 --> 00:11:11,056
А што датычыцца вас?

192
00:11:11,080 --> 00:11:14,840
Вось вам 25, 40, ці 60 гадоў.

193
00:11:15,800 --> 00:11:18,760
Як нават выглядае ўступленне ў стасункі?

194
00:11:19,760 --> 00:11:22,880
Магчымасці натуральна бяскрайнія.

195
00:11:23,600 --> 00:11:29,696
Гэта можа быць баўленне часу з людзьмі, 
а не перад экранам;

196
00:11:29,720 --> 00:11:34,176
ажыўленне патухлых адносін
нейкай новай сумеснай справай,

197
00:11:34,200 --> 00:11:36,400
доўгімі шпацырамі ці
рамантычнымі спатканнямі;

198
00:11:37,360 --> 00:11:42,216
размова са сваяком,
з якім не гутарылi працяглы час,

199
00:11:42,240 --> 00:11:45,736
бо марудныя сямейныя сваркі

200
00:11:45,760 --> 00:11:47,976
дорага абыходзяцца тым,

201
00:11:48,000 --> 00:11:50,080
хто затойвае крыўду.

202
00:11:52,000 --> 00:11:55,920
Я б хацеў скончыць словамі Марка Твена.

203
00:11:57,280 --> 00:11:59,656
Больш за стагоддзе таму

204
00:11:59,680 --> 00:12:02,296
ён узгадваў сваё жыццё

205
00:12:02,320 --> 00:12:03,600
і напісаў наступнае:

206
00:12:04,840 --> 00:12:08,536
«Жыццё кароткае —
няма нам часу

207
00:12:08,560 --> 00:12:13,720
для сварак, выбачэнняў,
злосці, заклікаў да адказу.

208
00:12:14,720 --> 00:12:17,536
Нам для любві ёсць толькі час,

209
00:12:17,560 --> 00:12:21,280
дый на яе, сказаць па праўдзе,
ёсць імгненне».

210
00:12:22,760 --> 00:12:27,136
Добрае жыццё будуецца на добрых адносінах.

211
00:12:27,160 --> 00:12:28,376
Дзякую.

212
00:12:28,400 --> 00:12:33,252
(Апладысменты)