0:00:00.760,0:00:03.735
Што робіць нас здаровымі і шчаслівымі

0:00:03.760,0:00:05.320
на працягу ўсяго жыцця?

0:00:06.520,0:00:09.016
Калі б вы зараз рабілі ўнёсак

0:00:09.040,0:00:11.096
у сваю лепшую будучыню,

0:00:11.120,0:00:14.080
куды б накіравалі сілы і час?

0:00:15.120,0:00:17.536
У нядаўнiм апытанні пакалення Y

0:00:17.536,0:00:22.712
наконт іх самых галоўных жыццёвых мэт,

0:00:22.760,0:00:24.776
больш за 80% адказалі,

0:00:24.800,0:00:28.936
што галоўнай мэтай[br]для іх з'яўляецца багацце.

0:00:28.960,0:00:33.296
50% гэтых жа маладых людзей адказалі,

0:00:33.320,0:00:35.856
што яшчэ адна галоўная мэта —

0:00:35.880,0:00:37.720
стаць знакамітымі.

0:00:38.500,0:00:39.976
(Смех)

0:00:40.200,0:00:46.856
Нам заўсёды кажуць, [br]што трэба зацята працаваць,

0:00:46.880,0:00:48.936
імкнуцца да лепшага і дасягаць большага.

0:00:48.960,0:00:52.616
У нас з'яўляецца ўражанне,[br]што менавіта так трэба рабіць,

0:00:52.664,0:00:54.480
каб жыць добра.

0:00:54.480,0:00:56.696
Карціну ўсяго жыцця,

0:00:56.720,0:01:01.936
выбараў, якія робяць людзі,[br]і наступстваў іх выбараў...

0:01:01.960,0:01:04.840
Такую карціну атрымаць амаль немагчыма.

0:01:06.080,0:01:09.136
Большасць таго,[br]што мы ведаем аб чалавечым жыцці,

0:01:09.160,0:01:12.616
мы ведаем з успамінаў людзей аб мінулым.

0:01:12.664,0:01:17.440
Але не сакрэт, што ўспамінамі становіцца[br]толькі малая частка падзей.

0:01:17.440,0:01:21.136
Мы забываем шмат з таго,[br]што адбываецца з намі падчас жыцця.

0:01:21.160,0:01:24.040
А часам памяць творча перапісвае ўспаміны.

0:01:24.051,0:01:29.221
А што, калі б мы маглі прагледзець жыццё,

0:01:29.221,0:01:32.056
як яно разгортваецца скрозь час?

0:01:32.080,0:01:36.056
Што, калі б мы маглі сачыць за людзьмі[br]з падлеткавых гадоў

0:01:36.080,0:01:38.816
і да самой старасці,

0:01:38.840,0:01:42.200
каб выявіць, што на самой справе[br]робіць іх здаровымі і шчаслівымі?

0:01:43.560,0:01:44.760
Мы гэта зрабілі.

0:01:45.640,0:01:47.856
Гарвардскае даследванне[br]па развіцці дарослых –

0:01:47.880,0:01:52.640
магчыма, найбольш працяглае вывучэнне[br]жыцця дарослых людзей.

0:01:54.005,0:01:59.840
На працягу 75 гадоў мы сачылі за жыццём[br]724 мужчын,

0:02:01.360,0:02:05.856
год за годам запытвалі іх аб працы,[br]хатнім укладзе, здароўі.

0:02:05.880,0:02:10.256
Вядома, запытвалі паступова,[br]бо не ведалі, як будуць разгортвацца

0:02:10.280,0:02:11.720
іх жыццёвыя гісторыі.

0:02:13.280,0:02:16.896
Такія доследы надзвычай рэдкія.

0:02:16.920,0:02:20.976
Амаль усе такія праекты[br]развальваюцца на працягу дзесяці гадоў,

0:02:21.000,0:02:24.176
таму што занадта шмат удзельнікаў[br]выбываюць з эксперыменту,

0:02:24.200,0:02:27.096
ці фінансаванне спыняецца,

0:02:27.120,0:02:29.376
ці ўвага даследчыкаў адцягваецца,

0:02:29.400,0:02:33.480
ці яны паміраюць, і ніхто больш[br]не пераймае эстафету.

0:02:34.280,0:02:36.536
Але дзякуючы добраму збегу абставін

0:02:36.560,0:02:40.256
і настойлівасці некалькіх пакаленняў[br]даследчыкаў

0:02:40.280,0:02:41.840
гэты праект выжыў.

0:02:42.520,0:02:47.016
Каля 60 з 724 нашых паддоследных

0:02:47.040,0:02:48.336
усё яшчэ жывуць

0:02:48.360,0:02:50.536
і прымаюць удзел у доследзе.

0:02:50.560,0:02:52.600
Многім з іх ужо за 90 гадоў.

0:02:53.560,0:02:55.456
Зараз мы пачынаем сачыць

0:02:55.480,0:02:58.840
за больш чым 2000 [br]дзецьмі гэтых мужчын.

0:02:59.680,0:03:02.000
А я ўжо чацвёрты кіраўнік доследу.

0:03:03.400,0:03:08.136
З 1938 года мы адсочвалі жыццё[br]дзвюх груп мужчын.

0:03:08.184,0:03:10.320
Мужчыны з першай групы[br]пачалі ўдзельнічаць,

0:03:10.368,0:03:13.064
калі былі на другім курсе[br]Гарвардскага Ўніверсітэту.

0:03:13.064,0:03:15.880
Усе яны скончылі ўніверсітэт падчас[br]Другой сусветнай вайны.

0:03:15.880,0:03:18.320
Большасць з іх пайшла служыць на фронт.

0:03:19.280,0:03:21.416
Другая група, за якой мы назіралі,

0:03:21.440,0:03:25.616
складалася з хлапчукоў[br]з бяднейшых раёнаў Бостана,

0:03:25.640,0:03:27.656
якіх абралі для эксперыменту[br]менавіта таму,

0:03:27.680,0:03:31.016
што іх сем'і былі самымі непаспяховымі

0:03:31.040,0:03:32.896
і маламаёмнымі

0:03:32.920,0:03:35.656
ў Бостане 1930-х гадоў.

0:03:35.680,0:03:40.280
Большасць жыла ў наёмных кватэрах,[br]у многіх не было вадаправоду.

0:03:42.520,0:03:44.416
Напачатку доследу

0:03:44.440,0:03:47.376
ўсе гэтыя падлеткі прайшлі апытанне

0:03:47.400,0:03:49.616
і медыцынскае абследванне.

0:03:49.640,0:03:53.176
Мы прыйшлі ў іх хаты і апыталі іх бацькоў.

0:03:53.200,0:03:55.576
Гэтыя падлеткі сталі дарослымі людзьмі,

0:03:55.600,0:03:58.016
якія займалі вельмі разнастайныя пасады.

0:03:58.040,0:04:04.136
Прамыслова-вытворчыя працаўнікі, юрысты,[br]муляры, дактары,

0:04:04.160,0:04:06.520
адзін Прэзідэнт Злучаных Штатаў.

0:04:08.160,0:04:12.400
Некаторыя сталі алкаголікамі.[br]Некалькі чалавек — шызафрэнікамі.

0:04:13.320,0:04:15.616
Некаторыя ўзняліся па сацыяльнай лесвіцы

0:04:15.640,0:04:18.856
з нізоў і да самай верхавіны,

0:04:18.880,0:04:22.160
некаторыя прайшлі гэты шлях[br]у адваротным напрамку.

0:04:23.520,0:04:26.456
Заснавальнікі доследу

0:04:26.480,0:04:28.496
ніколі ў сваіх самых смелых марах

0:04:28.520,0:04:33.056
не маглі ўявіць, што праз 75 гадоў[br]я буду сёння стаяць перад вамі

0:04:33.080,0:04:36.160
і казаць, што дослед працягваецца.

0:04:37.280,0:04:40.896
Кожныя два гады нашы[br]цярплівыя і адданыя справе супрацоўнікі

0:04:40.920,0:04:43.976
тэлефануюць удзельнікам і цікавяцца,[br]ці можна даслаць ім

0:04:44.000,0:04:47.120
яшчэ адзін апытальнік аб іх жыцці.

0:04:48.040,0:04:51.616
Часта выхадцы з Бостана пытаюцца:

0:04:51.640,0:04:55.520
«Чаму вы працягваеце сачыць за мной?[br]Маё жыццё не надта захапляльнае».

0:04:56.490,0:04:58.976
Выпускнікі Гарварда ніколі[br]не задаюць гэтае пытанне.

0:04:59.000,0:05:04.200
(Смех)

0:05:08.920,0:05:11.776
Каб мець найбольш поўную карціну,

0:05:11.800,0:05:14.736
мы не проста дасылаем анкеты.

0:05:14.760,0:05:17.216
Мы праводзім інтэрв'ю ў іх гасцёўнях.

0:05:17.240,0:05:20.176
Запытваем медыцынскія запісы[br]ў іх дактароў.

0:05:20.200,0:05:22.696
Мы бярэм іх кроў, скануем іх мозг,

0:05:22.720,0:05:24.416
размаўляем з іх дзецьмі.

0:05:24.440,0:05:29.696
Мы запісваем на відэа, як яны гавораць[br]з жонкамі аб самых глыбокіх перажываннях.

0:05:29.720,0:05:33.256
Нарэшце, калі 10 гадоў таму[br]мы прапанавалі жонкам

0:05:33.280,0:05:35.656
далучыцца да доследу,

0:05:35.680,0:05:38.376
многія з іх сказалі: «Самая пара».

0:05:38.400,0:05:39.456
(Смех)

0:05:39.480,0:05:41.176
Урэшце, аб чым мы даведаліся?

0:05:41.200,0:05:46.416
Якія парады вынікаюць[br]з дзясяткаў тысяч старонак інфармацыі,

0:05:46.440,0:05:49.496
якую мы набылі

0:05:49.520,0:05:50.720
аб тых жыццёвых сцежках?

0:05:51.720,0:05:57.320
Гэтыя парады не пра багацце,[br]славу альбо цяжкую працу.

0:05:58.520,0:06:04.816
Вось самы выразны вынік нашага[br]75-гадовага доследу:

0:06:04.840,0:06:10.040
добрыя адносіны робяць нас[br]шчаслівымі і здаровымі. Кропка.

0:06:11.000,0:06:14.816
Мы вывучылі тры вялікія ўрокі[br]пра адносіны.

0:06:14.840,0:06:18.936
Першы: сацыяльныя сувязі спрыяюць нам,

0:06:18.960,0:06:21.456
а адзінота знішчае.

0:06:21.480,0:06:25.136
Выяўляецца, што сацыяльна злучаныя людзі —

0:06:25.160,0:06:28.256
з сям'ёй, сябрамі, грамадствам —

0:06:28.280,0:06:32.976
больш шчаслівыя, фізічна здаравейшыя[br]і жывуць даўжэй

0:06:33.000,0:06:36.376
за тых, у каго сувязі слабейшыя.

0:06:36.400,0:06:39.816
А адзінота, як выявілася, атручвае.

0:06:39.840,0:06:44.976
Людзі, адлучаныя ад іншых больш,[br]чым яны б таго хацелі,

0:06:45.000,0:06:48.216
аказваюцца менш шчаслівымі,

0:06:48.240,0:06:51.176
здароўе іх пагаршаецца ўжо[br]ў сярэднім узросце,

0:06:51.200,0:06:53.416
функцыі мозга затухаюць раней,

0:06:53.440,0:06:57.000
а самі яны жывуць менш за тых,[br]хто не адзінокі.

0:06:58.040,0:07:01.256
Сумны факт у тым, што

0:07:01.280,0:07:05.880
больш за аднаго з пяці амерыканцаў[br]лічыць сябе адзінокім.

0:07:07.040,0:07:09.696
Мы ведаем, што можна быць[br]адзінокім у натоўпе,

0:07:09.720,0:07:12.376
і можна быць адзінокім у шлюбе.

0:07:12.400,0:07:14.536
Таму другі вялікі ўрок:

0:07:14.560,0:07:17.656
не колькасць вашых сяброў

0:07:17.680,0:07:21.176
і не знаходжанне ў сур'ёзных адносінах,

0:07:21.200,0:07:25.840
а якасць вашых блізкіх стасункаў мае вагу.

0:07:26.560,0:07:31.336
Жыццё ў канфліктных абставінах[br]шкодзіць нашаму здароўю.

0:07:31.360,0:07:35.336
Напрыклад, канфліктны шлюб,[br]дзе мала прыхільнасці,

0:07:35.360,0:07:41.136
вельмі дрэнна ўплывае на здароўе,[br]мабыць, горш за сам развод.

0:07:41.160,0:07:45.936
А жыццё ў добрых, цёплых адносінах[br]ахоўвае нас.

0:07:45.960,0:07:49.056
Калі мужчыны з доследу[br]дажылі да 80 і больш гадоў,

0:07:49.080,0:07:52.096
мы захацелі азірнуцца на іх[br]сярэдні ўзрост і выявіць,

0:07:52.120,0:07:53.696
ці маглі мы прадказаць,

0:07:53.720,0:07:57.696
хто стане шчаслівым і здаровым[br]васьмідзесяцілеткам,

0:07:57.720,0:07:58.920
а хто не.

0:07:59.680,0:08:03.896
Калі мы сабралі ўсё, што ведалі пра іх

0:08:03.920,0:08:05.280
ва ўзросце 50 гадоў,

0:08:06.080,0:08:08.616
то не ўзровень халестэролу

0:08:08.640,0:08:11.536
прадказваў, як яны будуць старэць,

0:08:11.560,0:08:15.016
а задавальненне стасункамі.

0:08:15.040,0:08:19.936
Людзі, якія ў 50 гадоў[br]былі здаволеныя сваімі адносінамі,

0:08:19.960,0:08:22.360
апынуліся самымі здаровымі ў 80 гадоў.

0:08:23.680,0:08:26.856
Шчырыя, блізкія ўзаемаадносіны[br]абараняюць нас

0:08:26.880,0:08:29.640
ад ліхаў і бязладдзя старасці.

0:08:30.480,0:08:34.456
Мужчыны і жанчыны,[br]якія жылі ў згодзе са сваімі паловамі,

0:08:34.480,0:08:36.535
у 80-гадовым узросце адзначалі,

0:08:36.559,0:08:39.496
што ў дні найгоршага фізічнага болю

0:08:39.520,0:08:41.480
іх настрой заставаўся ўзнятым.

0:08:42.400,0:08:45.656
А тыя, у каго адносіны былі кепскія,

0:08:45.680,0:08:48.616
у дні моцнага фізічнага болю

0:08:48.640,0:08:51.680
адчувалі і большы эмацыйны боль.

0:08:52.360,0:08:56.736
Трэці вялікі ўрок, які мы вывучылі[br]пра адносіны і здароўе:

0:08:56.760,0:09:00.016
добрыя стасункі абараняюць[br]не толькі наша цела,

0:09:00.040,0:09:01.520
але і мозг.

0:09:02.440,0:09:07.096
Выяўлена, што знаходжанне[br]ў надзейных адносінах

0:09:07.120,0:09:11.016
з іншым чалавекам у 80 гадоў [br]ахоўвае вас.

0:09:11.040,0:09:13.016
Калі людзі ў адносінах адчуваюць,

0:09:13.040,0:09:17.176
што могуць разлічваць на другога[br]ў час неабходнасці,

0:09:17.200,0:09:20.896
іх успаміны застаюцца яркімі даўжэй.

0:09:20.920,0:09:22.416
А людзі, якія ў адносінах

0:09:22.440,0:09:25.576
не адчуваюць, што могуць[br]разлічваць на другога,

0:09:25.600,0:09:29.480
перажываюць ранейшае пагаршэнне памяці.

0:09:30.520,0:09:33.976
Добрыя адносіны не павінны быць гладкімі[br]ўвесь час.

0:09:34.000,0:09:37.576
Некаторыя нашы 80-гадовыя пары спрачаліся

0:09:37.600,0:09:39.336
дзень пры дні,

0:09:39.360,0:09:42.536
але пакуль яны ведалі, што маглі[br]разлічваць адзін на аднаго

0:09:42.560,0:09:44.376
ў цяжкі час,

0:09:44.400,0:09:48.000
сваркі не ўплывалі на іх памяць.

0:09:49.600,0:09:52.336
Вось і сцвярджэнне:

0:09:52.360,0:09:58.056
шчырыя, блізкія ўзаемаадносіны[br]карысныя для нашага здароўя і шчасця.

0:09:58.080,0:10:01.016
Гэтая мудрасць старая як свет.

0:10:01.040,0:10:04.880
Чаму так цяжка яе прыняць[br]і так лёгка не звяртаць увагу?

0:10:05.560,0:10:07.016
Таму што мы людзі.

0:10:07.040,0:10:09.856
Мы хочам хуткага вырашэння,

0:10:09.880,0:10:11.576
жадаем атрымаць тое,

0:10:11.600,0:10:14.360
што палепшыць наша жыццё назаўсёды.

0:10:15.320,0:10:18.656
Адносіны — рэч незразумелая і складаная.

0:10:18.680,0:10:22.496
Ладзіць з сям'ёй і сябрамі —[br]цяжкая работа,

0:10:22.520,0:10:25.176
не прывабная і не гламурная.

0:10:25.200,0:10:28.536
І яна на ўсё жыццё, яна ніколі[br]не скончыцца.

0:10:28.560,0:10:33.616
У нашым 75-гадовым доследзе[br]найбольш шчаслівымі на пенсіі былі тыя,

0:10:33.640,0:10:39.456
хто актыўна шукаў новых сяброў[br]на замену калегам па працы.

0:10:39.480,0:10:42.456
Як і пакаленне Y у нядаўнім апытанні,

0:10:42.480,0:10:46.096
многія з нашых мужчын[br]у маладзейшым узросце

0:10:46.120,0:10:50.136
шчыра верылі, что багацце, слава[br]і высокія дасягненні —

0:10:50.160,0:10:54.096
гэта тое, да чаго трэба імкнуцца,[br]каб добра жыць.

0:10:54.120,0:10:58.296
Але зноў і зноў на працягу 75 гадоў[br]наша даследванне паказвала,

0:10:58.320,0:11:03.976
што лепш за ўсё адчувалі сябе тыя,[br]у каго была апора ў выглядзе стасункаў —

0:11:04.000,0:11:07.240
з сям'ёй, сябрамі і грамадствам.

0:11:09.080,0:11:11.056
А што датычыцца вас?

0:11:11.080,0:11:14.840
Вось вам 25, 40, ці 60 гадоў.

0:11:15.800,0:11:18.760
Як нават выглядае ўступленне ў стасункі?

0:11:19.760,0:11:22.880
Магчымасці натуральна бяскрайнія.

0:11:23.600,0:11:29.696
Гэта можа быць баўленне часу з людзьмі, [br]а не перад экранам;

0:11:29.720,0:11:34.176
ажыўленне патухлых адносін[br]нейкай новай сумеснай справай,

0:11:34.200,0:11:36.400
доўгімі шпацырамі ці[br]рамантычнымі спатканнямі;

0:11:37.360,0:11:42.216
размова са сваяком,[br]з якім не гутарылi працяглы час,

0:11:42.240,0:11:45.736
бо марудныя сямейныя сваркі

0:11:45.760,0:11:47.976
дорага абыходзяцца тым,

0:11:48.000,0:11:50.080
хто затойвае крыўду.

0:11:52.000,0:11:55.920
Я б хацеў скончыць словамі Марка Твена.

0:11:57.280,0:11:59.656
Больш за стагоддзе таму

0:11:59.680,0:12:02.296
ён узгадваў сваё жыццё

0:12:02.320,0:12:03.600
і напісаў наступнае:

0:12:04.840,0:12:08.536
«Жыццё кароткае —[br]няма нам часу

0:12:08.560,0:12:13.720
для сварак, выбачэнняў,[br]злосці, заклікаў да адказу.

0:12:14.720,0:12:17.536
Нам для любві ёсць толькі час,

0:12:17.560,0:12:21.280
дый на яе, сказаць па праўдзе,[br]ёсць імгненне».

0:12:22.760,0:12:27.136
Добрае жыццё будуецца на добрых адносінах.

0:12:27.160,0:12:28.376
Дзякую.

0:12:28.400,0:12:33.252
(Апладысменты)