Một con thỏ cố
chơi đàn dương cầm,
trong khi một kỵ sĩ chiếu đấu
với con sên khổng lồ
và một người đàn ông khỏa thân
đang thổi kèn bằng mông.
Được vẽ bằng cọ đuôi lông sóc
trên giấy da thuộc hay giấy giả da
bởi các linh mục, nữ tu và thợ thủ công,
những hình minh họa kỳ lạ này
thường được tìm thấy bên lề
các cuốn sách thời Trung Cổ.
Chúng tự thân
cũng đã kể một câu chuyện thú vị.
Một vài hình ảnh xuất hiện
trên nhiều bản chép khác nhau,
thường để củng cố nội dung tôn giáo
của quyển sách mà chúng minh họa.
Ví dụ như, một con nhím nhặt trái cây
bằng những gai nhọn
có thể minh họa cho việc ác quỷ
lấy trộm kết quả của đức tin--
hay Chúa lấy đi
phần tội lỗi của loài người.
Truyền thuyết Trung Cổ nói rằng
thợ săn chỉ có thể bắt được kỳ lân
khi nó đặt sừng
lên đùi của thiếu nữ đồng trinh,
nên kỳ lân có thể
là hình tượng của đam mê nhục dục
hay cũng có thể là
Chúa bị kẻ thù bắt đi.
Trong khi đó, thỏ có thể biểu trưng
cho dục vọng của loài người—
và có thể tự chuộc tội
bằng việc cố tạo ra âm nhạc thiêng liêng.
Những hình tượng ấy vốn rất phổ biến
thời Trung Cổ Châu Âu,
trong nhiều loại hình nghệ thuật
đến truyền miệng dân gian,
một vài trong số đó
phát triển bí ẩn qua nhiều thế kỷ.
Ngày nay, không ai có thể biết chắc
ý nghĩa của trận chiến
giữa kỵ sĩ và con sên—
hay lý do vì sao
ngài hầu như luôn thua cuộc.
Con sên có thể là biểu tượng
của cái chết không thể tránh khỏi,
thứ có thể đánh bại
ngay cả kỵ sĩ mạnh nhất.
Cũng có thể, nó đại diện
cho lòng khiêm tốn,
và kỵ sĩ phải vượt qua lòng tự tôn.
Trong nhiều bản chép
từ sách tôn giáo hay văn học cổ,
thợ làm sách bộc lộ suy nghĩ, quan điểm
qua những hình minh họa.
Kèn tuba mông, là một ví dụ,
một cách bày tỏ sự phản đối--
hay tạo thêm sự mỉa mai
cho hành động trong văn bản.
Minh họa cũng có thể được dùng
để tạo ra bình luận chống đối chính trị.
Quyển "Smithfield Decretals"
ghi chép bộ luật và hình phạt
của Nhà thờ dành cho kẻ phạm luật.
Nhưng minh họa bên lề lại là hình ảnh
một con cáo bị ngỗng treo cổ,
ám chỉ thường dân có thể
lật đổ quyền lực của kẻ thống trị.
Trong quyển "Chronica Majora,"
Matthew Paris đã tóm tắt
một vụ bê bối đương thời:
Hoàng tử Griffin xứ Wales
gieo mình từ tháp London.
Một số tin rằng
Hoàng tử bị ngã, Paris viết,
trong khi số còn lại nghĩ rằng
Ngài bị đẩy xuống.
Ông đã vẽ vào lề sách,
miêu tả Hoàng tử
lao xuống tháp
khi đang cố trốn thoát
bằng sợi dây bện từ ga trải giường.
Một số hình vẽ bên lề
kể câu chuyện mang tính cá nhân hơn.
"The Luttrell Psalter"
là cuốn sách
về thánh thi và cầu nguyện
được Sir Geoffrey Luttrell đặt chép,
miêu tả một thiếu nữ đang chải tóc,
trong khi một thanh niên
đang cố bắt chim bằng vợt lưới.
Tóc trên phần đầu cạo trọc của chàng
đang mọc dài ra,
cho thấy chàng là một tu sĩ
đang xao nhãng việc tu hành,
ám chỉ vụ bê bối trong gia đình
mà tu sĩ trẻ tuổi đã chạy trốn
cùng con gái Elizabeth của Sir Geoffrey.
Cố vấn tâm linh của gia đình
đã vẽ điều đó vào cuốn sách
như nhắc nhở khách hàng
về tội lỗi
và động viên tinh thần họ.
Một số họa sĩ, thậm chí,
còn vẽ chính mình vào bản chép.
Hình ảnh mở đầu trong sách
của Christine de Pisan
miêu tả ông giới thiệu bản chép của mình
đến Nữ hoàng nước Pháp.
Quá ấn tượng
với những tác phẩm trước của de Pisan,
Nữ hoàng đã đặt chép
một bản cho riêng mình.
Sự đỡ đầu của Hoàng gia
cho phép bà thành lập
một nhà xuất bản riêng tại Paris.
Truyền thống chép tay này
kéo dài cả ngàn năm.
Những bản chép bởi
cá nhân hay nhóm được sử dụng rộng rãi
như sách cầu nguyện cá nhân,
sách phụng sự nhà thờ, sách giáo khoa,
và bùa hộ mạng
mang theo vào chiến trận.
Xuyên suốt tất cả những biến tấu này,
những hình vẽ nhỏ, phức tạp bên lề
chính là cánh cửa độc đáo đi vào
tâm trí các họa sĩ thời Trung Cổ.