WEBVTT

00:00:00.870 --> 00:00:04.170
Burada sağa doğru müəyyən sürətlə
hərəkət edən

00:00:04.170 --> 00:00:06.150
bir dalğa mənbəyi var.

00:00:06.150 --> 00:00:14.510
Deyək ki, mənbənin sürəti

00:00:14.510 --> 00:00:19.460
v indeksdə m-dir. Əvvəlki videoda etdiyimiz

00:00:19.460 --> 00:00:21.180
əməliyyatı, amma daha mücərrəd formada

00:00:21.180 --> 00:00:23.630
edəcəyik ki, müşahidə olunan tezlik üçün

00:00:23.630 --> 00:00:26.160
daha ümumi düstur çıxara bilək.

00:00:26.160 --> 00:00:30.190
Bu sağa nə qədər sürətlə hərəkət
etdiyini göstərir və

00:00:30.190 --> 00:00:35.400
dalğa yayır. Deyək ki,
onun yaydığı dalğanın

00:00:35.400 --> 00:00:40.930
sürəti radial olaraq kənara doğru

00:00:40.930 --> 00:00:43.270
v indeksdə d-dir.

00:00:43.270 --> 00:00:45.510
Biz onun qiymətini və istiqamətini
tapmalıyıq.

00:00:45.510 --> 00:00:46.760
(Təbi ki radial olaraq).

00:00:50.070 --> 00:00:53.660
Bu, dalğanın sürətidir hansı ki

00:00:53.660 --> 00:00:55.950
periodu və tezliyi var.

00:00:55.950 --> 00:00:58.550
Bu tezlik və period isə mənbəyin 
özündən

00:00:58.550 --> 00:01:00.630
asılıdır.

00:01:00.630 --> 00:01:01.515
Hər şeyi edəcəyik.

00:01:01.515 --> 00:01:02.840
Hamısı ənənəvi yoldur.

00:01:02.840 --> 00:01:04.959
Nisbi sürət haqqında danışmayacağıq.

00:01:04.959 --> 00:01:07.580
Ona görə də cismlər işıq sürətinə

00:01:07.580 --> 00:01:10.580
yaxınlaşanda olacaq şeylərə
fikir vermirik.

00:01:10.580 --> 00:01:15.670
Deyək ki, bir periodu var, gəlin

00:01:15.670 --> 00:01:17.130
onu yazım.

00:01:17.130 --> 00:01:22.220
Mənbənin özünə nəzərən dalğaya qədər olan

00:01:22.220 --> 00:01:26.890
period mənbə periodudur.

00:01:26.890 --> 00:01:31.850
Mənbə periodunu t indeksdə m adlandıraq.

00:01:31.850 --> 00:01:34.400
Mənbə tezliyi isə bunun tərsi olacaq,

00:01:34.400 --> 00:01:35.900
bunu əzbər bilirik.

00:01:35.900 --> 00:01:42.790
Mənbə tezliyinə f indeksdə m deyək.

00:01:42.790 --> 00:01:44.960
Bu ikisi bir birinin tərsidir.

00:01:44.960 --> 00:01:47.300
Dalğanın periodunun tərsi tezlikdir,

00:01:47.300 --> 00:01:49.060
və ya əksinə.

00:01:49.060 --> 00:01:52.010
Gəlin nə baş verəcəyini təsəvvür edək.

00:01:52.010 --> 00:01:56.930
Deyək ki, zaman sıfır olanda o, birinci
dalğanı və ya

00:01:56.930 --> 00:01:59.430
birinci siqnalı buraxır.

00:01:59.430 --> 00:02:01.540
O indicə buraxıldığı üçün görə bilmirsiniz.

00:02:01.540 --> 00:02:05.020
İndi t saniyə sonrasına baxaq.

00:02:05.020 --> 00:02:07.695
Deyək ki, bu saniyə ilədir və
hər t saniyədə

00:02:07.695 --> 00:02:09.410
yeni bir siqnal buraxılır.

00:02:09.410 --> 00:02:11.970
Bəs, t indeksdə m saniyədən sonra

00:02:11.970 --> 00:02:14.800
bu birinci siqnal harada olur?

00:02:14.800 --> 00:02:18.170
Birinci siqnalın sürətini

00:02:18.170 --> 00:02:19.650
zamana vurursunuz.

00:02:19.650 --> 00:02:22.780
Sürət vurulsun zaman sizə məsafəni
verəcək.

00:02:22.780 --> 00:02:24.200
İnanmırsınızsa sizə 
nümunə göstərim.

00:02:24.200 --> 00:02:27.980
Deyək ki, sürət 5 m/san və

00:02:27.980 --> 00:02:30.850
period da 2 saniyədir. Bu sizə 10

00:02:30.850 --> 00:02:32.340
metr verəcək.

00:02:32.340 --> 00:02:34.580
Saniyələr ixtisar olunur.

00:02:34.580 --> 00:02:38.230
t saniyədən sonra dalğanın nə qədər 
uzağa getdiyini tapmaq üçün

00:02:38.230 --> 00:02:42.090
sadəcə t indeks s-i dalğanın

00:02:42.090 --> 00:02:43.830
sürətinə vurursunuz.

00:02:43.830 --> 00:02:46.160
Deyək ki, o buradan qeyd olunur.

00:02:46.160 --> 00:02:47.960
Radial olaraq yayılmış kimidir.

00:02:47.960 --> 00:02:50.080
Ona görə bir çevrə çəkəcəyəm.

00:02:50.080 --> 00:02:53.690
Bu hələ ən yaxşı çəkə bildiyim çevrədi.

00:02:53.690 --> 00:03:00.080
Bu məsafə, buradakı radius

00:03:00.080 --> 00:03:03.140
sürətlə zamanın hasilinə bərabərdir.

00:03:03.140 --> 00:03:08.780
Bu birinci siqnalın sürəti, v d, əslində

00:03:08.780 --> 00:03:09.510
sadəcə, sürətdir.

00:03:09.510 --> 00:03:11.630
v d dedik ki çölə yayılır.

00:03:11.630 --> 00:03:12.800
O vektorial kəmiyyət deyil.

00:03:12.800 --> 00:03:14.750
O təsəvvür etdiyiniz kimi bir ədəddir.

00:03:14.750 --> 00:03:19.450
v indeks d vurulsun period, vur t m.

00:03:22.100 --> 00:03:23.780
Bilirəm bu mücərrəddir, amma bunu

00:03:23.780 --> 00:03:25.300
hər saniyədə qət olunan məsafə kimi 
təsəvvür edin.

00:03:25.300 --> 00:03:29.330
Əgər bu 10 m/san ilə hərəkət edirsə və

00:03:29.330 --> 00:03:31.190
period 2 saniyədirsə, bu nə qədər uzaqda
olacağını bildirir.

00:03:31.190 --> 00:03:34.520
O 2 saniyədən sonra 10 metr getmiş olacaq.

00:03:34.520 --> 00:03:36.635
Videonun əvvəlində dedik ki, bu

00:03:36.635 --> 00:03:38.100
şey hərəkətdədir.

00:03:38.100 --> 00:03:40.410
Baxmayaraq ki, bu nöqtədən buraxıldığı

00:03:40.410 --> 00:03:43.340
istiqamətdə çölə doğru gedir, bu şey
eləcə dayanmır.

00:03:43.340 --> 00:03:44.720
Bunu gələn videoda görəcəyik.

00:03:44.720 --> 00:03:46.690
Bu şey də hərəkət edir.

00:03:46.690 --> 00:03:47.540
Nə qədər?

00:03:47.540 --> 00:03:48.700
Eyni yolla tapırıq.

00:03:48.700 --> 00:03:52.330
Sürətini eyni zaman miqdarına vururuq.

00:03:52.330 --> 00:03:55.770
t m saniyədən və ya t s periodundan sonra

00:03:55.770 --> 00:03:59.230
bunun nəyə oxşadığıı ilə maraqlanırdıq

00:03:59.230 --> 00:04:01.130
Bu şey sağa doğru hərəkət edir.

00:04:01.130 --> 00:04:02.660
Deyək ki, o buradadır

00:04:02.660 --> 00:04:05.570
və buraya hərəkət edib.

00:04:05.570 --> 00:04:08.470
Bu videoda mənbənin sürətinin dalğanın

00:04:08.470 --> 00:04:12.440
sürətindən az olduğunu fərz edirik.

00:04:12.440 --> 00:04:14.750
Onlar bir-birinə bərabər olanda və

00:04:14.750 --> 00:04:16.890
əks tərəfə gedəndə maraqlı şeylər olur.

00:04:16.890 --> 00:04:18.860
Amma bunun az olduğunu fərz edirik.

00:04:18.860 --> 00:04:23.150
Mənbə dalğadan yavaş sürətlə
hərəkət edir.

00:04:23.150 --> 00:04:24.290
Bəs bu məsafə nədir?

00:04:24.290 --> 00:04:25.980
Yadınıza salın ki,

00:04:25.980 --> 00:04:27.550
Gəlin, onu narıncı edim.

00:04:27.550 --> 00:04:31.650
Bu narıncı t m saniyədən

00:04:31.650 --> 00:04:33.160
sonra baş verəndir.

00:04:33.160 --> 00:04:35.360
Buradakı məsafə

00:04:35.360 --> 00:04:38.390
Bunu da başqa rənglə edəcəyəm.

00:04:38.390 --> 00:04:41.540
mənbənin sürəti olacaq.

00:04:41.540 --> 00:04:46.350
Bu, v m vurulsun getdiyi

00:04:46.350 --> 00:04:47.190
zaman olacaq.

00:04:47.190 --> 00:04:49.340
Videonun başında dedim ki, zaman

00:04:49.340 --> 00:04:51.480
dalğanın periodudur. Bu sualdakı zamandır.

00:04:51.480 --> 00:04:54.340
Dalğanın periodu, T m.

00:04:54.340 --> 00:04:57.950
Dalğanın bir periodundan sonra,
əgər bu 5 saniyədirsə,

00:04:57.950 --> 00:05:00.910
deyəcəyik ki, 5 saniyədən sonra
mənbə

00:05:00.910 --> 00:05:07.800
v m vur t m qədər uzağa getmiş olacaq.

00:05:07.800 --> 00:05:12.300
İlk buraxılan dalğaı isə v d vur t m
qədər hərəkət edəcək.

00:05:12.300 --> 00:05:14.300
Haqqında danışdığımız zaman

00:05:14.300 --> 00:05:16.270
buraxılan dalğanın periodudur.

00:05:16.270 --> 00:05:19.810
Tam bu qədər zamandan sonra bu şey

00:05:19.810 --> 00:05:21.960
növbəti siqnalı yayacaq.
O tam bir dövrə

00:05:21.960 --> 00:05:23.500
vurdu,elə bu o deməkdir ki.

00:05:23.500 --> 00:05:27.390
Yəni o, indi yenə nəsə yayacaq.

00:05:27.390 --> 00:05:30.680
O, bu nöqtədə buraxılmış olur.

00:05:30.680 --> 00:05:33.760
Bəs t m saniyə, saat və ya mikrosaniyə,
hər nəsə,

00:05:33.760 --> 00:05:37.990
əvvəl buraxdığı siqnal ilə arasındakı

00:05:37.990 --> 00:05:38.730
məsafə nədir?

00:05:38.730 --> 00:05:41.650
Bu siqnal və indi buraxılanla aradakı

00:05:41.650 --> 00:05:43.210
məsafə nədir?

00:05:43.210 --> 00:05:45.600
Birinin burada olub, digərinin mənbədən

00:05:45.600 --> 00:05:48.810
təzəlikcə buraxıldığına baxmayaraq
onlar eyni

00:05:48.810 --> 00:05:50.260
sürətlə hərəkət edirlər.

00:05:50.260 --> 00:05:52.530
Yəni onlar arasındakı məsafə elə bu

00:05:52.530 --> 00:05:54.630
siqnalla mənbə arasında olan məsafədir.

00:05:54.630 --> 00:05:56.670
Belə də baxa bilərsiniz.

00:05:56.670 --> 00:05:59.740
Bəs buradakı

00:05:59.740 --> 00:06:02.790
məsafə nədir?

00:06:02.790 --> 00:06:07.270
Bütün bu radius məsafəsi,

00:06:07.270 --> 00:06:12.090
dediyimiz kimi v d, dalğa sürəti, vurulsun

00:06:12.090 --> 00:06:16.440
dalğanın mənbəyə nəzərən olan periodudur.

00:06:16.440 --> 00:06:19.170
Sonra isə mənbənin nə qədər hərəkət

00:06:19.170 --> 00:06:20.540
etdiyini ondan çıxırıq.

00:06:20.540 --> 00:06:23.350
Bu halda, əgər bu baxış bucağından baxsaq

00:06:23.350 --> 00:06:24.910
mənbə, bu dalğanın istiqamətində

00:06:24.910 --> 00:06:27.050
hərəkət edib.

00:06:27.050 --> 00:06:33.140
Yəni bu, sadəcə, mənfi v m olacaq, mənbənin

00:06:33.140 --> 00:06:38.990
sürəti vurulsun mənbədən olan dalğanın

00:06:38.990 --> 00:06:40.340
periodu.

00:06:40.340 --> 00:06:41.780
Sizə bir sual verim.

00:06:41.780 --> 00:06:44.900
Əgər buradasınızsa və müşahidəçisinizsə,

00:06:44.900 --> 00:06:49.730
buradakı adamsınız, burada oturursunuz və

00:06:49.730 --> 00:06:52.680
müəyyən bir anda

00:06:52.680 --> 00:06:56.190
birinci siqnal sizi ötüb keçir. Növbəti

00:06:56.190 --> 00:06:58.720
siqnalı nə qədər vaxt gözləməlisiniz?

00:06:58.720 --> 00:07:01.520
İndi buraxılan siqnal nə qədər vaxta

00:07:01.520 --> 00:07:03.010
yanınızdan keçəcək?

00:07:03.010 --> 00:07:04.920
O, bu məsafəni qət edəcək.

00:07:04.920 --> 00:07:06.750
Deməli məhz bu məsafəni qət etməlidir.

00:07:06.750 --> 00:07:07.650
Gəlin, onu yazım.

00:07:07.650 --> 00:07:10.580
Soruşduğum sual odur ki, mənbənin 
hərəkətinin

00:07:10.580 --> 00:07:14.060
istiqamətində olan müşahidəçiyə görə

00:07:14.060 --> 00:07:15.320
period nə qədərdir?

00:07:15.320 --> 00:07:19.660
Müşahidəçiyə görə period

00:07:19.660 --> 00:07:22.180
növbəti qabarıqlığın getdiyi məsafə,

00:07:22.180 --> 00:07:25.240
hansı ki, buraya qədərdir.

00:07:25.240 --> 00:07:26.900
Qoyun kopyalayım və köçürüm.

00:07:30.260 --> 00:07:32.390
O belə olacaq.

00:07:32.390 --> 00:07:33.150
Bunu silim.

00:07:33.150 --> 00:07:35.690
Bu bərabərdir işarəsinə oxşamamalıdır

00:07:35.690 --> 00:07:36.540
ona görə də onu silim.

00:07:36.540 --> 00:07:39.070
Və ya mənfi işarə.

00:07:39.070 --> 00:07:41.335
Bu, bu anda buraxılan növbəti siqnalın

00:07:41.335 --> 00:07:42.840
getdiyi məsafə bölünsün

00:07:42.840 --> 00:07:46.260
siqnalın sürəti

00:07:46.260 --> 00:07:49.310
və ya bildiyimiz dalğanın

00:07:49.310 --> 00:07:50.400
sürəti olacaq.

00:07:50.400 --> 00:07:52.565
Bu v d-dir.

00:07:58.680 --> 00:08:01.600
Bu bizə müşahidə periodunu verir.

00:08:01.600 --> 00:08:01.770
İndi.

00:08:01.770 --> 00:08:03.850
Əgər biz tezliyi istəyiriksə bunu 
azca

00:08:03.850 --> 00:08:04.190
dəyişə bilərik.

00:08:04.190 --> 00:08:05.980
Gəlin edək.

00:08:05.980 --> 00:08:08.940
Belə də yaza bilərik.

00:08:08.940 --> 00:08:12.390
Mənbənin periodunu mötərizə xaricinə çıxarda bilərik.

00:08:12.390 --> 00:08:14.630
t m-i mötərizə xaricinə çıxardırıq.

00:08:14.630 --> 00:08:20.440
Bu, t m vurulsun dalğanın sürəti çıxılsın

00:08:20.440 --> 00:08:26.690
mənbənin sürəti bölünsün dalğanın

00:08:26.690 --> 00:08:30.230
sürəti olur. Bu hərəkət edən cismin

00:08:30.230 --> 00:08:33.309
yolunda oturan müşahidəçiyə görə

00:08:33.309 --> 00:08:38.270
period düsturunu dalğa mənbəsinin əsl

00:08:38.270 --> 00:08:42.270
periodu, dalğa sürəti və mənbənin sürəti

00:08:42.270 --> 00:08:44.930
ilə ifadə edərək tapdıq.

00:08:44.930 --> 00:08:46.670
Əgər tezliyi tapmaq istəsək, sadəcə,

00:08:46.670 --> 00:08:48.140
əksini yazırıq.

00:08:48.140 --> 00:08:49.340
Gəlin bunu edək.

00:08:49.340 --> 00:08:52.640
Müşahidəçinin tezliyi, bu növbəti dövrü

00:08:52.640 --> 00:08:54.630
görməyi üçün nə qədər saniyə keçdiyini
göstərir.

00:08:54.630 --> 00:08:57.110
Saniyədəki dövrlərin sayı üçün
bunun tərsini yazın.

00:08:57.110 --> 00:08:58.880
Müşahidə tezliyi, sadəcə, bunun

00:08:58.880 --> 00:08:59.600
tərsi olacaq.

00:08:59.600 --> 00:09:02.060
Əgər biz bu bütün ifadənin tərsini yazsaq,

00:09:02.060 --> 00:09:07.800
1 bölünsün t m vurulsun v d, dalğanın

00:09:07.800 --> 00:09:10.840
sürəti çıxılsın mənbənin sürəti alırıq.

00:09:10.840 --> 00:09:13.740
Mənbəyə nəzərən 1 bölünsün

00:09:13.740 --> 00:09:16.580
period eyni şeydir.

00:09:16.580 --> 00:09:18.840
Buradakı şey isə mənbənin

00:09:18.840 --> 00:09:20.260
tezliyi ilə eyni şeydir.

00:09:20.260 --> 00:09:21.070
Bunu alırıq.

00:09:21.070 --> 00:09:22.160
İki ifadəmiz var.

00:09:22.160 --> 00:09:26.010
Əgər mənbənin sürəti

00:09:26.010 --> 00:09:28.690
sizin istiqamətinizdədirsə,

00:09:28.690 --> 00:09:30.310
bu cür düsturları alırıq.

00:09:30.310 --> 00:09:34.190
Yenidən yazıram ki, müşahidəçiyə görə

00:09:34.190 --> 00:09:37.600
period olacaq mənbənin baxış bucağından olan

00:09:37.600 --> 00:09:42.060
period vurulsun dalğa sürəti

00:09:42.060 --> 00:09:44.080
çıxılsın mənbə sürəti, bu, mənbənin sürətidir

00:09:44.080 --> 00:09:47.650
bölünsün dalğa sürətinin özü 
olur.

00:09:47.650 --> 00:09:51.640
Bu müşahidəçiyə görə tezlik isə,

00:09:51.640 --> 00:09:53.560
sadəcə, bunun əksidir.

00:09:53.560 --> 00:09:56.590
Periodun tərsi isə mənbəyə görə olan tezlik

00:09:56.590 --> 00:10:00.840
vurulsun dalğa sürəti bölünsün

00:10:00.840 --> 00:10:03.730
dalğa sürəti çıx mənbə sürətinə

00:10:03.730 --> 00:10:05.450
bərabərdir.

00:10:05.450 --> 00:10:07.640
Gələn videoda eyni məsələləri müşahidəçi

00:10:07.640 --> 00:10:10.400
burada oturanda necə həll olunacağını

00:10:10.400 --> 00:10:11.960
göstərəcəyəm