WEBVTT

00:00:07.176 --> 00:00:12.117
لە ساڵی ١٩٨٥، سێ توێژەر لە
گەشتێکی توێژینەوە دەربارەی دۆلفینەکان

00:00:12.117 --> 00:00:13.662
کەمێک بیزار بوون.

00:00:13.662 --> 00:00:16.913
بۆ جۆشدانەوە بە دۆخەکەیان، یەکێکیان
خۆی کرد بە پسایدن (خوای دەریا)

00:00:16.913 --> 00:00:21.565
بە دانانی تاجە گوڵینەیەکی گیای دەریایی
لەسەر سەری و دواتر فڕێدانی بۆ ناو زەریاکە.

00:00:21.565 --> 00:00:27.193
دواتر دۆلفینێک هاتە سەر ڕووەکە بە تاجە
گولینەکەوە کە وەکو تاج لەسەر سەری دانابوو.

00:00:27.193 --> 00:00:29.274
بێگومان، ئەوە دەکرێت ڕێکەوت بوو بیت،

00:00:29.274 --> 00:00:35.255
بەڵام لە لایەکی دیکەوە ئەگەر هەیە کە 
دۆلفینەکە لاسایی زاناکەی کرد بێتەوە.

00:00:35.255 --> 00:00:39.940
ئەمەش لەبەر ئەوەی دۆلفینەکان یەکێکن لە 
ژیرترین جۆرەکانی ئاژەل لە سەر زەوی.

00:00:39.940 --> 00:00:42.990
کەواتە ئایا چەند زیرەکن؟

00:00:42.990 --> 00:00:45.108
وەکو نەهەنگ و بەرازی دەریاکان،

00:00:45.108 --> 00:00:47.709
دۆلفینەکان سەر بە گروپێکی
شیردەرە ئاوییەکانن

00:00:47.709 --> 00:00:52.540
بە سێتەیشنس ناسراون 
کە پیک هاتوون لە ٨٦ جۆری جیاواز زیندەوەر،

00:00:52.540 --> 00:00:57.104
‎و لەگەڵ ئونگولەیتەکان یان
‎ئاژەڵە سمدارەکاندا لە بەستەرێکدا ھاوبەشن.

00:00:57.104 --> 00:00:59.500
لە بنچینەدا شیردەرە زەمینییەکان،

00:00:59.500 --> 00:01:04.160
یەکەمین سیتەیشنسن کە چووەتە ناو ئاو
بە نزیکەیی ٥٥ ملیۆن سال پێش ئێستا

00:01:04.198 --> 00:01:06.791
وەکو نێچیر گرێکی گەورە بە ددانی تیژەوە.

00:01:06.791 --> 00:01:11.550
دواتر، گۆڕانکارییەک لە گەرمیەکانی زەریا
نزیکەی ٣٥ ملیۆن ساڵ پێش ئێستا

00:01:11.550 --> 00:01:14.568
بەردەست بوونی ڕاوکردنی کەم کردەوە.

00:01:14.568 --> 00:01:17.686
کۆمەڵێک لە سیتەیشنس کە 
لەم بارودۆخە دەرباز بوون،

00:01:17.686 --> 00:01:22.103
نەهەنگە ددان دارەکان،
بچوکتر بوونەوە لەگەڵ ددانی کەم تیژ،

00:01:22.103 --> 00:01:25.538
بەڵام لەگەڵ مێشکی گەورە و زێدە ئالۆزتر

00:01:25.538 --> 00:01:28.238
ئەمەش ڕێگەی بە پەیوەندی 
کۆمەڵایەتی ئاڵۆزتر داوە،

00:01:28.238 --> 00:01:31.893
و توانستی دیاری کردنی جێگە بەهۆی
دەنگدانەوە بۆ گەڕان و پەیوەندی بەستن.

00:01:31.893 --> 00:01:33.466
تاوێ بازدەوە بۆ ئیستا، و مێشکی

00:01:33.466 --> 00:01:38.227
مێشکی دۆلفینە نوێیەکان زۆر گەورەن
کە قەبارەی ڕێژەیی،

00:01:38.227 --> 00:01:41.566
گەورەیی مێشکیان بە بەراورد بە لاشەیان،

00:01:41.566 --> 00:01:43.855
لە دوایی مرۆڤەکان بە دووەم دێت.

00:01:43.855 --> 00:01:46.603
دۆلفینەکان پەرەیان سەندووە
بۆ مانەوە لە ژیان

00:01:46.603 --> 00:01:49.844
لە ڕێگەی تواناکانیان بۆ پێکھێنانی شێوازی
ڕایەڵەی کۆمەڵایەتی ئاڵۆز

00:01:49.844 --> 00:01:54.021
کە توانای ڕاوکردن، ڕاوە دونانی نەیاران،
و بەخێو کردنی کۆرپەکانیان پێکەوە پێ دەدات.

00:01:54.021 --> 00:01:56.728
بۆ نموونە، کۆمەڵەیەک
لە دۆلفینەکانی فلۆریدا

00:01:56.728 --> 00:02:01.023
شێوازێکی ئاڵۆزی یارمەتیدان 
بەکاردەهێنن بۆ ڕاوکردنی ماسی.

00:02:01.023 --> 00:02:04.785
دۆلفینێکیان وەک دروست کەری
تۆڕ لە قورەکە دەدات

00:02:04.785 --> 00:02:06.647
لە کاتێکدا یەکێکی تریان ئاماژەکە دەداتە

00:02:06.647 --> 00:02:12.075
دۆلفینەکانی دیکە بۆ ئەوەی پێکەوە
ڕیز بن و ماسیە هەڵاتووەکە بگرن.

00:02:12.075 --> 00:02:16.223
بەدەست هێنانی دەر ئەنجامێکی وەها پێویستی 
بە پلان دانان و هاوکاری هەیە،

00:02:16.223 --> 00:02:20.521
کە پێویستی بە جۆرە پەیوەندیەکی 
ناوەخۆیی دۆلفینەکان هەیە.

00:02:20.521 --> 00:02:24.025
دۆلفینەکان مێتۆدی پەیوەندی کردن 
و تواناکانی دیکەیان دەگوازنەوە

00:02:24.025 --> 00:02:26.046
لە نەوەیەکەوە بۆ نەوەیەکی دیکە.

00:02:26.046 --> 00:02:30.157
دانیشتوانی جیاوازی دۆلفینەکان
چەشنی جیاوازی سڵاو کردن پێشان دەدەن،

00:02:30.157 --> 00:02:33.237
لەگەڵ ستراتیژی ڕاو کردن،
و هەڵسوکەوتەکانی دیکە.

00:02:33.237 --> 00:02:37.510
ئەو شێوازی گواستنەوە کولتوورییە تەنانەت
بە کارهێنانی کەرەستەکانیش دەگرێتەوە.

00:02:37.510 --> 00:02:41.303
کۆمەڵەیەک لەو دۆلفینی کەناری زەریاکانی
ئوستوڕالیا

00:02:41.303 --> 00:02:43.514
کە بە یانەی ئیسفنجی دۆلفین ناونراوە،

00:02:43.514 --> 00:02:49.073
فێربوون چۆن ڕووییان داپۆشن بەو ئیسفنجانەی
بەسەر مەرجانەکانەوە ڕەگیان داکوتیوە،

00:02:49.073 --> 00:02:51.859
زانیاری دەگوازنەوە
لە دایکەوە بۆ کچ.

00:02:51.859 --> 00:02:54.954
تەنانەت دۆلفینەکان نیشانیان داوە کە
تێگەیشتنیان بۆ زمانیش هەیە.

00:02:54.954 --> 00:02:58.068
کاتێک فێری زمانێک دەکرێن کە پێکهاتووە 
لە فیکە و ئاماژەکانی دەست،

00:02:58.068 --> 00:03:00.544
ئەوان بە تەنها لەوە ناگەن 
کە ئاماژەکە واتای چییە،

00:03:00.544 --> 00:03:02.849
بەڵکو لە ڕیزبەندیەکەشی تێ دەگەن:

00:03:02.849 --> 00:03:05.353
جیاوازی نێوان 
هێنانی تۆپەکە بۆ ئەڵقەکە

00:03:05.353 --> 00:03:07.633
و هێنانی ئەڵقەکە بۆ تۆپەکە.

00:03:07.633 --> 00:03:11.974
کەواتە ئەوان توانایان هەبوو کار لەسەر دوو
لە توخمە سەرەکییەکانی زمانی مرۆڤ بکەن:

00:03:11.974 --> 00:03:14.571
هێماکان کە ئاماژەنە
بۆ شتەکان و کردارەکان،

00:03:14.571 --> 00:03:18.556
و ڕیزبەندی کە چۆنیەتی ڕێکخستنیان
دیاری دەکات. هەروەها دۆلفینەکان

00:03:18.556 --> 00:03:22.772
بەشێکن لە ژمارەیەکی کەم لە جۆرەکانی ئاژەڵ
کە بتوانن لە تاقیکردنەوەی ئاوێنە دەربچن.

00:03:22.772 --> 00:03:27.719
لە ڕێگەی ناسینەوەی خۆیان لە ئاوێنەدا،
پێمان دەڵین کە ئاگاداری خود-ئاگایی خۆیانن،

00:03:27.719 --> 00:03:31.786
و توێژینەوە نیشانی دەدات ئەوان دەتوانن
نەک تەنها لاشەیان بناسنەوە،

00:03:31.786 --> 00:03:36.956
بەڵکو هزرەکانی خۆشیان دەناسنەوە،
ئەوەش خاسیەتێکە پێی دەگوترێت درک بەخۆکردن.

00:03:36.956 --> 00:03:39.653
لە توێژینەوەیەکدا، دۆلفینەکان
بەراوردی نێوان دوو دەنگیان

00:03:39.653 --> 00:03:44.371
دەکرد دەتوانرا وەڵامی هاوشێوە، 
جیاواز، یانیش نا دڵنیایی دیاری بکرێت.

00:03:44.371 --> 00:03:45.625
ڕێک وەکو مرۆڤەکان،

00:03:45.625 --> 00:03:49.384
ئەوان زیاتر لە تاقیکردنەوە سەختەکان
نا دڵنیایان نیشان دەدا،

00:03:49.384 --> 00:03:51.572
مانای وایە ئەوان
ئاگاداری ئەو شتەن کە دەیزانن،

00:03:51.572 --> 00:03:54.557
و چەند هەست بە بڕوا بە خۆبوون دەکەن
دەربارەی ئەو زانیارییە.

00:03:54.557 --> 00:03:57.443
بەڵام هەندێک شتی زێدە سەرنجڕاکێش 
سەبارەت بە دۆلفینەکان

00:03:57.443 --> 00:04:01.172
بریتیین لە هەستەکانی دڵسۆز بوون،
مرۆڤ دۆست و پەیوەستی.

00:04:01.172 --> 00:04:05.982
خووی یارمەتیدانی تاکە بریندار بووەکانی
چەشنی ئاژەڵەکانی دیکەش تێ دەپەڕێنن

00:04:05.982 --> 00:04:07.817
هەروەکو بەڵگەی گەواهی زۆر هەیە کە

00:04:07.817 --> 00:04:11.476
دۆلفینەکان مرۆڤەکانیان بۆ سەر ڕووی
زەریاکە هەڵ گرتووە تا بتوانن هەناسە بدەن.

00:04:11.476 --> 00:04:14.142
وەکو ئێمە، دۆلفینەکان خەم بۆ
مردووەکانیان دەخۆن.

00:04:14.142 --> 00:04:16.353
کاتێک ئێمە ڕەچاوی ئەو
هەموو بەڵگانە دەکەین،

00:04:16.353 --> 00:04:19.669
ڕەنگە بپرسین بۆچی ئێستاش مرۆڤەکان
ڕاوی دۆلفین دەکەن بۆ گۆشتەکەیان،

00:04:19.669 --> 00:04:22.176
لە ڕێگەی ڕاوکردنیان و
پیس کردنی ژینگە دەیان خەینە

00:04:22.176 --> 00:04:25.028
مەترسییەوە، یانیش زیندانیان دەکەین
تاوەکو نمایشیان پێبکەین.

00:04:25.028 --> 00:04:28.534
ڕەنگە پرسیارە گرینگەکە
ئەوە نەبێت کە ئایە دۆلفینەکان زیرەکن

00:04:28.534 --> 00:04:30.424
و بوونەوەری ئاڵۆزن،

00:04:30.424 --> 00:04:34.601
بەڵکو ئایە دەتوانرێت مرۆڤەکان
لەگەڵیان هاوهەست بن بەڕادەیەک.

00:04:34.601 --> 00:04:37.222
بیان پارێزن و ئازادیان بکەن.