1
00:00:08,041 --> 00:00:12,717
Godine 1990, italijanska vlada
je okupila najbolje inženjere

2
00:00:12,717 --> 00:00:16,717
kako bi stabilizovali čuveni Krivi toranj.

3
00:00:16,717 --> 00:00:20,789
Tokom osamstogodišnje istorije tornja
bilo je mnogo pokušaja da se on ispravi,

4
00:00:20,789 --> 00:00:25,923
ali kompjuterski modeli ove ekipe
su otkrili hitnost situacije.

5
00:00:25,923 --> 00:00:31,592
Preptostavili su da će se toranj srušiti
ako dosegne ugao od 5,44 stepena -

6
00:00:31,592 --> 00:00:35,132
a u tom trenutku se naginjao 5,5 stepeni.

7
00:00:35,132 --> 00:00:39,857
Niko nije znao kako toranj i dalje stoji,
ali je kriza bila jasna:

8
00:00:39,857 --> 00:00:43,987
morali su da reše problem
koji je vekovima zbunjivao inženjere

9
00:00:43,987 --> 00:00:46,462
i morali su to da urade brzo.

10
00:00:46,462 --> 00:00:48,102
Kako bismo razumeli situaciju,

11
00:00:48,102 --> 00:00:51,832
od pomoći je da razmemo
zašto se toranj uopšte i nakrivio.

12
00:00:51,832 --> 00:00:55,806
U XII veku, bogata pomorska republika Piza

13
00:00:55,806 --> 00:01:00,663
se zaputila da trg sa katedralom
pretvori u veličanstvenu znamenitost.

14
00:01:00,663 --> 00:01:04,143
Radnici su ulepšali
i proširili postojeću crkvu

15
00:01:04,143 --> 00:01:08,096
i dodali su trgu
ogromnu kupolastu krstionicu.

16
00:01:08,096 --> 00:01:15,285
Godine 1173, započeta je izgradnja
samostalne kampanile tj. zvonika.

17
00:01:15,285 --> 00:01:19,265
Inženjeri i arhitekte tog doba
su bili majstori svog zanata.

18
00:01:19,265 --> 00:01:21,423
Međutim, uprkos svom tom
inženjerskom znanju,

19
00:01:21,423 --> 00:01:25,337
daleko manje su znali
o tlu na kom su stajali.

20
00:01:25,337 --> 00:01:29,227
Ime Piza potiče od grčke reči
za „močvarnu zemlju”,

21
00:01:29,227 --> 00:01:35,336
koja savršeno opisuje glinu, blato
i vlažni pesak pod površinom grada.

22
00:01:35,336 --> 00:01:38,261
Drevni Rimljani su izlazili na kraj
sa sličnim uslovima

23
00:01:38,261 --> 00:01:40,201
uz pomoć masivnih kamenih stubova

24
00:01:40,201 --> 00:01:44,161
nazvanih pilonima koji su stajali
na stabilnom zemljinom kamenom tlu.

25
00:01:44,161 --> 00:01:49,485
Međutim, arhitekte tornja su smatrali
da će temelji od tri metra biti dovoljni

26
00:01:49,485 --> 00:01:52,005
za njihovu neveliku građevinu.

27
00:01:52,005 --> 00:01:55,451
Na njihovu žalost, za manje od pet godina,

28
00:01:55,451 --> 00:01:59,454
južna strana tornja
je već bila pod zemljom.

29
00:01:59,454 --> 00:02:03,672
Takva promena u temeljima
bi obično bila fatalna greška.

30
00:02:03,672 --> 00:02:05,440
Ukoliko bi radnici dodali još težine,

31
00:02:05,440 --> 00:02:08,687
pritisak gornjih spratova
bi potopio građevinu

32
00:02:08,687 --> 00:02:11,223
i nagib bi bio fatalno uvećan.

33
00:02:11,223 --> 00:02:15,334
Međutim, skoro čitav vek
izgradnja je stajala na četvrtom spratu

34
00:02:15,334 --> 00:02:18,951
dok je Piza srljala u sve duži rat.

35
00:02:18,951 --> 00:02:22,111
Ova duga pauza je omogućila
tlu da se slegne

36
00:02:22,111 --> 00:02:25,574
i kada je izgradnja
ponovo započeta 1272. godine,

37
00:02:25,574 --> 00:02:29,156
temelji su bili
na nešto stabilnijoj podlozi.

38
00:02:29,156 --> 00:02:32,708
Pod vođstvom arhtekte Đovanija di Simonea,

39
00:02:32,708 --> 00:02:35,694
radnici su nadomestili manji nagib tornja

40
00:02:35,694 --> 00:02:40,213
gradeći nekoliko narednih spratova
da budu viši sa južne strane.

41
00:02:40,213 --> 00:02:44,798
Međutim, pod težinom dodatnih zidova
ta strana je još dublje tonula.

42
00:02:44,798 --> 00:02:48,138
Dok su izgradili sedmi sprat i zvonik,

43
00:02:48,138 --> 00:02:52,263
ugao nagiba je bio 1,6 stepeni.

44
00:02:52,263 --> 00:02:56,776
Vekovima su inženjeri isprobavali
razne strategije da isprave nagib.

45
00:02:56,776 --> 00:03:01,987
Godine 1838, iskopali su nogostup oko baze
kako bi ispitali potonule temelje.

46
00:03:01,987 --> 00:03:06,047
Međutim, uklanjanjem potpornog peska,
nagib se samo pogoršao.

47
00:03:06,047 --> 00:03:12,520
Godine 1935, Korpus italijanskih inženjera
je ubrizgao malter da ojača osnovu.

48
00:03:12,520 --> 00:03:16,500
Međutim, malter nije nanesen
ravnomerno duž temelja

49
00:03:16,500 --> 00:03:19,612
što je rezultiralo novim naglim potonućem.

50
00:03:19,612 --> 00:03:23,607
Svi ovi neuspešni pokušaji,
zajedno sa temeljima koji stalno tonu

51
00:03:23,607 --> 00:03:26,695
su gurali toranj
sve bliže prelomnoj tački.

52
00:03:26,695 --> 00:03:29,853
A bez istinskog poznavanja
sastava zemljišta,

53
00:03:29,853 --> 00:03:33,356
inženjeri nisu mogli da odrede
fatalni ugao tornja,

54
00:03:33,356 --> 00:03:36,533
niti da pronađu način
da zaustave njegov pad.

55
00:03:36,533 --> 00:03:38,795
U godinama nakon Drugog svetskog rata,

56
00:03:38,795 --> 00:03:42,902
istraživači su razvili testove
da otkriju nedostajuće varijable.

57
00:03:42,902 --> 00:03:48,925
A 1970. godine, inženjeri su izračunali
centar gravitacje nakrivljenog tornja.

58
00:03:48,925 --> 00:03:51,715
S tim podacima i novom
kompjuterskom tehnologijom,

59
00:03:51,715 --> 00:03:56,417
inženjeri su mogli da procene
čvrstinu tla, trajektoriju tornja,

60
00:03:56,417 --> 00:04:01,556
kao i tačnu količinu iskopavanja
koja je potrebna da toranj opstane.

61
00:04:01,556 --> 00:04:05,236
Godine 1992, ekipa je iskopala
dijagonalne tunele

62
00:04:05,236 --> 00:04:10,565
kako bi uklonili 38 kubnih metara tla
ispod tornja blizu severnog kraja.

63
00:04:10,565 --> 00:04:16,551
Potom su privremeno izbalansirali
građevinu sa 600 tona olovnih šipki

64
00:04:16,551 --> 00:04:19,811
pre nego što su učvrstili bazu
čeličnim kablovima.

65
00:04:19,811 --> 00:04:22,605
Više od šest vekova nakon izgradnje,

66
00:04:22,605 --> 00:04:27,852
toranj je konačno ispravljen...
do nagiba od oko četiri stepana.

67
00:04:27,852 --> 00:04:29,872
Niko nije želeo da se toranj sruši,

68
00:04:29,872 --> 00:04:33,988
ali nisu ni želeli da izgube najčuveniju
karakteristiku ove znamenitosti.

69
00:04:33,988 --> 00:04:38,839
Danas je ovaj toranj visok
55 ili 56 metara

70
00:04:38,839 --> 00:04:42,309
i trebalo bi da bude stabilan
najmanje 300 godina

71
00:04:42,309 --> 00:04:45,793
kao spomenik lepoti nesavršenosti.