1
00:00:07,093 --> 00:00:08,630
10 000 lat temu

2
00:00:08,630 --> 00:00:12,018
w Afryce północno-wschodniej
pojawił się wirus.

3
00:00:12,018 --> 00:00:13,905
Przenosił się przez powietrze,

4
00:00:13,905 --> 00:00:15,365
atakował komórki skóry,

5
00:00:15,365 --> 00:00:17,026
szpik kostny, śledzionę

6
00:00:17,026 --> 00:00:19,211
i węzły chłonne zarażonych.

7
00:00:19,211 --> 00:00:21,828
Zainfekowani gorączkowali,

8
00:00:21,828 --> 00:00:23,915
wymiotowali i mieli wsypkę.

9
00:00:23,915 --> 00:00:28,834
30% z nich zmarło
w 2 tygodnie od zarażenia.

10
00:00:28,834 --> 00:00:32,671
Ci, którzy przeżyli, mieli blizny i strupy
do końca życia.

11
00:00:32,671 --> 00:00:35,210
Pojawiła się ospa.

12
00:00:35,210 --> 00:00:39,006
Pierwsza epidemia ospy
wybuchła w 1350 r. p.n.e.,

13
00:00:39,006 --> 00:00:41,466
podczas wojny egipsko-hetyckiej.

14
00:00:41,466 --> 00:00:44,962
Egipscy jeńcy zarazili ospą Hetytów.

15
00:00:44,962 --> 00:00:48,563
Zabiła ona ich króla
i zrujnowała ich cywilizację.

16
00:00:48,563 --> 00:00:53,876
Ospa podstępnie rozeszła się po świecie
z egipskimi kupcami,

17
00:00:53,876 --> 00:00:56,153
a potem przez kraje arabskie z krucjatami.

18
00:00:56,153 --> 00:00:57,796
W końcu dotarła do obu Ameryk

19
00:00:57,796 --> 00:01:00,906
z hiszpańskimi i portugalskimi
konkwistadorami.

20
00:01:00,906 --> 00:01:03,661
Od tego czasu zabiła miliardy ludzi.

21
00:01:03,661 --> 00:01:09,521
Szacuje się, że w samym XX wieku
zmarło 300-500 milionów.

22
00:01:09,521 --> 00:01:12,048
Ospa nie jest niezniszczalna.

23
00:01:12,048 --> 00:01:16,376
Właściwie to zaczęła znikać
na długo przed nowoczesną medycyną.

24
00:01:16,376 --> 00:01:19,586
Rozpoczęło się to w 1022 roku.

25
00:01:19,586 --> 00:01:21,015
Według krótkiej książki,

26
00:01:21,015 --> 00:01:23,025
"Jak właściwie leczyć ospę",

27
00:01:23,025 --> 00:01:26,759
buddyjska mniszka
ze świętej góry Emei Shan

28
00:01:26,759 --> 00:01:28,559
w południowym Syczuanie,

29
00:01:28,559 --> 00:01:30,367
ścierała na proszek strupy po ospie

30
00:01:30,367 --> 00:01:33,096
i wdmuchiwała go w nozdrza zdrowych ludzi.

31
00:01:33,096 --> 00:01:34,605
Zauważyła,

32
00:01:34,605 --> 00:01:36,949
że ci, którzy przeżyli ospę,

33
00:01:36,949 --> 00:01:38,336
nigdy więcej nie chorowali.

34
00:01:38,336 --> 00:01:40,357
Jej dziwna kuracja działała.

35
00:01:40,357 --> 00:01:43,171
Tak zwana wariolacja szybko się rozwijała.

36
00:01:43,171 --> 00:01:44,612
Do początku XVIII wieku

37
00:01:44,612 --> 00:01:48,871
lekarze pobierali materiał od chorych
i podawali go zdrowym ludziom

38
00:01:48,871 --> 00:01:51,717
poprzez 4 czy 5 nacięć na ramieniu.

39
00:01:51,717 --> 00:01:53,052
Działało to całkiem dobrze.

40
00:01:53,052 --> 00:01:55,588
Zaszczepieni nie mogli się zarazić.

41
00:01:55,588 --> 00:01:57,171
Ale nie był to sposób niezawodny.

42
00:01:57,171 --> 00:02:02,340
Około 3% osób
umierało po zetknięciu z wirusem.

43
00:02:02,340 --> 00:02:04,928
Dopiero angielski lekarz Edward Jenner

44
00:02:04,928 --> 00:02:07,253
zauważył u mleczarek coś ciekawego,

45
00:02:07,253 --> 00:02:09,380
co jest stosowane do dziś.

46
00:02:09,380 --> 00:02:13,410
W wieku 13 lat Jenner praktykował
u wiejskiego chirurga i aptekarza

47
00:02:13,410 --> 00:02:15,525
w Sodbury, niedaleko Bristolu.

48
00:02:15,525 --> 00:02:17,138
Usłyszał mleczarkę mówiącą:

49
00:02:17,138 --> 00:02:20,114
"Nigdy nie złapię ospy,
bo miałam krowiankę.

50
00:02:20,114 --> 00:02:22,734
Nie będę mieć brzydkiej,
ospowatej twarzy".

51
00:02:22,734 --> 00:02:24,383
Krowianka to choroba skóry,

52
00:02:24,383 --> 00:02:27,306
podobna do ospy, na którą cierpią krowy.

53
00:02:27,306 --> 00:02:28,719
Później, już jako lekarz,

54
00:02:28,719 --> 00:02:30,438
zdał sobie sprawę, że miała rację.

55
00:02:30,438 --> 00:02:32,891
Kobiety, które miały krowiankę,

56
00:02:32,891 --> 00:02:34,391
nie chorowały na zabójczą ospę.

57
00:02:34,391 --> 00:02:37,793
Wirusy ospy i krowianki
są z tej samej rodziny.

58
00:02:37,793 --> 00:02:40,345
Kiedy wirus zaraża nieznanego gospodarza,

59
00:02:40,345 --> 00:02:42,605
jak krowianka zarażająca człowieka,

60
00:02:42,605 --> 00:02:43,891
jest łagodniejszy.

61
00:02:43,891 --> 00:02:45,359
Jenner postanowił sprawdzić,

62
00:02:45,359 --> 00:02:47,682
czy wirusa krowianki można użyć,

63
00:02:47,682 --> 00:02:50,105
żeby ochronić się przed ospą.

64
00:02:50,105 --> 00:02:53,379
W maju 1796 r. poznał młodą mleczarkę,

65
00:02:53,379 --> 00:02:54,597
Sarę Nelmes,

66
00:02:54,597 --> 00:02:57,424
która miała świeże ślady
krowianki na ręce.

67
00:02:57,424 --> 00:02:59,842
Złapała ją przez wymiona krowy Blossom.

68
00:02:59,842 --> 00:03:01,519
Używając materiału z jej krost,

69
00:03:01,519 --> 00:03:03,582
Jenner zaszczepił Jamesa Phippsa,

70
00:03:03,582 --> 00:03:05,937
ośmioletniego syna ogrodnika.

71
00:03:05,937 --> 00:03:08,105
Po kilku dniach gorączki i choroby

72
00:03:08,105 --> 00:03:09,932
chłopiec wyzdrowiał.

73
00:03:09,932 --> 00:03:12,459
2 miesiące później
Jenner znów go zaszczepił,

74
00:03:12,459 --> 00:03:16,340
tym razem materiałem ze zmian ospowych.

75
00:03:16,340 --> 00:03:17,715
Choroba nie pojawiła się.

76
00:03:17,715 --> 00:03:20,397
Jenner uznał, że ochrona była całkowita.

77
00:03:20,397 --> 00:03:22,129
Jego plan zadziałał.

78
00:03:22,129 --> 00:03:25,723
Później użył wirusa krowianki
na kilku innych osobach,

79
00:03:25,723 --> 00:03:28,219
a następnie zarażał ich ospą,

80
00:03:28,219 --> 00:03:30,688
dowodząc, że są na nią odporni.

81
00:03:30,688 --> 00:03:34,441
Tak wynalazł szczepionkę na ospę.

82
00:03:34,441 --> 00:03:37,436
W odróżnieniu od wariolacji,
w której w celu ochrony ludzi

83
00:03:37,436 --> 00:03:38,942
używa się wirusa ospy,

84
00:03:38,942 --> 00:03:42,569
w szczepieniu wykorzystuje się
bezpieczniejszy wirus krowianki.

85
00:03:42,569 --> 00:03:47,788
Ówczesny świat medyczny
ostrożnie dyskutował nad tym odkryciem,

86
00:03:47,788 --> 00:03:49,160
zanim je zaakceptowano.

87
00:03:49,160 --> 00:03:52,220
Ale w końcu zaaprobowano pomysł Jennera,

88
00:03:52,220 --> 00:03:55,908
a w 1840 Anglia zakazała wariolacji.

89
00:03:55,908 --> 00:04:00,530
Po wielkich kampaniach szczepień
w XIX i XX wieku

90
00:04:00,530 --> 00:04:02,228
Światowa Organizacja Zdrowia

91
00:04:02,228 --> 00:04:05,712
ogłosiła w 1979 roku
całkowitą likwidację ospy.

92
00:04:05,712 --> 00:04:09,076
Jenner zostanie zapamiętany
jako ojciec immunologii,

93
00:04:09,076 --> 00:04:11,352
ale nie zapominajmy
o mleczarce Sarze Nelmes,

94
00:04:11,352 --> 00:04:12,438
krowie Blossom

95
00:04:12,438 --> 00:04:13,640
i Jamesie Phippsie.

96
00:04:13,640 --> 00:04:16,358
Wszyscy przyczynili się
do stworzenia szczepionki,

97
00:04:16,358 --> 00:04:18,236
która pomogła zlikwidować ospę.