WEBVTT

00:00:07.093 --> 00:00:08.630
10 000 lat temu

00:00:08.630 --> 00:00:12.018
w Afryce północno-wschodniej
pojawił się wirus.

00:00:12.018 --> 00:00:13.905
Przenosił się przez powietrze,

00:00:13.905 --> 00:00:15.365
atakował komórki skóry,

00:00:15.365 --> 00:00:17.026
szpik kostny, śledzionę

00:00:17.026 --> 00:00:19.211
i węzły chłonne zarażonych.

00:00:19.211 --> 00:00:21.828
Zainfekowani gorączkowali,

00:00:21.828 --> 00:00:23.915
wymiotowali i mieli wsypkę.

00:00:23.915 --> 00:00:28.834
30% z nich zmarło
w 2 tygodnie od zarażenia.

00:00:28.834 --> 00:00:32.671
Ci, którzy przeżyli, mieli blizny i strupy
do końca życia.

00:00:32.671 --> 00:00:35.210
Pojawiła się ospa.

00:00:35.210 --> 00:00:39.006
Pierwsza epidemia ospy
wybuchła w 1350 r. p.n.e.,

00:00:39.006 --> 00:00:41.466
podczas wojny egipsko-hetyckiej.

00:00:41.466 --> 00:00:44.962
Egipscy jeńcy zarazili ospą Hetytów.

00:00:44.962 --> 00:00:48.563
Zabiła ona ich króla
i zrujnowała ich cywilizację.

00:00:48.563 --> 00:00:53.876
Ospa podstępnie rozeszła się po świecie
z egipskimi kupcami,

00:00:53.876 --> 00:00:56.153
a potem przez kraje arabskie z krucjatami.

00:00:56.153 --> 00:00:57.796
W końcu dotarła do obu Ameryk

00:00:57.796 --> 00:01:00.906
z hiszpańskimi i portugalskimi
konkwistadorami.

00:01:00.906 --> 00:01:03.661
Od tego czasu zabiła miliardy ludzi.

00:01:03.661 --> 00:01:09.521
Szacuje się, że w samym XX wieku
zmarło 300-500 milionów.

00:01:09.521 --> 00:01:12.048
Ospa nie jest niezniszczalna.

00:01:12.048 --> 00:01:16.376
Właściwie to zaczęła znikać
na długo przed nowoczesną medycyną.

00:01:16.376 --> 00:01:19.586
Rozpoczęło się to w 1022 roku.

00:01:19.586 --> 00:01:21.015
Według krótkiej książki,

00:01:21.015 --> 00:01:23.025
"Jak właściwie leczyć ospę",

00:01:23.025 --> 00:01:26.759
buddyjska mniszka
ze świętej góry Emei Shan

00:01:26.759 --> 00:01:28.559
w południowym Syczuanie,

00:01:28.559 --> 00:01:30.367
ścierała na proszek strupy po ospie

00:01:30.367 --> 00:01:33.096
i wdmuchiwała go w nozdrza zdrowych ludzi.

00:01:33.096 --> 00:01:34.605
Zauważyła,

00:01:34.605 --> 00:01:36.949
że ci, którzy przeżyli ospę,

00:01:36.949 --> 00:01:38.336
nigdy więcej nie chorowali.

00:01:38.336 --> 00:01:40.357
Jej dziwna kuracja działała.

00:01:40.357 --> 00:01:43.171
Tak zwana wariolacja szybko się rozwijała.

00:01:43.171 --> 00:01:44.612
Do początku XVIII wieku

00:01:44.612 --> 00:01:48.871
lekarze pobierali materiał od chorych
i podawali go zdrowym ludziom

00:01:48.871 --> 00:01:51.717
poprzez 4 czy 5 nacięć na ramieniu.

00:01:51.717 --> 00:01:53.052
Działało to całkiem dobrze.

00:01:53.052 --> 00:01:55.588
Zaszczepieni nie mogli się zarazić.

00:01:55.588 --> 00:01:57.171
Ale nie był to sposób niezawodny.

00:01:57.171 --> 00:02:02.340
Około 3% osób
umierało po zetknięciu z wirusem.

00:02:02.340 --> 00:02:04.928
Dopiero angielski lekarz Edward Jenner

00:02:04.928 --> 00:02:07.253
zauważył u mleczarek coś ciekawego,

00:02:07.253 --> 00:02:09.380
co jest stosowane do dziś.

00:02:09.380 --> 00:02:13.410
W wieku 13 lat Jenner praktykował
u wiejskiego chirurga i aptekarza

00:02:13.410 --> 00:02:15.525
w Sodbury, niedaleko Bristolu.

00:02:15.525 --> 00:02:17.138
Usłyszał mleczarkę mówiącą:

00:02:17.138 --> 00:02:20.114
"Nigdy nie złapię ospy,
bo miałam krowiankę.

00:02:20.114 --> 00:02:22.734
Nie będę mieć brzydkiej,
ospowatej twarzy".

00:02:22.734 --> 00:02:24.383
Krowianka to choroba skóry,

00:02:24.383 --> 00:02:27.306
podobna do ospy, na którą cierpią krowy.

00:02:27.306 --> 00:02:28.719
Później, już jako lekarz,

00:02:28.719 --> 00:02:30.438
zdał sobie sprawę, że miała rację.

00:02:30.438 --> 00:02:32.891
Kobiety, które miały krowiankę,

00:02:32.891 --> 00:02:34.391
nie chorowały na zabójczą ospę.

00:02:34.391 --> 00:02:37.793
Wirusy ospy i krowianki
są z tej samej rodziny.

00:02:37.793 --> 00:02:40.345
Kiedy wirus zaraża nieznanego gospodarza,

00:02:40.345 --> 00:02:42.605
jak krowianka zarażająca człowieka,

00:02:42.605 --> 00:02:43.891
jest łagodniejszy.

00:02:43.891 --> 00:02:45.359
Jenner postanowił sprawdzić,

00:02:45.359 --> 00:02:47.682
czy wirusa krowianki można użyć,

00:02:47.682 --> 00:02:50.105
żeby ochronić się przed ospą.

00:02:50.105 --> 00:02:53.379
W maju 1796 r. poznał młodą mleczarkę,

00:02:53.379 --> 00:02:54.597
Sarę Nelmes,

00:02:54.597 --> 00:02:57.424
która miała świeże ślady
krowianki na ręce.

00:02:57.424 --> 00:02:59.842
Złapała ją przez wymiona krowy Blossom.

00:02:59.842 --> 00:03:01.519
Używając materiału z jej krost,

00:03:01.519 --> 00:03:03.582
Jenner zaszczepił Jamesa Phippsa,

00:03:03.582 --> 00:03:05.937
ośmioletniego syna ogrodnika.

00:03:05.937 --> 00:03:08.105
Po kilku dniach gorączki i choroby

00:03:08.105 --> 00:03:09.932
chłopiec wyzdrowiał.

00:03:09.932 --> 00:03:12.459
2 miesiące później
Jenner znów go zaszczepił,

00:03:12.459 --> 00:03:16.340
tym razem materiałem ze zmian ospowych.

00:03:16.340 --> 00:03:17.715
Choroba nie pojawiła się.

00:03:17.715 --> 00:03:20.397
Jenner uznał, że ochrona była całkowita.

00:03:20.397 --> 00:03:22.129
Jego plan zadziałał.

00:03:22.129 --> 00:03:25.723
Później użył wirusa krowianki
na kilku innych osobach,

00:03:25.723 --> 00:03:28.219
a następnie zarażał ich ospą,

00:03:28.219 --> 00:03:30.688
dowodząc, że są na nią odporni.

00:03:30.688 --> 00:03:34.441
Tak wynalazł szczepionkę na ospę.

00:03:34.441 --> 00:03:37.436
W odróżnieniu od wariolacji,
w której w celu ochrony ludzi

00:03:37.436 --> 00:03:38.942
używa się wirusa ospy,

00:03:38.942 --> 00:03:42.569
w szczepieniu wykorzystuje się
bezpieczniejszy wirus krowianki.

00:03:42.569 --> 00:03:47.788
Ówczesny świat medyczny
ostrożnie dyskutował nad tym odkryciem,

00:03:47.788 --> 00:03:49.160
zanim je zaakceptowano.

00:03:49.160 --> 00:03:52.220
Ale w końcu zaaprobowano pomysł Jennera,

00:03:52.220 --> 00:03:55.908
a w 1840 Anglia zakazała wariolacji.

00:03:55.908 --> 00:04:00.530
Po wielkich kampaniach szczepień
w XIX i XX wieku

00:04:00.530 --> 00:04:02.228
Światowa Organizacja Zdrowia

00:04:02.228 --> 00:04:05.712
ogłosiła w 1979 roku
całkowitą likwidację ospy.

00:04:05.712 --> 00:04:09.076
Jenner zostanie zapamiętany
jako ojciec immunologii,

00:04:09.076 --> 00:04:11.352
ale nie zapominajmy
o mleczarce Sarze Nelmes,

00:04:11.352 --> 00:04:12.438
krowie Blossom

00:04:12.438 --> 00:04:13.640
i Jamesie Phippsie.

00:04:13.640 --> 00:04:16.358
Wszyscy przyczynili się
do stworzenia szczepionki,

00:04:16.358 --> 00:04:18.236
która pomogła zlikwidować ospę.