Η ζωή μάς θέτει ερωτήματα
Και ίσως ένα από τα πιο σημαντικά
ερωτήματα που μας θέτει είναι:
«Tι σκοπεύεις να κάνεις
με τις δύσκολες σκέψεις και συναισθήματα;»
Αν αισθάνεσαι ντροπή ή άγχος,
η ζωή μόλις σου έθεσε ένα ερώτημα.
Αν στέκεσαι εδώ έτοιμος
να κάνεις μια ομιλία TEDx,
και το μυαλό σου αρχίζει να φλυαρεί,
τι θα κάνεις γι' αυτό;
Καλή ερώτηση!
(Γέλια)
Και η απάντηση σ' αυτήν την ερώτηση
και άλλες παρόμοιες
λένε πολλά για τις τροχιές της ζωής μας
για το αν θα ξεδιπλωθούν ή όχι
με έναν θετικό τρόπο,
ο οποίος οδηγεί προς την ευημερία,
την αγάπη, την ελευθερία, τη συνεισφορά,
ή θα κατρακυλήσει προς
την παθολογία και την απελπισία.
Και εγώ βρίσκομαι εδώ για να υποστηρίξω
ότι έχεις μέσα σου μια σπουδαία απάντηση
σ' αυτό το ερώτημα,
ή τουλάχιστον τον σπόρο της.
Όμως έχεις εκεί ανάμεσα στ' αυτιά σου
αυτό το αλαζονικό, αναλυτικό,
επικριτικό μυαλό,
που σκαρώνει ιστορίες
και λύνει προβλήματα,
που δεν έχει την απάντηση
και που συνεχώς σε ωθεί
να πάρεις τη λάθος κατεύθυνση.
Το όνομά μου είναι Στηβ Χέις
και τα τελευταία 30 χρόνια,
εγώ και οι συνάδελφοί μου μελετάμε
ένα μικρό σύνολο ψυχολογικών διεργασιών
-φανταχτερές λέξεις γι' αυτά
που κάνουν οι άνθρωποι-
που ονομάζεται ψυχολογική ευελιξία.
Είναι ένα σύνολο απαντήσεων
σ' αυτήν την ερώτηση.
Και σε περισσότερες από 1.000 έρευνες
έχουμε υποδείξει ότι η ψυχολογική ευελιξία
προβλέπει αν θα αναπτύξεις
ένα πρόβλημα ψυχικής υγείας:
άγχος, κατάθλιψη, τραύμα;
Αν έχεις ήδη ένα από αυτά,
προβλέπει αν στην πορεία
θα αποκτήσεις δύο.
Προβλέπει πόσο σοβαρά είναι,
πόσο χρόνια θα είναι.
Όχι όμως μόνο αυτό,
προβλέπει ένα σωρό άλλα πράγματα
που είναι σημαντικά για εμάς,
ακόμα κι αν δεν είναι ψυχοπαθολογικά.
Για παράδειγμα τι είδους γονιός θα γίνεις;
Τι είδους εργαζόμενος θα είσαι;
Μπορείς να αντέξεις τις συμπεριφοριστικές
προκλήσεις των σωματικών ασθενειών;
Μπορείς να τηρήσεις
το πρόγραμμα γυμναστικής σου;
Οπουδήποτε φτάνει το ανθρώπινο μυαλό,
η ψυχολογική ευελιξία έχει εφαρμογή.
Κι αυτό που θέλω να κάνω σ'αυτή την ομιλία
είναι να σας ταξιδέψω
στην επιστήμη της ψυχολογικής ευελιξίας,
καθώς έχουμε μάθει
πώς να αλλάζουμε αυτές τις διαδικασίες
μέσα από μερικές εκατοντάδες μελέτες
χρησιμοποιώντας τη Θεραπεία Αποδοχής
και Δέσμευσης ή ΘΑΔ και όχι μόνο,
αλλά και άλλες σχετικές μεθόδους
που στοχεύουν στην ευελιξία
έχουμε δείξει ότι μπορούμε να το αλλάξουμε
και όταν το αλλάξουμε,
αυτές οι τροχιές ζωής που είναι αρνητικές
μετατρέπονται σε θετικές
με αποτελέσματα σε όλους τους τομείς
που προανέφερα και πολλούς άλλους.
Γι' αυτό θέλω να σας ξεναγήσω
στο ποια είναι τα στοιχεία
της ψυχολογικής ευελιξίας.
Και θα σας ταξιδέψω στο παρελθόν
σε μια στιγμή της ζωής μου
πριν από 34 χρόνια,
όταν στράφηκα για πρώτη φορά
δυναμικά προς την κατεύθυνσή τους.
Δεκαετίες πριν.
34 χρόνια πριν, στις 2 το πρωί,
πάνω σε ένα χρυσό-καφέ χαλί,
με το σώμα μου να βρίσκεται
κυριολεκτικά σ' αυτή τη στάση,
και το μυαλό μου σίγουρα στην ίδια στάση.
Για δύο με τρία χρόνια
κατρακυλούσα
προς την κόλαση της διαταραχής πανικού.
Άρχισε σε μια φρικιαστική
συνεδρίαση του τμήματος
όπου αναγκάστηκα να παρακολουθήσω
φτασμένους καθηγητές να τσακώνονται
με έναν τρόπο που μόνο τα άγρια ζώα
και οι φτασμένοι καθηγητές μπορούν.
(Γέλια)
Και το μόνο που ήθελα ήταν
να τους ικετεύσω να σταματήσουν.
Αλλά αντ' αυτού,
έπαθα την πρώτη μου κρίση πανικού,
και μέχρις ότου με πρόσεξαν,
δεν μπορούσα ούτε καν να βγάλω ήχο
από το στόμα μου.
Και μέσα στο σοκ, τη φρίκη
και την αμηχανία
αυτής της πρώτης, δημόσιας κρίσης πανικού
έκανα όλα αυτά τα λογικά, εύλογα,
ευνόητα και παθολογικά πράγματα
που σου υπαγορεύει το μυαλό σου.
Προσπάθησα να τρέξω μακριά από το άγχος,
προσπάθησα να παλέψω με το άγχος
και προσπάθησα να κρυφτώ από το άγχος.
Κάθισα δίπλα στην πόρτα
και το έβλεπα να έρχεται.
Έπειθα το μυαλό μου να βρει διέξοδο,
πήρα ηρεμιστικά,
και καθώς έκανα όλα αυτά,
οι κρίσεις πανικού αυξήθηκαν,
τόσο σε συχνότητα όσο και σε ένταση.
Πρώτα στη δουλειά,
μετά όμως και στα ταξίδια,
και σε εστιατόρια,
και στον κινηματογράφο,
και στο ασανσέρ,
και μιλώντας στο τηλέφωνο,
και μετά στην ασφάλεια του σπιτιού
και τέλος, ακόμα και όταν ξυπνούσα
στις 2 το πρωί από βαθύ ύπνο,
ήδη σε κρίση πανικού.
Όμως αυτό το βράδυ,
σε αυτό το χρυσό-καφέ χαλί,
αυτό το βράδυ,
καθώς παρακολουθούσα με κύματα άγχους
τις αισθήσεις του σώματός μου,
ήταν διαφορετικό!
Αυτό το βράδυ ήταν ακόμα πιο τρομακτικό,
μα κατά κάποιον τρόπο και ικανοποιητικό,
γιατί δεν βίωνα κρίση πανικού.
Πέθαινα από καρδιακή προσβολή!
Είχα όλες τις ενδείξεις.
Είχα το βάρος στο στήθος,
είχα έντονους πόνους σε όλο το μπράτσο,
ίδρωνα υπερβολικά,
η καρδιά μου χτυπούσε σαν τρελή
και έχανε παλμούς.
και αυτή η ίδια αραχνίσια φωνή
που πεταγόταν
κι έλεγε: «Πρέπει να τρέξεις!
Πρέπει να παλέψεις,
πρέπει να κρυφτείς από το άγχος»
τώρα μου έλεγε:
«Πάρε τηλέφωνο.
Δεν μπορείς να οδηγήσεις
σε αυτήν την κατάσταση!
Πεθαίνεις!
Πάρε τις Πρώτες Βοήθειες!
Πάρε το ασθενοφόρο!
Δεν είναι αστείο, πάρε τηλέφωνο!»
Ωστόσο, περνούσαν τα λεπτά
κι εγώ δεν έκανα την κλήση.
Κι είχα μία αίσθηση
σαν να φεύγω από το σώμα μου
και να κοιτάζω πίσω τον εαυτό μου εκεί
και να φαντάζομαι τι θα συνέβαινε
αν όντως έκανα αυτό το τηλεφώνημα.
Σαν μια σειρά από σκηνές,
σαν στιγμιότυπα από τρέιλερ ταινίας,
όπως όταν πας στον κινηματογράφο
και βλέπεις τις επερχόμενες ταινίες.
Μπορούσα να ακούσω τους νοσηλευτές
να ανεβαίνουν τα σκαλιά,
το χτύπημα στη λεπτή, κούφια πόρτα,
τη διαδρομή με το ασθενοφόρο,
τους ορούς και τα καλώδια,
το ανήσυχο βλέμμα
στα πρόσωπα των νοσηλευτών
κατά την είσοδό μου
στα επείγοντα περιστατικά.
Και τελικά το τελευταίο στιγμιότυπο,
την τελευταία μικρή σκηνή
σ' αυτό το τρέιλερ,
όπου ξαφνικά συνειδητοποίησα
το περιεχόμενο αυτής της ταινίας.
Και το κοίταξα και είπα:
«'Οχι, σε παρακαλώ, Θεέ μου, όχι αυτό!
Σε παρακαλώ! Σε παρακαλώ!»
Γιατί στην τελευταία σκηνή,
ξαπλωμένος στο φορείο στα επείγοντα,
ήρθε ένας νεαρός γιατρός
στη φαντασία μου,
περπατώντας σαν να μην τρέχει τίποτα.
Και καθώς με πλησίαζε,
μπορούσα να δω τη χαζή γκριμάτσα
στο πρόσωπό του
και κατάλαβα τι θα ακολουθούσε.
Ήρθε κοντά και μου είπε:
«Δρ. Χέιζ,
δεν έχεις υποστεί καρδιακή προσβολή».
Κι έπειτα η γκριμάτσα
έγινε χαμόγελο.
«Έχεις υποστεί κρίση πανικού».
Και ήξερα ότι ήταν αλήθεια.
Αυτό ήταν απλώς άλλο ένα επίπεδο
πιο κάτω απ' την κόλαση.
Και μια κραυγή βγήκε από το στόμα μου,
ένα παράξενο μείγμα ήχου και ανάσας.
Ακούστηκε κάπως έτσι:
(Κραυγή)
Και καθώς αναπήδησα από τον πάτο,
μια άλλη πόρτα άνοιξε.
Δεν ξέρω πόση ώρα διήρκεσε,
αλλά λίγα λεπτά αργότερα,
από ένα σπάνια επισκεπτόμενο,
αλλά ταυτόχρονα βαθιά δικό μου κομμάτι,
το κομμάτι του εαυτού μου
που βρίσκεται πίσω από τα μάτια,
ένα πιο πνευματικό μέρος,
από την ίδια μου την ψυχή, αν θέλετε,
βγήκαν κάποια λόγια.
Είμαι αρκετά σίγουρος,
Το είπα δυνατά
αν και δεν ήταν κανένας εκεί
στις 2 το πρωί.
Είπα,
«Δεν ξέρω ποιος είσαι,
αλλά προφανώς μπορείς
να μου κάνεις κακό.
Μπορείς να με κάνεις να υποφέρω.
Όμως, θα σου πω ένα πράγμα
που δεν μπορείς να κάνεις.
Δεν μπορείς να με αναγκάσεις
να γυρίσω την πλάτη στη δική μου εμπειρία.
Δεν μπορείς να το κάνεις!»
Και το τότε νεότερό μου σώμα
πονούσε καθώς σηκώθηκε πάνω,
και κατάλαβα από το πλέον στεγνό
από τα καυτά δάκρυα πρόσωπό μου
ότι βρισκόμουν εκεί για μεγάλο
χρονικό διάστημα.
Αλλά, στηρίχθηκα σε μία υπόσχεση.
«Ποτέ ξανά!
Δεν πρόκειται να τρέξω μακριά από μένα».
Δεν ήξερα πώς θα κρατούσα
εκείνη την υπόσχεση.
Για να είμαι ειλικρινής,
ακόμα μαθαίνω.
Δεν είχα ιδέα
πως να φέρω αυτήν την υπόσχεση
στις ζωές των άλλων.
Αυτό θα το μάθαινα
μόνο μέσα από τη δουλειά
που θα κάναμε στη Θεραπεία
Αποδοχής και Δέσμευσης,
και αυτό θα ήταν στο μέλλον.
Αλλά σε όλα αυτά τα 34 χρόνια
δεν πέρασε ούτε μία μέρα
που να μην θυμάμαι εκείνη την απόφαση.
Και όταν στέκεσαι εδώ κάπως έτσι,
με τον τρόπο δηλαδή που ήδη γνωρίζεις
ότι είναι ο πιο σοφός για να στέκεσαι
με τον πόνο και τη δυστυχία,
αρχίζουν και συμβαίνουν πράγματα.
Μπορώ πλέον να περιγράψω με λόγια
τι είναι αυτή η στάση,
σύμφωνα με την Επιστήμη.
Είναι ένα συναισθηματικό άνοιγμα!
Θα νιώσουμε
ό, τι υπάρχει για να νιώσουμε
ακόμη κι όταν είναι δύσκολο.
Είναι να μπορείς να δεις
απευθείας τις σκέψεις σου,
όχι απλά μέσα από αυτές.
Έτσι, όταν σκέφτεσαι
ότι δεν είναι ακριβώς έτσι,
χωρίς να μπορείς να δεις οτιδήποτε άλλο
τότε μπορείς να τις δεις εκεί έξω.
Είναι το να ενωθείς
με το πιο πνευματικό κομμάτι
του εαυτού σου
και από κει να μπορείς
να στρέψεις την προσοχή σου
ευέλικτα, ρευστά, εθελοντικά,
προς αυτό που είναι εκεί
για να επικεντρωθείς.
Και όταν βλέπεις κάτι σημαντικό,
το να μπορείς να κινηθείς προς αυτό
με τα χέρια σου ελεύθερα,
ούτως ώστε να μπορείς να αισθανθείς,
να κάνεις, να συμβάλεις, να συμμετέχεις.
Αυτό είναι ψυχολογική ευελιξία.
Και βασίζεται στο τι είναι αυτός ο σπόρος
και αυτό το γνωρίζεις
γιατί αν το μεταφράσεις σε μία λέξη,
νομίζω ότι μπορείς να δεις
γιατί θα ήταν μια συγκεκριμένη λέξη,
η μόνη λέξη, θα έλεγα, η «Αγάπη».
Όταν ζεις με τον εαυτό σου
με έναν συμπονετικό, ζεστό, τρυφερό τρόπο,
η ζωή σου ανοίγεται
και τότε μπορείς να στραφείς
προς το νόημα και το σκοπό,
και το πώς θα φέρεις αγάπη, συμμετοχή,
ομορφιά, συνεισφορά,
μέσα στη ζωή των άλλων.
Δεν είχα δει αρχικά ότι αυτό το βήμα
προς τον πόνο και τη δυστυχία,
ήταν στην ουσία κολλημένο στο γοφό
αυτού του βήματος
προς το νόημα και το σκοπό.
Δεν το είχα δει!
Αλλά ξεκίνησα να το βλέπω
στους πελάτες μου,
καθώς ξεκίνησα να δουλεύω με τη ΘΑΔ.
Ξεκίνησα να το βλέπω στην ίδια μου τη ζωή.
Και μέσα σε μόλις μερικά χρόνια
το συνειδητοποίησα πολύ έντονα.
Μέχρι τότε, είχα κάνει λίγες
τυχαίες μελέτες στη ΘΑΔ
και ξεκινούσα να κάνω εκπαιδεύσεις,
πηγαίνοντας σε διάφορες συναντήσεις
με μικρές ομάδες από κλινικούς γιατρούς
διδάσκοντας για τη δουλειά που κάναμε.
Και σε ένα βιωματικό εργαστήρι
είχα αυτά τα κύματα από άγχος,
που ήταν απολύτως φυσιολογικό.
Ακόμη και σήμερα θα αγχωθώ
κατά τη διάρκεια των ομιλιών.
Ήταν εντάξει. Είμαι ανοιχτός σ' αυτό.
Έλα, μια χαρά είναι.
Μα τότε ήρθε ένα άλλο κύμα.
Ξαφνικά αισθάνθηκα ότι επρόκειτο
να βάλω τα κλάματα
μπροστά σε όλους αυτούς τους κλινικούς,
ότι θα ξεκινούσα να κλαίω με λυγμούς,
ανεξέλεγκτα!
Και είπα: «Τι;»
Και η στιγμή πέρασε
και ολοκλήρωσα το εργαστήρι.
Δεν το ξανασκέφτηκα
μέχρι το επόμενο εργαστήρι,
όπου έγινε ακριβώς το ίδιο πράγμα.
Και αυτή τη φορά είχα τη διαύγεια
να αντιληφθώ ότι ένιωθα πολύ νέος.
Και ρώτησα τον εαυτό μου
καθώς μάλιστα έκανα το εργαστήρι:
«Πόσων χρονών είσαι;»
Και η ανταπόκριση ήταν: «8 ή 9».
Και έπειτα μία ανάμνηση ξεπετάχθηκε
που δεν την είχα ξανασκεφτεί
από τότε που είχε γίνει, όταν ήμουν 8 ή 9.
Δεν είχα χρόνο να το επεξεργαστώ
μέσα στο εργαστήρι,
εκείνο το βράδυ όμως στο ξενοδοχείο
είχα χρόνο.
Ήμουν κάτω από το κρεβάτι μου,
ακούγοντας τους γονείς μου
να τσακώνονται στο διπλανό δωμάτιο.
Ο πατέρας μου είχε επιστρέψει σπίτι
μεθυσμένος και αργοπορημένος, πάλι.
Και η μητέρα μου τον κατέκρινε
που ξόδευε στον εθισμό του
το πενιχρό οικογενειακό μας εισόδημα.
Για την ανεπάρκειά του
σαν σύζυγος και σαν πατέρας.
Και αυτός έλεγε:
«Σκάσε! Βούλωσέ το αλλιώς...»
και ήξερα ότι είχε
σφιγμένες τις γροθιές του.
Και τότε άκουσα έναν τρομακτικό γδούπο
και τη μητέρα μου να ουρλιάζει.
Θα ανακάλυπτα αργότερα
ότι ήταν το τραπεζάκι,
που εκσφενδονίστηκε στο καθιστικό.
Και σκέφτομαι:
«Άραγε θα υπάρχει αίμα;
Τη χτυπάει;»
Και τότε το παιδικό μυαλουδάκι μου
είπε αυτές τις λέξεις ξεκάθαρα:
«Πρέπει να κάνω κάτι!»
Και συνειδητοποίησα
ότι δεν μπορούσα να κάνω τίποτα,
τίποτα ασφαλές.
Έτσι, κουλουριάστηκα ακόμα περισσότερο
και κρατούσα τον εαυτό μου και έκλαιγα.
Το συνειδητοποιείτε;
Κάθομαι εκεί παρακολουθώντας
όλους αυτούς τους μαινόμενους ταύρους
να τσακώνονται στο τμήμα ψυχολογίας,
και φυσικά ήμουν τρομοκρατημένος,
και βέβαια, ήμουν αγχωμένος,
αλλά αυτό που πραγματικά ήθελα να κάνω
ήταν απλά να κλάψω...
αλλά μέσα στο τμήμα ψυχολογίας;
(Γέλια)
Σοβαρά;
Αλλά δεν είχα πρόσβαση σ' αυτόν.
Δεν είχα χώρο γι' αυτόν.
Αυτός είναι ο λόγος που έγινα ψυχολόγος,
μα δεν το γνώριζα καν τότε.
Και παρασύρθηκα με τα άρθρα,
με την καριέρα, με τις επιχορηγήσεις,
με την επιτυχία...
Ουάου!
Όμως ήρθα εδώ γιατί εκείνος μου το ζήτησε.
Να «κάνω κάτι».
Και αντ' αυτού, αυτό που του είπα
ισοδυναμούσε
με το να κουλουριαστώ και να πω:
«Απλά σώπασε. Φύγε. Σκάσε».
Όταν έτρεξα, όταν πάλεψα, όταν κρύφτηκα.
Ήταν τόσο ψυχρό και τόσο άκαρδο.
Σε ποιον; Σ' εμένα
και στα κομμάτια του εαυτού μου
που με ενώνουν με τον σκοπό της ζωής μου.
Επειδή πονάμε όπου νοιαζόμαστε
και νοιαζόμαστε όπου πονάμε!
Αυτά τα κεντρικά σημεία
όπου πρέπει να προστρέξουμε,
είναι το ίδιο πράγμα.
Όταν στέκεσαι δίπλα στον εαυτό σου,
ακόμα κι όταν είναι δύσκολο,
κάνεις μια πράξη αγάπης για τον εαυτό σου
και μέσα από αυτό πλέον
μπορείς να ρισκάρεις να στραφείς
προς το να φέρεις αγάπη στον κόσμο,
ομορφιά στον κόσμο, επικοινωνία,
συνεισφορά σ' αυτόν τον κόσμο.
Και βλέποντάς το αυτό,
υποσχέθηκα ακόμα κάτι.
Ποτέ ξανά, δεν θα σε σπρώξω μακριά!
Ούτε το μήνυμά σου σε μένα
για τον σκοπό μας.
Δεν θα σου ζητήσω να κάνεις το εργαστήρι,
ούτε να κάνεις αυτήν την ομιλία.
(Γέλια)
Όμως σε χρειάζομαι εδώ, δίπλα μου,
επειδή με απαλύνεις.
Με βοηθάς να συνειδητοποιήσω
γιατί η ζωή μου προορίζεται γι' αυτό.
Κι έτσι λοιπόν το μήνυμά μου
προς εσάς είναι,
να κοιτάξετε την έρευνα
της ψυχολογικής ευελιξίας, ναι,
όμως δείτε τι μπορεί να σας προσφέρει
γι' αυτό που ήδη γνωρίζετε,
που είναι πως,
το να φέρνεις αγάπη στον εαυτό σου,
ακόμα κι όταν είναι δύσκολο,
θα σε βοηθήσει να φέρεις αγάπη στον κόσμο,
με τον τρόπο που εσύ θέλεις
να την φέρεις στον κόσμο.
Και αυτό είναι σημαντικό.
Εσείς το ξέρετε.
Το ξέρει και ο 8χρονος μικρός
που κλαίει μέσα σας.
Όλοι το ξέρουμε.
Γιατί η αγάπη δεν είναι το παν,
είναι το μόνο πράγμα.
Σας ευχαριστώ.
Ελπίζω να σας ήμουν χρήσιμος.
(Χειροκρότημα)