1
00:00:01,054 --> 00:00:04,603
Birçoğunuz muhtemelen ''Marslı'' 
filmini izlemişsinizdir.

2
00:00:05,141 --> 00:00:08,958
İzlemediyseniz, film Mars'ta mahsur kalan

3
00:00:08,982 --> 00:00:13,525
bir astronotun onu Dünya'ya geri götürecek
kurtarma operasyonu düzenlenene kadar

4
00:00:13,549 --> 00:00:18,045
yaşadığı hayatta kalma 
mücadelesini konu alıyor.

5
00:00:19,205 --> 00:00:22,344
Nihayetinde, astronot Watney karakteri ile

6
00:00:22,368 --> 00:00:24,906
irtibatı yeniden sağlayabiliyorlar

7
00:00:24,930 --> 00:00:30,201
ve kurtarılana dek
Mars'ta yapayalnız kalmıyor.

8
00:00:30,726 --> 00:00:33,488
Filmi izlerken, izlemediyseniz bile

9
00:00:33,512 --> 00:00:35,060
Mars denince muhtemelen

10
00:00:35,084 --> 00:00:39,884
ne kadar uzakta ve ırakta 
olduğunu düşünüyorsunuz.

11
00:00:39,908 --> 00:00:42,487
Ama belki de şunu kaçırıyorsunuz;

12
00:00:42,511 --> 00:00:46,408
Dünya'da insanlar; Mars'ta keşif araçları
ve insanlar varken

13
00:00:46,432 --> 00:00:50,398
diğer gezegende çalışmanın,

14
00:00:50,398 --> 00:00:54,536
iki gezegende yaşamanın 
lojistiği nasıl oluyor?

15
00:00:54,560 --> 00:00:58,718
Kaliforniya'da, batı yakasında veya 
dünyanın başka yerlerinde yaşayan

16
00:00:58,742 --> 00:01:01,900
arkadaşların, ailen veya iş 
arkadaşların olduğunu düşün.

17
00:01:02,225 --> 00:01:04,278
Onlarla iletişim kurmadan önce,
ilk olarak

18
00:01:04,302 --> 00:01:06,742
aklına şunlar gelir:

19
00:01:06,764 --> 00:01:08,860
Kaliforniya'da saat kaç?


20
00:01:08,884 --> 00:01:11,479
Onları uyandırır mıyım? 
Bu saatte arasam ayıp olur mu?

21
00:01:11,883 --> 00:01:15,234
Avrupa'daki meslektaşlarınla bile
iletişime geçeceğin zaman,

22
00:01:15,258 --> 00:01:17,300
insanlar birbirlerinden uzaktayken

23
00:01:17,324 --> 00:01:24,324
ne tür bir iletişim yolu izleyebilirler,
bunu düşünüyorsun.

24
00:01:24,973 --> 00:01:30,557
Şu anda Mars'ta insan yok,
fakat keşif araçlarımız var.

25
00:01:30,581 --> 00:01:35,686
Hatta tam şu anda Curiosity (Merak)
adlı aracımızda saat sabah 06:10.

26
00:01:35,710 --> 00:01:38,481
Yani Mars'ta saat 06:10.

27
00:01:38,876 --> 00:01:40,877
Mars'ta 4 tane keşif aracımız var.

28
00:01:40,901 --> 00:01:44,908
Amerika, 1995'lerden beri 
Mars'a 4 adet keşif aracı yerleştirdi

29
00:01:44,932 --> 00:01:48,871
ve ben onların üçünde 
çalışma şerefine nail oldum.

30
00:01:48,895 --> 00:01:53,416
Los Angeles Kaliforniya NASA'DA,
Jet Fırlatma Laboratuvarı'nda

31
00:01:53,440 --> 00:01:58,287
uzay mühendisiyim,
uzay aracı harekâtı mühendisiyim.

32
00:01:58,856 --> 00:02:03,017
Bu keşif araçları,
bizim robotik temsilcilerimiz.

33
00:02:03,041 --> 00:02:09,319
Yani onlar bizim gözümüz kulağımız
oluyorlar ve biz insan gönderene dek,

34
00:02:09,343 --> 00:02:11,176
gezegeni bizim için gözlemliyorlar.

35
00:02:11,200 --> 00:02:13,517
Bu keşif araçlarıyla diğer gezegenlerde


36
00:02:13,517 --> 00:02:16,517
nasıl faaliyet göstereceğimizi 
öğreniyoruz.

37
00:02:16,517 --> 00:02:20,823
İnsan göndermeden önce,
robot göndermiş oluyoruz.

38
00:02:21,326 --> 00:02:25,277
Şu anda Mars ile zaman farkı 
yaşamamızın sebebi,

39
00:02:25,301 --> 00:02:26,603
bir Mars gününün

40
00:02:26,627 --> 00:02:30,601
bir Dünya gününden daha uzun olması.

41
00:02:30,954 --> 00:02:33,751
Bizim bir günümüz 24 saat,

42
00:02:33,775 --> 00:02:37,149
çünkü Dünya'nın kendi etrafındaki
bir turunu

43
00:02:37,173 --> 00:02:39,174
tamamlaması o kadar sürüyor.

44
00:02:39,198 --> 00:02:41,110
Bir günümüz 24 saat.

45
00:02:41,486 --> 00:02:48,306
Bu durum Mars için 24 saat
ve yaklaşık 40 dakika sürüyor.

46
00:02:48,330 --> 00:02:54,748
Ki bu da bir Mars gününün, Dünya'nınkinden
40 dakika uzun olduğu anlamına geliyor.

47
00:02:55,207 --> 00:03:00,362
Mars'taki keşif aracı üzerine çalışan
ekipler olarak,

48
00:03:00,386 --> 00:03:05,798
Mars'ta çalışıp Dünya'da yaşıyoruz.

49
00:03:05,822 --> 00:03:11,287
Bunu yaparken cidden Mars'ta araçtaymış
gibi düşünmek zorundayız.

50
00:03:11,654 --> 00:03:15,233
Parçası olduğum bu ekibin görevi ise,

51
00:03:15,257 --> 00:03:21,186
keşif aracına sonraki gün neler yapacağı
hakkında komut vermek.

52
00:03:21,210 --> 00:03:25,239
Sürmesini, delmesini veya yapması
gereken şeyi söylemek.

53
00:03:25,553 --> 00:03:30,019
Aracımız uyurken-- 
evet geceleri uyuyor,

54
00:03:30,043 --> 00:03:32,413
çünkü bataryasını şarj etmesi

55
00:03:32,437 --> 00:03:36,333
ve soğuk Mars gecesini atlatması lazım.

56
00:03:36,357 --> 00:03:37,719
Bu yüzden uyuyor.

57
00:03:37,743 --> 00:03:42,511
O uyurken biz de sonraki günün programı
üzerine çalışıyoruz.

58
00:03:42,857 --> 00:03:45,839
Mars gece vardiyasında çalışıyorum yani.

59
00:03:45,863 --> 00:03:47,454
(Gülüşmeler)

60
00:03:47,478 --> 00:03:54,106
Dünya'da, Mars'taki işe her gün
aynı saatte gidebilmek için,

61
00:03:54,130 --> 00:03:56,534
diyelim ki 17:00'de işte olmalıyım,

62
00:03:56,558 --> 00:04:02,127
bu takım her Mars günü saat 17:00'de
işte olmak zorundaysa,

63
00:04:02,151 --> 00:04:09,151
Mars ile zaman uyumunu tutturabilmek için,
her gün Dünya'da işe,

64
00:04:10,142 --> 00:04:12,321
bir önceki günden 40 dakika
geç başlamalıyız.

65
00:04:12,345 --> 00:04:15,297
Bu her gün meridyen 
değiştirmek gibi bir şey.

66
00:04:15,321 --> 00:04:20,776
Bir gün işe 08:00'de geliyorsun,
sonraki gün 40 dakika geç yani 08:40'ta,

67
00:04:20,800 --> 00:04:24,069
ondan sonraki gün 09:20'de,

68
00:04:24,093 --> 00:04:25,682
sonraki gün 10:00'da.

69
00:04:25,706 --> 00:04:29,284
Ta ki işe gece yarısında gelene kadar

70
00:04:29,308 --> 00:04:32,297
her gün 40'ar dakika öteleyip duruyorsun.

71
00:04:32,321 --> 00:04:34,138
Dünya'daki gece yarısı yani.

72
00:04:34,162 --> 00:04:37,780
Nasıl kafa karıştırıcı olduğunu
hayal edin, öyle değil mi ama?

73
00:04:37,804 --> 00:04:39,956
İşte bu yüzden, Mars saati.

74
00:04:39,980 --> 00:04:40,981
(Gülüşmeler)

75
00:04:41,005 --> 00:04:44,523
Saatteki bu ağırlıklar, 
daha yavaş çalışması için

76
00:04:44,547 --> 00:04:47,075
mekanik olarak ayarlandı.

77
00:04:47,099 --> 00:04:48,988
Evet, zamanında böyle yapmadık.

78
00:04:49,012 --> 00:04:51,238
Bu saati 2004'te,

79
00:04:51,262 --> 00:04:54,566
Spirit (Ruh) ve Opportunity (Fırsat) adlı
keşif araçları varken aldım.

80
00:04:54,590 --> 00:04:56,196
Başlangıçta hiçbirimiz,

81
00:04:56,220 --> 00:04:58,651
Mars saatlerine ihtiyaç duyacağımızı
düşünmemişti.

82
00:04:58,675 --> 00:05:03,106
Bilgisayarlarımızdaki ve görev kontrol
ekranlarımızdaki saatlerin

83
00:05:03,130 --> 00:05:06,778
yeterli olacağını düşünmüştük.

84
00:05:06,802 --> 00:05:08,183
Pek de öyle olmadı.

85
00:05:08,207 --> 00:05:11,056
Aslında sadece Mars saatine göre
çalışmıyorduk,

86
00:05:11,080 --> 00:05:14,239
bizzat Mars saatine göre yaşıyorduk.

87
00:05:14,263 --> 00:05:18,546
Birdenbire zaman karmaşası yaşadık.

88
00:05:18,570 --> 00:05:22,363
İşte bu yüzden bileğinde şu sorulara
cevap verecek bir şeye ihtiyaç duyuyordun:

89
00:05:22,387 --> 00:05:25,678
Dünya'da saat kaç? Mars'ta saat kaç?

90
00:05:26,107 --> 00:05:32,001
Mars saati kafa karıştıran
tek faktör değildi;

91
00:05:32,025 --> 00:05:36,794
aynı zamanda bunu konuşma dilimize de
uyarlamamız gerekiyordu.

92
00:05:37,337 --> 00:05:42,964
'Sol' bir Mars günü demek, 
24 saat 40 dakika.

93
00:05:42,988 --> 00:05:46,183
Biz Dünya'da olan bir şeyden bahsederken

94
00:05:46,207 --> 00:05:47,516
bugün diyoruz.

95
00:05:48,228 --> 00:05:51,060
Mars içinse ''busol'' diyoruz.

96
00:05:51,084 --> 00:05:52,922
(Gülüşmeler)

97
00:05:53,992 --> 00:05:58,509
Evvelki gün Mars için ''dünsol'' oluyor.

98
00:05:58,837 --> 00:06:03,344
Gerçekten başlarda bir dil icat etme
hevesine kapılmamıştık.

99
00:06:03,368 --> 00:06:04,658
Cidden kafa karıştırıcıydı.

100
00:06:04,682 --> 00:06:06,863
Birinin bana, ''Bu etkinliği
yarın keşif aracı

101
00:06:06,887 --> 00:06:10,320
üzerinde yapmak istiyorum.''
dediğini hatırlıyorum.

102
00:06:10,344 --> 00:06:15,455
Şöyle cevap vermiştim, 
''Yarın yarını mı, Mars yarını mı?''

103
00:06:15,987 --> 00:06:21,039
Bu terminolojiye başladık, bir şekilde
birbirimizle iletişim kurabilmemiz lazım.

104
00:06:21,063 --> 00:06:22,191
(Gülüşmeler)

105
00:06:22,215 --> 00:06:26,491
Yarın bizim için "sonraki sol",
"yarınsol" oldu.

106
00:06:27,216 --> 00:06:30,831
Herkesin kelime seçimi farklı ne de olsa.

107
00:06:30,855 --> 00:06:34,231
Kimisi ''soda'' der, 
kimisi ''maden suyu''.

108
00:06:34,829 --> 00:06:38,035
Bizde de bu ''sonraki sol''
veya ''yarınsol'' şeklinde gerçekleşiyor.

109
00:06:38,562 --> 00:06:43,286
Bu görevler üzerine çalışmanın
birkaç yıl sonrasında

110
00:06:43,310 --> 00:06:47,962
keşif aracında çalışan insanlar olarak
''busol'' dediğimizi fark ettim.

111
00:06:48,426 --> 00:06:51,960
Keşif aracı üzerinde turlamayanlar ise

112
00:06:51,984 --> 00:06:53,456
''buzol'' diyorlardı.

113
00:06:53,958 --> 00:06:58,677
Lehçeye bakarak insanların hangi
görevde çalıştıklarını anlar hâle geldim.

114
00:06:58,701 --> 00:07:01,951
(Gülüşmeler)

115
00:07:01,975 --> 00:07:05,835
Saatlerimiz ve kendi dilimiz var,
burada bir tema seziyor olmalısınız.

116
00:07:05,859 --> 00:07:07,855
Böylece kafamız karışmıyor.

117
00:07:08,419 --> 00:07:12,226
Ama Dünya'nın gün ışığı bile
kafa karıştırıcı olabiliyor.

118
00:07:12,669 --> 00:07:15,008
Şu anda, Mars gece yarısında

119
00:07:15,032 --> 00:07:17,127
işe geldiğinizi farz ederseniz

120
00:07:17,151 --> 00:07:20,449
ve camdan güneş ışığı sızıyorsa

121
00:07:20,473 --> 00:07:22,621
bu da kafa karışıklığına yol açabiliyor.

122
00:07:23,081 --> 00:07:25,586
Kontrol odasının bu fotoğrafından

123
00:07:25,610 --> 00:07:27,879
bütün perdelerin kapalı olduğunu
görebilirsiniz.

124
00:07:27,903 --> 00:07:30,906
Dikkatimizi dağıtacak ışık yok.

125
00:07:30,930 --> 00:07:35,282
İnişten bir hafta önce,
binadaki bütün perdeler kapatıldı

126
00:07:35,306 --> 00:07:38,573
ve biz Mars zamanına geçene
kadar da açılmadı.

127
00:07:39,027 --> 00:07:42,208
Evde de aynısını yapıyoruz.

128
00:07:42,232 --> 00:07:45,005
3 kez Mars zamanına dönüyorum

129
00:07:45,029 --> 00:07:46,844
ve eşim de bana uyum sağlıyor.

130
00:07:46,868 --> 00:07:53,070
Koyu perdelerle ve gölgelerle
kapı bacaya set çekiyor,

131
00:07:53,094 --> 00:07:56,241
çünkü bu durum aynı zamanda
aileyi de etkiliyor.

132
00:07:56,265 --> 00:08:01,144
Hem ben, hem de o karartılmış 
bir ortamda yaşıyorduk.

133
00:08:01,705 --> 00:08:03,001
Bu duruma alıştı da.

134
00:08:03,025 --> 00:08:06,667
Sonrasında bana acıklı e-postalar
gönderirdi tabii.

135
00:08:07,257 --> 00:08:10,549
Eve geleyim mi? Uyanık mısın?


136
00:08:10,573 --> 00:08:13,703
Mars'ta saat kaç?

137
00:08:13,727 --> 00:08:16,225
Ona da bir Mars saati almam
gerektiğini fark ettim.

138
00:08:16,249 --> 00:08:17,784
(Gülüşmeler)

139
00:08:17,808 --> 00:08:22,242
Ama tabii 2016 yılındayız, 
uygulaması var bunun.

140
00:08:22,266 --> 00:08:23,544
(Gülüşmeler)

141
00:08:23,568 --> 00:08:28,182
Saat yerine 
telefonlarımızı da kullanabiliriz.

142
00:08:28,600 --> 00:08:32,740
Aile üzerindeki bu etki 
herkesi kapsıyordu;

143
00:08:32,764 --> 00:08:36,426
sadece keşif araçları üzerinde
çalışanları değil,

144
00:08:36,450 --> 00:08:38,664
aynı zamanda ailelerimiz
de etkileniyorlardı.

145
00:08:38,688 --> 00:08:41,167
David'i görüyorsunuz,
uçuş direktörlerimizden biri,

146
00:08:41,191 --> 00:08:45,665
ailesiyle birlikte sabahın 1:00'inde
Los Angeles'da sahilde.

147
00:08:45,689 --> 00:08:47,112
(Gülüşmeler)

148
00:08:47,136 --> 00:08:50,116
Ağustos'ta iniş yaptık
ve çocuklarının okulu

149
00:08:50,140 --> 00:08:54,586
Eylül'de açıldığı için onunla birlikte,

150
00:08:54,610 --> 00:08:59,358
bir ay boyunca Mars saatine
geçiş yaptılar.

151
00:08:59,382 --> 00:09:04,151
Her gün 40 dakika daha geç kalktılar.

152
00:09:04,175 --> 00:09:06,358
Babalarının çalışma programındaydılar.

153
00:09:06,382 --> 00:09:10,357
Bir ay boyunca Mars saatinde yaşayıp

154
00:09:10,381 --> 00:09:12,478
gece yarısı bovlinge
veya sahile gitmek gibi

155
00:09:12,502 --> 00:09:13,820
birçok macera yaşadılar.

156
00:09:14,149 --> 00:09:17,508
Hepimizin keşfettiği
garip bir bulgu vardı ki,

157
00:09:17,532 --> 00:09:21,520
sabahın 3'ünde trafik yokken

158
00:09:21,544 --> 00:09:25,097
Los Angeles'ta her yere gidebiliyormuşsun.

159
00:09:25,121 --> 00:09:26,595
(Gülüşmeler)

160
00:09:26,619 --> 00:09:27,811
İşten çıkıp

161
00:09:27,835 --> 00:09:30,950
ailelerimizi rahatsız etmek istemezdik,
aynı zamanda açtık,

162
00:09:30,974 --> 00:09:34,164
her zamanki şeylerden yiyeceğimize,

163
00:09:34,188 --> 00:09:37,752
'Long Beach sahilinde 7/24 açık harika 
kafe var ve 10 dakikada varabiliriz!'

164
00:09:37,776 --> 00:09:40,018
gibi cümleler kurardık.

165
00:09:40,042 --> 00:09:42,763
Usulca sürüşe geçerdik--
60'lar gibi, zerre trafik yok.

166
00:09:42,787 --> 00:09:46,542
Oraya vardığımızda restoran sahibi 
''Siz de kimsiniz

167
00:09:46,566 --> 00:09:48,728
ve sabahın 3'ünde restoranımda

168
00:09:49,421 --> 00:09:53,594
ne işiniz var?'' derdi.

169
00:09:53,958 --> 00:09:58,848
Sonra anladılar ki bizler gece yarısında
LA otobanlarında sürten

170
00:09:59,661 --> 00:10:04,326
birer Marslı yığınlarıydık--

171
00:10:05,288 --> 00:10:07,311
Dünya gecesinin yarısı.

172
00:10:07,335 --> 00:10:12,132
Kendimize Marslı demeye başladık.


173
00:10:12,581 --> 00:10:18,187
Mars saatinde olanlarımız,
kendimize Marslı diyorduk.

174
00:10:18,211 --> 00:10:21,064
Kalan herkes ise Dünyalıydı.

175
00:10:21,088 --> 00:10:22,388
(Gülüşmeler)

176
00:10:22,412 --> 00:10:28,107
Her gün zaman dilimi değiştirdiğinde

177
00:10:28,131 --> 00:10:33,944
ister istemez kendini kalan herkesten
ayrı hissediyorsun.

178
00:10:33,968 --> 00:10:37,887
Ciddi anlamda kendi evrenindesin.

179
00:10:38,704 --> 00:10:45,629
Üzerinde ''Mars zamanından sağ çıktım.
Sol 0-90.'' yazan bir tuşum var.

180
00:10:45,653 --> 00:10:48,398
Ekranda da bir resmi var.

181
00:10:48,422 --> 00:10:54,051
Bu tuşların var olmasının nedeni,
Mars'taki keşif aracıyla olan verimimizi

182
00:10:54,075 --> 00:10:59,124
yüksek tutmak, 
zamanımızı doğru kullanabilmek için

183
00:10:59,148 --> 00:11:01,438
Mars saatine göre çalışmamız.

184
00:11:01,462 --> 00:11:05,348
Yine de 3-4 aydan fazla
Mars saatinde kalmıyoruz.

185
00:11:05,372 --> 00:11:09,640
Nihayetinde, şu anda üzerinde çalıştığımız
değiştirilmiş Mars saatine geçeceğiz.

186
00:11:10,379 --> 00:11:15,036
Bunun sebebiyse bünyemiz
ve ailemiz üzerindeki etkileri.

187
00:11:15,060 --> 00:11:19,942
İnsanlar için günü uzatmaya çalışmak
o kadar olağandışı ki

188
00:11:19,966 --> 00:11:25,003
cidden bizleri inceleyen
uyku araştırmacıları olmuştu.

189
00:11:25,327 --> 00:11:26,617
Ekipten yaklaşık 30'umuza

190
00:11:26,641 --> 00:11:30,267
uyku mahrumiyeti deneyi yapıyorlardı.

191
00:11:30,291 --> 00:11:33,854
Sıra bana gelirdi, teste katılırdım
ve her birinde uyuyakalırdım.

192
00:11:33,878 --> 00:11:40,520
Bunun sebebiyse, bünyede oluşan
o aynı yorgunluktu.

193
00:11:40,544 --> 00:11:43,859
Eğlenceli olsa bile.

194
00:11:43,883 --> 00:11:48,397
Diğer ekip üyeleriyle büyük bir
bağ kurma deneyi olmuş olsa da,

195
00:11:48,421 --> 00:11:51,261
sürdürmesi zordu.

196
00:11:52,243 --> 00:11:58,428
Bu keşif görevlerimiz, güneş sisteminin
dışına attığımız ilk adımlardı.

197
00:11:58,452 --> 00:12:03,525
Birden çok gezegende nasıl
yaşanacağını öğreniyoruz.

198
00:12:03,549 --> 00:12:08,625
Bakış açımızı çok-gezegenli
olmaya doğru çeviriyoruz.

199
00:12:08,943 --> 00:12:11,738
Yıldız Savaşları'nı 
bir dahaki izleyişinizde,

200
00:12:11,762 --> 00:12:15,437
Dagobah gezegeninden Tatooine'ye 
yolculuk yapan insanlar görürseniz,

201
00:12:15,461 --> 00:12:20,951
dört bir yana insanların bu denli saçılmış
olmasının ne anlama geldiğini düşünün.

202
00:12:20,975 --> 00:12:24,037
Aralarındaki maddesel mesafe açısından,

203
00:12:24,061 --> 00:12:27,881
birbirlerine karşı nasıl
uzak hissedecekleri

204
00:12:27,905 --> 00:12:31,129
ve yaşayacakları zaman
karmaşası açısından.

205
00:12:31,937 --> 00:12:36,489
Henüz Mars'a insan göndermedik
ama umuyoruz.

206
00:12:36,513 --> 00:12:40,352
SpaceX ve NASA ve diğer tüm uluslararası

207
00:12:40,376 --> 00:12:43,865
uzay ajansları ile birlikte bunu

208
00:12:43,889 --> 00:12:47,656
önümüzdeki birkaç on 
yılda yapmayı bekliyoruz.

209
00:12:47,680 --> 00:12:53,505
Yakın bir zamanda Mars'ta insanlar olacak
ve gerçekten çok-gezegenli olacağız.

210
00:12:54,000 --> 00:12:56,412
Mars'a gidecek o genç kız veya oğlan

211
00:12:56,436 --> 00:13:03,436
bugün bu sahnedekilerden
veya izleyicilerden biri olabilir.

212
00:13:04,201 --> 00:13:09,803
14 yaşından beri JPL'de bu görevler
üzerine çalışmak istedim

213
00:13:09,827 --> 00:13:12,049
ve bunun parçası olduğum
için şükran duyuyorum.

214
00:13:12,073 --> 00:13:16,127
Uzay programında muazzam bir dönemdeyiz

215
00:13:16,151 --> 00:13:19,325
ve hepimiz bu yolculuğun bir parçasıyız.

216
00:13:19,349 --> 00:13:24,560
Bir daha gün içerisinde zaman yetersiz
geliyormuş gibi hissedersen,

217
00:13:24,584 --> 00:13:29,362
bunun tamamen senin Dünyevi
bakış açınla alakalı olduğunu hatırla.

218
00:13:29,381 --> 00:13:30,271
Teşekkürler.

219
00:13:30,521 --> 00:13:33,261
(Alkışlar)