0:00:01.054,0:00:04.603
Birçoğunuz muhtemelen ''Marslı'' [br]filmini izlemişsinizdir.

0:00:05.141,0:00:08.958
İzlemediyseniz, film Mars'ta mahsur kalan

0:00:08.982,0:00:13.525
bir astronotun onu Dünya'ya geri götürecek[br]kurtarma operasyonu düzenlenene kadar

0:00:13.549,0:00:18.045
yaşadığı hayatta kalma [br]mücadelesini konu alıyor.

0:00:19.205,0:00:22.344
Nihayetinde, astronot Watney karakteri ile

0:00:22.368,0:00:24.906
irtibatı yeniden sağlayabiliyorlar

0:00:24.930,0:00:30.201
ve kurtarılana dek[br]Mars'ta yapayalnız kalmıyor.

0:00:30.726,0:00:33.488
Filmi izlerken, izlemediyseniz bile

0:00:33.512,0:00:35.060
Mars denince muhtemelen

0:00:35.084,0:00:39.884
ne kadar uzakta ve ırakta [br]olduğunu düşünüyorsunuz.

0:00:39.908,0:00:42.487
Ama belki de şunu kaçırıyorsunuz;

0:00:42.511,0:00:46.408
Dünya'da insanlar; Mars'ta keşif araçları[br]ve insanlar varken

0:00:46.432,0:00:50.398
diğer gezegende çalışmanın,

0:00:50.398,0:00:54.536
iki gezegende yaşamanın [br]lojistiği nasıl oluyor?

0:00:54.560,0:00:58.718
Kaliforniya'da, batı yakasında veya [br]dünyanın başka yerlerinde yaşayan

0:00:58.742,0:01:01.900
arkadaşların, ailen veya iş [br]arkadaşların olduğunu düşün.

0:01:02.225,0:01:04.278
Onlarla iletişim kurmadan önce,[br]ilk olarak

0:01:04.302,0:01:06.742
aklına şunlar gelir:

0:01:06.764,0:01:08.860
Kaliforniya'da saat kaç?[br]

0:01:08.884,0:01:11.479
Onları uyandırır mıyım? [br]Bu saatte arasam ayıp olur mu?

0:01:11.883,0:01:15.234
Avrupa'daki meslektaşlarınla bile[br]iletişime geçeceğin zaman,

0:01:15.258,0:01:17.300
insanlar birbirlerinden uzaktayken

0:01:17.324,0:01:24.324
ne tür bir iletişim yolu izleyebilirler,[br]bunu düşünüyorsun.

0:01:24.973,0:01:30.557
Şu anda Mars'ta insan yok,[br]fakat keşif araçlarımız var.

0:01:30.581,0:01:35.686
Hatta tam şu anda Curiosity (Merak)[br]adlı aracımızda saat sabah 06:10.

0:01:35.710,0:01:38.481
Yani Mars'ta saat 06:10.

0:01:38.876,0:01:40.877
Mars'ta 4 tane keşif aracımız var.

0:01:40.901,0:01:44.908
Amerika, 1995'lerden beri [br]Mars'a 4 adet keşif aracı yerleştirdi

0:01:44.932,0:01:48.871
ve ben onların üçünde [br]çalışma şerefine nail oldum.

0:01:48.895,0:01:53.416
Los Angeles Kaliforniya NASA'DA,[br]Jet Fırlatma Laboratuvarı'nda

0:01:53.440,0:01:58.287
uzay mühendisiyim,[br]uzay aracı harekâtı mühendisiyim.

0:01:58.856,0:02:03.017
Bu keşif araçları,[br]bizim robotik temsilcilerimiz.

0:02:03.041,0:02:09.319
Yani onlar bizim gözümüz kulağımız[br]oluyorlar ve biz insan gönderene dek,

0:02:09.343,0:02:11.176
gezegeni bizim için gözlemliyorlar.

0:02:11.200,0:02:13.517
Bu keşif araçlarıyla diğer gezegenlerde[br]

0:02:13.517,0:02:16.517
nasıl faaliyet göstereceğimizi [br]öğreniyoruz.

0:02:16.517,0:02:20.823
İnsan göndermeden önce,[br]robot göndermiş oluyoruz.

0:02:21.326,0:02:25.277
Şu anda Mars ile zaman farkı [br]yaşamamızın sebebi,

0:02:25.301,0:02:26.603
bir Mars gününün

0:02:26.627,0:02:30.601
bir Dünya gününden daha uzun olması.

0:02:30.954,0:02:33.751
Bizim bir günümüz 24 saat,

0:02:33.775,0:02:37.149
çünkü Dünya'nın kendi etrafındaki[br]bir turunu

0:02:37.173,0:02:39.174
tamamlaması o kadar sürüyor.

0:02:39.198,0:02:41.110
Bir günümüz 24 saat.

0:02:41.486,0:02:48.306
Bu durum Mars için 24 saat[br]ve yaklaşık 40 dakika sürüyor.

0:02:48.330,0:02:54.748
Ki bu da bir Mars gününün, Dünya'nınkinden[br]40 dakika uzun olduğu anlamına geliyor.

0:02:55.207,0:03:00.362
Mars'taki keşif aracı üzerine çalışan[br]ekipler olarak,

0:03:00.386,0:03:05.798
Mars'ta çalışıp Dünya'da yaşıyoruz.

0:03:05.822,0:03:11.287
Bunu yaparken cidden Mars'ta araçtaymış[br]gibi düşünmek zorundayız.

0:03:11.654,0:03:15.233
Parçası olduğum bu ekibin görevi ise,

0:03:15.257,0:03:21.186
keşif aracına sonraki gün neler yapacağı[br]hakkında komut vermek.

0:03:21.210,0:03:25.239
Sürmesini, delmesini veya yapması[br]gereken şeyi söylemek.

0:03:25.553,0:03:30.019
Aracımız uyurken-- [br]evet geceleri uyuyor,

0:03:30.043,0:03:32.413
çünkü bataryasını şarj etmesi

0:03:32.437,0:03:36.333
ve soğuk Mars gecesini atlatması lazım.

0:03:36.357,0:03:37.719
Bu yüzden uyuyor.

0:03:37.743,0:03:42.511
O uyurken biz de sonraki günün programı[br]üzerine çalışıyoruz.

0:03:42.857,0:03:45.839
Mars gece vardiyasında çalışıyorum yani.

0:03:45.863,0:03:47.454
(Gülüşmeler)

0:03:47.478,0:03:54.106
Dünya'da, Mars'taki işe her gün[br]aynı saatte gidebilmek için,

0:03:54.130,0:03:56.534
diyelim ki 17:00'de işte olmalıyım,

0:03:56.558,0:04:02.127
bu takım her Mars günü saat 17:00'de[br]işte olmak zorundaysa,

0:04:02.151,0:04:09.151
Mars ile zaman uyumunu tutturabilmek için,[br]her gün Dünya'da işe,

0:04:10.142,0:04:12.321
bir önceki günden 40 dakika[br]geç başlamalıyız.

0:04:12.345,0:04:15.297
Bu her gün meridyen [br]değiştirmek gibi bir şey.

0:04:15.321,0:04:20.776
Bir gün işe 08:00'de geliyorsun,[br]sonraki gün 40 dakika geç yani 08:40'ta,

0:04:20.800,0:04:24.069
ondan sonraki gün 09:20'de,

0:04:24.093,0:04:25.682
sonraki gün 10:00'da.

0:04:25.706,0:04:29.284
Ta ki işe gece yarısında gelene kadar

0:04:29.308,0:04:32.297
her gün 40'ar dakika öteleyip duruyorsun.

0:04:32.321,0:04:34.138
Dünya'daki gece yarısı yani.

0:04:34.162,0:04:37.780
Nasıl kafa karıştırıcı olduğunu[br]hayal edin, öyle değil mi ama?

0:04:37.804,0:04:39.956
İşte bu yüzden, Mars saati.

0:04:39.980,0:04:40.981
(Gülüşmeler)

0:04:41.005,0:04:44.523
Saatteki bu ağırlıklar, [br]daha yavaş çalışması için

0:04:44.547,0:04:47.075
mekanik olarak ayarlandı.

0:04:47.099,0:04:48.988
Evet, zamanında böyle yapmadık.

0:04:49.012,0:04:51.238
Bu saati 2004'te,

0:04:51.262,0:04:54.566
Spirit (Ruh) ve Opportunity (Fırsat) adlı[br]keşif araçları varken aldım.

0:04:54.590,0:04:56.196
Başlangıçta hiçbirimiz,

0:04:56.220,0:04:58.651
Mars saatlerine ihtiyaç duyacağımızı[br]düşünmemişti.

0:04:58.675,0:05:03.106
Bilgisayarlarımızdaki ve görev kontrol[br]ekranlarımızdaki saatlerin

0:05:03.130,0:05:06.778
yeterli olacağını düşünmüştük.

0:05:06.802,0:05:08.183
Pek de öyle olmadı.

0:05:08.207,0:05:11.056
Aslında sadece Mars saatine göre[br]çalışmıyorduk,

0:05:11.080,0:05:14.239
bizzat Mars saatine göre yaşıyorduk.

0:05:14.263,0:05:18.546
Birdenbire zaman karmaşası yaşadık.

0:05:18.570,0:05:22.363
İşte bu yüzden bileğinde şu sorulara[br]cevap verecek bir şeye ihtiyaç duyuyordun:

0:05:22.387,0:05:25.678
Dünya'da saat kaç? Mars'ta saat kaç?

0:05:26.107,0:05:32.001
Mars saati kafa karıştıran[br]tek faktör değildi;

0:05:32.025,0:05:36.794
aynı zamanda bunu konuşma dilimize de[br]uyarlamamız gerekiyordu.

0:05:37.337,0:05:42.964
'Sol' bir Mars günü demek, [br]24 saat 40 dakika.

0:05:42.988,0:05:46.183
Biz Dünya'da olan bir şeyden bahsederken

0:05:46.207,0:05:47.516
bugün diyoruz.

0:05:48.228,0:05:51.060
Mars içinse ''busol'' diyoruz.

0:05:51.084,0:05:52.922
(Gülüşmeler)

0:05:53.992,0:05:58.509
Evvelki gün Mars için[br]''evvelki sol'' oluyor.

0:05:58.837,0:06:03.344
Gerçekten başlarda bir dil icat etme[br]hevesine kapılmamıştık.

0:06:03.368,0:06:04.658
Cidden kafa karıştırıcıydı.

0:06:04.682,0:06:06.863
Birinin bana, ''Bu etkinliği[br]yarın keşif aracı

0:06:06.887,0:06:10.320
üzerinde yapmak istiyorum.''[br]dediğini hatırlıyorum.

0:06:10.344,0:06:15.455
Şöyle cevap vermiştim, [br]''Yarın yarını mı, Mars yarını mı?''

0:06:15.987,0:06:21.039
Bu terminolojiye başladık, bir şekilde[br]birbirimizle iletişim kurabilmemiz lazım.

0:06:21.063,0:06:22.191
(Gülüşmeler)

0:06:22.215,0:06:26.491
Yarın bizim için evvelki sol,[br]ertesi sol oldu.

0:06:27.216,0:06:30.831
Herkesin kelime seçimi farklı ne de olsa.

0:06:30.855,0:06:34.231
Kimisi ''soda'' der, [br]kimisi ''maden suyu''.

0:06:34.829,0:06:38.035
Bizde de bu ertesi sol[br]veya solın şeklinde gerçekleşiyor.

0:06:38.562,0:06:43.286
Bu görevler üzerine çalışmanın[br]birkaç yıl sonrasında

0:06:43.310,0:06:47.962
keşif aracında çalışan insanlar olarak[br]''busol'' dediğimizi fark ettim.

0:06:48.426,0:06:51.960
Keşif aracı üzerinde turlamayanlar ise

0:06:51.984,0:06:53.456
''bugsol'' diyorlardı.

0:06:53.958,0:06:58.677
Lehçeye bakarak insanların hangi[br]görevde çalıştıklarını anlar hâle geldim.

0:06:58.701,0:07:01.951
(Gülüşmeler)

0:07:01.975,0:07:05.835
Saatlerimiz ve kendi dilimiz var,[br]burada bir tema seziyor olmalısınız.

0:07:05.859,0:07:07.855
Böylece kafamız karışmıyor.

0:07:08.419,0:07:12.226
Ama Dünya'nın gün ışığı bile[br]kafa karıştırıcı olabiliyor.

0:07:12.669,0:07:15.008
Şu anda, Mars gece yarısında

0:07:15.032,0:07:17.127
işe geldiğinizi farz ederseniz

0:07:17.151,0:07:20.449
ve camdan güneş ışığı sızıyorsa

0:07:20.473,0:07:22.621
bu da kafa karışıklığına yol açabiliyor.

0:07:23.081,0:07:25.586
Kontrol odasının bu fotoğrafından

0:07:25.610,0:07:27.879
bütün perdelerin kapalı olduğunu[br]görebilirsiniz.

0:07:27.903,0:07:30.906
Dikkatimizi dağıtacak ışık yok.

0:07:30.930,0:07:35.282
İnişten bir hafta önce,[br]binadaki bütün perdeler kapatıldı

0:07:35.306,0:07:38.573
ve biz Mars zamanına geçene[br]kadar da açılmadı.

0:07:39.027,0:07:42.208
Evde de aynısını yapıyoruz.

0:07:42.232,0:07:45.005
3 kez Mars zamanına dönüyorum

0:07:45.029,0:07:46.844
ve eşim de bana uyum sağlıyor.

0:07:46.868,0:07:53.070
Koyu perdelerle ve gölgelerle[br]kapı bacaya set çekiyor,

0:07:53.094,0:07:56.241
çünkü bu durum aynı zamanda[br]aileyi de etkiliyor.

0:07:56.265,0:08:01.144
Hem ben, hem de o karartılmış [br]bir ortamda yaşıyorduk.

0:08:01.705,0:08:03.001
Bu duruma alıştı da.

0:08:03.025,0:08:06.667
Sonrasında bana acıklı e-postalar[br]gönderirdi tabii.

0:08:07.257,0:08:10.549
Eve geleyim mi? Uyanık mısın?[br]

0:08:10.573,0:08:13.703
Mars'ta saat kaç?

0:08:13.727,0:08:16.225
Ona da bir Mars saati almam[br]gerektiğini fark ettim.

0:08:16.249,0:08:17.784
(Gülüşmeler)

0:08:17.808,0:08:22.242
Ama tabii 2016 yılındayız, [br]uygulaması var bunun.

0:08:22.266,0:08:23.544
(Gülüşmeler)

0:08:23.568,0:08:28.182
Saat yerine [br]telefonlarımızı da kullanabiliriz.

0:08:28.600,0:08:32.740
Aile üzerindeki bu etki [br]herkesi kapsıyordu;

0:08:32.764,0:08:36.426
sadece keşif araçları üzerinde[br]çalışanları değil,

0:08:36.450,0:08:38.664
aynı zamanda ailelerimiz[br]de etkileniyorlardı.

0:08:38.688,0:08:41.167
David'i görüyorsunuz,[br]uçuş direktörlerimizden biri,

0:08:41.191,0:08:45.665
ailesiyle birlikte sabahın 1:00'inde[br]Los Angeles'da sahilde.

0:08:45.689,0:08:47.112
(Gülüşmeler)

0:08:47.136,0:08:50.116
Ağustos'ta iniş yaptık[br]ve çocuklarının okulu

0:08:50.140,0:08:54.586
Eylül'de açıldığı için onunla birlikte,

0:08:54.610,0:08:59.358
bir ay boyunca Mars saatine[br]geçiş yaptılar.

0:08:59.382,0:09:04.151
Her gün 40 dakika daha geç kalktılar.

0:09:04.175,0:09:06.358
Babalarının çalışma programındaydılar.

0:09:06.382,0:09:10.357
Bir ay boyunca Mars saatinde yaşayıp

0:09:10.381,0:09:12.478
gece yarısı bovlinge[br]veya sahile gitmek gibi

0:09:12.502,0:09:13.820
birçok macera yaşadılar.

0:09:14.149,0:09:17.508
Hepimizin keşfettiği[br]garip bir bulgu vardı ki,

0:09:17.532,0:09:21.520
sabahın 3'ünde trafik yokken

0:09:21.544,0:09:25.097
Los Angeles'ta her yere gidebiliyormuşsun.

0:09:25.121,0:09:26.595
(Gülüşmeler)

0:09:26.619,0:09:27.811
İşten çıkıp

0:09:27.835,0:09:30.950
ailelerimizi rahatsız etmek istemezdik,[br]aynı zamanda açtık,

0:09:30.974,0:09:34.164
her zamanki şeylerden yiyeceğimize,

0:09:34.188,0:09:37.752
'Long Beach sahilinde 7/24 açık harika [br]kafe var ve 10 dakikada varabiliriz!'

0:09:37.776,0:09:40.018
gibi cümleler kurardık.

0:09:40.042,0:09:42.763
Usulca sürüşe geçerdik--[br]60'lar gibi, zerre trafik yok.

0:09:42.787,0:09:46.542
Oraya vardığımızda restoran sahibi [br]''Siz de kimsiniz

0:09:46.566,0:09:48.728
ve sabahın 3'ünde restoranımda

0:09:49.421,0:09:53.594
ne işiniz var?'' derdi.

0:09:53.958,0:09:58.848
Sonra anladılar ki bizler gece yarısında[br]LA otobanlarında sürten

0:09:59.661,0:10:04.326
birer Marslı yığınlarıydık--

0:10:05.288,0:10:07.311
Dünya gecesinin yarısı.

0:10:07.335,0:10:12.132
Kendimize Marslı demeye başladık.[br]

0:10:12.581,0:10:18.187
Mars saatinde olanlarımız,[br]kendimize Marslı diyorduk.

0:10:18.211,0:10:21.064
Kalan herkes ise Dünyalıydı.

0:10:21.088,0:10:22.388
(Gülüşmeler)

0:10:22.412,0:10:28.107
Her gün zaman dilimi değiştirdiğinde

0:10:28.131,0:10:33.944
ister istemez kendini kalan herkesten[br]ayrı hissediyorsun.

0:10:33.968,0:10:37.887
Ciddi anlamda kendi evrenindesin.

0:10:38.704,0:10:45.629
Üzerinde ''Mars zamanından sağ çıktım.[br]Sol 0-90.'' yazan bir tuşum var.

0:10:45.653,0:10:48.398
Ekranda da bir resmi var.

0:10:48.422,0:10:54.051
Bu tuşların var olmasının nedeni,[br]Mars'taki keşif aracıyla olan verimimizi

0:10:54.075,0:10:59.124
yüksek tutmak, [br]zamanımızı doğru kullanabilmek için

0:10:59.148,0:11:01.438
Mars saatine göre çalışmamız.

0:11:01.462,0:11:05.348
Yine de 3-4 aydan fazla[br]Mars saatinde kalmıyoruz.

0:11:05.372,0:11:09.640
Nihayetinde, şu anda üzerinde çalıştığımız[br]değiştirilmiş Mars saatine geçeceğiz.

0:11:10.379,0:11:15.036
Bunun sebebiyse bünyemiz[br]ve ailemiz üzerindeki etkileri.

0:11:15.060,0:11:19.942
İnsanlar için günü uzatmaya çalışmak[br]o kadar olağandışı ki

0:11:19.966,0:11:25.003
cidden bizleri inceleyen[br]uyku araştırmacıları olmuştu.

0:11:25.327,0:11:26.617
Ekipten yaklaşık 30'umuza

0:11:26.641,0:11:30.267
uyku mahrumiyeti deneyi yapıyorlardı.

0:11:30.291,0:11:33.854
Sıra bana gelirdi, teste katılırdım[br]ve her birinde uyuyakalırdım.

0:11:33.878,0:11:40.520
Bunun sebebiyse, bünyede oluşan[br]o aynı yorgunluktu.

0:11:40.544,0:11:43.859
Eğlenceli olsa bile.

0:11:43.883,0:11:48.397
Diğer ekip üyeleriyle büyük bir[br]bağ kurma deneyi olmuş olsa da,

0:11:48.421,0:11:51.261
sürdürmesi zordu.

0:11:52.243,0:11:58.428
Bu keşif görevlerimiz, güneş sisteminin[br]dışına attığımız ilk adımlardı.

0:11:58.452,0:12:03.525
Birden çok gezegende nasıl[br]yaşanacağını öğreniyoruz.

0:12:03.549,0:12:08.625
Bakış açımızı çok-gezegenli[br]olmaya doğru çeviriyoruz.

0:12:08.943,0:12:11.738
Yıldız Savaşları'nı [br]bir dahaki izleyişinizde,

0:12:11.762,0:12:15.437
Dagobah gezegeninden Tatooine'ye [br]yolculuk yapan insanlar görürseniz,

0:12:15.461,0:12:20.951
dört bir yana insanların bu denli saçılmış[br]olmasının ne anlama geldiğini düşünün.

0:12:20.975,0:12:24.037
Aralarındaki maddesel mesafe açısından,

0:12:24.061,0:12:27.881
birbirlerine karşı nasıl[br]uzak hissedecekleri

0:12:27.905,0:12:31.129
ve yaşayacakları zaman[br]karmaşası açısından.

0:12:31.937,0:12:36.489
Henüz Mars'a insan göndermedik[br]ama umuyoruz.

0:12:36.513,0:12:40.352
SpaceX ve NASA ve diğer tüm uluslararası

0:12:40.376,0:12:43.865
uzay ajansları ile birlikte bunu

0:12:43.889,0:12:47.656
önümüzdeki birkaç on [br]yılda yapmayı bekliyoruz.

0:12:47.680,0:12:53.505
Yakın bir zamanda Mars'ta insanlar olacak[br]ve gerçekten çok-gezegenli olacağız.

0:12:54.000,0:12:56.412
Mars'a gidecek o genç kız veya oğlan

0:12:56.436,0:13:03.436
bugün bu sahnedekilerden[br]veya izleyicilerden biri olabilir.

0:13:04.201,0:13:09.803
14 yaşından beri JPL'de bu görevler[br]üzerine çalışmak istedim

0:13:09.827,0:13:12.049
ve bunun parçası olduğum[br]için şükran duyuyorum.

0:13:12.073,0:13:16.127
Uzay programında muazzam bir dönemdeyiz

0:13:16.151,0:13:19.325
ve hepimiz bu yolculuğun bir parçasıyız.

0:13:19.349,0:13:24.560
Bir daha gün içerisinde zaman yetersiz[br]geliyormuş gibi hissedersen,

0:13:24.584,0:13:29.362
bunun tamamen senin Dünyevi[br]bakış açınla alakalı olduğunu hatırla.

0:13:29.381,0:13:30.271
Teşekkürler.

0:13:30.521,0:13:33.261
(Alkışlar)