1
00:00:01,054 --> 00:00:04,603
Pewnie wielu z was
widziało film "Marsjanin."

2
00:00:05,141 --> 00:00:08,958
Dla tych, co nie oglądali,
jest to film o astronaucie,

3
00:00:08,982 --> 00:00:13,525
który został unieruchomiony na Marsie,
i o wysiłku, który podejmuje, aby przeżyć,

4
00:00:13,549 --> 00:00:18,045
zanim misja ratunkowa z Ziemi
nie zabierze go z powrotem.

5
00:00:19,205 --> 00:00:22,344
Na całe szczęście udaje się
odzyskać kontakt z bohaterem,

6
00:00:22,368 --> 00:00:24,906
astronautą Watney'em,

7
00:00:24,930 --> 00:00:30,201
dzięki czemu nie jest on całkowicie 
osamotniony do otrzymania pomocy.

8
00:00:30,726 --> 00:00:33,488
Kiedy myślicie o Marsie, oglądając film,

9
00:00:35,084 --> 00:00:39,884
to prawdopodobnie myślicie o tym,
jak bardzo jest odległy.

10
00:00:39,908 --> 00:00:42,487
To, czego nie widzicie,

11
00:00:42,511 --> 00:00:46,408
to sprawy logistyczne związane 
z pracą na innej planecie,

12
00:00:46,432 --> 00:00:48,678
z życiem na dwóch planetach.

13
00:00:48,702 --> 00:00:54,536
Mając jednocześnie ludzi na Ziemi,
a na Marsie łaziki lub też ludzi.

14
00:00:54,560 --> 00:00:58,718
Pomyślcie o waszych przyjaciołach,
rodzinach i współpracownikach

15
00:00:58,742 --> 00:01:01,900
z Kalifornii, Zachodniego
Wybrzeża i innych części świata.

16
00:01:02,225 --> 00:01:04,278
Kiedy próbujecie się z nimi skontaktować,

17
00:01:04,302 --> 00:01:06,740
na pewno zastanawiacie się:

18
00:01:06,764 --> 00:01:08,860
"Która godzina jest teraz w Kalifornii?

19
00:01:08,884 --> 00:01:11,479
Obudzę ich? Czy mogę teraz zadzwonić?"

20
00:01:11,883 --> 00:01:15,234
Kontaktując się z europejskimi znajomymi,

21
00:01:15,258 --> 00:01:17,300
zastanawiacie się:

22
00:01:17,324 --> 00:01:24,324
"Jak koordynuje się komunikację
z ludźmi, którzy są daleko?".

23
00:01:24,973 --> 00:01:30,557
Teraz na Marsie nie ma ludzi, 
ale są tam łaziki.

24
00:01:30,581 --> 00:01:35,686
I właśnie teraz jest godzina
6:10 rano u łazika Curiosity.

25
00:01:35,710 --> 00:01:38,481
6:10 rano na Marsie.

26
00:01:38,876 --> 00:01:40,877
Mamy tam cztery łaziki.

27
00:01:40,901 --> 00:01:44,908
Od połowy lat 90. Stany Zjednoczone 
umieściły na Marsie 4 łaziki.

28
00:01:44,932 --> 00:01:48,871
Moim przywilejem jest to, 
że pracuję z trzema z nich.

29
00:01:48,895 --> 00:01:53,416
Jestem inżynierem statków kosmicznych
i ich inżynierem operacyjnym,

30
00:01:53,440 --> 00:01:58,287
w Laboratorium Napędu Odrzutowego
NASA w Los Angeles.

31
00:01:58,856 --> 00:02:03,017
Łaziki te są naszymi 
robotami-wysłannikami.

32
00:02:03,041 --> 00:02:09,319
To nasze oczy i uszy, 
które widzą planetę za nas,

33
00:02:09,343 --> 00:02:11,176
dopóki nie wyślemy tam ludzi.

34
00:02:11,200 --> 00:02:16,493
Dzięki nim uczymy się,
jak działać na innych planetach.

35
00:02:16,517 --> 00:02:20,823
Zanim wyślemy ludzi, wysyłamy roboty.

36
00:02:21,326 --> 00:02:25,277
Przyczyną różnicy czasu 
między naszym czasem,

37
00:02:25,301 --> 00:02:26,603
a tym na Marsie jest to,

38
00:02:26,627 --> 00:02:30,601
że marsjański dzień
jest dłuższy od ziemskiego.

39
00:02:30,954 --> 00:02:33,751
Nasza doba ma 24 godziny,

40
00:02:33,775 --> 00:02:37,149
bo tyle zajmuje Ziemi

41
00:02:37,173 --> 00:02:39,174
jednorazowy obrót wokół własnej osi.

42
00:02:39,198 --> 00:02:41,110
Więc nasz dzień trwa 24 godziny.

43
00:02:41,486 --> 00:02:48,306
Za to Mars potrzebuje na obrót
około 24 godzin i 40 minut.

44
00:02:48,330 --> 00:02:54,748
Oznacza to, że dzień marsjański
jest o 40 minut dłuższy od ziemskiego.

45
00:02:55,207 --> 00:03:00,362
Ludzie, którzy obsługują 
marsjańskie łaziki, jak ci na zdjęciu,

46
00:03:00,386 --> 00:03:05,798
żyją na Ziemi, ale pracują na Marsie.

47
00:03:05,822 --> 00:03:11,287
Zawsze wyobrażamy sobie, 
że naprawdę jesteśmy na Marsie z łazikiem.

48
00:03:11,654 --> 00:03:15,233
Praca zespołu, którego częścią jestem,

49
00:03:15,257 --> 00:03:21,186
polega na wysyłaniu łazikowi poleceń,
by wiedział, co zrobić następnego dnia.

50
00:03:21,210 --> 00:03:25,239
Każemy mu jechać, wiercić 
lub robić cokolwiek innego.

51
00:03:25,553 --> 00:03:30,019
Podczas jego snu... Tak, łazik śpi w nocy,

52
00:03:30,043 --> 00:03:32,413
ponieważ musi naładować baterie

53
00:03:32,437 --> 00:03:36,333
oraz przetrwać zimną, marsjańską noc.

54
00:03:36,357 --> 00:03:37,719
Tak więc śpi.

55
00:03:37,743 --> 00:03:42,511
Podczas tego snu planujemy,
co ma zrobić następnego dnia.

56
00:03:42,857 --> 00:03:45,839
Tak, pracuję na marsjańskiej nocce.

57
00:03:45,863 --> 00:03:47,454
(Śmiech)

58
00:03:47,478 --> 00:03:54,106
Zatem przychodząc do pracy na Ziemi
codziennie o tej samej porze na Marsie,

59
00:03:54,130 --> 00:03:56,534
dajmy na to o godzinie 17.

60
00:03:56,558 --> 00:04:02,127
Nasz zespół musi być w pracy o 17
czasu marsjańskiego,

61
00:04:02,151 --> 00:04:09,151
więc musimy przychodzić do pracy 
na Ziemi o 40 minut później każdego dnia,

62
00:04:10,142 --> 00:04:12,321
po to, aby być zsynchronizowanym z Marsem.

63
00:04:12,345 --> 00:04:15,297
To tak, jakby codziennie
zmieniać strefę czasową.

64
00:04:15,321 --> 00:04:20,776
Zatem jednego dnia przychodzicie
do pracy o 8, następnego o 8:40,

65
00:04:20,800 --> 00:04:24,069
następnego 40 minut później o 9:20,

66
00:04:24,093 --> 00:04:25,682
następnego o 10:00.

67
00:04:25,706 --> 00:04:29,284
Tak więc przesuwacie
40 minut każdego dnia,

68
00:04:29,308 --> 00:04:32,297
aż do czasu gdy przychodzicie
do pracy w środku nocy,

69
00:04:32,321 --> 00:04:34,138
środku ziemskiej nocy.

70
00:04:34,162 --> 00:04:37,780
Możecie sobie wyobrazić,
jak mylące to bywa.

71
00:04:37,804 --> 00:04:39,956
Stąd, marsjański zegarek.

72
00:04:39,980 --> 00:04:40,981
(Śmiech)

73
00:04:41,005 --> 00:04:44,523
Mechanizm w tym zegarku przestawiono tak,

74
00:04:44,547 --> 00:04:47,075
aby chodził trochę wolniej.

75
00:04:49,012 --> 00:04:51,238
Mam ten zegarek od 2004 roku,

76
00:04:51,262 --> 00:04:54,566
gdy mieliśmy łaziki Spirit i Opportunity.

77
00:04:54,590 --> 00:04:56,196
Nie zaczynaliśmy, myśląc,

78
00:04:56,220 --> 00:04:58,651
że będziemy potrzebować 
marsjańskich zegarków.

79
00:04:58,675 --> 00:05:03,106
Sądziliśmy, że będziemy używać 
czasów na komputerach,

80
00:05:03,130 --> 00:05:06,778
na ekranach kontroli misji,
i to wystarczy.

81
00:05:06,802 --> 00:05:08,183
Nie wystarczyło.

82
00:05:08,207 --> 00:05:11,056
Dlatego, że nie tylko pracowaliśmy 
w czasie marsjańskim,

83
00:05:11,080 --> 00:05:14,239
właściwie żyliśmy marsjańskim czasem.

84
00:05:14,263 --> 00:05:18,546
Wciąż myliliśmy się co do tego,
która była godzina.

85
00:05:18,570 --> 00:05:22,363
Naprawdę potrzeba mieć
na nadgarstku coś mówiącego:

86
00:05:22,387 --> 00:05:25,678
Która jest godzina na Ziemi?
Która jest godzina na Marsie?

87
00:05:26,107 --> 00:05:32,001
Nie tylko czas na Marsie
był tym, co nas myliło.

88
00:05:32,025 --> 00:05:36,794
Musieliśmy umieć o nim ze sobą rozmawiać.

89
00:05:37,337 --> 00:05:42,964
"Sol" to doba marsjańska,
24 godziny i 40 minut.

90
00:05:42,988 --> 00:05:46,183
Kiedy mówimy o czymś 
dziejącym się na Ziemi,

91
00:05:46,207 --> 00:05:48,156
mówimy, dziś, po angielsku "today".

92
00:05:48,228 --> 00:05:51,060
A o Marsie mówimy, "tosol".

93
00:05:51,084 --> 00:05:52,922
(Śmiech)

94
00:05:53,992 --> 00:05:58,509
Wczoraj, "yesterday", dla Marsa
stało się "yestersol".

95
00:05:58,837 --> 00:06:02,594
Nie chcieliśmy wymyślać nowego języka.

96
00:06:02,688 --> 00:06:04,658
Było to po prostu bardzo mylące.

97
00:06:04,682 --> 00:06:06,863
Ktoś raz podszedł do mnie i powiedział:

98
00:06:06,887 --> 00:06:10,320
"Chciałbym przeprowadzić 
tę czynność na łaziku jutro."

99
00:06:10,344 --> 00:06:15,455
Ja zapytałam, "Nasze jutro
czy marsjańskie jutro?"

100
00:06:15,987 --> 00:06:21,039
Stworzyliśmy te terminologię,
bo potrzebowaliśmy sposobu porozumiewania.

101
00:06:21,063 --> 00:06:22,191
(Śmiech)

102
00:06:22,215 --> 00:06:26,491
Jutro ("tomorrow") stało się
"nextersol" albo "solorrow."

103
00:06:27,216 --> 00:06:30,831
Dlatego, że ludzie mają preferencje 
co do słów, których używają.

104
00:06:30,855 --> 00:06:34,231
Niektórzy z was powiedzą "gazowane",
a inni "z bąbelkami".

105
00:06:34,829 --> 00:06:38,035
Tak samo mamy ludzi, którzy powiedzą
"nextersol" albo "solorrow."

106
00:06:38,562 --> 00:06:43,286
Pracując w tych misjach, 
zauważyłam po paru latach,

107
00:06:43,310 --> 00:06:47,962
że my, ludzie pracujący
przy łazikach, mówimy "tosol."

108
00:06:48,426 --> 00:06:51,960
Ludzie pracujący na misjach,
gdzie łaziki nie jeżdżą,

109
00:06:51,984 --> 00:06:53,456
mówią "tosoul."

110
00:06:53,958 --> 00:06:58,677
Mogę powiedzieć, w jakiej misji 
pracujesz po twoim marsjańskim akcencie.

111
00:06:58,701 --> 00:07:01,951
(Śmiech)

112
00:07:01,975 --> 00:07:05,835
Zatem mamy zegarki i język.
Rozumiecie, o co chodzi?

113
00:07:05,859 --> 00:07:07,855
O to, żeby się nie mylić.

114
00:07:08,419 --> 00:07:12,226
Ale nawet ziemskie światło dzienne
może nas zmylić.

115
00:07:12,669 --> 00:07:15,008
Jeśli właśnie przyszliście do pracy,

116
00:07:15,032 --> 00:07:17,127
jest środek marsjańskiej nocy

117
00:07:17,151 --> 00:07:20,449
a światło wpada przez okna,

118
00:07:20,473 --> 00:07:22,621
będzie to również mylące.

119
00:07:23,081 --> 00:07:25,586
Na tym zdjęciu kontroli misji widać,

120
00:07:25,610 --> 00:07:27,879
że wszystkie rolety są opuszczone.

121
00:07:27,903 --> 00:07:30,906
Po to, aby światło nas nie rozpraszało.

122
00:07:30,930 --> 00:07:35,282
Wszystkie zasłony zostały spuszczone
w całym budynku tydzień przed lądowaniem,

123
00:07:35,306 --> 00:07:38,573
i nie zostały podniesione,
aż nie zeszliśmy z czasu marsjańskiego.

124
00:07:39,027 --> 00:07:42,208
To działa też w naszych domach.

125
00:07:42,232 --> 00:07:45,005
Byłam w marsjańskim czasie
trzy razy i mój mąż to rozumie.

126
00:07:45,029 --> 00:07:47,328
"OK, przygotowujemy się do 
czasu marsjańskiego".

127
00:07:47,328 --> 00:07:53,070
Zakrywa więc okna folią
i ciemnymi zasłonami,

128
00:07:53,094 --> 00:07:56,241
ponieważ wpływa to też na nasze rodziny.

129
00:07:56,265 --> 00:08:01,144
Żyłam w tym przyciemnionym 
środowisku i on również.

130
00:08:01,705 --> 00:08:03,001
Przyzwyczaił się.

131
00:08:03,025 --> 00:08:06,667
Ale potem zaczęłam od niego 
dostawać maile, kiedy był w pracy.

132
00:08:07,257 --> 00:08:10,549
"Mam wracać do domu? Śpisz?"

133
00:08:10,573 --> 00:08:13,563
"Która godzina na Marsie?"

134
00:08:13,597 --> 00:08:16,355
I stwierdziłam, że on też
potrzebuje marsjańskiego zegarka.

135
00:08:16,389 --> 00:08:17,784
(Śmiech)

136
00:08:17,808 --> 00:08:22,242
Ale oczywiście mamy rok 2016,
więc jest do tego aplikacja.

137
00:08:22,266 --> 00:08:23,544
(Śmiech)

138
00:08:23,568 --> 00:08:28,182
Teraz zamiast zegarków
możemy również używać telefonów.

139
00:08:28,600 --> 00:08:32,740
Ale wpływ na nasze rodziny 
to było zdecydowanie za wiele.


140
00:08:32,764 --> 00:08:36,426
Nie wpływało to tylko na nas, 
pracujących przy łazikach,

141
00:08:36,450 --> 00:08:38,664
ale na nasze rodziny również.

142
00:08:38,688 --> 00:08:41,167
To jest David Oh, 
jeden z naszych kierowników lotu.

143
00:08:41,191 --> 00:08:45,665
Jest na plaży w Los Angeles 
z rodziną o 1:00 rano.

144
00:08:45,689 --> 00:08:47,112
(Śmiech)

145
00:08:47,136 --> 00:08:50,116
Ponieważ wylądowaliśmy w sierpniu

146
00:08:50,140 --> 00:08:54,586
i jego dzieci nie musiały
chodzić do szkoły do września,

147
00:08:54,610 --> 00:08:59,358
przeszły z nim na miesiąc
na czas marsjański.

148
00:08:59,382 --> 00:09:04,151
Wstawały codziennie 40 minut później.

149
00:09:04,175 --> 00:09:06,358
Żyły w planie pracy taty.

150
00:09:06,382 --> 00:09:10,357
Żyli w marsjańskim czasie miesiąc
i przeżyli wiele przygód,

151
00:09:10,381 --> 00:09:12,478
jak pójście na kręgle w środku nocy

152
00:09:12,502 --> 00:09:13,820
albo pójście na plażę.

153
00:09:14,149 --> 00:09:17,508
Dzięki temu odkryliśmy,

154
00:09:17,532 --> 00:09:21,520
jest łatwo można dostać się
wszędzie w Los Angeles

155
00:09:21,544 --> 00:09:25,097
o 3 rano, gdy nie ma ruchu.

156
00:09:25,121 --> 00:09:26,595
(Śmiech)

157
00:09:26,619 --> 00:09:27,811
Wychodziliśmy z pracy

158
00:09:27,835 --> 00:09:30,950
i nie chcieliśmy iść do domu
przeszkadzać naszym rodzinom,

159
00:09:30,974 --> 00:09:34,164
a byliśmy głodni, więc zamiast
pójść gdzieś blisko coś zjeść,

160
00:09:34,188 --> 00:09:37,752
mówiliśmy, "Poczekajcie, jest świetny
sklep całodobowy w Long Beach,

161
00:09:37,776 --> 00:09:40,018
a możemy się tam dostać w 10 minut!"

162
00:09:40,042 --> 00:09:42,763
Jechaliśmy więc jak w latach 60., 
bez żadnych korków.

163
00:09:42,787 --> 00:09:46,542
Jechaliśmy tam, a właściciel zwykł pytać,

164
00:09:46,566 --> 00:09:48,728
"Kim wy jesteście?

165
00:09:49,421 --> 00:09:53,594
I co robicie w moim lokalu o 3 rano?"

166
00:09:53,958 --> 00:09:58,848
Tak więc stali się świadomi, 
że istnieją grupy Marsjan,

167
00:09:59,661 --> 00:10:04,326
buszujących po autostradach 
Los Angeles w środku nocy,

168
00:10:05,288 --> 00:10:07,311
w środku ziemskiej nocy.

169
00:10:07,335 --> 00:10:12,132
Naprawdę nazywaliśmy siebie Marsjanami.

170
00:10:12,581 --> 00:10:18,187
Ci na marsjańskim czasie
byli nazywani Marsjanami,

171
00:10:18,211 --> 00:10:21,064
a wszyscy inni Ziemianami.

172
00:10:21,088 --> 00:10:22,388
(Śmiech)

173
00:10:22,412 --> 00:10:28,107
A to dlatego, że gdy przesuwacie się
codziennie o jedną strefę czasową,

174
00:10:28,131 --> 00:10:33,944
zaczynacie się czuć bardzo
odseparowani od innych.

175
00:10:33,968 --> 00:10:37,887
Jesteście dosłownie we własnym świecie.

176
00:10:38,704 --> 00:10:45,629
Mam taką odznakę z napisem:
"Przeżyłam czas marsjański. Sol 0-90."

177
00:10:45,653 --> 00:10:48,398
I jest tu też zdjęcie.

178
00:10:48,422 --> 00:10:54,051
Mamy te odznaki, ponieważ
pracujemy w marsjańskim czasie po to,

179
00:10:54,075 --> 00:10:59,124
by być jak najbardziej wydajnymi
w wykorzystaniu łazika na Marsie,

180
00:10:59,148 --> 00:11:01,438
żeby jak najlepiej wykorzystać nasz czas.

181
00:11:01,462 --> 00:11:05,348
Ale nie żyjemy na czasie marsjańskim 
więcej niż trzy do czterech miesięcy.

182
00:11:05,372 --> 00:11:09,990
W końcu przenosimy się
na zmodyfikowany czas marsjański.

183
00:11:10,379 --> 00:11:15,036
Ponieważ jest to ciężkie
dla naszych ciał i naszych rodzin.

184
00:11:15,060 --> 00:11:19,942
Badacze snu prowadzili nad nami badania,

185
00:11:19,966 --> 00:11:25,003
ponieważ to niespotykane dla ludzi
próbować wydłużyć swój dzień.

186
00:11:25,327 --> 00:11:26,617
Wybrali około 30 z nas

187
00:11:26,641 --> 00:11:30,267
i robili doświadczenia 
związane z deprywacją snu.

188
00:11:30,291 --> 00:11:33,854
Przychodziłam, robiłam test
i zasypiałam na każdym.

189
00:11:33,878 --> 00:11:40,520
Takie życie po czasie staje się
wyczerpujące dla ciała.

190
00:11:40,544 --> 00:11:43,859
Nawet jeśli było to super.

191
00:11:43,883 --> 00:11:48,397
Było to ogromne doświadczenie
wiążące nas z członkami grupy,

192
00:11:48,421 --> 00:11:51,261
ale było trudne do wytrzymania.

193
00:11:52,243 --> 00:11:58,428
Misje łazików są naszymi pierwszymi
krokami w Układ Słoneczny.

194
00:11:58,452 --> 00:12:03,525
Uczymy się, jak żyć 
na więcej niż jednej planecie

195
00:12:03,549 --> 00:12:08,625
Zmieniamy naszą perspektywę 
na wielo-planetarną.

196
00:12:08,943 --> 00:12:11,738
Więc następnym razem
oglądając Star Wars,

197
00:12:11,762 --> 00:12:15,437
a są tam ludzie przechodzący
z systemu Dagobah na Tatooine,

198
00:12:15,461 --> 00:12:20,951
pomyślcie, co to naprawdę znaczy,
mieć ludzi rozprzestrzenionych tak daleko.

199
00:12:20,975 --> 00:12:24,037
Co to znaczy pod względem
dystansu między nimi,

200
00:12:24,061 --> 00:12:27,881
jak czują się odseparowani od siebie

201
00:12:27,905 --> 00:12:31,129
i o logistyce czasu.

202
00:12:31,937 --> 00:12:36,489
Jak dotąd nie wysłaliśmy ludzi na Marsa,
ale mamy na to nadzieję.

203
00:12:36,513 --> 00:12:40,352
Z firmami takimi jak SpaceX czy NASA

204
00:12:40,376 --> 00:12:43,865
i wszystkimi międzynarodowymi
agencjami kosmicznymi świata

205
00:12:43,889 --> 00:12:47,656
mamy nadzieję zrobić to 
w ciągu kilku następnych dekad.

206
00:12:47,656 --> 00:12:53,481
Wkrótce będziemy mieli ludzi na Marsie
i będziemy naprawdę wielo-planetarni,

207
00:12:54,000 --> 00:12:56,412
a młody chłopak czy dziewczyna,

208
00:12:56,436 --> 00:13:03,436
którzy będą lecieć na Marsa,
mogą siedzieć tu dziś na widowni.

209
00:13:04,201 --> 00:13:09,803
Chciałam pracować w tych misjach 
od kiedy skończyłam 14 lat

210
00:13:09,827 --> 00:13:12,049
i mam teraz ten przywilej, by to robić.

211
00:13:12,073 --> 00:13:16,127
Mamy wspaniały czas
dla programów kosmicznych

212
00:13:16,151 --> 00:13:19,325
i wspólnie przeżywamy tę podróż.

213
00:13:19,349 --> 00:13:24,560
Następnym razem, gdy pomyślicie,
że brakuje wam czasu w ciągu dnia,

214
00:13:24,584 --> 00:13:29,362
pamiętajcie, że jest to kwestia
waszej ziemskiej perspektywy.

215
00:13:29,386 --> 00:13:30,537
Dziękuję.

216
00:13:30,561 --> 00:13:34,675
(Brawa)