0:00:01.000,0:00:04.000
Bir düşünce oyunu ile başlamak istiyorum.

0:00:04.000,0:00:07.000
Hayal edin 4,000 yıl sonrasına gitmişiz.

0:00:07.000,0:00:09.260
Bildiğimiz anlamda medeniyet,

0:00:09.260,0:00:11.000
yok olmuş.

0:00:11.000,0:00:13.000
Kitap yok,

0:00:13.000,0:00:16.000
elektronik cihaz yok,

0:00:16.000,0:00:19.000
Facebook veya Twitter yok.

0:00:19.000,0:00:22.000
Tüm İngilizce bilgi birikimi ve

0:00:22.000,0:00:24.000
İngiliz alfabesi yitirilmiş.

0:00:24.000,0:00:25.900
Şimdi düşünün ki arkeologlar

0:00:25.900,0:00:28.460
bizden kalma bir şehrin harabelerini kazıyorlar.

0:00:28.460,0:00:30.000
Ne bulurlardı?

0:00:30.000,0:00:33.000
Belki birtakım dikdörtgen plastik parçaları,

0:00:33.000,0:00:36.000
üstlerinde tuhaf sembollerle.

0:00:36.000,0:00:39.000
Belki yuvarlak metal parçaları.

0:00:39.000,0:00:41.220
Silindir şeklinde kutular da olabilir,

0:00:41.220,0:00:43.000
üstlerinde bazı simgelerle.

0:00:43.000,0:00:46.000
Belki arkeologlardan biri Kuzey Amerika'da

0:00:46.000,0:00:48.000
tepelik bir alanda gömülü,

0:00:48.000,0:00:50.000
benzer işaretlerin devasa halini

0:00:50.000,0:00:53.000
keşfettiği için ani bir şöhret yakalardı.

0:00:55.000,0:00:57.000
Öyleyse kendimize şunu soralım,

0:00:57.000,0:01:00.000
bu tarz kalıntılar 4.000 yıl sonrasının halkına,

0:01:00.000,0:01:03.000
bizim hakkımızda ne anlatırdı?

0:01:03.000,0:01:05.110
Bu varsayımsal bir soru değil.

0:01:05.110,0:01:08.000
Aslında bu soru 4.000 yıl önce var olan,

0:01:08.000,0:01:10.780
İndus Vadisi Uygarlığı'nı anlamaya çalışırken,

0:01:10.780,0:01:13.000
karşılaştığımız sorunun birebir kopyası.

0:01:13.000,0:01:16.000
İndus Uygarlığı, kendisinden daha iyi bilinen

0:01:16.000,0:01:19.000
Mısır ve Mezopotamya uygarlıklarının çağdaşı sayılabilir.

0:01:19.000,0:01:22.110
Aslında bu uygarlıkların her ikisinden de daha büyüktür.

0:01:22.110,0:01:24.160
Kapladığı alan yaklaşık

0:01:24.160,0:01:26.260
bir milyon kilometrekaredir.

0:01:26.260,0:01:28.000
Şimdiki Pakistan'ı,

0:01:28.000,0:01:29.740
Kuzeybatı Hindistan'ı,

0:01:29.740,0:01:32.000
Afganistan ve İran'ın bazı alanlarını kapsar.

0:01:32.000,0:01:34.850
Böylesine muazzam bir uygarlığı göz önüne alınca,

0:01:34.850,0:01:38.620
çok güçlü hükümdarlar, krallar ve onları yücelten anıtlar

0:01:38.620,0:01:41.000
görmeyi bekleyebilirsiniz.

0:01:41.000,0:01:43.000
İşin aslı, arkeologların buldukları

0:01:43.000,0:01:45.000
bunlardan hiçbiri değildi.

0:01:45.000,0:01:48.000
Bunlar gibi küçük nesneler buldular.

0:01:48.000,0:01:51.000
İşte o nesnelere bir örnek.

0:01:51.000,0:01:53.000
Tabi bu replikası.

0:01:53.000,0:01:56.000
Peki kim bu?

0:01:56.000,0:01:58.000
Bir kral? Bir tanrı?

0:01:58.000,0:02:00.000
Bir rahip?

0:02:00.000,0:02:02.510
Ya da belki benim gibi, sizin gibi

0:02:02.510,0:02:04.000
sıradan biri?

0:02:04.000,0:02:06.000
Bilmiyoruz.

0:02:06.000,0:02:09.000
Fakat İndus halkı üstünde yazılar olan kalıntılar da bıraktılar.

0:02:09.000,0:02:11.000
Hayır, onlarınki plastikten değil.

0:02:11.000,0:02:14.610
Daha çok taştan damgalar, bakır tabletler, çanak çömlek ve

0:02:14.610,0:02:18.060
şaşırtıcı gelecek ama kocaman bir işaret levhası.

0:02:18.060,0:02:21.090
Bir kentin kapısının yakınında gömülü bulundu.

0:02:21.090,0:02:24.000
Burada Hollywood ya da Bollywood yazıp yazmadığını bilmiyoruz.

0:02:24.000,0:02:26.160
Aslında, bu nesnelerin bir tekinin bile

0:02:26.160,0:02:28.000
bize ne anlattığını bilmiyoruz.

0:02:28.000,0:02:31.000
Bunun nedeni, İndus yazısının çözülememiş olması.

0:02:31.000,0:02:33.000
Bu simgelerden hiçbirinin anlamını bilmiyoruz.

0:02:33.000,0:02:36.000
Simgelere, çoğunlukla damgalarda rastlanıyor.

0:02:36.000,0:02:38.330
Burada böyle bir nesne görüyorsunuz.

0:02:38.330,0:02:41.720
Üzerinde boynuzlu at benzeri bir hayvan olan kare bir nesne.

0:02:41.720,0:02:43.540
Muhteşem bir sanat eseri.

0:02:43.540,0:02:45.480
Sizce ne büyüklüktedir?

0:02:45.480,0:02:47.000
Şu büyüklükte?

0:02:47.000,0:02:49.000
Belki bu kadar?

0:02:49.000,0:02:51.000
Durun size göstereyim.

0:02:52.000,0:02:55.000
İşte bu damganın bir replikası.

0:02:55.000,0:02:57.930
Kenarları sadece 2.5 santim civarında.

0:02:57.930,0:02:59.280
Oldukça ufak.

0:02:59.280,0:03:01.000
Peki bunlar ne işe yarıyordu?

0:03:01.000,0:03:04.000
Bir yerden başka yere gönderilen eşya bohçalarına iliştirilen

0:03:04.000,0:03:07.510
kilden etiketlerin damgalanmasında kullanıldıklarını biliyoruz.

0:03:07.510,0:03:10.690
Kargo kutularının üstündeki paketleme dökümünü biliyorsunuz değil mi?

0:03:10.690,0:03:13.660
Bunlar da o tür paketleme dökümleri yapmak için kullanılırdı.

0:03:13.660,0:03:16.340
Bu nesnelerin üzerindeki yazıların içeriğini

0:03:16.340,0:03:18.000
merak ediyor olabilirsiniz.

0:03:18.000,0:03:20.150
Belki göndericinin adı yazıyordur,

0:03:20.150,0:03:22.630
belki bir yerden başka bir yere yollanan

0:03:22.630,0:03:25.000
eşyalarla ilgili bilgi vardır. Bilmiyoruz.

0:03:25.000,0:03:27.720
Bu soruyu cevaplamak için yazıyı çözmeliyiz.

0:03:27.720,0:03:29.220
Yazıyı çözmek,

0:03:29.220,0:03:31.790
zihinsel bir bulmacadan ibaret olmayıp,

0:03:31.790,0:03:34.700
Güney Asya'nın siyasi ve kültürel geçmişi ile

0:03:34.700,0:03:36.780
derin bağlantıları olan bir soru

0:03:36.780,0:03:38.520
durumuna gelmiştir.

0:03:38.520,0:03:41.450
Aslına bakarsanız yazı, üç ayrı grup insan arasında

0:03:41.450,0:03:43.400
bir çeşit savaş alanına dönüştü.

0:03:43.400,0:03:45.290
İlk olarak, bir grup insan

0:03:45.290,0:03:47.290
Indus yazısının kesinlikle

0:03:47.290,0:03:49.290
bir dili temsil etmediğine dair

0:03:49.290,0:03:51.000
ateşli bir inanca sahip.

0:03:51.000,0:03:53.000
Bu insanlar, simgelerin

0:03:53.000,0:03:56.000
trafik işaretleri veya armalarda rastlayabileceğiniz

0:03:56.000,0:03:59.000
amblem türü simgelere benzer olduklarını düşünüyorlar.

0:03:59.000,0:04:01.660
İkinci bir grup insan ise Indus yazısının,

0:04:01.660,0:04:04.000
bir Hint-Avrupa dilini temsil ettiğine inanıyor.

0:04:04.000,0:04:06.000
Bugün, Hindistan haritasına bakarsanız,

0:04:06.000,0:04:09.000
Kuzey Hindistan'da konuşulan çoğu dilin,

0:04:09.000,0:04:12.000
Hint-Avrupa Dil Ailesi'ne ait olduğunu görürsünüz.

0:04:12.000,0:04:14.780
Dolayısıyla, bazı insanlara göre Indus yazısı,

0:04:14.780,0:04:17.830
Sanskritçe benzeri antik bir Hint-Avrupa dilini temsil ediyor.

0:04:17.830,0:04:19.610
Son bir grup daha var ki,

0:04:19.610,0:04:22.770
Indus halkının, bugün Güney Hindistan'da yaşayan

0:04:22.770,0:04:25.000
insanların ataları olduğu kanısındalar.

0:04:25.000,0:04:27.000
Bu insanlar Indus yazısının,

0:04:27.000,0:04:29.480
günümüzde Güney Hindistan'da çoğunluğun konuştuğu

0:04:29.480,0:04:31.650
dil ailesi olan Dravid Dil Ailesi'nin

0:04:31.650,0:04:34.270
antik bir biçimini temsil ettiğine inanıyor.

0:04:34.270,0:04:36.450
Bu düşüncenin savunucuları,

0:04:36.450,0:04:39.580
kuzeyde, Afganistan yakınlarında Dravid dili konuşan

0:04:39.580,0:04:41.580
küçük bir topluluğa işaret ederek,

0:04:41.580,0:04:43.680
Dravid dillerinin bir zamanlar

0:04:43.680,0:04:46.680
tüm Hindistan'da konuşuluyor olabileceğini,

0:04:46.680,0:04:49.000
dolayısıyla belki de Indus uygarlığının

0:04:49.000,0:04:52.000
Dravid kökenli olabileceğini ileri sürerler.

0:04:52.000,0:04:54.390
Bu hipotezlerden hangisi doğru olabilir?

0:04:54.390,0:04:57.000
Bunu billmiyoruz ama yazılar deşifre edilirse,

0:04:57.000,0:04:59.000
belki bu sorunun yanıtını verebiliriz.

0:04:59.000,0:05:01.550
Fakat yazıyı deşifre etmek çok zorlu bir görev.

0:05:01.550,0:05:03.620
Öncelikle bu sefer Rosetta Taşı yok.

0:05:03.620,0:05:06.150
Bilgisayar yazılımı olandan bahsetmiyorum;

0:05:06.150,0:05:07.670
Aynı metni, hem bilinen

0:05:07.670,0:05:09.670
hem de bilinmeyen yazıyla

0:05:09.670,0:05:12.000
içeren tarihi eserden bahsediyorum.

0:05:12.000,0:05:14.760
Indus yazısı için, böyle bir kalıntı yok.

0:05:14.760,0:05:18.000
Üstelik hangi dili konuştukları hakkında da bir fikrimiz yok.

0:05:18.000,0:05:20.000
Durumu daha da kötüleştiren ise

0:05:20.000,0:05:22.000
elimizdeki metinlerin çoğunun aşırı kısa olması.

0:05:22.000,0:05:24.560
Size gösterdiğim gibi, genellikle çok çok minik olan

0:05:24.560,0:05:26.000
o mühürlerde bulunuyorlar.

0:05:26.000,0:05:28.000
Tüm bu bariz zorluklardan bahsedince,

0:05:28.000,0:05:30.000
birileri endişelenip merak etmiş olabilir,

0:05:30.000,0:05:33.000
İndus yazısının çözülme ihtimali var mı?

0:05:33.000,0:05:35.000
Konuşmamın devamında,

0:05:35.000,0:05:37.000
İndus yazısı hakkında endişelenmeyi nasıl bıraktığımı

0:05:37.000,0:05:39.000
ve onu çözme mücadelesini nasıl sevdiğimi anlatmak istiyorum.

0:05:39.000,0:05:41.520
İndus yazısı, ortaokul kitaplarımda

0:05:41.520,0:05:44.600
karşılaştığımdan beri beni büyülerdi.

0:05:44.600,0:05:46.390
Neden bu kadar etkilenmiştim?

0:05:46.390,0:05:50.000
Çünkü, antik dünyanın çözülememiş son önemli alfabesiydi.

0:05:50.000,0:05:53.000
Seçimlerim beni hesaplamalı sinirbilim üzerine çalışmaya itti.

0:05:53.000,0:05:55.000
Yani bir iş günümde,

0:05:55.000,0:05:57.000
beynin tahmin ve öngörü mekanizmalarını,

0:05:57.000,0:06:00.000
beynin nasıl öğrendiğini ve nasıl karar aldığını,

0:06:00.000,0:06:02.000
anlayabilmek adına, bilgisayarla

0:06:02.000,0:06:04.000
beyin modelleri oluşturuyorum.

0:06:04.000,0:06:07.000
Fakat 2007 yılında, İndus yazısıyla yolum yine kesişti.

0:06:07.000,0:06:09.000
O zamanlar Hindistan'da,

0:06:09.000,0:06:11.000
harika bir fırsat yakalamıştım.

0:06:11.000,0:06:13.310
İndus yazısını bilgisayarla analiz etmeye çalışan,

0:06:13.310,0:06:16.310
Hint bilim insanlarıyla tanışma fırsatıydı bu.

0:06:16.310,0:06:18.310
İşte o an fark ettim ki,

0:06:18.310,0:06:21.410
bu bilim insanlarıyla çalışabilme imkanım vardı.

0:06:21.410,0:06:23.990
Böylesi bir fırsata hemen atlayıverdim.

0:06:23.990,0:06:26.350
Bazı sonuçları paylaşmak istiyorum.

0:06:26.350,0:06:28.860
Hatta daha iyisi, gelin hep beraber çözelim.

0:06:28.860,0:06:30.220
Hazır mısınız?

0:06:30.220,0:06:33.000
Elinizde çözülmemiş bir yazı varsa, yapmanız gereken

0:06:33.000,0:06:35.000
ilk şey yazma yönünü bulmaktır.

0:06:35.000,0:06:38.000
Üzerinde bazı semboller olan iki metin görüyoruz.

0:06:38.000,0:06:40.000
Yazım yönünün sağdan sola mı,

0:06:40.000,0:06:43.450
yoksa soldan sağa mı olduğunu bana söyleyebilir misiniz?

0:06:43.450,0:06:46.000
Size birkaç saniye veriyorum.

0:06:46.000,0:06:49.000
Pekala. Sağdan sola diyenler? Tamam.

0:06:49.000,0:06:51.000
Peki. Soldan sağa diyenler?

0:06:51.000,0:06:53.380
Oh, neredeyse yarı yarıya. Pekala.

0:06:53.380,0:06:55.000
Cevap geliyor:

0:06:55.000,0:06:57.000
eğer iki metnin de soluna bakarsanız,

0:06:57.000,0:06:59.660
daralmış işaretlerin varlığını fark edersiniz,

0:06:59.660,0:07:01.780
görünen o ki 4,000 yıl öncesinde,

0:07:01.780,0:07:03.890
yazmanlarımız sağdan sola yazarlarken,

0:07:03.890,0:07:05.810
yazacak yer kalmamış.

0:07:05.810,0:07:08.000
Onlar da işareti sıkıştırmak zorunda kalmışlar.

0:07:08.000,0:07:10.000
İşaretlerden biri de üstteki metnin altında.

0:07:10.000,0:07:12.000
Bu bize yazma yönü hakkında,

0:07:12.000,0:07:14.000
sağdan sola olduğu fikrini veriyor.

0:07:14.000,0:07:16.000
Şimdi, bildiğimiz başlıca şeylerden biri şu ki,

0:07:16.000,0:07:19.460
yönlülük, bir metnin dil yansıttığına inanmada kilit noktalardan biridir.

0:07:19.460,0:07:21.320
Ve görüyoruz ki İndus yazısı

0:07:21.320,0:07:22.840
bu özelliğe sahip.

0:07:22.840,0:07:25.000
Yazı, dilin başka hangi özelliklerini gösterir?

0:07:25.000,0:07:27.000
Dillerin belirli örüntüleri vardır.

0:07:27.000,0:07:29.000
Size Q harfi verirsem,

0:07:29.000,0:07:32.000
ve bir sonraki harfi tahmin edin dersem, ne düşünürdünüz?

0:07:32.000,0:07:34.000
Çoğunuz haklı bir şekilde U dediniz.

0:07:34.000,0:07:36.000
Peki bir harf daha tahmin edin deseydim,

0:07:36.000,0:07:38.000
hangi harfi söylerdiniz?

0:07:38.000,0:07:41.000
Şimdi birkaç farklı yol var. E malum. I olabilir. A da olabilir.

0:07:41.000,0:07:44.000
Ama kesinlikle B, C veya D olamaz, değil mi?

0:07:44.000,0:07:47.000
İndus yazısı da benzer davranışlar ortaya koyuyor.

0:07:47.000,0:07:50.000
Bu baklava gibi olan sembolle başlayan birçok metin var.

0:07:50.000,0:07:52.000
Ve kendisi tırnak işaretine benzeyen,

0:07:52.000,0:07:54.220
şu sembolle devam ettirilme eğiliminde.

0:07:54.220,0:07:56.420
Bu az önceki Q ve U örneğimizi andıran bir durum.

0:07:56.420,0:07:58.000
Bu sembol de yine,

0:07:58.000,0:08:01.000
bu balık benzeri sembollerce takip edilme eğiliminde.

0:08:01.000,0:08:03.000
Fakat alttakiler için aynısını söyleyemeyiz.

0:08:03.000,0:08:05.000
Dahası da var, bazı işaretler

0:08:05.000,0:08:07.000
metinlerin sonuna gelmeye meyilliler,

0:08:07.000,0:08:09.000
bu kavanoz şeklindeki işaret gibi

0:08:09.000,0:08:11.000
ve bu işaret, yeri gelmişken

0:08:11.000,0:08:13.000
metinlerde en sık gözüken işaret.

0:08:13.000,0:08:16.000
Böyle özellikleri göz önüne alarak, bir fikir geliştirdik.

0:08:16.000,0:08:18.000
Fikir, bu özellikleri anlayabilmek

0:08:18.000,0:08:20.000
adına bilgisayarları kullanmak.

0:08:20.000,0:08:23.000
Mevcut metinleri bilgisayarlara aktardık.

0:08:23.000,0:08:25.000
Bilgisayarlarımız hangi işaretlerin beraber,

0:08:25.000,0:08:27.000
hangi işaretlerin arka arkaya kullanıldığının,

0:08:27.000,0:08:29.000
istatistiksel modelini kavradılar.

0:08:29.000,0:08:31.000
Elimizdeki bilgisayar modelini,

0:08:31.000,0:08:33.730
bazı küçük sorgularla sınayabiliyoruz.

0:08:33.730,0:08:36.000
Yani bazı simgeleri bilerek silip,

0:08:36.000,0:08:39.000
bilgisayardan eksik simgeyi öngörmesini istiyoruz.

0:08:39.000,0:08:42.000
Burada bazı örnekler var.

0:08:45.000,0:08:47.000
Bu arada bunu,

0:08:47.000,0:08:49.000
en eski Çarkıfelek

0:08:49.000,0:08:52.000
oyunu kabul edebilirsiniz. (Gülüşmeler)

0:08:53.000,0:08:54.880
Gördük ki, bilgisayar

0:08:54.880,0:08:57.180
doğru simgeyi öngörme denemelerinin

0:08:57.180,0:08:59.000
yüzde 75'inde başarılı.

0:08:59.000,0:09:01.000
Geriye kalan denemelerde ise

0:09:01.000,0:09:04.000
tipik olarak ikinci veya üçüncü öngörüleri doğru yanıttı.

0:09:04.000,0:09:06.000
Bu yöntemi,

0:09:06.000,0:09:08.000
uygulamaya da döktük.

0:09:08.000,0:09:10.000
Hasarlı metinlerden çok fazla var.

0:09:10.000,0:09:12.000
İşte onlardan biri.

0:09:12.000,0:09:15.000
Bilgisayar modellemesini hemen şimdi, metni tamamlayacak

0:09:15.000,0:09:17.000
tahmini yapmada kullanabiliriz.

0:09:17.000,0:09:20.000
İşte öngörülen simge.

0:09:20.000,0:09:22.470
İşleyebileceğimiz daha fazla veri üreterek,

0:09:22.470,0:09:25.000
yazıyı çözmemizde çok faydalı olabilir.

0:09:25.000,0:09:28.390
Bilgisayar modellemesiyle yapabildiğimiz başka bir şey daha var.

0:09:28.390,0:09:30.340
Klavye başında oturmuş,

0:09:30.340,0:09:32.210
bir maymun hayal edin.

0:09:32.210,0:09:35.430
Herhalde karmakarışık, şöylesi bir harfler dizimiz olurdu.

0:09:35.430,0:09:37.640
Böyle rastgele karışmış harflerin

0:09:37.640,0:09:39.640
entropisinin yüksek olduğu söylenir.

0:09:39.640,0:09:42.140
Entropi, fizik ve enformasyon teorilerinden bir kavramdır.

0:09:42.140,0:09:44.740
Siz sadece gelişigüzel harfler hayal edin.

0:09:44.740,0:09:48.000
Kaçınızın klavyesine daha önce kahve döküldü?

0:09:48.000,0:09:50.400
Takılıp kalmış tuşlarla karşılaşmışsınızdır.

0:09:50.400,0:09:53.000
Bu durumda aynı işaret tekrar eder durur.

0:09:53.000,0:09:55.830
Böyle bir sıralanımda entropi düşüktür.

0:09:55.830,0:09:58.000
Çünkü hiç çeşitlilik yoktur.

0:09:58.000,0:10:01.000
Diller ise orta düzeyde entropiye sahiptirler.

0:10:01.000,0:10:03.000
Ne bütünüyle tekdüze,

0:10:03.000,0:10:05.000
ne de gelişigüzeldirler.

0:10:05.000,0:10:07.000
İndus yazısı nasıldı dersiniz?

0:10:07.000,0:10:11.000
Bir grup sıralanımın entropilerini ortaya koyan bir grafiğimiz var.

0:10:11.000,0:10:13.000
En üstte tamamıyla rastgele harflerin

0:10:13.000,0:10:15.170
oluşturduğu gelişigüzel bir sıralama var.

0:10:15.170,0:10:17.230
Ve ilginçtir ki, insan genomunun

0:10:17.230,0:10:20.220
DNA dizilimi ve enstrümantal müzik de bu bölgedeler.

0:10:20.220,0:10:22.220
Her ikisi de fazlasıyla esnek,

0:10:22.220,0:10:24.220
bu sebeple ikisi de üst sıralardalar.

0:10:24.220,0:10:26.000
Aşağılara bakarsak,

0:10:26.000,0:10:27.830
A harfinin tekdüze tekrarını ve

0:10:27.830,0:10:30.370
bir bilgisayar programını görüyorsunuz.

0:10:30.370,0:10:32.190
Fortran dilinde yazılmış,

0:10:32.190,0:10:34.160
yani çok katı kurallara göre.

0:10:34.160,0:10:36.000
Dil yansıtan metinler ise,

0:10:36.000,0:10:38.000
ortaları işgal ediyorlar.

0:10:38.000,0:10:40.000
Peki Indus yazısı?

0:10:40.000,0:10:41.930
Keşfettik ki Indus yazısı

0:10:41.930,0:10:44.000
tam olarak dil yansıtan ölçekte.

0:10:44.000,0:10:46.000
Bu netice ilk yayınlandığında,

0:10:46.000,0:10:49.000
birçok ihtilafı da beraberinde getirdi.

0:10:49.000,0:10:52.000
Bazı insanlar feryat figan oldular.

0:10:52.000,0:10:54.380
Bu insanlar, İndus yazısının

0:10:54.380,0:10:57.000
bir dili yansıtmadığına inananlardı.

0:10:57.000,0:10:59.260
Hatta nefret mesajları almaya başlamıştım.

0:10:59.260,0:11:01.000
Öğrencilerim ciddi ciddi,

0:11:01.000,0:11:04.000
koruma bulmamı önerir olmuştu.

0:11:04.000,0:11:06.140
Yazı çözmenin tehlikeli olabileceği,

0:11:06.140,0:11:08.000
hanginizin aklına gelirdi?

0:11:08.000,0:11:10.000
Bu sonuç gerçekten neyi gösteriyor?

0:11:10.000,0:11:12.000
İndus yazısının önemli bir

0:11:12.000,0:11:14.000
dil mahiyeti taşıdığını gösteriyor.

0:11:14.000,0:11:16.000
Tekrar edecek olursak,

0:11:16.000,0:11:18.000
dilsel bir yazı gibi gözüküyorsa,

0:11:18.000,0:11:20.000
dilsel bir yazı gibi davranıyorsa,

0:11:20.000,0:11:23.000
öyleyse elimizde dilsel bir yazı olma ihtimali var.

0:11:23.000,0:11:25.000
Bir başka delil ise,

0:11:25.000,0:11:27.000
yazının bir dili kodlayabilmesiydi.

0:11:27.000,0:11:30.000
Dilsel yazılar birden fazla dili kodlayabilirler.

0:11:30.000,0:11:33.000
İşte burada İngilizce bir cümle,

0:11:33.000,0:11:35.000
ve aynı cümlenin Flemenkçe hali,

0:11:35.000,0:11:37.000
alfabedeki aynı harflerle oluşturuldular.

0:11:37.000,0:11:40.000
Eğer sadece İngilizce biliyorsanız,

0:11:40.000,0:11:42.000
size verdiğim Flemenkçe sözcükler için,

0:11:42.000,0:11:44.000
örüntülerinin çok tuhaf

0:11:44.000,0:11:46.000
olduğunu söylersiniz.

0:11:46.000,0:11:48.000
Bir şeyler sanki yanlıştır.

0:11:48.000,0:11:50.890
Ve bu kelimeler muhtemelen İngilizce değildir.

0:11:50.890,0:11:53.000
Aynı durumla İndus yazısında da karşılaştık.

0:11:53.000,0:11:55.440
Bilgisayar, iki örneğini burada gördüğümüz

0:11:55.440,0:11:57.220
bazı metinlerin örüntülerinin

0:11:57.220,0:11:59.300
oldukça sıradışı olduğunu buldu.

0:11:59.300,0:12:01.000
Örneğin ilk metinde,

0:12:01.000,0:12:04.000
kavanoz şeklindeki işaret ardı ardına kullanılmış.

0:12:04.000,0:12:06.000
Bu işaret İndus yazısında,

0:12:06.000,0:12:08.000
en çok tekrar eden işaret.

0:12:08.000,0:12:10.000
Ne var ki sadece bu metinde

0:12:10.000,0:12:12.000
peş peşe kullanılmış.

0:12:12.000,0:12:13.890
Neden böyle?

0:12:13.890,0:12:17.000
Biz de geriye dönüp bu metinlerin nerede bulunduğuna baktık.

0:12:17.000,0:12:19.000
Onları ortaya çıkardığımız yer,

0:12:19.000,0:12:21.100
İndus Vadisi'nden çok ama çok uzaktı.

0:12:21.100,0:12:24.000
Günümüz Irak ve İran'ında bulunmuşlardı.

0:12:24.000,0:12:26.000
Peki neden bu bölge?

0:12:26.000,0:12:28.160
İndus halkının çok ama çok girişken

0:12:28.160,0:12:30.000
olduğunu söylemiş miydim?

0:12:30.000,0:12:33.210
Onlardan çok ama çok uzaktaki insanlarla ticari ilişkiler kuruyorlardı.

0:12:33.210,0:12:36.210
Bu durumda Mezopotamya'ya, yani günümüz Irak'ına

0:12:36.210,0:12:39.000
giden yolu, deniz yolculuğuyla aşıyorlardı.

0:12:39.000,0:12:41.000
Ve görünen o ki,

0:12:41.000,0:12:43.640
İndus tüccarları, bezirganları

0:12:43.640,0:12:47.000
yabancı bir dili yazmak için de İndus yazısını kullanıyorlardı.

0:12:47.000,0:12:49.000
İngilizce ve Flemenkçe örneğimiz gibi.

0:12:49.000,0:12:51.320
İşte bu İndus Vadisi'nde bulunan

0:12:51.320,0:12:54.000
metinlere kıyasla tuhaf gözüken,

0:12:54.000,0:12:57.000
örüntüleri açıklar.

0:12:57.000,0:12:59.000
Bu aynı yazının, İndus yazısının

0:12:59.000,0:13:02.000
başka dilleri yazmada da kullanılabildiğini gösterir.

0:13:02.000,0:13:05.000
Şu ana kadarki bulgularımız, bizi

0:13:05.000,0:13:08.000
İndus yazısının bir dili yansıttığı sonucuna götürüyor.

0:13:08.000,0:13:10.000
Peki bir dili yansıtıyorsa,

0:13:10.000,0:13:12.000
bu işaretleri nasıl okumalıyız?

0:13:12.000,0:13:14.000
Sıradaki iddialaşmamız işte bu.

0:13:14.000,0:13:16.000
Çoğu işaretin insan, böcek

0:13:16.000,0:13:18.000
balık, kuş resimlerini

0:13:18.000,0:13:21.000
andırdığını fark edeceksiniz.

0:13:21.000,0:13:23.000
Çoğu antik yazı,

0:13:23.000,0:13:25.170
Rebus İlkesi'ni baz alır.

0:13:25.170,0:13:28.760
Yani, sözcükleri temsil etmek için resim kullanmak.

0:13:28.760,0:13:30.860
Örnek bir sözcük alalım.

0:13:30.860,0:13:33.280
Bunu resimler kullanarak yazabilir misiniz?

0:13:33.280,0:13:35.250
Size birkaç saniye vereceğim.

0:13:36.310,0:13:37.380
Tamam mıdır?

0:13:37.380,0:13:39.000
Pekala. Harika.

0:13:39.000,0:13:40.900
İşte benim çözümüm.

0:13:40.900,0:13:43.230
Arı (bee) resmi ve ardından yaprak (leaf) resmi

0:13:43.230,0:13:45.000
"belief" okunuşunu verir.

0:13:45.000,0:13:47.000
Başka çözümler de olabilirdi.

0:13:47.000,0:13:49.000
Söz konusu İndus yazısı olduğunda,

0:13:49.000,0:13:51.000
sorunumuz tam tersi.

0:13:51.000,0:13:54.000
Tüm bu dizilişi anlamlı kılmak adına,

0:13:54.000,0:13:56.000
resimlerin hangi sesi temsil ettiğini bulmalıyız.

0:13:56.000,0:13:59.000
Yani bir nevi çapraz bulmaca.

0:13:59.000,0:14:02.000
Fakat çapraz bulmacaların en iddialısı.

0:14:02.000,0:14:05.840
Bahis oranları çözecek kişinin bir hayli lehine.

0:14:05.840,0:14:09.000
Çalışma arkadaşlarım, Iravatham Mahadevan ve Asko Parpola,

0:14:09.000,0:14:11.000
bu sorunu çözmede biraz yol kat edebildiler.

0:14:11.000,0:14:13.260
Parpola'nın çalışmalarından kısa bir örnek vermek istiyorum.

0:14:13.260,0:14:15.170
İşte gerçekten kısa bir metin.

0:14:15.170,0:14:18.000
Yedi dikey çizgi ve sonrasında balık benzeri bir işaret.

0:14:18.000,0:14:20.000
Şunu vurguluyorum ki bu damgalar,

0:14:20.000,0:14:22.000
ürün demetlerine iliştirilmiş,

0:14:22.000,0:14:24.000
kilden etiketleri mühürlemede kullanılıyordu.

0:14:24.000,0:14:27.000
Yani büyük olasılıkla bu etiketler, en azından birkaçı

0:14:27.000,0:14:29.000
tüccarların adını da içermeli.

0:14:29.000,0:14:31.400
Hindistan'da, yeni doğanlara ad koymada,

0:14:31.400,0:14:33.230
çok eski bir gelenek vardır.

0:14:33.230,0:14:36.040
Doğum anında takımyıldızların bulunduğu konuma

0:14:36.040,0:14:38.000
ve burçlara göre ad verilir.

0:14:38.000,0:14:40.350
Dravid dillerinde "meen" sözcüğü,

0:14:40.350,0:14:42.000
balık için kullanılır.

0:14:42.000,0:14:45.000
Okunuşu yıldız kelimesinin okunuşuna benzerdir.

0:14:45.000,0:14:47.000
Özetle yedi yıldız simgesi,

0:14:47.000,0:14:49.000
"elu meen" demektir.

0:14:49.000,0:14:51.000
Bu Dravidçe sözcük,

0:14:51.000,0:14:53.260
Büyük Ayı Takımyıldızı için kullanılır.

0:14:53.260,0:14:56.000
Benzer bir durum altı yıldız simgesindedir.

0:14:56.000,0:14:58.210
"Aru meen" sözcüklerine işaret eder.

0:14:58.210,0:15:00.210
Bu eski Dravidçe sözcük de

0:15:00.210,0:15:02.530
Ülker Takımyıldızı'nı belirtir.

0:15:02.530,0:15:05.000
Ve son olarak bazı kombinasyonlar var.

0:15:05.000,0:15:08.000
Üstünde çatısı varmış gibi duran şu balık işareti gibi.

0:15:08.000,0:15:11.000
Bu da "mey meen" olarak çevrilebilir, (çatı+balık)

0:15:11.000,0:15:14.000
yani Satürn gezegeninin eski Dravidçe adı.

0:15:14.000,0:15:16.000
Bu gerçekten heyecan verici.

0:15:16.000,0:15:18.000
Görünüşe göre bir yerlere varıyoruz.

0:15:18.000,0:15:20.000
Yine de bu damgaların üstünde,

0:15:20.000,0:15:22.000
gezegenler ve takımyıldızlar baz alınarak,

0:15:22.000,0:15:24.000
konulmuş Dravidçe adlar olduğunu kesin mi?

0:15:24.000,0:15:26.000
Açıkçası henüz değil.

0:15:26.000,0:15:28.000
Yani bu okunuşları

0:15:28.000,0:15:30.000
sınamanın bir yolu yok.

0:15:30.000,0:15:33.000
Lakin bu okuma biçimimiz,

0:15:33.000,0:15:35.000
bizi yarı yolda bırakmazsa

0:15:35.000,0:15:37.000
ve git gide daha doğru bir hal alırsa,

0:15:37.000,0:15:39.590
o zaman diyebiliriz ki doğru yoldayız.

0:15:39.590,0:15:41.250
Günümüzde,

0:15:41.250,0:15:44.000
TED gibisinden bir sözcüğü

0:15:44.000,0:15:47.000
Mısır hiyeroglifleri ve çivi yazısı ile yazabiliyoruz.

0:15:47.000,0:15:49.000
Çünkü her ikisi de 19. yüzyılda

0:15:49.000,0:15:51.000
çözüldüler.

0:15:51.000,0:15:53.000
Bu iki yazının çözülmesi doğrudan

0:15:53.000,0:15:56.000
bu medeniyetlerin bizle tekrar konuşabilmesiydi.

0:15:56.000,0:15:58.000
Mayalar ise,

0:15:58.000,0:16:00.000
bizimle konuşmaya 20. yüzyılda başladılar.

0:16:00.000,0:16:03.000
Gelgelelim İndus Uygarlığı suskunluğunu koruyor.

0:16:03.000,0:16:05.000
Peki bu niye umrumuzda olmalı?

0:16:05.000,0:16:07.000
İndus Uygarlığı sadece Güney yahut

0:16:07.000,0:16:09.000
Kuzey Hintliler'e ait değildir.

0:16:09.000,0:16:11.000
Yahut Pakistan halkına.

0:16:11.000,0:16:13.000
İndus hepimizin mirasıdır.

0:16:13.000,0:16:15.000
Onlar bizim atalarımızdı.

0:16:15.000,0:16:17.000
Sizin ve benim.

0:16:17.000,0:16:19.000
Tarihin cilvesi,

0:16:19.000,0:16:21.000
onları sessizliğe gömdü.

0:16:21.000,0:16:23.000
Eğer yazıyı çözebilirsek,

0:16:23.000,0:16:25.000
bizimle tekrar konuşabilmelerini sağlayacağız.

0:16:25.000,0:16:28.000
Bize ne söyleyebilirler?

0:16:28.000,0:16:31.000
Onlar hakkında ne keşfedeceğiz? Kendimiz hakkında?

0:16:31.000,0:16:34.000
Öğrenmek için sabırsızlanıyorum.

0:16:34.000,0:16:36.000
Teşekkür ederim.

0:16:36.000,0:16:40.000
(Alkış)