1
00:00:00,000 --> 00:00:03,000
Hteo bih da počnem jednim 
misaonim eksperimentom.

2
00:00:04,000 --> 00:00:07,000
Zamislite da ste otišli 
4000 godina u budućnost.

3
00:00:07,000 --> 00:00:09,000
Civilizacija kakvu poznajemo

4
00:00:09,000 --> 00:00:11,000
prestala je da postoji -

5
00:00:11,000 --> 00:00:13,000
nema knjiga

6
00:00:13,000 --> 00:00:16,000
ni električnih uređaja,

7
00:00:16,000 --> 00:00:19,000
ni Fejzbuka ni Tvitera.

8
00:00:19,000 --> 00:00:22,000
Sve znanje o engleskom 
jeziku i alfabetu

9
00:00:22,000 --> 00:00:24,000
je izgubljeno.

10
00:00:24,000 --> 00:00:26,000
Sada zamislite arheologe

11
00:00:26,000 --> 00:00:28,000
koji kopaju po kršu 
nekog našeg grada.

12
00:00:28,000 --> 00:00:30,000
Na šta mogu naići?

13
00:00:30,000 --> 00:00:33,000
Možda na nekoliko pravougaonih 
komada plastike

14
00:00:33,000 --> 00:00:36,000
na kojima su neki 
čudni simboli.

15
00:00:36,000 --> 00:00:39,000
Možda na neke kružne
komade metala.

16
00:00:39,000 --> 00:00:41,000
Možda na neke 
cilindrične posude

17
00:00:41,000 --> 00:00:43,000
na kojima su neki simboli.

18
00:00:43,000 --> 00:00:46,000
I možda jedan arheolog 
odmah postane slavan

19
00:00:46,000 --> 00:00:48,000
kada otkrije -

20
00:00:48,000 --> 00:00:50,000
zakopane negde u brdima 
Severne Amerike --

21
00:00:50,000 --> 00:00:53,000
masivne verzije ovih simbola.

22
00:00:55,000 --> 00:00:57,000
Zapitajmo se

23
00:00:57,000 --> 00:01:00,000
šta takvi artefakti 
mogu da kažu o nama

24
00:01:00,000 --> 00:01:03,000
ljudima za 4000 godina?

25
00:01:03,000 --> 00:01:05,000
Ovo nije hipotetičko pitanje.

26
00:01:05,000 --> 00:01:08,000
Zapravo, ovo je upravo pitanje 
s kojim se suočavamo

27
00:01:08,000 --> 00:01:11,000
kada pokušamo da shvatimo
civilizaciju Doline Inda

28
00:01:11,000 --> 00:01:13,000
koja je postojala pre 4000 godina.

29
00:01:13,000 --> 00:01:16,000
Indska civilizacija je živela 
otprilike u vreme

30
00:01:16,000 --> 00:01:19,000
mnogo poznatije egipatske 
i mesopotamijske,

31
00:01:19,000 --> 00:01:22,000
ali je zapravo bila mnogo veća 
od te dve civilizacije.

32
00:01:22,000 --> 00:01:24,000
Prostirala se na provršini

33
00:01:24,000 --> 00:01:26,000
od otprilike milion 
kilometara kvadratnih,

34
00:01:26,000 --> 00:01:28,000
na prostoru današnjeg Pakistana,

35
00:01:28,000 --> 00:01:30,000
severozapadne Indije

36
00:01:30,000 --> 00:01:32,000
i delova Avganistana i Irana.

37
00:01:32,000 --> 00:01:34,000
S obzirom na to 
da je bila jako velika,

38
00:01:34,000 --> 00:01:38,000
možda očekujete da je imala 
jako moćne vladare, kraljeve

39
00:01:38,000 --> 00:01:41,000
i ogromne spomenike koji su 
veličali te moćne kraljeve.

40
00:01:41,000 --> 00:01:43,000
Zapravo,

41
00:01:43,000 --> 00:01:45,000
arheolozi nisu otkrili 
ništa od pomenutog.

42
00:01:45,000 --> 00:01:48,000
Pronašli su male figure, 
poput ovih.

43
00:01:48,000 --> 00:01:51,000
Ovo je primer jedne 
takve figure.

44
00:01:51,000 --> 00:01:53,000
Ovo je, očigledno, 
samo replika.

45
00:01:53,000 --> 00:01:56,000
Ali, ko je ova osoba?

46
00:01:56,000 --> 00:01:58,000
Neki kralj? Bog?

47
00:01:58,000 --> 00:02:00,000
Sveštenik?

48
00:02:00,000 --> 00:02:02,000
Ili možda 
neka obična osoba

49
00:02:02,000 --> 00:02:04,000
poput vas ili mene?

50
00:02:04,000 --> 00:02:06,000
Ne znamo.

51
00:02:06,000 --> 00:02:09,000
Ali, indski narod je za sobom 
ostavio artefakte sa natpisima.

52
00:02:09,000 --> 00:02:11,000
Ne baš plastične komade.

53
00:02:11,000 --> 00:02:14,000
već kamene pečate, 
bakarne pločice,

54
00:02:14,000 --> 00:02:16,000
grnčariju i, začuđujuće,

55
00:02:16,000 --> 00:02:18,000
jednu veliku 
tablu sa znakovima,

56
00:02:18,000 --> 00:02:20,000
koja ja pronađena zakopana 
kod kapije jednog grada.

57
00:02:20,000 --> 00:02:22,000
Ne znamo da li 
na njoj piše Holivud,

58
00:02:22,000 --> 00:02:24,000
ili čak Bolivud u ovom slučaju.

59
00:02:24,000 --> 00:02:26,000
U stvari, mi čak ne znamo ni

60
00:02:26,000 --> 00:02:28,000
šta piše na bilo kom 
od ovih predmeta

61
00:02:28,000 --> 00:02:31,000
i to zato što indsko pismo 
nije dešifrovano.

62
00:02:31,000 --> 00:02:33,000
Ne znamo šta znači 
nijedan od ovih znakova.

63
00:02:33,000 --> 00:02:36,000
Ovi znakovi se najčešće
nalaze na pečatima.

64
00:02:36,000 --> 00:02:38,000
Tamo gore vidite 
jedan takav predmet.

65
00:02:38,000 --> 00:02:41,000
To je četvrtast predmet 
sa životinjom nalik na jednoroga.

66
00:02:41,000 --> 00:02:43,000
To je jedno stvarno 
prelepo umetničko delo.

67
00:02:43,000 --> 00:02:45,000
I, šta mislite 
koliki je taj predmet?

68
00:02:45,000 --> 00:02:47,000
Možda ovoliki?

69
00:02:47,000 --> 00:02:49,000
Ili ovoliki?

70
00:02:49,000 --> 00:02:51,000
Sad ću vam pokazati.

71
00:02:52,000 --> 00:02:55,000
Evo replike jednog 
takvog pečata.

72
00:02:55,000 --> 00:02:57,000
Veličine je otprilike 
2,5 sa 2,5 cm -

73
00:02:57,000 --> 00:02:59,000
prilično je mali.

74
00:02:59,000 --> 00:03:01,000
I, čemu je on služio?

75
00:03:01,000 --> 00:03:04,000
Znamo da su korišćeni 
za pečatiranje glinenih pločica

76
00:03:04,000 --> 00:03:07,000
koje su kačene za svežnjeve robe 
koja se slala s jednog mesta na drugo.

77
00:03:07,000 --> 00:03:10,000
Znate kako izgledaju tovarni listovi 
koje dobijete na kutiji FedEks pošte?

78
00:03:10,000 --> 00:03:13,000
Ovi pečati su korišteni za 
pravljenje takvih tovarnih listova.

79
00:03:13,000 --> 00:03:16,000
Možda se pitate šta se 
na ovim predmetima

80
00:03:16,000 --> 00:03:18,000
nalazi u pogledu teksta.

81
00:03:18,000 --> 00:03:20,000
Možda piše ime pošiljaoca

82
00:03:20,000 --> 00:03:22,000
ili neke informacije 
o robi koja se šalje

83
00:03:22,000 --> 00:03:25,000
s jednog mesta na drugo
- ne znamo.

84
00:03:25,000 --> 00:03:27,000
Moramo da dešifrujemo pismo 
kako bismo odgovorili na to pitanje.

85
00:03:27,000 --> 00:03:29,000
Dešifrovanje pisma nije

86
00:03:29,000 --> 00:03:31,000
obična intelektualna zagonetka,

87
00:03:31,000 --> 00:03:33,000
nego je to postalo pitanje

88
00:03:33,000 --> 00:03:35,000
koje je dubinski upleteno

89
00:03:35,000 --> 00:03:38,000
u političku i kulturnu 
istoriju južne Azije.

90
00:03:38,000 --> 00:03:41,000
Zapravo, ovo pismo je postalo 
svojevrsno bojno polje

91
00:03:41,000 --> 00:03:43,000
između tri različite grupe ljudi.

92
00:03:43,000 --> 00:03:45,000
Prva je grupa ljudi

93
00:03:45,000 --> 00:03:47,000
koji su toliko strastveni 
u svojim uverenjima

94
00:03:47,000 --> 00:03:49,000
da indsko pismo uopšte

95
00:03:49,000 --> 00:03:51,000
i nije jezik.

96
00:03:51,000 --> 00:03:53,000
Oni veruju da su simboli

97
00:03:53,000 --> 00:03:56,000
jako slični simbolima 
na saobraćajnim znacima

98
00:03:56,000 --> 00:03:59,000
ili amblemima štitova.

99
00:03:59,000 --> 00:04:01,000
Druga grupa ljudi

100
00:04:01,000 --> 00:04:04,000
veruje da je indsko pismo 
jedan indo-evropski jezik.

101
00:04:04,000 --> 00:04:06,000
Ako pogledate kartu današnje Indije

102
00:04:06,000 --> 00:04:09,000
videćete da većina jezika 
koji se govore u severnoj Indiji

103
00:04:09,000 --> 00:04:12,000
pripada indo-evropskoj 
porodici jezika.

104
00:04:12,000 --> 00:04:14,000
Tako da neki ljudi veruju 
da je indsko pismo

105
00:04:14,000 --> 00:04:17,000
prastari indo-evropski jezik 
poput sanskrita.

106
00:04:17,000 --> 00:04:19,000
Poslednja grupa ljudi

107
00:04:19,000 --> 00:04:22,000
veruje da je indski narod

108
00:04:22,000 --> 00:04:25,000
predak naroda koji danas 
žive u južnoj Indiji.

109
00:04:25,000 --> 00:04:27,000
Ovi ljudi veruju 
da indsko pismo

110
00:04:27,000 --> 00:04:29,000
predstavlja prastari oblik

111
00:04:29,000 --> 00:04:31,000
dravidske porodice jezika,

112
00:04:31,000 --> 00:04:34,000
koja je porodica jezika kojima se 
danas govori u većem delu Indije.

113
00:04:34,000 --> 00:04:36,000
Zagovornici ove teorije

114
00:04:36,000 --> 00:04:39,000
ukazuju na grupicu ljudi 
na severu koji govore dravidski jezik,

115
00:04:39,000 --> 00:04:41,000
zapravo, u blizini Avganistana,

116
00:04:41,000 --> 00:04:44,000
i kažu da se možda 
nekada u prošlosti

117
00:04:44,000 --> 00:04:47,000
dravidskim jezicima 
govorilo širom Indije,

118
00:04:47,000 --> 00:04:49,000
što navodi na pomisao da je

119
00:04:49,000 --> 00:04:52,000
indska civilizacija možda
takođe dravidska.

120
00:04:52,000 --> 00:04:55,000
Koja od ovih hipoteza 
može biti tačna?

121
00:04:55,000 --> 00:04:57,000
Ne znamo, ali, ako bi se 
ovo pismo dešifrovalo,

122
00:04:57,000 --> 00:04:59,000
možda biste mogli da 
odgovorite na ovo pitanje.

123
00:04:59,000 --> 00:05:01,000
Ali dešifrovanje ovog pisma 
je veoma zahtevan posao.

124
00:05:01,000 --> 00:05:03,000
Kao prvo, nemamo 
"kamen iz Rozete".

125
00:05:03,000 --> 00:05:05,000
Ne mislim na program 
za učenje jezika;

126
00:05:05,000 --> 00:05:07,000
nego mislim na prastari artefakt

127
00:05:07,000 --> 00:05:09,000
na kome se nalazi isti tekst:

128
00:05:09,000 --> 00:05:12,000
jedan poznat i jedan nepoznat.

129
00:05:12,000 --> 00:05:15,000
Takav artefakt za indsko 
pismo nemamo.

130
00:05:15,000 --> 00:05:18,000
Štaviše, ne znamo čak ni 
kojim su jezikom oni govorili.

131
00:05:18,000 --> 00:05:20,000
I što je još gore,

132
00:05:20,000 --> 00:05:22,000
većina tekstova koje 
imamo su jako kratki.

133
00:05:22,000 --> 00:05:24,000
Kao što sam vam pokazao, 
oni su obično na ovakvim pečatima

134
00:05:24,000 --> 00:05:26,000
koji su vrlo, vrlo mali.

135
00:05:26,000 --> 00:05:28,000
Uzevši u obzir ove 
značajne prepreke,

136
00:05:28,000 --> 00:05:30,000
možemo se zapitati i brinuti

137
00:05:30,000 --> 00:05:33,000
da li ćemo ikada uspeti 
da dešifrujemo indsko pismo.

138
00:05:33,000 --> 00:05:35,000
U ostatku mog govora

139
00:05:35,000 --> 00:05:37,000
ispričaću vam kako sam naučio 
da prestanem da brinem

140
00:05:37,000 --> 00:05:39,000
i da zavolim izazove koji se 
javljaju uz indsko pismo.

141
00:05:39,000 --> 00:05:42,000
Ja sam opčinjen 
indskim pismom

142
00:05:42,000 --> 00:05:44,000
još od kada sam u udžbeniku 
u srednjoj školi pročitao o njemu.

143
00:05:44,000 --> 00:05:46,000
A zašto sam bio opčinjen?

144
00:05:46,000 --> 00:05:50,000
Zato što je to poslednje veliko 
nedešifrovano pismo antičkog sveta

145
00:05:50,000 --> 00:05:53,000
Karijera me je odvela put
računarske neuronauke

146
00:05:53,000 --> 00:05:55,000
tako da u svakodnevnom poslu

147
00:05:55,000 --> 00:05:57,000
pravim računarske simulacije mozga

148
00:05:57,000 --> 00:06:00,000
ne bih li shvatio 
kako mozak predviđa,

149
00:06:00,000 --> 00:06:02,000
kako mozak odlučuje,

150
00:06:02,000 --> 00:06:04,000
kako mozak uči, itd.

151
00:06:04,000 --> 00:06:07,000
Ali, 2007. godine put mi se ponovo 
ukrstio sa indskim pismom.

152
00:06:07,000 --> 00:06:09,000
Tada sam bio u Indiji

153
00:06:09,000 --> 00:06:11,000
i pružila mi se sjajna prilika

154
00:06:11,000 --> 00:06:13,000
da upoznam neke 
indijske naučnike

155
00:06:13,000 --> 00:06:16,000
koji su koristili računarske simulacije 
kako bi analizirali indsko pismo.

156
00:06:16,000 --> 00:06:18,000
I tako sam tada shvatio 
da postoji šansa da

157
00:06:18,000 --> 00:06:21,000
sarađujem sa tim naučnicima

158
00:06:21,000 --> 00:06:23,000
te sam tu priliku ugrabio.

159
00:06:23,000 --> 00:06:25,000
Hteo bih da opišem neke 
rezultate na koje smo naišli.

160
00:06:25,000 --> 00:06:28,000
Ili, još bolje, hajde da 
ih zajedno dešifrujemo.

161
00:06:28,000 --> 00:06:30,000
Jeste li spremni?

162
00:06:30,000 --> 00:06:33,000
Prvo što treba da uradite 
kada imate nedešifrovan tekst

163
00:06:33,000 --> 00:06:35,000
je da probate da odredite 
smer pisanja.

164
00:06:35,000 --> 00:06:38,000
Ovo su dva teksta sa znakovima.

165
00:06:38,000 --> 00:06:40,000
Možete li mi reći

166
00:06:40,000 --> 00:06:43,000
da li je smer pisanja s desna 
na levo, ili s leva na desno?

167
00:06:43,000 --> 00:06:46,000
Daću vam malo vremena.

168
00:06:46,000 --> 00:06:49,000
Dobro. S desna na levo, 
koliko vas? Dobro.

169
00:06:49,000 --> 00:06:51,000
S leva na desno?

170
00:06:51,000 --> 00:06:53,000
Skoro 50 prema 50. Dobro.

171
00:06:53,000 --> 00:06:55,000
Odgovor je:

172
00:06:55,000 --> 00:06:57,000
ako pogledate levu 
stranu oba teksta,

173
00:06:57,000 --> 00:07:00,000
primetićete da su 
znakovi zbijeni

174
00:07:00,000 --> 00:07:02,000
da je pisaru pre 4000 godina,

175
00:07:02,000 --> 00:07:04,000
kada je pisao s desna na levo,

176
00:07:04,000 --> 00:07:06,000
nestalo prostora.

177
00:07:06,000 --> 00:07:08,000
I zato je morao 
da zbije znakove.

178
00:07:08,000 --> 00:07:10,000
Jedan znak je takođe 
ispod teksta na vrhu.

179
00:07:10,000 --> 00:07:12,000
Ovo ukazuje da je 
smer pisanja

180
00:07:12,000 --> 00:07:14,000
verovatno s desna na levo,

181
00:07:14,000 --> 00:07:16,000
i to je jedna od prvih 
stvari koje znamo -

182
00:07:16,000 --> 00:07:19,000
da je smer pisanja ključan 
faktor jezičkih pisama.

183
00:07:19,000 --> 00:07:21,000
A indsko pismo sada ima

184
00:07:21,000 --> 00:07:23,000
ovu ključnu karakteristiku.

185
00:07:23,000 --> 00:07:25,000
Koje druge karakteristike
jezika ima ovaj tekst?

186
00:07:25,000 --> 00:07:27,000
Jezici imaju šablone.

187
00:07:27,000 --> 00:07:29,000
Ako vam navedem slovo P

188
00:07:29,000 --> 00:07:32,000
i tražim da predvidite naredno slovo,
šta mislite koje će to slovo biti?

189
00:07:32,000 --> 00:07:34,000
Većina vas je rekla I, što je tačno.

190
00:07:34,000 --> 00:07:36,000
Ako bih vam tražio da 
predvidite još jedno slovo,

191
00:07:36,000 --> 00:07:38,000
šta mislite koje bi to slovo bilo?

192
00:07:38,000 --> 00:07:41,000
Ima više opcija. Npr. T.
Može biti V. Može biti K,

193
00:07:41,000 --> 00:07:44,000
ali svakako ne Đ, NJ ili U, zar ne?

194
00:07:44,000 --> 00:07:47,000
Indsko pismo takođe 
ima slične šablone.

195
00:07:47,000 --> 00:07:50,000
Dosta tekstova počinje
ovim znakom u obliku dijamanta.

196
00:07:50,000 --> 00:07:52,000
Njega obično prati

197
00:07:52,000 --> 00:07:54,000
ovaj znak u obliku navodnika.

198
00:07:54,000 --> 00:07:56,000
Ovo je vrlo slično primeru sa P i I.

199
00:07:56,000 --> 00:07:58,000
Ovaj znak obično prate

200
00:07:58,000 --> 00:08:01,000
ovi znakovi u obliku ribe
i neki drugi znakovi

201
00:08:01,000 --> 00:08:03,000
ali nikad ovi drugi
znakovi na dnu.

202
00:08:03,000 --> 00:08:05,000
Štaviše, neki znakovi

203
00:08:05,000 --> 00:08:07,000
se često javljaju na kraju tekstova,

204
00:08:07,000 --> 00:08:09,000
kao ovaj znak u obliku tegle,

205
00:08:09,000 --> 00:08:11,000
a ovaj znak, u stvari,

206
00:08:11,000 --> 00:08:13,000
je znak koji se najčešće
javlja u indskom pismu.

207
00:08:13,000 --> 00:08:16,000
Na osnovu ovih šablona,
imali smo sledeću ideju.

208
00:08:16,000 --> 00:08:18,000
Ideja je bila da se koristi računar

209
00:08:18,000 --> 00:08:20,000
koji bi naučio ove šablone.

210
00:08:20,000 --> 00:08:23,000
te smo postojeće tekstove
prebacili u računar.

211
00:08:23,000 --> 00:08:25,000
Računar je sastavio 
statistički model

212
00:08:25,000 --> 00:08:27,000
simbola koji se javljaju zajedno

213
00:08:27,000 --> 00:08:29,000
i koji simboli slede jedni druge.

214
00:08:29,000 --> 00:08:31,000
Uzevši u obzir ovaj
računarski model,

215
00:08:31,000 --> 00:08:34,000
možemo da ga testiramo
postavljajući pitanja.

216
00:08:34,000 --> 00:08:36,000
Možemo namerno brisati neke znakove

217
00:08:36,000 --> 00:08:39,000
i možemo mu tražiti da 
predviti znakove koji nedostaju.

218
00:08:39,000 --> 00:08:42,000
Evo nekih primera.

219
00:08:45,000 --> 00:08:47,000
Ovo se može smatrati

220
00:08:47,000 --> 00:08:49,000
možda najstarijom igrom

221
00:08:49,000 --> 00:08:52,000
kola sreće.

222
00:08:53,000 --> 00:08:55,000
Otkrili smo da je

223
00:08:55,000 --> 00:08:57,000
računar bio uspešan
u 75% slučajeva

224
00:08:57,000 --> 00:08:59,000
predviđanja ispravnog znaka.

225
00:08:59,000 --> 00:09:01,000
U ostalim slučajevima

226
00:09:01,000 --> 00:09:04,000
je obično drugi ili treći 
pogodak bio ispravan.

227
00:09:04,000 --> 00:09:06,000
Postoji i praktična primena

228
00:09:06,000 --> 00:09:08,000
ovog konkretnog postupka.

229
00:09:08,000 --> 00:09:10,000
Mnogo tekstova je oštećeno.

230
00:09:10,000 --> 00:09:12,000
Evo primera jednog 
takvog teksta.

231
00:09:12,000 --> 00:09:15,000
Računarski model možemo 
iskoristiti da upotpunimo ovaj tekst

232
00:09:15,000 --> 00:09:17,000
i predvidimo najbliži pogodak.

233
00:09:17,000 --> 00:09:20,000
Evo primera predviđenog znaka.

234
00:09:20,000 --> 00:09:22,000
Ovo može biti vrlo korisno dok 
pokušavamo da dešifrujemo pismo

235
00:09:22,000 --> 00:09:25,000
stvaranjem mnogo više podataka
koje možemo da analiziramo.

236
00:09:25,000 --> 00:09:28,000
Evo šta možemo uraditi
s tim računarskim modelom.

237
00:09:28,000 --> 00:09:30,000
Zamislite da majmun

238
00:09:30,000 --> 00:09:32,000
sedi za tastaturom.

239
00:09:32,000 --> 00:09:35,000
Iz toga se mogu dobiti
nasumične skupine ovakvih slova.

240
00:09:35,000 --> 00:09:37,000
Za takav nasumični skup slova

241
00:09:37,000 --> 00:09:39,000
kaže se da ima vrlo 
visoku entropiju.

242
00:09:39,000 --> 00:09:41,000
To je termin iz fizike i 
teorije informacija.

243
00:09:41,000 --> 00:09:44,000
Ali, zamislite da je to običan 
nasumični skup slova.

244
00:09:44,000 --> 00:09:48,000
Koliko vas je nekad prosulo 
kafu na tastaturu?

245
00:09:48,000 --> 00:09:50,000
Verovatno vam se javio 
problem zaglavljene tipke --

246
00:09:50,000 --> 00:09:53,000
u suštini, isto slovo koje
se neprestano ponavlja.

247
00:09:53,000 --> 00:09:56,000
Za ovakav niz se kaže da 
ima vrlo nisku entropiju

248
00:09:56,000 --> 00:09:58,000
zato što uopšte ne 
postoje varijacije.

249
00:09:58,000 --> 00:10:01,000
Jezik, s druge strane, ima
srednji nivo entropije;

250
00:10:01,000 --> 00:10:03,000
nije ni previše rigidan

251
00:10:03,000 --> 00:10:05,000
niti je previše nasumičan.

252
00:10:05,000 --> 00:10:07,000
A šta je sa indskim pismom?

253
00:10:07,000 --> 00:10:11,000
Ovo je grafik koji prikazuje 
entropije jednog čitavog niza.

254
00:10:11,000 --> 00:10:13,000
Na samom vrhu je
ravnomerno slučajan niz,

255
00:10:13,000 --> 00:10:15,000
koji je nasumična skupina slova -

256
00:10:15,000 --> 00:10:17,000
i, zanimljivo, tu je i

257
00:10:17,000 --> 00:10:20,000
niz iz genoma ljudskog DNK
i instrumentalne muzike.

258
00:10:20,000 --> 00:10:22,000
Oba niza su vrlo, 
vrlo fleksibilna

259
00:10:22,000 --> 00:10:24,000
i zato se oni nalaze 
u visokom rasponu.

260
00:10:24,000 --> 00:10:26,000
Na nižem kraju skale

261
00:10:26,000 --> 00:10:28,000
vidite rigidan niz, niz svih A,

262
00:10:28,000 --> 00:10:30,000
i vidite i računarski program.

263
00:10:30,000 --> 00:10:32,000
U ovom slučaju, na 
programskom jeziku fortran,

264
00:10:32,000 --> 00:10:34,000
koji poštuje vrlo stroga pravila.

265
00:10:34,000 --> 00:10:36,000
Jezička pisma

266
00:10:36,000 --> 00:10:38,000
su na sredini skale.

267
00:10:38,000 --> 00:10:40,000
A šta je sa indskim pismom?

268
00:10:40,000 --> 00:10:42,000
Otkrili smo da indsko pismo

269
00:10:42,000 --> 00:10:44,000
zapravo potpada unutar
raspona tih jezičkih pisama.

270
00:10:44,000 --> 00:10:46,000
Kada je to otkriće
prvi put objavljeno

271
00:10:46,000 --> 00:10:49,000
bilo je vrlo kontroverzno.

272
00:10:49,000 --> 00:10:52,000
Bilo je ljudi koji su podigli hajku

273
00:10:52,000 --> 00:10:54,000
i nisu uopšte verovali

274
00:10:54,000 --> 00:10:57,000
da je indsko pismo jezik.

275
00:10:57,000 --> 00:10:59,000
Čak sam dobijao 
i preteća pisma.

276
00:10:59,000 --> 00:11:01,000
Studenti su mi rekli

277
00:11:01,000 --> 00:11:04,000
da ozbiljno razmislim o
traženju zaštite.

278
00:11:04,000 --> 00:11:06,000
Ko bi i pomislio

279
00:11:06,000 --> 00:11:08,000
da dešifrovanje može
biti opasno zanimanje?

280
00:11:08,000 --> 00:11:10,000
Šta ovo otkriće zapravo znači?

281
00:11:10,000 --> 00:11:12,000
Znači da indsko pismo

282
00:11:12,000 --> 00:11:14,000
ima jednu važnu 
karakteristiku jezika.

283
00:11:14,000 --> 00:11:16,000
Tako da, kao što 
kaže stara izreka,

284
00:11:16,000 --> 00:11:18,000
ako izgleda kao jezičko pismo

285
00:11:18,000 --> 00:11:20,000
i ako se ponaša kao jezičko pismo

286
00:11:20,000 --> 00:11:23,000
onda možda u rukama stvarno
imamo jezičko pismo.

287
00:11:23,000 --> 00:11:25,000
Koji su drugi dokazi

288
00:11:25,000 --> 00:11:27,000
da indsko pismo možda 
sadrži neki jezik?

289
00:11:27,000 --> 00:11:30,000
Zapravo, jezička pisma mogu
da sadrže više jezika

290
00:11:30,000 --> 00:11:33,000
Npr. ovo je jedna ista rečenica
koja je zapisana na engleskom

291
00:11:33,000 --> 00:11:35,000
i holandskom,

292
00:11:35,000 --> 00:11:37,000
pri čemu su korišćena ista
alfabetska slova.

293
00:11:37,000 --> 00:11:40,000
Ako ne znate holandski
nego samo engleski,

294
00:11:40,000 --> 00:11:42,000
i ako vam kažem neke 
reči na holandskom,

295
00:11:42,000 --> 00:11:44,000
reći ćete mi da 
te reči sadrže

296
00:11:44,000 --> 00:11:46,000
neke veoma neobične šablone.

297
00:11:46,000 --> 00:11:48,000
Neke stvari nisu u redu

298
00:11:48,000 --> 00:11:51,000
i reći ćete da te reči
verovatno nisu engleske.

299
00:11:51,000 --> 00:11:53,000
Ista stvar se događa
sa indskim jezikom.

300
00:11:53,000 --> 00:11:55,000
Računar je našao da 
nekoliko tekstova -

301
00:11:55,000 --> 00:11:57,000
od kojih su dva 
ovde prikazana -

302
00:11:57,000 --> 00:11:59,000
imaju vrlo neobične šablone.

303
00:11:59,000 --> 00:12:01,000
Tako npr. u prvom tekstu

304
00:12:01,000 --> 00:12:04,000
imamo dva znaka 
u obliku tegle.

305
00:12:04,000 --> 00:12:06,000
Ovaj znak se
najčešće javlja

306
00:12:06,000 --> 00:12:08,000
u indskom pismu,

307
00:12:08,000 --> 00:12:10,000
i jedino se u ovom tekstu

308
00:12:10,000 --> 00:12:12,000
javlja u paru.

309
00:12:12,000 --> 00:12:14,000
Zašto je to tako?

310
00:12:14,000 --> 00:12:17,000
Vratili smo se i pogledali gde
su ovi tekstovi pronađeni

311
00:12:17,000 --> 00:12:19,000
i ispostavilo se da
su pronađeni

312
00:12:19,000 --> 00:12:21,000
vrlo, vrlo daleko
od Doline Inda.

313
00:12:21,000 --> 00:12:24,000
Pronađeni su u
današnjem Iraku i Iranu.

314
00:12:24,000 --> 00:12:26,000
A zašto su pronađeni
baš tamo?

315
00:12:26,000 --> 00:12:28,000
Nisam vam rekao da

316
00:12:28,000 --> 00:12:30,000
je indski narod bio
vrlo, vrlo preduzimljiv.

317
00:12:30,000 --> 00:12:33,000
Trgovali su sa ljudima koji su bili veoma 
udaljeni od područja u kome su živeli,

318
00:12:33,000 --> 00:12:36,000
i, u ovom slučaju, 
plovili su morem

319
00:12:36,000 --> 00:12:39,000
čak do Mesopotamije -
današnjeg Iraka.

320
00:12:39,000 --> 00:12:41,000
Čini se da se ovde desilo to

321
00:12:41,000 --> 00:12:44,000
da su indski trgovci

322
00:12:44,000 --> 00:12:47,000
koristili ovo pismo da 
pišu stranim jezikom.

323
00:12:47,000 --> 00:12:49,000
Isto kao u našem primeru 
sa engleskim i holandskim.

324
00:12:49,000 --> 00:12:51,000
To bi objasnilo te
čudne šablone

325
00:12:51,000 --> 00:12:54,000
koji se vrlo razlikuju od
šablona u tekstu

326
00:12:54,000 --> 00:12:57,000
koji je nađen u Dolini Inda.

327
00:12:57,000 --> 00:12:59,000
Ovo navodi na zaključak da se
isto pismo, indsko pismo,

328
00:12:59,000 --> 00:13:02,000
može koristiti u 
pisanju različitih jezika.

329
00:13:02,000 --> 00:13:05,000
Dosadašnji rezultati 
ukazuju na zaključak da

330
00:13:05,000 --> 00:13:08,000
indsko pismo verovatno
jeste jezik.

331
00:13:08,000 --> 00:13:10,000
Ako jeste,

332
00:13:10,000 --> 00:13:12,000
kako da onda
čitamo znakove?

333
00:13:12,000 --> 00:13:14,000
To nam je sledeći
veliki izazov.

334
00:13:14,000 --> 00:13:16,000
Primetićete da su
mnogi simboli

335
00:13:16,000 --> 00:13:18,000
nalik na slike ljudi, insekata,

336
00:13:18,000 --> 00:13:21,000
riba, ptica.

337
00:13:21,000 --> 00:13:23,000
Mnoga antička pisma

338
00:13:23,000 --> 00:13:25,000
koriste princip rebusa,

339
00:13:25,000 --> 00:13:28,000
koji koristi slike koje 
predstavljaju reči.

340
00:13:28,000 --> 00:13:31,000
Npr. evo jedne reči.
[eng. belief - verovanje]

341
00:13:31,000 --> 00:13:33,000
Možete li da je zapišete
pomoću slika?

342
00:13:33,000 --> 00:13:35,000
Daću vam nekoliko sekundi.

343
00:13:35,000 --> 00:13:37,000
Jeste li uspeli?

344
00:13:37,000 --> 00:13:39,000
Dobro. Odlično.

345
00:13:39,000 --> 00:13:41,000
Evo mog rešenja.

346
00:13:41,000 --> 00:13:43,000
Može se koristiti slika pčele [BEE]
koju sledi slika lista [LEAF]

347
00:13:43,000 --> 00:13:45,000
i to je "belief", je l' tako?

348
00:13:45,000 --> 00:13:47,000
Postoje i druga rešenja.

349
00:13:47,000 --> 00:13:49,000
U slučaju indskog pisma,

350
00:13:49,000 --> 00:13:51,000
problem je obrnut.

351
00:13:51,000 --> 00:13:54,000
Treba da se otkriju zvuci
svake ove sličice

352
00:13:54,000 --> 00:13:56,000
tako da čitav 
niz ima smisla.

353
00:13:56,000 --> 00:13:59,000
Isto kao kod osmosmerke,

354
00:13:59,000 --> 00:14:02,000
samo što je ovo majka
svih osmosmerki,

355
00:14:02,000 --> 00:14:06,000
zato što je ulog za njeno
rešavanje jako visok.

356
00:14:06,000 --> 00:14:09,000
Moje kolege, Iravatam Mahadevan
i Asko Parpola,

357
00:14:09,000 --> 00:14:11,000
napravili su određen pomak
u rešavanju ovog problema.

358
00:14:11,000 --> 00:14:13,000
I daću vam kratak primer
Parpolinog rada.

359
00:14:13,000 --> 00:14:15,000
Evo jednog vrlo 
kratkog teksta.

360
00:14:15,000 --> 00:14:18,000
Sadrži sedam vertikalnih linija
iza kojih je ovaj znak nalik na ribu.

361
00:14:18,000 --> 00:14:20,000
I treba da spomenem da 
su ovi pečati korišteni

362
00:14:20,000 --> 00:14:22,000
za pečatiranje glinenih pločica

363
00:14:22,000 --> 00:14:24,000
koje su bile zakačene
za svežnjeve robe,

364
00:14:24,000 --> 00:14:27,000
tako da je vrlo verovatno da su 
te pločice, ili bar neke od njih,

365
00:14:27,000 --> 00:14:29,000
sadržale imena trgovaca.

366
00:14:29,000 --> 00:14:31,000
Ispostavilo se da u Indiji

367
00:14:31,000 --> 00:14:33,000
postoji duga tradicija

368
00:14:33,000 --> 00:14:35,000
imena zasnovanih na 
horoskopskim znacima

369
00:14:35,000 --> 00:14:38,000
i sazvežđima koja su bila 
na nebu u trenutku rođenja.

370
00:14:38,000 --> 00:14:40,000
U dravidskim jezicima,

371
00:14:40,000 --> 00:14:42,000
reč za ribu je "meen",

372
00:14:42,000 --> 00:14:45,000
i ona zvuči isto kao reč 
koja označava zvezdu.

373
00:14:45,000 --> 00:14:47,000
I tako sedam zvezda

374
00:14:47,000 --> 00:14:49,000
bi moglo označavati "elu meen",

375
00:14:49,000 --> 00:14:51,000
što je dravidska reč

376
00:14:51,000 --> 00:14:53,000
za sazvežđe Veliki medved.

377
00:14:53,000 --> 00:14:56,000
Slično tome, postoji drugi
niz od šest zvezda

378
00:14:56,000 --> 00:14:58,000
koji se prevodi kao "aru meen",

379
00:14:58,000 --> 00:15:00,000
što je starodravidski naziv

380
00:15:00,000 --> 00:15:02,000
za zvezdano jato Plejade.

381
00:15:02,000 --> 00:15:05,000
I konačno, postoje
i druge kombinacije,

382
00:15:05,000 --> 00:15:08,000
poput ovog znaka u obliku ribe
sa nekakvim krovom odgore.

383
00:15:08,000 --> 00:15:11,000
To se može prevesti kao "mey meen",

384
00:15:11,000 --> 00:15:14,000
što je starodravidski naziv
za planetu Saturn.

385
00:15:14,000 --> 00:15:16,000
Ovo je bilo vrlo uzbudljivo.

386
00:15:16,000 --> 00:15:18,000
Izgleda kao da smo na tragu nečeg.

387
00:15:18,000 --> 00:15:20,000
Ali, da li ovo dokazuje

388
00:15:20,000 --> 00:15:22,000
da ovi pečati sadrže
dravidska imena

389
00:15:22,000 --> 00:15:24,000
zasnovana na planetama i sazvežđima?

390
00:15:24,000 --> 00:15:26,000
Još uvek ne.

391
00:15:26,000 --> 00:15:28,000
Nemamo način da potvrdimo

392
00:15:28,000 --> 00:15:30,000
ova tumačenja,

393
00:15:30,000 --> 00:15:33,000
ali, ako sve više ovih
tumačenja počnu da imaju smisla,

394
00:15:33,000 --> 00:15:35,000
i ako se ispostavi da sve duži nizovi

395
00:15:35,000 --> 00:15:37,000
budu tačni,

396
00:15:37,000 --> 00:15:39,000
onda ćemo znati
da smo na dobrom putu.

397
00:15:39,000 --> 00:15:41,000
Danas,

398
00:15:41,000 --> 00:15:44,000
možemo da napišemo
reč kao što je TED

399
00:15:44,000 --> 00:15:47,000
koristeći egipatske hijeroglife
i klinasto pismo

400
00:15:47,000 --> 00:15:49,000
zato što je i jedno i 
drugo dešifrovano

401
00:15:49,000 --> 00:15:51,000
u devetnaestom veku.

402
00:15:51,000 --> 00:15:53,000
Dešifrovanje ova dva pisma

403
00:15:53,000 --> 00:15:56,000
omogućilo je da nam se njihove
civilizacije neposredno obrate.

404
00:15:56,000 --> 00:15:58,000
Maje

405
00:15:58,000 --> 00:16:00,000
su nam se obratile
u dvadesetom veku,

406
00:16:00,000 --> 00:16:03,000
ali je indska civilizacija
još uvek nema.

407
00:16:03,000 --> 00:16:05,000
Zašto bi nas bilo briga?

408
00:16:05,000 --> 00:16:07,000
Indska civilizacija 
ne pripada

409
00:16:07,000 --> 00:16:09,000
samo južnim i severnim Indijcima

410
00:16:09,000 --> 00:16:11,000
ili Pakistancima;

411
00:16:11,000 --> 00:16:13,000
ona pripada svima nama.

412
00:16:13,000 --> 00:16:15,000
To su naši preci -

413
00:16:15,000 --> 00:16:17,000
i vaši i moji.

414
00:16:17,000 --> 00:16:19,000
Oni su ostali nemi

415
00:16:19,000 --> 00:16:21,000
zbog pukog slučaja 
tokom istorije.

416
00:16:21,000 --> 00:16:23,000
Ako dešifrujemo 
ovo pismo,

417
00:16:23,000 --> 00:16:25,000
omogućili bismo im
da nam se ponovo obrate.

418
00:16:25,000 --> 00:16:28,000
Šta bi nam mogli reći?

419
00:16:28,000 --> 00:16:31,000
Šta bismo mogli saznati
o njima? O nama?

420
00:16:31,000 --> 00:16:34,000
Jedva čekam da saznam.

421
00:16:34,000 --> 00:16:36,000
Hvala.

422
00:16:36,000 --> 00:16:40,000
(Aplauz)