WEBVTT

00:00:00.000 --> 00:00:03.000
Chciałbym zacząć od eksperymentu myślowego.

00:00:04.000 --> 00:00:07.000
Wyobraźmy sobie, że minęły 4000 lat.

00:00:07.000 --> 00:00:09.000
Cywilizacja, jaką znamy,

00:00:09.000 --> 00:00:11.000
przestała istnieć.

00:00:11.000 --> 00:00:13.000
Nie istnieją książki,

00:00:13.000 --> 00:00:16.000
urządzenia elektroniczne,

00:00:16.000 --> 00:00:19.000
Facebook ani Twitter.

00:00:19.000 --> 00:00:22.000
Cała wiedza na temat języka angielskiego i jego alfabetu

00:00:22.000 --> 00:00:24.000
została zapomniana.

00:00:24.000 --> 00:00:26.000
Wyobraźmy sobie teraz archeologów

00:00:26.000 --> 00:00:28.000
przekopujących gruzy jednego z naszych miast.

00:00:28.000 --> 00:00:30.000
Na co mogliby natrafić?

00:00:30.000 --> 00:00:33.000
Być może na jakieś prostokątne kawałki plastiku

00:00:33.000 --> 00:00:36.000
z dziwnymi symbolami.

00:00:36.000 --> 00:00:39.000
Albo na okrągłe kawałki metalu.

00:00:39.000 --> 00:00:41.000
Lub pojemniki w kształcie walca

00:00:41.000 --> 00:00:43.000
z jakimiś symbolami.

00:00:43.000 --> 00:00:46.000
Może pewna badaczka nagle zostałaby gwiazdą archeologii,

00:00:46.000 --> 00:00:48.000
odkrywszy zakopane na wzgórzach Ameryki Północnej

00:00:48.000 --> 00:00:50.000
odkrywszy zakopane na wzgórzach Ameryki Północnej

00:00:50.000 --> 00:00:53.000
gigantyczne odpowiedniki tych symboli.

00:00:55.000 --> 00:00:57.000
Zadajmy sobie teraz pytanie,

00:00:57.000 --> 00:01:00.000
co takie znaleziska powiedziałyby o nas

00:01:00.000 --> 00:01:03.000
ludziom z odległej o 4000 lat przyszłości?

NOTE Paragraph

00:01:03.000 --> 00:01:05.000
Nie jest to czysto hipotetyczne pytanie.

00:01:05.000 --> 00:01:08.000
Z takimi właśnie problemami mierzymy się,

00:01:08.000 --> 00:01:11.000
gdy staramy się zrozumieć cywilizację doliny Indusu,

00:01:11.000 --> 00:01:13.000
która istniała 4000 lat temu.

00:01:13.000 --> 00:01:16.000
Cywilizacja Indusu istniała mniej więcej w tym samym czasie

00:01:16.000 --> 00:01:19.000
co znacznie lepiej poznane cywilizacje Egiptu i Mezopotamii,

00:01:19.000 --> 00:01:22.000
ale obejmowała swoim zasięgiem znacznie większy obszar.

00:01:22.000 --> 00:01:24.000
Zajmowała obszar

00:01:24.000 --> 00:01:26.000
około miliona kilometrów kwadratowych

00:01:26.000 --> 00:01:28.000
na terytorium dzisiejszego Pakistanu,

00:01:28.000 --> 00:01:30.000
północno-wschodnich Indii

00:01:30.000 --> 00:01:32.000
i części Afganistanu i Iranu.

00:01:32.000 --> 00:01:34.000
Biorąc pod uwagę ogrom tej cywilizacji,

00:01:34.000 --> 00:01:38.000
można by sądzić, że rządzili nią potężni władcy, królowie,

00:01:38.000 --> 00:01:41.000
upamiętnieni olbrzymimi pomnikami.

00:01:41.000 --> 00:01:43.000
W rzeczywistości

00:01:43.000 --> 00:01:45.000
archeolodzy niczego takiego nie znaleźli.

00:01:45.000 --> 00:01:48.000
Odkryto małe przedmioty takie jak te.

NOTE Paragraph

00:01:48.000 --> 00:01:51.000
Mamy tu przykład jednego z takich przedmiotów.

00:01:51.000 --> 00:01:53.000
Oczywiście jest to replika.

00:01:53.000 --> 00:01:56.000
Ale kim jest ta osoba?

00:01:56.000 --> 00:01:58.000
Królem? Bogiem?

00:01:58.000 --> 00:02:00.000
Kapłanem?

00:02:00.000 --> 00:02:02.000
A może zwykłym człowiekiem?

00:02:02.000 --> 00:02:04.000
Jak wy czy ja?

00:02:04.000 --> 00:02:06.000
Tego nie wiemy.

00:02:06.000 --> 00:02:09.000
Cywilizacja ta zostawiła po sobie także przedmioty z pismem.

00:02:09.000 --> 00:02:11.000
Nie są to kawałki plastiku,

00:02:11.000 --> 00:02:14.000
ale kamienne pieczęci, miedziane tabliczki,

00:02:14.000 --> 00:02:16.000
ceramika oraz, co zaskakujące,

00:02:16.000 --> 00:02:18.000
jedna duża tablica,

00:02:18.000 --> 00:02:20.000
odkopana niedaleko bram miasta.

00:02:20.000 --> 00:02:22.000
Obecnie nie wiemy jeszcze, czy napis na niej

00:02:22.000 --> 00:02:24.000
to coś jak Hollywood czy Bollywood.

00:02:24.000 --> 00:02:26.000
W zasadzie nie wiemy nawet,

00:02:26.000 --> 00:02:28.000
czego dotyczą wszystkie te napisy.

00:02:28.000 --> 00:02:31.000
Wszystko dlatego, że induskie pismo nie zostało odczytane.

00:02:31.000 --> 00:02:33.000
Nie wiemy, co znaczą wszystkie te symbole.

NOTE Paragraph

00:02:33.000 --> 00:02:36.000
Najczęściej występują one na pieczęciach.

00:02:36.000 --> 00:02:38.000
Widzicie tu jedną z takich pieczęci

00:02:38.000 --> 00:02:41.000
w kształcie kwadratu i ze zwierzęciem przypominającym jednorożca.

00:02:41.000 --> 00:02:43.000
Jest to wspaniałe dzieło sztuki.

00:02:43.000 --> 00:02:45.000
Jak sądzicie, czy jest ona duża?

00:02:45.000 --> 00:02:47.000
Tak duża?

00:02:47.000 --> 00:02:49.000
A może tak duża?

00:02:49.000 --> 00:02:51.000
Pozwólcie, że wam pokażę.

00:02:52.000 --> 00:02:55.000
Mam tu kopię jednej z takich pieczęci.

00:02:55.000 --> 00:02:57.000
Jej wymiary to jedynie 2,5 cm na 2,5 cm.

00:02:57.000 --> 00:02:59.000
Całkiem mało.

00:02:59.000 --> 00:03:01.000
Do czego służyły takie pieczęcie?

00:03:01.000 --> 00:03:04.000
Wiemy, że używano ich do pieczętowania glinianych tabliczek,

00:03:04.000 --> 00:03:07.000
które przyczepiano do wysyłanych towarów.

00:03:07.000 --> 00:03:10.000
Kojarzycie listy przewozowe na pudełkach FedExu?

00:03:10.000 --> 00:03:13.000
Używano ich w charakterze takich listów przewozowych.

00:03:13.000 --> 00:03:16.000
Pewnie zastanawiacie się,

00:03:16.000 --> 00:03:18.000
czego może dotyczyć tekst na nich.

00:03:18.000 --> 00:03:20.000
Możliwe, że jest to imię nadawcy

00:03:20.000 --> 00:03:22.000
albo informacje na temat towaru

00:03:22.000 --> 00:03:25.000
wysyłanego z jednego miejsca do drugiego - tego nie wiemy.

00:03:25.000 --> 00:03:27.000
Musimy odczytać pismo, aby odpowiedzieć na to pytanie.

NOTE Paragraph

00:03:27.000 --> 00:03:29.000
Odczytywanie pisma

00:03:29.000 --> 00:03:31.000
to nie tylko intelektualna łamigłówka.

00:03:31.000 --> 00:03:33.000
Stało się ono kwestią

00:03:33.000 --> 00:03:35.000
głęboko powiązaną

00:03:35.000 --> 00:03:38.000
z polityką i historią kultury południowej Azji.

00:03:38.000 --> 00:03:41.000
Zadanie to stało się swego rodzaju polem bitwy

00:03:41.000 --> 00:03:43.000
między trzema różnymi grupami ludzi.

00:03:43.000 --> 00:03:45.000
Pierwsza z nich to ludzie,

00:03:45.000 --> 00:03:47.000
którzy zaciekle bronią stanowiska,

00:03:47.000 --> 00:03:49.000
że induskie pismo

00:03:49.000 --> 00:03:51.000
nie jest wcale językiem.

00:03:51.000 --> 00:03:53.000
Ludzie ci wierzą, że symbole te

00:03:53.000 --> 00:03:56.000
są podobne do tych spotykanych na znakach drogowych

00:03:56.000 --> 00:03:59.000
lub tarczach herbowych.

00:03:59.000 --> 00:04:01.000
Druga grupa uważa,

00:04:01.000 --> 00:04:04.000
że induskie pismo należy do grupy języków indoeuropejskich.

00:04:04.000 --> 00:04:06.000
Na mapie dzisiejszych Indii widać,

00:04:06.000 --> 00:04:09.000
że większość języków używanych w północnych Indiach

00:04:09.000 --> 00:04:12.000
należy do rodziny języków indoeuropejskich.

00:04:12.000 --> 00:04:14.000
Dlatego niektórzy sądzą, że induskie pismo

00:04:14.000 --> 00:04:17.000
to starożytny język indoeuropejski jak sanskryt.

NOTE Paragraph

00:04:17.000 --> 00:04:19.000
Ostatnia z tych grup jest zdania,

00:04:19.000 --> 00:04:22.000
że mieszkańcy doliny Indusu byli przodkami

00:04:22.000 --> 00:04:25.000
ludzi zamieszkujących dzisiaj południowe Indie.

00:04:25.000 --> 00:04:27.000
Ludzie ci uważają, że induskie pismo

00:04:27.000 --> 00:04:29.000
jest starożytną formą

00:04:29.000 --> 00:04:31.000
języka z grupy języków drawidyjskich,

00:04:31.000 --> 00:04:34.000
które są używane na znacznym obszarze południowych Indii.

00:04:34.000 --> 00:04:36.000
Zwolennicy tej teorii wskazują

00:04:36.000 --> 00:04:39.000
na małą grupę ludzi mówiących drawidyjskim na północy,

00:04:39.000 --> 00:04:41.000
niedaleko Afganistanu twierdząc,

00:04:41.000 --> 00:04:44.000
że być może w pewnym okresie

00:04:44.000 --> 00:04:47.000
językami drawidyjskimi mówiono w całych Indiach,

00:04:47.000 --> 00:04:49.000
a to wskazywałoby,

00:04:49.000 --> 00:04:52.000
że induska cywilizacja również używała drawidyjskiego.

NOTE Paragraph

00:04:52.000 --> 00:04:55.000
Która z tych hipotez jest właściwa?

00:04:55.000 --> 00:04:57.000
Być może jeśli odczytamy to pismo,

00:04:57.000 --> 00:04:59.000
będziemy mogli odpowiedzieć na to pytanie.

00:04:59.000 --> 00:05:01.000
Ale odczytanie pisma jest ambitnym zadaniem.

00:05:01.000 --> 00:05:03.000
Po pierwsze, nie mamy kamienia z Rosetty.

00:05:03.000 --> 00:05:05.000
Nie mam na myśli programu komputerowego,

00:05:05.000 --> 00:05:07.000
ale starożytną tablicę,

00:05:07.000 --> 00:05:09.000
na której zapisano zarówno

00:05:09.000 --> 00:05:12.000
znany nam tekst, jak i nieznany.

00:05:12.000 --> 00:05:15.000
Nie mamy odpowiednika dla pisma induskiego.

00:05:15.000 --> 00:05:18.000
Co więcej, nie wiemy nawet, jakim językiem mówili.

00:05:18.000 --> 00:05:20.000
A co gorsza,

00:05:20.000 --> 00:05:22.000
większość dostępnych tekstów jest bardzo krótka.

00:05:22.000 --> 00:05:24.000
Znajdujemy je zwykle na tych pieczęciach,

00:05:24.000 --> 00:05:26.000
które są bardzo, bardzo małe.

NOTE Paragraph

00:05:26.000 --> 00:05:28.000
Biorąc pod uwagę te znaczne trudności,

00:05:28.000 --> 00:05:30.000
można zacząć się zastanawiać i martwić,

00:05:30.000 --> 00:05:33.000
czy będziemy w stanie odczytać induskie pismo.

00:05:33.000 --> 00:05:35.000
W pozostałej części mojego wystąpienia

00:05:35.000 --> 00:05:37.000
opowiem wam dlaczego przestałem się martwić

00:05:37.000 --> 00:05:39.000
i pokochałem wyzwanie, jakim jest induskie pismo.

00:05:39.000 --> 00:05:42.000
Zacząłem pasjonować się induskim pismem,

00:05:42.000 --> 00:05:44.000
odkąd przeczytałem o nim w szkole średniej.

00:05:44.000 --> 00:05:46.000
Dlaczego mnie to zafascynowało?

00:05:46.000 --> 00:05:50.000
Cóż, jest to ostatni nieodczytany znaczący starożytny system pisma.

00:05:50.000 --> 00:05:53.000
W toku kariery zawodowej zająłem się neurobiologią komputerową.

00:05:53.000 --> 00:05:55.000
W codziennej pracy

00:05:55.000 --> 00:05:57.000
tworzę komputerowe modele mózgu,

00:05:57.000 --> 00:06:00.000
aby spróbować zrozumieć, jak mózg przewiduje,

00:06:00.000 --> 00:06:02.000
podejmuje decyzje,

00:06:02.000 --> 00:06:04.000
uczy się i tak dalej.

NOTE Paragraph

00:06:04.000 --> 00:06:07.000
Ale w 2007 roku ponownie zetknąłem się z pismem induskim.

00:06:07.000 --> 00:06:09.000
Byłem wtedy w Indiach

00:06:09.000 --> 00:06:11.000
i miałem przyjemność

00:06:11.000 --> 00:06:13.000
poznać kilku indyjskich naukowców

00:06:13.000 --> 00:06:16.000
wykorzystujących komputerowe modele do analizy tego pisma.

00:06:16.000 --> 00:06:18.000
Wtedy właśnie zdałem sobie sprawę,

00:06:18.000 --> 00:06:21.000
że mam szansę współpracować z tymi naukowcami

00:06:21.000 --> 00:06:23.000
i skwapliwie z tej szansy skorzystałem.

00:06:23.000 --> 00:06:25.000
Pragnę przedstawić niektóre wyniki naszej pracy.

00:06:25.000 --> 00:06:28.000
Choć lepiej będzie, jeśli razem spróbujemy odczytać to pismo.

00:06:28.000 --> 00:06:30.000
Gotowi?

NOTE Paragraph

00:06:30.000 --> 00:06:33.000
Przystępując do odczytywania pisma należy najpierw

00:06:33.000 --> 00:06:35.000
określić jego kierunek.

00:06:35.000 --> 00:06:38.000
Mamy tu dwa teksty z różnymi symbolami.

00:06:38.000 --> 00:06:40.000
Czy potraficie powiedzieć,

00:06:40.000 --> 00:06:43.000
czy pisano je od prawej do lewej czy odwrotnie?

00:06:43.000 --> 00:06:46.000
Zastanówcie się kilka sekund.

00:06:46.000 --> 00:06:49.000
Ilu z was uważa, że od prawej do lewej?

00:06:49.000 --> 00:06:51.000
A od lewej do prawej?

00:06:51.000 --> 00:06:53.000
Mamy właściwie remis.

00:06:53.000 --> 00:06:55.000
Odpowiedź brzmi:

00:06:55.000 --> 00:06:57.000
jeśli spojrzycie na lewą stronę obu tekstów,

00:06:57.000 --> 00:07:00.000
zauważycie zbitkę znaków.

00:07:00.000 --> 00:07:02.000
Wydaje się, że 4000 lat temu,

00:07:02.000 --> 00:07:04.000
gdy skryba zapisywał ten tekst od prawej do lewej,

00:07:04.000 --> 00:07:06.000
skończyło mu się miejsce

00:07:06.000 --> 00:07:08.000
i musiał ścieśnić znaki.

00:07:08.000 --> 00:07:10.000
Jeden z nich jest też poniżej tekstu na górze.

00:07:10.000 --> 00:07:12.000
Sugeruje to, że pisano prawdopodobnie

00:07:12.000 --> 00:07:14.000
od prawej do lewej.

00:07:14.000 --> 00:07:16.000
W ten sposób dowiadujemy się,

00:07:16.000 --> 00:07:19.000
że kierunek pisma jest kluczowym aspektem zapisu języka.

00:07:19.000 --> 00:07:21.000
A pismo induskie posiada

00:07:21.000 --> 00:07:23.000
tę cechę.

NOTE Paragraph

00:07:23.000 --> 00:07:25.000
Jakie inne cechy języka występują w tym piśmie?

00:07:25.000 --> 00:07:27.000
W językach można dostrzec wzorce.

00:07:27.000 --> 00:07:29.000
Jeśli podam wam literę Q

00:07:29.000 --> 00:07:32.000
i poproszę was o przewidzenie następnej litery, co odpowiecie?

00:07:32.000 --> 00:07:34.000
Większość powie, że będzie to U, zgodnie z prawdą.

00:07:34.000 --> 00:07:36.000
Jeśli poproszę was o przewidzenie kolejnej litery,

00:07:36.000 --> 00:07:38.000
jaka będzie to litera?

00:07:38.000 --> 00:07:41.000
Możliwe są różne odpowiedzi. Na przykład E lub I, a także A,

00:07:41.000 --> 00:07:44.000
ale z pewnością nie B, C lub D, prawda?

00:07:44.000 --> 00:07:47.000
W piśmie induskim również znajdujemy podobne wzorce.

00:07:47.000 --> 00:07:50.000
Wiele tekstów zaczyna się od tego romboidalnego symbolu.

00:07:50.000 --> 00:07:52.000
Po nim na ogół występuje

00:07:52.000 --> 00:07:54.000
symbol podobny do cudzysłowu.

00:07:54.000 --> 00:07:56.000
Mamy tu analogię do przykładu z Q i U.

00:07:56.000 --> 00:07:58.000
Po tym symbolu z kolei może występować

00:07:58.000 --> 00:08:01.000
symbol podobny do ryby i niektóre inne znaki,

00:08:01.000 --> 00:08:03.000
ale nigdy nie te podane na dole.

00:08:03.000 --> 00:08:05.000
Ponadto istnieją znaki,

00:08:05.000 --> 00:08:07.000
które najczęściej występują na końcu,

00:08:07.000 --> 00:08:09.000
takie jak np. ten w kształcie słoja.

00:08:09.000 --> 00:08:11.000
Co więcej, ten znak

00:08:11.000 --> 00:08:13.000
jest najczęściej występującym znakiem w tym piśmie.

NOTE Paragraph

00:08:13.000 --> 00:08:16.000
Biorąc pod uwagę te wzorce,

00:08:16.000 --> 00:08:18.000
wpadliśmy na pomysł,

00:08:18.000 --> 00:08:20.000
aby nauczyć komputer tych wzorców.

00:08:20.000 --> 00:08:23.000
Wprowadziliśmy do komputera istniejące teksty,

00:08:23.000 --> 00:08:25.000
a komputer nauczył się modelu statystycznego

00:08:25.000 --> 00:08:27.000
określającego, które symbole występują razem,

00:08:27.000 --> 00:08:29.000
a które występują po sobie.

00:08:29.000 --> 00:08:31.000
Mając taki komputerowy model,

00:08:31.000 --> 00:08:34.000
możemy sprawdzić nasz model, zadając mu zagadki.

00:08:34.000 --> 00:08:36.000
Możemy celowo wymazać niektóre symbole

00:08:36.000 --> 00:08:39.000
i poprosić go o odgadnięcie brakujących znaków.

00:08:39.000 --> 00:08:42.000
Oto kilka przykładów.

00:08:45.000 --> 00:08:47.000
Możecie uznać to

00:08:47.000 --> 00:08:49.000
za najstarożytniejszą wersję

00:08:49.000 --> 00:08:52.000
Koła Fortuny.

NOTE Paragraph

00:08:53.000 --> 00:08:55.000
Przekonaliśmy się,

00:08:55.000 --> 00:08:57.000
że komputer potrafił przewidzieć właściwy symbol

00:08:57.000 --> 00:08:59.000
w 75 procentach przypadków.

00:08:59.000 --> 00:09:01.000
W pozostałych przypadkach

00:09:01.000 --> 00:09:04.000
zazwyczaj druga lub trzecia próba wskazywała prawidłową odpowiedź.

00:09:04.000 --> 00:09:06.000
Metoda ta

00:09:06.000 --> 00:09:08.000
ma również praktyczne zastosowanie.

00:09:08.000 --> 00:09:10.000
Wiele tekstów jest zniszczonych.

00:09:10.000 --> 00:09:12.000
Mamy tutaj przykład takiego tekstu.

00:09:12.000 --> 00:09:15.000
Możemy zastosować model komputerowy, aby spróbować

00:09:15.000 --> 00:09:17.000
go uzupełnić.

00:09:17.000 --> 00:09:20.000
Oto przykład symbolu, który został wstawiony.

00:09:20.000 --> 00:09:22.000
Może być to bardzo użyteczne w odczytywaniu tego pisma

00:09:22.000 --> 00:09:25.000
dzięki możliwości generowania nowych danych do analizy.

NOTE Paragraph

00:09:25.000 --> 00:09:28.000
Przy użyciu tego modelu można zrobić coś jeszcze.

00:09:28.000 --> 00:09:30.000
Wyobraźcie sobie małpę

00:09:30.000 --> 00:09:32.000
piszącą na klawiaturze.

00:09:32.000 --> 00:09:35.000
Pewnie uzyskamy przypadkowy ciąg znaków podobny do tego.

00:09:35.000 --> 00:09:37.000
Taki przypadkowy ciąg znaków

00:09:37.000 --> 00:09:39.000
charakteryzuje się wysoką entropią.

00:09:39.000 --> 00:09:41.000
Jest to termin z fizyki i teorii informacji.

00:09:41.000 --> 00:09:44.000
Wyobraźcie sobie całkowicie przypadkowy ciąg liter.

00:09:44.000 --> 00:09:48.000
Ilu z was wylało kiedykolwiek kawę na klawiaturę?

00:09:48.000 --> 00:09:50.000
Mogliście się spotkać z problemem zablokowanego klawisza,

00:09:50.000 --> 00:09:53.000
gdy ten sam symbol cały czas się powtarza.

00:09:53.000 --> 00:09:56.000
Ten rodzaj sekwencji charakteryzuje się bardzo niską entropią,

00:09:56.000 --> 00:09:58.000
ponieważ nie występują tu różne symbole.

00:09:58.000 --> 00:10:01.000
Język z kolei cechuje się średnim poziomem entropii;

00:10:01.000 --> 00:10:03.000
Nie jest ani zbyt powtarzalny,

00:10:03.000 --> 00:10:05.000
ani zbyt przypadkowy.

00:10:05.000 --> 00:10:07.000
A jak jest w przypadku pisma induskiego?

00:10:07.000 --> 00:10:11.000
Mam tu wykres przedstawiający entropie różnych sekwencji.

00:10:11.000 --> 00:10:13.000
Na górze są sekwencje o podobnym stopniu zróżnicowania,

00:10:13.000 --> 00:10:15.000
co oznacza przypadkowy ciąg liter,

00:10:15.000 --> 00:10:17.000
co ciekawe widzimy tu również

00:10:17.000 --> 00:10:20.000
sekwencję DNA ludzkiego genomu i muzykę instrumentalną.

00:10:20.000 --> 00:10:22.000
I jedno, i drugie jest bardzo, bardzo przypadkowe,

00:10:22.000 --> 00:10:24.000
dlatego znajdują się w górnej części wykresu.

00:10:24.000 --> 00:10:26.000
W dolnej części skali

00:10:26.000 --> 00:10:28.000
znajdziemy powtarzalną sekwencję, tj. sekwencję samych A,

00:10:28.000 --> 00:10:30.000
a także program komputerowy,

00:10:30.000 --> 00:10:32.000
w tym przypadku napisany w języku Fortran,

00:10:32.000 --> 00:10:34.000
który ma ściśle określone reguły.

00:10:34.000 --> 00:10:36.000
Języki pisane

00:10:36.000 --> 00:10:38.000
znajdują się pośrodku skali.

NOTE Paragraph

00:10:38.000 --> 00:10:40.000
A pismo Induskie?

00:10:40.000 --> 00:10:42.000
Okryliśmy, że pismo induskie

00:10:42.000 --> 00:10:44.000
znajduje się w zakresie typowym dla języków pisanych.

00:10:44.000 --> 00:10:46.000
Gdy ten wynik został opublikowany,

00:10:46.000 --> 00:10:49.000
wzbudził znaczne kontrowersje.

00:10:49.000 --> 00:10:52.000
Podniósł się krzyk

00:10:52.000 --> 00:10:54.000
wśród ludzi, którzy twierdzili,

00:10:54.000 --> 00:10:57.000
że pismo induskie nie stanowi języka.

00:10:57.000 --> 00:10:59.000
Zacząłem dostawać e-maile z pogróżkami.

00:10:59.000 --> 00:11:01.000
Moi studenci mówili mi,

00:11:01.000 --> 00:11:04.000
że powinienem rozważyć zatrudnienie ochrony.

00:11:04.000 --> 00:11:06.000
Kto by pomyślał,

00:11:06.000 --> 00:11:08.000
że odczytywanie pisma może być niebezpieczne?

00:11:08.000 --> 00:11:10.000
O czym świadczy ten wynik?

00:11:10.000 --> 00:11:12.000
Świadczy on o tym, że pismo induskie

00:11:12.000 --> 00:11:14.000
ma istotne cechy języka.

00:11:14.000 --> 00:11:16.000
A więc, jak mówią,

00:11:16.000 --> 00:11:18.000
jeśli coś wygląda na język pisany

00:11:18.000 --> 00:11:20.000
i ma podobne cechy,

00:11:20.000 --> 00:11:23.000
to prawdopodobnie jest to język pisany.

00:11:23.000 --> 00:11:25.000
Jakie są inne dowody na to,

00:11:25.000 --> 00:11:27.000
że to pismo mogło być zapisem języka?

NOTE Paragraph

00:11:27.000 --> 00:11:30.000
System pisma może służyć do zapisu różnych języków.

00:11:30.000 --> 00:11:33.000
Mamy tu na przykład to samo zdanie zapisane po angielsku

00:11:33.000 --> 00:11:35.000
i po holendersku

00:11:35.000 --> 00:11:37.000
za pomocą tego samego alfabetu.

00:11:37.000 --> 00:11:40.000
Jeśli nie znacie holenderskiego, a jedynie angielski,

00:11:40.000 --> 00:11:42.000
a ja podam wam kilka holenderskich wyrazów,

00:11:42.000 --> 00:11:44.000
odpowiecie, że wyrazy te

00:11:44.000 --> 00:11:46.000
są nietypowo zbudowane.

00:11:46.000 --> 00:11:48.000
Pewne rzeczy się nie zgadzają

00:11:48.000 --> 00:11:51.000
i dlatego stwierdzicie, że nie jest to angielski tekst.

00:11:51.000 --> 00:11:53.000
Podobnie jest w przypadku pisma induskiego.

00:11:53.000 --> 00:11:55.000
Komputer znalazł kilka tekstów,

00:11:55.000 --> 00:11:57.000
dwa z nich pokazano tutaj,

00:11:57.000 --> 00:11:59.000
które mają bardzo nietypową strukturę.

00:11:59.000 --> 00:12:01.000
Na przykład w pierwszym tekście:

00:12:01.000 --> 00:12:04.000
powtarza się znak w kształcie słoja.

00:12:04.000 --> 00:12:06.000
Jest to najczęściej występujący znak

00:12:06.000 --> 00:12:08.000
w piśmie induskim

00:12:08.000 --> 00:12:10.000
i tylko w tym tekście

00:12:10.000 --> 00:12:12.000
występuje on dwukrotnie obok siebie.

NOTE Paragraph

00:12:12.000 --> 00:12:14.000
Dlaczego?

00:12:14.000 --> 00:12:17.000
Sprawdziliśmy, gdzie znaleziono ten tekst

00:12:17.000 --> 00:12:19.000
i okazało się, że wykopano go

00:12:19.000 --> 00:12:21.000
bardzo, bardzo daleko od doliny Indusu.

00:12:21.000 --> 00:12:24.000
Znaleziono go na obszarze dzisiejszego Iraku i Iranu.

00:12:24.000 --> 00:12:26.000
Dlaczego tam?

00:12:26.000 --> 00:12:28.000
Nie powiedziałem wam jeszcze,

00:12:28.000 --> 00:12:30.000
że mieszkańcy doliny Indusu byli bardzo przedsiębiorczy.

00:12:30.000 --> 00:12:33.000
Handlowali z ludźmi z dość odległych krajów.

00:12:33.000 --> 00:12:36.000
W tym przypadku przypłynęli

00:12:36.000 --> 00:12:39.000
aż do Mezopotamii, dzisiejszego Iraku.

00:12:39.000 --> 00:12:41.000
Prawdopodobnie

00:12:41.000 --> 00:12:44.000
induscy kupcy

00:12:44.000 --> 00:12:47.000
używali tego pisma do zapisu obcego języka.

00:12:47.000 --> 00:12:49.000
Podobnie jak w naszym angielsko-holenderskim przykładzie.

00:12:49.000 --> 00:12:51.000
Tłumaczyłoby to występowanie tych dziwnych wzorców,

00:12:51.000 --> 00:12:54.000
które tak bardzo różnią się od tych, które widzimy w tekstach

00:12:54.000 --> 00:12:57.000
znalezionych w dolinie Indusu.

00:12:57.000 --> 00:12:59.000
Wskazywałoby to na to, że pismo induskie

00:12:59.000 --> 00:13:02.000
mogło być używane do zapisu różnych języków.

00:13:02.000 --> 00:13:05.000
Wyniki, które uzyskaliśmy do tej pory sugerują,

00:13:05.000 --> 00:13:08.000
że pismo induskie rzeczywiście jest zapisem języka.

NOTE Paragraph

00:13:08.000 --> 00:13:10.000
A jeżeli nim jest,

00:13:10.000 --> 00:13:12.000
to w jaki sposób je odczytać?

00:13:12.000 --> 00:13:14.000
Jest to nasze kolejne wyzwanie.

00:13:14.000 --> 00:13:16.000
Zauważcie, że wiele symboli

00:13:16.000 --> 00:13:18.000
przypomina ludzi, owady,

00:13:18.000 --> 00:13:21.000
ryby, ptaki.

00:13:21.000 --> 00:13:23.000
Większość starożytnych pism

00:13:23.000 --> 00:13:25.000
opiera się na zasadzie rebusu,

00:13:25.000 --> 00:13:28.000
tj. wykorzystania obrazków do przedstawienia wyrazów.

00:13:28.000 --> 00:13:31.000
Weźmy na przykład takie słowo.

00:13:31.000 --> 00:13:33.000
Czy potraficie je zapisać, używając obrazków?

00:13:33.000 --> 00:13:35.000
Zastanówcie się kilka sekund.

00:13:35.000 --> 00:13:37.000
Już?

00:13:37.000 --> 00:13:39.000
Świetnie.

00:13:39.000 --> 00:13:41.000
Oto moje rozwiązanie.

00:13:41.000 --> 00:13:43.000
Pszczoła [ang. bee] i liść [ang. leaf]

00:13:43.000 --> 00:13:45.000
dają razem wiarę [ang. belief].

00:13:45.000 --> 00:13:47.000
Istnieją także inne rozwiązania.

00:13:47.000 --> 00:13:49.000
W przypadku pisma induskiego

00:13:49.000 --> 00:13:51.000
mamy zupełnie inny problem.

00:13:51.000 --> 00:13:54.000
Trzeba odgadnąć brzmienie każdego z tych obrazków,

00:13:54.000 --> 00:13:56.000
tak aby cały ciąg miał sens.

00:13:56.000 --> 00:13:59.000
Przypomina to krzyżówkę,

00:13:59.000 --> 00:14:02.000
choć jest to raczej matka wszystkich krzyżówek,

00:14:02.000 --> 00:14:06.000
ponieważ stawka za jej rozwiązanie jest bardzo wysoka.

NOTE Paragraph

00:14:06.000 --> 00:14:09.000
Moi koledzy, Iravatham Mahadevan i Asko Parpola,

00:14:09.000 --> 00:14:11.000
zdołali poczynić postępy na drodze do rozwiązania tej zagadki.

00:14:11.000 --> 00:14:13.000
Dam wam krótki przykład z pracy Parpoli.

00:14:13.000 --> 00:14:15.000
Mam tu bardzo krótki tekst

00:14:15.000 --> 00:14:18.000
z siedmioma pionowymi kreskami, po których następuje znak w kształcie ryby.

00:14:18.000 --> 00:14:20.000
Należy wspomnieć, że te pieczęcie były używane

00:14:20.000 --> 00:14:22.000
do znakowania glinianych tabliczek,

00:14:22.000 --> 00:14:24.000
które były przyczepiane do towarów,

00:14:24.000 --> 00:14:27.000
więc przynajmniej część z nich może

00:14:27.000 --> 00:14:29.000
zawierać imiona kupców.

00:14:29.000 --> 00:14:31.000
Okazuje się, że w Indiach

00:14:31.000 --> 00:14:33.000
istnieje długa tradycja

00:14:33.000 --> 00:14:35.000
nadawania imion w oparciu o horoskopy

00:14:35.000 --> 00:14:38.000
i konstelacje gwiazd w dniu urodzenia.

00:14:38.000 --> 00:14:40.000
W językach drawidyjskich

00:14:40.000 --> 00:14:42.000
"ryba" to "meen",

00:14:42.000 --> 00:14:45.000
co akurat brzmi dokładnie tak jak wyraz "gwiazda".

00:14:45.000 --> 00:14:47.000
Siedem gwiazd

00:14:47.000 --> 00:14:49.000
oznaczałoby "elu meen",

00:14:49.000 --> 00:14:51.000
co jest drawidyjskim słowem

00:14:51.000 --> 00:14:53.000
na określenie gwiazdozbioru Wielkiego Wozu.

00:14:53.000 --> 00:14:56.000
Mamy też inny ciąg sześciu gwiazd,

00:14:56.000 --> 00:14:58.000
który tłumaczy się jako "aru meen",

00:14:58.000 --> 00:15:00.000
co jest starodrawidyjską nazwą

00:15:00.000 --> 00:15:02.000
Plejad, gromady gwiazd.

00:15:02.000 --> 00:15:05.000
Są też i inne kombinacje,

00:15:05.000 --> 00:15:08.000
takie jak ta ze znakiem ryby i swego rodzaju daszkiem.

00:15:08.000 --> 00:15:11.000
Można ją przetłumaczyć jako "mey meen",

00:15:11.000 --> 00:15:14.000
będące starodrawidyjską nazwą planety Saturn.

00:15:14.000 --> 00:15:16.000
Odkrycie tego było bardzo ekscytujące.

00:15:16.000 --> 00:15:18.000
Wygląda na to, że dochodzimy do czegoś.

NOTE Paragraph

00:15:18.000 --> 00:15:20.000
Ale czy to dowodzi,

00:15:20.000 --> 00:15:22.000
że te pieczęcie zawierają drawidyjskie imiona

00:15:22.000 --> 00:15:24.000
oparte na planetach i konstelacjach gwiazd?

00:15:24.000 --> 00:15:26.000
Jeszcze nie.

00:15:26.000 --> 00:15:28.000
Nie mamy sposobu, aby zweryfikować

00:15:28.000 --> 00:15:30.000
nasze próby odczytania,

00:15:30.000 --> 00:15:33.000
ale jeśli coraz więcej z nich będzie miała sens

00:15:33.000 --> 00:15:35.000
i jeśli coraz dłuższe sekwencje

00:15:35.000 --> 00:15:37.000
będą wydawały się poprawne,

00:15:37.000 --> 00:15:39.000
będziemy wiedzieć, że podążamy właściwą drogą.

00:15:39.000 --> 00:15:41.000
Obecnie

00:15:41.000 --> 00:15:44.000
możemy zapisać wyraz TED

00:15:44.000 --> 00:15:47.000
za pomocą egipskich hieroglifów lub pisma klinowego,

00:15:47.000 --> 00:15:49.000
ponieważ oba te pisma odczytano

00:15:49.000 --> 00:15:51.000
w XIX wieku.

00:15:51.000 --> 00:15:53.000
Odczytanie tych dwóch pism sprawiło,

00:15:53.000 --> 00:15:56.000
że te cywilizacje ponownie do nas przemówiły.

00:15:56.000 --> 00:15:58.000
Majowie

00:15:58.000 --> 00:16:00.000
przemówili do nas w XX wieku,

00:16:00.000 --> 00:16:03.000
ale cywilizacja Indusu wciąż milczy.

NOTE Paragraph

00:16:03.000 --> 00:16:05.000
Dlaczego ma to nas obchodzić?

00:16:05.000 --> 00:16:07.000
Cywilizacja Indusu nie należy jedynie

00:16:07.000 --> 00:16:09.000
do mieszkańców południowych lub północnych Indii

00:16:09.000 --> 00:16:11.000
czy Pakistańczyków;

00:16:11.000 --> 00:16:13.000
ona należy do nas wszystkich.

00:16:13.000 --> 00:16:15.000
Byli to nasi przodkowie,

00:16:15.000 --> 00:16:17.000
wasi i moi.

00:16:17.000 --> 00:16:19.000
Uciszono ich

00:16:19.000 --> 00:16:21.000
przez niefortunny przypadek historii.

00:16:21.000 --> 00:16:23.000
Jeśli odczytamy ich pismo,

00:16:23.000 --> 00:16:25.000
ponownie damy im głos.

00:16:25.000 --> 00:16:28.000
Co nam powiedzą?

00:16:28.000 --> 00:16:31.000
Czego się o nich dowiemy? A o nas?

00:16:31.000 --> 00:16:34.000
Nie mogę się doczekać, aby się dowiedzieć.

NOTE Paragraph

00:16:34.000 --> 00:16:36.000
Dziękuję za uwagę.

NOTE Paragraph

00:16:36.000 --> 00:16:40.000
(Brawa)