[Script Info]
Title: 
[Events]
Format: Layer, Start, End, Style, Name, MarginL, MarginR, MarginV, Effect, Text
Dialogue: 0,0:00:00.00,0:00:03.00,Default,,0000,0000,0000,,मला एका वैचारिक प्रयोगापासून सुरूवात करावीशी वाटते.
Dialogue: 0,0:00:04.00,0:00:07.00,Default,,0000,0000,0000,,अशी कल्पना करा की आतापासून ४००० वर्षं लोटली आहेत,
Dialogue: 0,0:00:07.00,0:00:09.00,Default,,0000,0000,0000,,आपल्याला माहित असणारा आताचा समाज
Dialogue: 0,0:00:09.00,0:00:11.00,Default,,0000,0000,0000,,लोप पावला आहे.
Dialogue: 0,0:00:11.00,0:00:13.00,Default,,0000,0000,0000,,(आपल्याकडे) कोणतंही पुस्तक नाही
Dialogue: 0,0:00:13.00,0:00:16.00,Default,,0000,0000,0000,,कोणतंही इलेक्ट्रॉनिक उपकरण नाही
Dialogue: 0,0:00:16.00,0:00:19.00,Default,,0000,0000,0000,,फेसबुक नाही वा ट्विटरही नाही
Dialogue: 0,0:00:19.00,0:00:22.00,Default,,0000,0000,0000,,इंग्रजी भाषा आणि इंग्रजी आद्याक्षरं ह्याबाबतीतलं सर्व ज्ञान
Dialogue: 0,0:00:22.00,0:00:24.00,Default,,0000,0000,0000,,लोप पावलं आहे.
Dialogue: 0,0:00:24.00,0:00:26.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि आता कल्पना करा की (भविष्यातले) पुराणवस्तुसंशोधक
Dialogue: 0,0:00:26.00,0:00:28.00,Default,,0000,0000,0000,,आपल्या एखाद्या शहराच्या पडझडीचे उत्खनन करत आहेत.
Dialogue: 0,0:00:28.00,0:00:30.00,Default,,0000,0000,0000,,त्यांना काय सापडू शकेल?
Dialogue: 0,0:00:30.00,0:00:33.00,Default,,0000,0000,0000,,कदाचित हे प्लास्टिकचे आयताकृती तुकडे
Dialogue: 0,0:00:33.00,0:00:36.00,Default,,0000,0000,0000,,ज्यांवर काही विचित्र चिन्हं आहेत.
Dialogue: 0,0:00:36.00,0:00:39.00,Default,,0000,0000,0000,,किंवा धातूच्या गोलाकार चकत्या
Dialogue: 0,0:00:39.00,0:00:41.00,Default,,0000,0000,0000,,कदाचित दंडगोलाकार पेले,
Dialogue: 0,0:00:41.00,0:00:43.00,Default,,0000,0000,0000,,ज्यांवरही काही चिन्हं आहेत.
Dialogue: 0,0:00:43.00,0:00:46.00,Default,,0000,0000,0000,,कदाचित एखादी पुराणवस्तुसंशोधक अचानक रातोरात ख्यातनाम बनेल.
Dialogue: 0,0:00:46.00,0:00:48.00,Default,,0000,0000,0000,,जेव्हा तिला सापडेल
Dialogue: 0,0:00:48.00,0:00:50.00,Default,,0000,0000,0000,,उत्तर अमेरिकेच्या टेकड्यांवर दडलेल्या
Dialogue: 0,0:00:50.00,0:00:53.00,Default,,0000,0000,0000,,ह्याच चिन्हांच्या मोठ्या प्रतिकृती!
Dialogue: 0,0:00:55.00,0:00:57.00,Default,,0000,0000,0000,,आता आपण स्वतःला विचारू
Dialogue: 0,0:00:57.00,0:01:00.00,Default,,0000,0000,0000,,अश्या वस्तू आपल्याबद्दल काय सांगतील?
Dialogue: 0,0:01:00.00,0:01:03.00,Default,,0000,0000,0000,,अजून ४००० वर्षांनंतरच्या मानवाला?
Dialogue: 0,0:01:03.00,0:01:05.00,Default,,0000,0000,0000,,हा काल्पनिक प्रश्न नाही
Dialogue: 0,0:01:05.00,0:01:08.00,Default,,0000,0000,0000,,खरंतर, नेमका हाच प्रश्न आज आपल्याला पडतो
Dialogue: 0,0:01:08.00,0:01:11.00,Default,,0000,0000,0000,,जेव्हा आपण सिंधू संस्कृती समजून घेण्याचा प्रयत्न करतो,
Dialogue: 0,0:01:11.00,0:01:13.00,Default,,0000,0000,0000,,जी ४००० वर्षांपूर्वी अस्तित्वात होती.
Dialogue: 0,0:01:13.00,0:01:16.00,Default,,0000,0000,0000,,ही सिंधू संस्कृती साधारण समकालीन होती,
Dialogue: 0,0:01:16.00,0:01:19.00,Default,,0000,0000,0000,,आपल्याला जास्त प्रकारे ज्ञात असलेल्या इजिप्शियन आणि मेसोपोटेमियन संस्कृतींना.
Dialogue: 0,0:01:19.00,0:01:22.00,Default,,0000,0000,0000,,पण वस्तविकतः ह्या दोन्ही संस्कृतींपेक्षा जास्त मोठी होती.
Dialogue: 0,0:01:22.00,0:01:24.00,Default,,0000,0000,0000,,हिने व्यापलेलं क्षेत्रफळ
Dialogue: 0,0:01:24.00,0:01:26.00,Default,,0000,0000,0000,,सुमारे एक दशलक्ष चौरस किलोमीटर एवढं असावं
Dialogue: 0,0:01:26.00,0:01:28.00,Default,,0000,0000,0000,,ज्यात सामावतो आजचा पाकिस्तान,
Dialogue: 0,0:01:28.00,0:01:30.00,Default,,0000,0000,0000,,वायव्य(उत्तर-पश्चिम)भारत,
Dialogue: 0,0:01:30.00,0:01:32.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि अफगाणिस्तान आणि इराणचा काही भाग.
Dialogue: 0,0:01:32.00,0:01:34.00,Default,,0000,0000,0000,,समजा ही इतकी विस्तीर्ण संस्कृती असेल,
Dialogue: 0,0:01:34.00,0:01:38.00,Default,,0000,0000,0000,,तर सहाजिकच तिथे शक्तिशाली राज्यकर्ते आणि राजे सापडतील
Dialogue: 0,0:01:38.00,0:01:41.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि त्यांना गौरवणारी मोठी स्मारकं सापडतील असं वाटतं
Dialogue: 0,0:01:41.00,0:01:43.00,Default,,0000,0000,0000,,पण खरं म्हणजे,
Dialogue: 0,0:01:43.00,0:01:45.00,Default,,0000,0000,0000,,पुरातत्व शास्त्रज्ञांना ह्यातलं काहीच सापडलं नाही.
Dialogue: 0,0:01:45.00,0:01:48.00,Default,,0000,0000,0000,,त्यांना ह्यासारख्या अनेक छोट्या वस्तू मिळाल्या आहेत.
Dialogue: 0,0:01:48.00,0:01:51.00,Default,,0000,0000,0000,,उदाहरणादाखल त्यांतली ही एक वस्तू आहे.
Dialogue: 0,0:01:51.00,0:01:53.00,Default,,0000,0000,0000,,सहाजिकच ही (हातामधली वस्तू) एक प्रतिकृति आहे!
Dialogue: 0,0:01:53.00,0:01:56.00,Default,,0000,0000,0000,,कोण आहे ही व्यक्ती?
Dialogue: 0,0:01:56.00,0:01:58.00,Default,,0000,0000,0000,,कोणी राजा? देवता?
Dialogue: 0,0:01:58.00,0:02:00.00,Default,,0000,0000,0000,,पुजारी?
Dialogue: 0,0:02:00.00,0:02:02.00,Default,,0000,0000,0000,,का कोणी सामान्य माणूस,
Dialogue: 0,0:02:02.00,0:02:04.00,Default,,0000,0000,0000,,तुमच्या आणि माझ्यासारखा?
Dialogue: 0,0:02:04.00,0:02:06.00,Default,,0000,0000,0000,,आपल्याला माहित नाही.
Dialogue: 0,0:02:06.00,0:02:09.00,Default,,0000,0000,0000,,पण सिंधू लोकांनी लिखाण असलेल्या काही वस्तू मागे ठेवल्या
Dialogue: 0,0:02:09.00,0:02:11.00,Default,,0000,0000,0000,,म्हणजे प्लस्टिकचे तुकडे नव्हे,
Dialogue: 0,0:02:11.00,0:02:14.00,Default,,0000,0000,0000,,तर दगडी मोहरा, ताम्रपट,
Dialogue: 0,0:02:14.00,0:02:16.00,Default,,0000,0000,0000,,कुंभारकाम आणि आश्चर्यकारकरित्या,
Dialogue: 0,0:02:16.00,0:02:18.00,Default,,0000,0000,0000,,एक मोठा चिन्ह-फलक.
Dialogue: 0,0:02:18.00,0:02:20.00,Default,,0000,0000,0000,,जो एका शहराच्या वेशीजवळ सापडला.
Dialogue: 0,0:02:20.00,0:02:22.00,Default,,0000,0000,0000,,आता आपल्याला हे माहित नाही, की त्यावर 'हॉलीवूड' लिहिलं आहे
Dialogue: 0,0:02:22.00,0:02:24.00,Default,,0000,0000,0000,,का 'बॉलीवूड'!
Dialogue: 0,0:02:24.00,0:02:26.00,Default,,0000,0000,0000,,खरंतर, आपल्याला हेसुद्धा माहित नाही,
Dialogue: 0,0:02:26.00,0:02:28.00,Default,,0000,0000,0000,,की त्यातल्या कुठल्याही वस्तूचा काय अर्थ आहे.
Dialogue: 0,0:02:28.00,0:02:31.00,Default,,0000,0000,0000,,कारण सिंधू लिपीची अजून उकल झालेली नाही.
Dialogue: 0,0:02:31.00,0:02:33.00,Default,,0000,0000,0000,,ह्यांपैकी एकाही चिन्हाचा अर्थ माहित नाही.
Dialogue: 0,0:02:33.00,0:02:36.00,Default,,0000,0000,0000,,ही चिन्हं सगळ्यात जास्त शिक्क्यांवर सापडतात.
Dialogue: 0,0:02:36.00,0:02:38.00,Default,,0000,0000,0000,,तर, तिथे अशी एक वस्तू सापडते,
Dialogue: 0,0:02:38.00,0:02:41.00,Default,,0000,0000,0000,,जी चौरसाकृती असून त्यावर एका एकशिंगी घोड्यासारखी प्रतिमा आहे.
Dialogue: 0,0:02:41.00,0:02:43.00,Default,,0000,0000,0000,,ही अतिशय सुंदर कलाकृती आहे.
Dialogue: 0,0:02:43.00,0:02:45.00,Default,,0000,0000,0000,,ती किती मोठी आहे असं वाटतं?
Dialogue: 0,0:02:45.00,0:02:47.00,Default,,0000,0000,0000,,एवढी मोठी?
Dialogue: 0,0:02:47.00,0:02:49.00,Default,,0000,0000,0000,,का एवढी?
Dialogue: 0,0:02:49.00,0:02:51.00,Default,,0000,0000,0000,,तर, मी दाखवतो.
Dialogue: 0,0:02:52.00,0:02:55.00,Default,,0000,0000,0000,,ही अश्या एका शिक्क्याची प्रतिकृति आहे.
Dialogue: 0,0:02:55.00,0:02:57.00,Default,,0000,0000,0000,,फक्त एक इंच लांबी रुंदी एवढीच!
Dialogue: 0,0:02:57.00,0:02:59.00,Default,,0000,0000,0000,,खूपच लहानशी.
Dialogue: 0,0:02:59.00,0:03:01.00,Default,,0000,0000,0000,,तर हे शिक्के कशासाठी वापरत असतील बरं?
Dialogue: 0,0:03:01.00,0:03:04.00,Default,,0000,0000,0000,,आपल्याला हे माहित आहे की हे मातीच्या चिठ्ठीवर शिक्के छापण्यासाठी वापरले जात.
Dialogue: 0,0:03:04.00,0:03:07.00,Default,,0000,0000,0000,,एकीकडून दुसरीकडे जाणार्या मालाच्या गठ्ठ्यांना हे बांधले जात.
Dialogue: 0,0:03:07.00,0:03:10.00,Default,,0000,0000,0000,,जसं, तुम्ही FedEx च्या खोक्यांवरची वेष्टनपावती बघितली आहे?
Dialogue: 0,0:03:10.00,0:03:13.00,Default,,0000,0000,0000,,तसं त्या काळी ते (शिक्के) पावतीसाठी वापरत असावेत.
Dialogue: 0,0:03:13.00,0:03:16.00,Default,,0000,0000,0000,,तुम्ही जाणून घेण्यास उत्सुक असाल की ह्या वस्तूंच्या
Dialogue: 0,0:03:16.00,0:03:18.00,Default,,0000,0000,0000,,मजकूरात काय लिहिलं असेल?
Dialogue: 0,0:03:18.00,0:03:20.00,Default,,0000,0000,0000,,कदाचित त्यात प्रेषकाचं नाव
Dialogue: 0,0:03:20.00,0:03:22.00,Default,,0000,0000,0000,,किंवा मालाबद्दल माहिती असेल,
Dialogue: 0,0:03:22.00,0:03:25.00,Default,,0000,0000,0000,,जो माल इकडून तिकडे पाठवला जातो- आपल्याला आज माहित नाही.
Dialogue: 0,0:03:25.00,0:03:27.00,Default,,0000,0000,0000,,ह्या प्रश्नाचं उत्तर देण्यासाठी आपल्याला त्यांच्या लिपीचा अर्थ लावला पाहिजे.
Dialogue: 0,0:03:27.00,0:03:29.00,Default,,0000,0000,0000,,लिपीचा अर्थ लावणं
Dialogue: 0,0:03:29.00,0:03:31.00,Default,,0000,0000,0000,,हे केवळ एक बौद्धिक कोडंच नसून
Dialogue: 0,0:03:31.00,0:03:33.00,Default,,0000,0000,0000,,तो एक प्रश्न बनला आहे
Dialogue: 0,0:03:33.00,0:03:35.00,Default,,0000,0000,0000,,जो खोलवर गुंतला आहे
Dialogue: 0,0:03:35.00,0:03:38.00,Default,,0000,0000,0000,,दक्षिण आशियाच्या राजकारण आणि संस्कृतीमध्ये
Dialogue: 0,0:03:38.00,0:03:41.00,Default,,0000,0000,0000,,सध्या ही लिपी म्हणजे एक प्रकारचं रणांगण बनलं आहे,
Dialogue: 0,0:03:41.00,0:03:43.00,Default,,0000,0000,0000,,लोकांच्या तीन वेगवेगळ्या गटांमध्ये
Dialogue: 0,0:03:43.00,0:03:45.00,Default,,0000,0000,0000,,प्रथम असे लोक
Dialogue: 0,0:03:45.00,0:03:47.00,Default,,0000,0000,0000,,ज्यांचा दृढ विश्वास आहे,
Dialogue: 0,0:03:47.00,0:03:49.00,Default,,0000,0000,0000,,की ही सिंधू लिपी
Dialogue: 0,0:03:49.00,0:03:51.00,Default,,0000,0000,0000,,कोणतीही भाषा दर्शवत नाही.
Dialogue: 0,0:03:51.00,0:03:53.00,Default,,0000,0000,0000,,ह्या लोकांचा विश्वास आहे की,
Dialogue: 0,0:03:53.00,0:03:56.00,Default,,0000,0000,0000,,ती चिन्हं वाहतूकीच्या दिव्यांवरच्या चिन्हांसारखी आहेत,
Dialogue: 0,0:03:56.00,0:03:59.00,Default,,0000,0000,0000,,किंवा ढालींवरच्या प्रतीकांप्रमाणे आहेत.
Dialogue: 0,0:03:59.00,0:04:01.00,Default,,0000,0000,0000,,आता लोकांचा दुसरा गट आहे
Dialogue: 0,0:04:01.00,0:04:04.00,Default,,0000,0000,0000,,ज्यांची समजूत आहे की सिंधू लिपी ही एखादी जुनी इंडो-युरोपियन भाषा दर्शवते.
Dialogue: 0,0:04:04.00,0:04:06.00,Default,,0000,0000,0000,,आज जर भारताचा नकाशा पाहिला
Dialogue: 0,0:04:06.00,0:04:09.00,Default,,0000,0000,0000,,तर असं दिसेल की उत्तर-भारतात बोलल्या जाणार्या जवळपास सगळ्याच भाषा
Dialogue: 0,0:04:09.00,0:04:12.00,Default,,0000,0000,0000,,इंडो-युरोपियन भाषासमूहात अंतर्भूत होतात.
Dialogue: 0,0:04:12.00,0:04:14.00,Default,,0000,0000,0000,,म्हणून काही लोकांच्या मते सिंधू लिपी
Dialogue: 0,0:04:14.00,0:04:17.00,Default,,0000,0000,0000,,संस्कृत ह्या प्राचीन इंडो-युरोपियन भाषेचं प्रतिनिधित्व करते.
Dialogue: 0,0:04:17.00,0:04:19.00,Default,,0000,0000,0000,,शेवटी लोकांचा तिसरा गट आहे,
Dialogue: 0,0:04:19.00,0:04:22.00,Default,,0000,0000,0000,,ज्यांचा विश्वास आहे की सिंधू संस्कृतीतले लोक
Dialogue: 0,0:04:22.00,0:04:25.00,Default,,0000,0000,0000,,म्हणजे आजच्या दक्षिण भारतात राहणार्या लोकांचे पूर्वज होते.
Dialogue: 0,0:04:25.00,0:04:27.00,Default,,0000,0000,0000,,ह्या लोकांच्या मते सिंधू लिपी
Dialogue: 0,0:04:27.00,0:04:29.00,Default,,0000,0000,0000,,एका प्राचीन
Dialogue: 0,0:04:29.00,0:04:31.00,Default,,0000,0000,0000,,द्रविड भाषासमूहाचा प्रकार असून
Dialogue: 0,0:04:31.00,0:04:34.00,Default,,0000,0000,0000,,या समूहातल्या भाषा आज पूर्ण दक्षिण भारतात बोलल्या जातात.
Dialogue: 0,0:04:34.00,0:04:36.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि ह्या सिद्धांताचे पुरस्कर्ते बोट दाखवतात
Dialogue: 0,0:04:36.00,0:04:39.00,Default,,0000,0000,0000,,उत्तरेतल्या द्राविडी भाषा बोलणार्या एका छोट्या मानवसमूहाकडे
Dialogue: 0,0:04:39.00,0:04:41.00,Default,,0000,0000,0000,,प्रत्यक्षात अफगाणिस्तानच्या जवळ
Dialogue: 0,0:04:41.00,0:04:44.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि म्हणतात की कदचित पूर्वी कधीतरी
Dialogue: 0,0:04:44.00,0:04:47.00,Default,,0000,0000,0000,,द्राविडी भाषा संपूर्ण भारतात बोलल्या जात असाव्या
Dialogue: 0,0:04:47.00,0:04:49.00,Default,,0000,0000,0000,,ह्याचाच अर्थ असा की,
Dialogue: 0,0:04:49.00,0:04:52.00,Default,,0000,0000,0000,,सिंधू संस्कृती हीसुद्धा द्राविडी असण्याची शक्यता आहे.
Dialogue: 0,0:04:52.00,0:04:55.00,Default,,0000,0000,0000,,ह्यांतलं कोणतं गृहीतक खरं असेल?
Dialogue: 0,0:04:55.00,0:04:57.00,Default,,0000,0000,0000,,आपल्याला माहित नाही, पण कदाचित ह्या लिपीचा अर्थ उकलून काढला,
Dialogue: 0,0:04:57.00,0:04:59.00,Default,,0000,0000,0000,,तर ह्या प्रश्नाचं उत्तर देता येईल.
Dialogue: 0,0:04:59.00,0:05:01.00,Default,,0000,0000,0000,,परंतू ह्या लिपीचा अर्थ शोधून काढणं हे एक मोठं आव्हान आहे.
Dialogue: 0,0:05:01.00,0:05:03.00,Default,,0000,0000,0000,,सगळ्यात पहिलं, म्हणजे कोणताही 'रोझेटा स्टोन' उपलब्ध नाही.
Dialogue: 0,0:05:03.00,0:05:05.00,Default,,0000,0000,0000,,मी आताच्या संगणकप्रणालीबद्दल बोलत नाही
Dialogue: 0,0:05:05.00,0:05:07.00,Default,,0000,0000,0000,,तर माझ्या म्हणण्याचा अर्थ, अशी कोणतीही प्राचीन वस्तू नाही
Dialogue: 0,0:05:07.00,0:05:09.00,Default,,0000,0000,0000,,जिच्यावर तोच मजकूर,
Dialogue: 0,0:05:09.00,0:05:12.00,Default,,0000,0000,0000,,ज्ञात आणि अज्ञात स्वरूपात असेल.
Dialogue: 0,0:05:12.00,0:05:15.00,Default,,0000,0000,0000,,असं कोणतंही दस्तऐवज सिंधू लिपीत नाही.
Dialogue: 0,0:05:15.00,0:05:18.00,Default,,0000,0000,0000,,शिवाय, आपल्याला ते कोणती भाषा बोलत असावेत हे माहित नाही.
Dialogue: 0,0:05:18.00,0:05:20.00,Default,,0000,0000,0000,,त्याहीशिवाय जणू काही सगळं अजून अवघड करण्यासाठी,
Dialogue: 0,0:05:20.00,0:05:22.00,Default,,0000,0000,0000,,तो मजकूर अत्यंत मोजका आहे!
Dialogue: 0,0:05:22.00,0:05:24.00,Default,,0000,0000,0000,,मी तुम्हाला दाखवल्याप्रमाणे, हा साधारणतः शिक्क्यांवर सापडतो.
Dialogue: 0,0:05:24.00,0:05:26.00,Default,,0000,0000,0000,,जे अतिशय छोट्या आकाराचे आहेत.
Dialogue: 0,0:05:26.00,0:05:28.00,Default,,0000,0000,0000,,म्हणूनच हे प्रचंड अडथळे बघितल्यावर,
Dialogue: 0,0:05:28.00,0:05:30.00,Default,,0000,0000,0000,,एखाद्याला आश्चर्य वाटेल आणि चिंता देखील
Dialogue: 0,0:05:30.00,0:05:33.00,Default,,0000,0000,0000,,की आपण ह्या लिपीचा अर्थ लावू शकणार आहोत का?
Dialogue: 0,0:05:33.00,0:05:35.00,Default,,0000,0000,0000,,माझ्या उरलेल्या भाषणात,
Dialogue: 0,0:05:35.00,0:05:37.00,Default,,0000,0000,0000,,मला हे सांगायला आवडेल की मी कसं काळजी करणं सोडून दिलं.
Dialogue: 0,0:05:37.00,0:05:39.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि सिंधू लिपीनं उभं केलेलं आव्हान कसं स्वीकारलं.
Dialogue: 0,0:05:39.00,0:05:42.00,Default,,0000,0000,0000,,मला सिंधू लिपीबद्दल नेहेमीच कुतूहल वाटत आलं आहे.
Dialogue: 0,0:05:42.00,0:05:44.00,Default,,0000,0000,0000,,मी शाळेत असताना अभ्यासाच्या पुस्तकामध्ये ह्याबद्द्ल वाचल्यापासून
Dialogue: 0,0:05:44.00,0:05:46.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि मी का एवढा भारावून गेलो?
Dialogue: 0,0:05:46.00,0:05:50.00,Default,,0000,0000,0000,,खरं म्हणजे, ही जगातली शेवटची अर्थ न उलगडलेली लिपी आहे.
Dialogue: 0,0:05:50.00,0:05:53.00,Default,,0000,0000,0000,,माझ्या कारकीर्दीत मी एक संगणनात्मक मेंदूतज्ञ बनलो.
Dialogue: 0,0:05:53.00,0:05:55.00,Default,,0000,0000,0000,,म्हणूनच माझ्या दिवसातल्या कामात,
Dialogue: 0,0:05:55.00,0:05:57.00,Default,,0000,0000,0000,,मी मेंदूचे संगणकीय नमूने तयार करतो
Dialogue: 0,0:05:57.00,0:06:00.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि समजण्याचा प्रयत्न करतो की मेंदू कसे अंदाज बांधत असेल.
Dialogue: 0,0:06:00.00,0:06:02.00,Default,,0000,0000,0000,,मेंदू कसा निर्णय घेत असेल.
Dialogue: 0,0:06:02.00,0:06:04.00,Default,,0000,0000,0000,,मेंदू कसा शिकत असेल आणि असंच काही.
Dialogue: 0,0:06:04.00,0:06:07.00,Default,,0000,0000,0000,,पण २००७ मध्ये परत एकदा माझा मार्ग सिंधू लिपीला ओलांडू लागला.
Dialogue: 0,0:06:07.00,0:06:09.00,Default,,0000,0000,0000,,तेव्हा मी भारतात होतो
Dialogue: 0,0:06:09.00,0:06:11.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि मला एक सुवर्णसंधी मिळाली
Dialogue: 0,0:06:11.00,0:06:13.00,Default,,0000,0000,0000,,काही भारतीय शास्त्रज्ञांना भेटण्याची,
Dialogue: 0,0:06:13.00,0:06:16.00,Default,,0000,0000,0000,,जे लिपीची उकल करण्यासाठी संगणकीय नमूने बनवून वापरत होते.
Dialogue: 0,0:06:16.00,0:06:18.00,Default,,0000,0000,0000,,तेव्हा मला लक्षात आलं
Dialogue: 0,0:06:18.00,0:06:21.00,Default,,0000,0000,0000,,की, ह्या शास्त्रज्ञांबरोबर काम करणं ही माझ्यासाठी चांगली संधी आहे
Dialogue: 0,0:06:21.00,0:06:23.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि मी ती संधी ताबडतोब घेतली.
Dialogue: 0,0:06:23.00,0:06:25.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि त्यातल्याच काही निकालांबद्दल मला तुमच्याशी बोलायचं आहे.
Dialogue: 0,0:06:25.00,0:06:28.00,Default,,0000,0000,0000,,किंवा अजून चांगलं- एकत्रितरित्या उकल करूयात.
Dialogue: 0,0:06:28.00,0:06:30.00,Default,,0000,0000,0000,,तयार आहात?
Dialogue: 0,0:06:30.00,0:06:33.00,Default,,0000,0000,0000,,माहित नसलेल्या लिपीची उकल करताना पहिली गोष्ट म्हणजे,
Dialogue: 0,0:06:33.00,0:06:35.00,Default,,0000,0000,0000,,लिखाणाची दिशा शोधून काढण्याचा प्रयत्न करणं.
Dialogue: 0,0:06:35.00,0:06:38.00,Default,,0000,0000,0000,,इथे दोन संहिता आहेत ज्यांवर काही चिन्हं आहेत.
Dialogue: 0,0:06:38.00,0:06:40.00,Default,,0000,0000,0000,,तुम्ही सांगू शकाल,
Dialogue: 0,0:06:40.00,0:06:43.00,Default,,0000,0000,0000,,लेखनाची दिशा उजवीकडून डावीकडे आहे का डावीकडून उजवीकडे?
Dialogue: 0,0:06:43.00,0:06:46.00,Default,,0000,0000,0000,,मी तुम्हाला एक-दोन सेकंद देतो.
Dialogue: 0,0:06:46.00,0:06:49.00,Default,,0000,0000,0000,,बर, 'उजवीकडून डावीकडे' म्हणणारे किती?
Dialogue: 0,0:06:49.00,0:06:51.00,Default,,0000,0000,0000,,बर, आणि 'डावीकडून उजवीकडे' किती?
Dialogue: 0,0:06:51.00,0:06:53.00,Default,,0000,0000,0000,,अरे, जवळजवळ अर्धे-अर्धे आहेत, ठीक आहे.
Dialogue: 0,0:06:53.00,0:06:55.00,Default,,0000,0000,0000,,उत्तर आहे:
Dialogue: 0,0:06:55.00,0:06:57.00,Default,,0000,0000,0000,,जर संहितेच्या डाव्या बाजूला पाहिलं,
Dialogue: 0,0:06:57.00,0:07:00.00,Default,,0000,0000,0000,,तर असं दिसेल की तिथे चिन्हांची गीचमीड झाली आहे
Dialogue: 0,0:07:00.00,0:07:02.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि असं वाटत आहे की जवळपास ४००० वर्षांपूर्वी
Dialogue: 0,0:07:02.00,0:07:04.00,Default,,0000,0000,0000,,जेव्हा लेखक उजवीकडून डावीकडे लिहीत होता
Dialogue: 0,0:07:04.00,0:07:06.00,Default,,0000,0000,0000,,तेव्हा त्याला जागा अपूरी पडली.
Dialogue: 0,0:07:06.00,0:07:08.00,Default,,0000,0000,0000,,म्हणूनच त्याला गीचमीड करावी लागली.
Dialogue: 0,0:07:08.00,0:07:10.00,Default,,0000,0000,0000,,एक चिन्ह तर असंच वरच्या मजकूराखाली आहे.
Dialogue: 0,0:07:10.00,0:07:12.00,Default,,0000,0000,0000,,हे आपल्याला लेखनाची दिशा दाखवतं
Dialogue: 0,0:07:12.00,0:07:14.00,Default,,0000,0000,0000,,जी संभाव्यतः उजवीकडून डावीकडे होती.
Dialogue: 0,0:07:14.00,0:07:16.00,Default,,0000,0000,0000,,हीच आपल्याला माहित असणारी पहिली गोष्ट आहे.
Dialogue: 0,0:07:16.00,0:07:19.00,Default,,0000,0000,0000,,की लेखनाची दिशा हा भाषेच्या लिपीची महत्त्वाचा भाग आहे.
Dialogue: 0,0:07:19.00,0:07:21.00,Default,,0000,0000,0000,,सिंधू लिपीचा
Dialogue: 0,0:07:21.00,0:07:23.00,Default,,0000,0000,0000,,हा असा गुणधर्म आहे.
Dialogue: 0,0:07:23.00,0:07:25.00,Default,,0000,0000,0000,,भाषेचे कोणते गुणधर्म ही लिपी दाखवते?
Dialogue: 0,0:07:25.00,0:07:27.00,Default,,0000,0000,0000,,भाषांमध्ये आकृतीबंध असतात.
Dialogue: 0,0:07:27.00,0:07:29.00,Default,,0000,0000,0000,,जर मी तुम्हाला Q हे अक्षर दिलं तर
Dialogue: 0,0:07:29.00,0:07:32.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि सांगितलं की त्यानंतरचं अक्षर कोणतं येईल हे अंदाजाने सांगा,तर तुमच्या मते कोणतं येईल?
Dialogue: 0,0:07:32.00,0:07:34.00,Default,,0000,0000,0000,,बहुतांश लोक म्हणतील U आणि ते बरोबर असेल.
Dialogue: 0,0:07:34.00,0:07:36.00,Default,,0000,0000,0000,,आता मी म्हटलं की, त्याही पुढचं अक्षर ओळखा,
Dialogue: 0,0:07:36.00,0:07:38.00,Default,,0000,0000,0000,,तर तुमच्या मते कोणतं येईल?
Dialogue: 0,0:07:38.00,0:07:41.00,Default,,0000,0000,0000,,आता बरीच उत्तरं आहेत. E असू शकतो किंवा A ही.
Dialogue: 0,0:07:41.00,0:07:44.00,Default,,0000,0000,0000,,पण नक्कीच B,C किंवा D नाही, बरोबर?
Dialogue: 0,0:07:44.00,0:07:47.00,Default,,0000,0000,0000,,सिंधू लिपी सुद्धा अशाच प्रकारचे आकृतीबंध दर्शवते.
Dialogue: 0,0:07:47.00,0:07:50.00,Default,,0000,0000,0000,,असे अनेक मजकूर आहेत जे ह्या शंकरपाळीच्या आकाराच्या चिन्हांनी चालू होतात.
Dialogue: 0,0:07:50.00,0:07:52.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि बरेचदा ह्या चिन्हानंतर
Dialogue: 0,0:07:52.00,0:07:54.00,Default,,0000,0000,0000,,हे संवादचिन्हासारखं चिन्ह दिसतं.
Dialogue: 0,0:07:54.00,0:07:56.00,Default,,0000,0000,0000,,हे आपण बघितलेल्या Q आणि U च्या उदाहरणासारखं आहे.
Dialogue: 0,0:07:56.00,0:07:58.00,Default,,0000,0000,0000,,ह्या चिन्हानंतर मात्र
Dialogue: 0,0:07:58.00,0:08:01.00,Default,,0000,0000,0000,,हे माश्यासारखं दिसणारं किंवा बाकी वेगळी चिन्हं येऊ शकतात.
Dialogue: 0,0:08:01.00,0:08:03.00,Default,,0000,0000,0000,,पण ह्या तळाशी असलेली चिन्हं कधीच येत नाहीत.
Dialogue: 0,0:08:03.00,0:08:05.00,Default,,0000,0000,0000,,याशिवाय, अशी काही चिन्हं आहेत,
Dialogue: 0,0:08:05.00,0:08:07.00,Default,,0000,0000,0000,,जी नेहमी वाक्याच्या शेवटी वापरत असावेत,
Dialogue: 0,0:08:07.00,0:08:09.00,Default,,0000,0000,0000,,जसं की हे कुंभासारखं चिन्ह
Dialogue: 0,0:08:09.00,0:08:11.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि खरं तर हे चिन्ह
Dialogue: 0,0:08:11.00,0:08:13.00,Default,,0000,0000,0000,,ह्या लिपीतलं सर्वात जास्त वापरलं जाणारं चिन्ह आहे
Dialogue: 0,0:08:13.00,0:08:16.00,Default,,0000,0000,0000,,हे सगळे आकृतीबंध पाहिल्यावर आम्हाला एक कल्पना सुचली.
Dialogue: 0,0:08:16.00,0:08:18.00,Default,,0000,0000,0000,,कल्पना होती संगणक वापरण्याची,
Dialogue: 0,0:08:18.00,0:08:20.00,Default,,0000,0000,0000,,हे आकृतीबंध शिकून घेण्याची.
Dialogue: 0,0:08:20.00,0:08:23.00,Default,,0000,0000,0000,,म्हणून आम्ही संगणकाला अस्तित्वात असलेले हे सगळे मजकूर दिले
Dialogue: 0,0:08:23.00,0:08:25.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि संगणक एक संख्याशास्त्रोक्त नमुना शिकला
Dialogue: 0,0:08:25.00,0:08:27.00,Default,,0000,0000,0000,,की कोणती चिन्हं नेहमी एकत्र येतात
Dialogue: 0,0:08:27.00,0:08:29.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि कोणती चिन्हं कोणत्या चिन्हांनंतर येतात.
Dialogue: 0,0:08:29.00,0:08:31.00,Default,,0000,0000,0000,,संगणकानं बनवलेला हा नमुना
Dialogue: 0,0:08:31.00,0:08:34.00,Default,,0000,0000,0000,,आपण त्यालाच प्रश्न विचारून तपासून पाहू शकतो.
Dialogue: 0,0:08:34.00,0:08:36.00,Default,,0000,0000,0000,,म्हणून आम्ही मुद्दामच काही चिन्हं पुसून टाकली,
Dialogue: 0,0:08:36.00,0:08:39.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि ही गायब झालेली चिन्हं पुन्हा अंदाजानं ओळखायला सांगितली.
Dialogue: 0,0:08:39.00,0:08:42.00,Default,,0000,0000,0000,,त्याची ही काही उदाहरणं आहेत.
Dialogue: 0,0:08:45.00,0:08:47.00,Default,,0000,0000,0000,,तुम्ही ह्याला,
Dialogue: 0,0:08:47.00,0:08:49.00,Default,,0000,0000,0000,,कदाचित सर्वात प्राचीन
Dialogue: 0,0:08:49.00,0:08:52.00,Default,,0000,0000,0000,,नशीबाच्या चक्राचा खेळ म्हणाल.
Dialogue: 0,0:08:53.00,0:08:55.00,Default,,0000,0000,0000,,आम्हाला समजलं की,
Dialogue: 0,0:08:55.00,0:08:57.00,Default,,0000,0000,0000,,संगणकानं वर्तवलेले अंदाज ७५% बरोबर होते,
Dialogue: 0,0:08:57.00,0:08:59.00,Default,,0000,0000,0000,,पुढचं चिन्ह बरोबर ओळखण्यात.
Dialogue: 0,0:08:59.00,0:09:01.00,Default,,0000,0000,0000,,इतर बाबतींतही
Dialogue: 0,0:09:01.00,0:09:04.00,Default,,0000,0000,0000,,संगणकाचं दुसरं किंवा तिसरं उत्तर बरोबर होतं.
Dialogue: 0,0:09:04.00,0:09:06.00,Default,,0000,0000,0000,,ह्या प्रक्रियेचा व्यवहारातही
Dialogue: 0,0:09:06.00,0:09:08.00,Default,,0000,0000,0000,,उपयोग आहे
Dialogue: 0,0:09:08.00,0:09:10.00,Default,,0000,0000,0000,,असे खराब झालेले अनेक मजकूर आहेत.
Dialogue: 0,0:09:10.00,0:09:12.00,Default,,0000,0000,0000,,उदाहरणादखल हाच तो आहे
Dialogue: 0,0:09:12.00,0:09:15.00,Default,,0000,0000,0000,,ह्यावर आपण संगणकीय नमुना वापरून हा मजकूर पूर्ण करण्याचा प्रयत्न करून शकतो.
Dialogue: 0,0:09:15.00,0:09:17.00,Default,,0000,0000,0000,,एक चांगला तर्क लावून अंदाज बांधू शकतो.
Dialogue: 0,0:09:17.00,0:09:20.00,Default,,0000,0000,0000,,हे तर्क लावलेल्या चिन्हाचं एक उदाहरण आहे
Dialogue: 0,0:09:20.00,0:09:22.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि लिपीची उकल करण्यासाठी हे अत्यंत उपयोगी ठरू शकतं
Dialogue: 0,0:09:22.00,0:09:25.00,Default,,0000,0000,0000,,जास्त माहिती संगणकीय पद्धतीनं उत्पन्न करून त्यावर विश्लेषण करणं.
Dialogue: 0,0:09:25.00,0:09:28.00,Default,,0000,0000,0000,,संगणकीय नमुना अजून एका तर्हेनं वापरता येतो.
Dialogue: 0,0:09:28.00,0:09:30.00,Default,,0000,0000,0000,,तर अशी कल्पना करा की एक माकड
Dialogue: 0,0:09:30.00,0:09:32.00,Default,,0000,0000,0000,,संगणकाचा कळफलक वापरत आहे
Dialogue: 0,0:09:32.00,0:09:35.00,Default,,0000,0000,0000,,मला वाटतं की त्यातून तुम्हाला एक अक्षरांचा एक चित्रविचित्र गुंता मिळेल, जो असा दिसेल
Dialogue: 0,0:09:35.00,0:09:37.00,Default,,0000,0000,0000,,हा अक्षरांचा एक चित्रविचित्र गुंता
Dialogue: 0,0:09:37.00,0:09:39.00,Default,,0000,0000,0000,,'माहितीचा अतिविस्कळीतपणा' दर्शवतो.
Dialogue: 0,0:09:39.00,0:09:41.00,Default,,0000,0000,0000,,ही भौतिकशास्त्र आणि माहितीशास्त्रातली संज्ञा आहे.
Dialogue: 0,0:09:41.00,0:09:44.00,Default,,0000,0000,0000,,पण, कल्पना करा की खरंच हा अक्षरांचा एक चित्रविचित्र गुंताच आहे.
Dialogue: 0,0:09:44.00,0:09:48.00,Default,,0000,0000,0000,,आपल्यापैकी किती जणांनी कीबोर्डवर कॉफी सांडली आहे?
Dialogue: 0,0:09:48.00,0:09:50.00,Default,,0000,0000,0000,,तुम्ही कीबोर्ड मध्ये कळ अडकून बसण्याची अडचण अनुभवली असेल.
Dialogue: 0,0:09:50.00,0:09:53.00,Default,,0000,0000,0000,,ज्यात एकच चिन्ह वारंवार दाबलं जातं.
Dialogue: 0,0:09:53.00,0:09:56.00,Default,,0000,0000,0000,,अश्या चिन्हक्रमाला कमी विस्कळीतपणा असल्यांच म्हटलं जातं.
Dialogue: 0,0:09:56.00,0:09:58.00,Default,,0000,0000,0000,,कारण त्यात (क्रमात) चिन्हांची विविधता अजिबात नसते.
Dialogue: 0,0:09:58.00,0:10:01.00,Default,,0000,0000,0000,,उलटपक्षी, भाषेमध्ये मध्यम दर्जाचा विस्कळीतपणा असल्यांच म्हटलं जातं
Dialogue: 0,0:10:01.00,0:10:03.00,Default,,0000,0000,0000,,कारण ती खूप कडकही नाही
Dialogue: 0,0:10:03.00,0:10:05.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि खूप अव्यवस्थितही नाही.
Dialogue: 0,0:10:05.00,0:10:07.00,Default,,0000,0000,0000,,सिंधू लिपीबाबत काय म्हणता येईल?
Dialogue: 0,0:10:07.00,0:10:11.00,Default,,0000,0000,0000,,हा एक आलेख आहे ज्यात वेगवेगळ्या अनेक चिन्हक्रमांमध्ये असलेला 'विस्कळीतपणा' आलेखला आहे.
Dialogue: 0,0:10:11.00,0:10:13.00,Default,,0000,0000,0000,,ह्यात सर्वात वर दिसेल एकसारखी विविधता असणारा चिन्हक्रम,
Dialogue: 0,0:10:13.00,0:10:15.00,Default,,0000,0000,0000,,जो अनियमित अक्षरांचा केवळ एक गुंता आहे.
Dialogue: 0,0:10:15.00,0:10:17.00,Default,,0000,0000,0000,,ह्यात मनोरंजक म्हणजे आपल्याला अजून सापडतात,
Dialogue: 0,0:10:17.00,0:10:20.00,Default,,0000,0000,0000,,ते म्हणजे DNA चा मानवी जनुकीय चिन्हक्रमातला क्रम आणि वाद्यसंगीतातला क्रम.
Dialogue: 0,0:10:20.00,0:10:22.00,Default,,0000,0000,0000,,हे दोन्हीही क्रम अतिशय लवचिक आहेत
Dialogue: 0,0:10:22.00,0:10:24.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि म्हणूनच ते मोठ्या व्याप्तीमध्ये दिसतात.
Dialogue: 0,0:10:24.00,0:10:26.00,Default,,0000,0000,0000,,ह्या मोजपट्टीच्या खालच्या भागात
Dialogue: 0,0:10:26.00,0:10:28.00,Default,,0000,0000,0000,,दिसतात ते न बदलणारे चिन्हक्रम, जसे A ह्या चिन्हाचा सलग क्रम
Dialogue: 0,0:10:28.00,0:10:30.00,Default,,0000,0000,0000,,ह्यात संगणकाची आज्ञावलीही दिसते
Dialogue: 0,0:10:30.00,0:10:32.00,Default,,0000,0000,0000,,ह्या ठिकाणी, Fortran भाषेतली
Dialogue: 0,0:10:32.00,0:10:34.00,Default,,0000,0000,0000,,जी आज्ञावली नियमांना अनुसरून आहे.
Dialogue: 0,0:10:34.00,0:10:36.00,Default,,0000,0000,0000,,भाषांमधल्या लिपी
Dialogue: 0,0:10:36.00,0:10:38.00,Default,,0000,0000,0000,,मधल्या फळीत दिसतात
Dialogue: 0,0:10:38.00,0:10:40.00,Default,,0000,0000,0000,,मग सिंधू लिपी कुठे दिसेल बरं?
Dialogue: 0,0:10:40.00,0:10:42.00,Default,,0000,0000,0000,,आम्हाला असं दिसून आलं,
Dialogue: 0,0:10:42.00,0:10:44.00,Default,,0000,0000,0000,,की तीही इतर भाषांमधल्या लिपींबरोबरच्या व्याप्तीमध्ये दिसते.
Dialogue: 0,0:10:44.00,0:10:46.00,Default,,0000,0000,0000,,जेव्हा हा निकाल पहिल्यांदा प्रकाशित केला गेला,
Dialogue: 0,0:10:46.00,0:10:49.00,Default,,0000,0000,0000,,तेव्हा तो वादग्रस्त ठरला.
Dialogue: 0,0:10:49.00,0:10:52.00,Default,,0000,0000,0000,,काही लोकांनी वादंग माजवले
Dialogue: 0,0:10:52.00,0:10:54.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि हेच ते लोक होते ज्यांचा ठाम विश्वास होता
Dialogue: 0,0:10:54.00,0:10:57.00,Default,,0000,0000,0000,,की सिंधू लिपी कोणतीही भाषा दाखवत नाही.
Dialogue: 0,0:10:57.00,0:10:59.00,Default,,0000,0000,0000,,मला काही द्वेषात्मक इमेलही येणं चालू झालं.
Dialogue: 0,0:10:59.00,0:11:01.00,Default,,0000,0000,0000,,माझे विद्यार्थी म्हणाले
Dialogue: 0,0:11:01.00,0:11:04.00,Default,,0000,0000,0000,,की मी स्वतःच्या संरक्षणाचा गंभीरपणे विचार केला पाहिजे.
Dialogue: 0,0:11:04.00,0:11:06.00,Default,,0000,0000,0000,,कोणाला कल्पना असेल की
Dialogue: 0,0:11:06.00,0:11:08.00,Default,,0000,0000,0000,,प्राचीन लिपींची उकल करणं हा खूप भयानक व्यवसाय ठरेल?
Dialogue: 0,0:11:08.00,0:11:10.00,Default,,0000,0000,0000,,हा निकाल नक्की काय दाखवतो?
Dialogue: 0,0:11:10.00,0:11:12.00,Default,,0000,0000,0000,,हेच दाखवतो की, सिंधू लिपी
Dialogue: 0,0:11:12.00,0:11:14.00,Default,,0000,0000,0000,,भाषा असण्याचा गुणधर्म बाळगते.
Dialogue: 0,0:11:14.00,0:11:16.00,Default,,0000,0000,0000,,तर पूर्वीच्या एखाद्या म्हणीप्रमाणे,
Dialogue: 0,0:11:16.00,0:11:18.00,Default,,0000,0000,0000,,जर ही एखाद्या भाषेच्या लिपी सारखी दिसत असेल,
Dialogue: 0,0:11:18.00,0:11:20.00,Default,,0000,0000,0000,,जर ही एखाद्या भाषेच्या लिपी सारखी काम करत असेल,
Dialogue: 0,0:11:20.00,0:11:23.00,Default,,0000,0000,0000,,तर कदाचित खरंच आपल्या हातात भाषेची लिपी आहे!
Dialogue: 0,0:11:23.00,0:11:25.00,Default,,0000,0000,0000,,अजून कोणता पुरावा असेल,
Dialogue: 0,0:11:25.00,0:11:27.00,Default,,0000,0000,0000,,जो ही लिपी भाषादर्शक आहे ह्याचा?
Dialogue: 0,0:11:27.00,0:11:30.00,Default,,0000,0000,0000,,खरंतर एका लिपीमधून वेगवेगळ्या भाषा डोकावू शकतात.
Dialogue: 0,0:11:30.00,0:11:33.00,Default,,0000,0000,0000,,उदाहरणार्थ, हे एकच वाक्य इंग्रजीमध्ये लिहिलं आहे
Dialogue: 0,0:11:33.00,0:11:35.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि तेच डच भाषेत लिहिलं आहे
Dialogue: 0,0:11:35.00,0:11:37.00,Default,,0000,0000,0000,,तीच अक्षरं वापरून
Dialogue: 0,0:11:37.00,0:11:40.00,Default,,0000,0000,0000,,जर तुम्हाला डच भाषा येत नसेल आणि फक्त इंग्रजी येत असेल
Dialogue: 0,0:11:40.00,0:11:42.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि समजा तुम्हाला काही डच शब्द दिले
Dialogue: 0,0:11:42.00,0:11:44.00,Default,,0000,0000,0000,,तर तुम्ही म्हणाल ह्या शब्दांमध्ये
Dialogue: 0,0:11:44.00,0:11:46.00,Default,,0000,0000,0000,,काही वेगळे आकृतीबंध आहेत.
Dialogue: 0,0:11:46.00,0:11:48.00,Default,,0000,0000,0000,,ह्यातल्या काही गोष्टी बरोबर नाही
Dialogue: 0,0:11:48.00,0:11:51.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि तुम्ही म्हणाल हे शब्द इंग्रजी नाहीत.
Dialogue: 0,0:11:51.00,0:11:53.00,Default,,0000,0000,0000,,सिंधू लिपीबद्दलही हीच गोष्ट होते
Dialogue: 0,0:11:53.00,0:11:55.00,Default,,0000,0000,0000,,संगणकाला अनेक मजकूर सापडले.
Dialogue: 0,0:11:55.00,0:11:57.00,Default,,0000,0000,0000,,त्यातले दोन इथे दाखवले आहेत
Dialogue: 0,0:11:57.00,0:11:59.00,Default,,0000,0000,0000,,ज्यांच्यामध्ये असे विचित्र आकृतीबंध आहेत.
Dialogue: 0,0:11:59.00,0:12:01.00,Default,,0000,0000,0000,,उदाहरणार्थ, हा पहिला मजकूर
Dialogue: 0,0:12:01.00,0:12:04.00,Default,,0000,0000,0000,,ज्यात हे कुंभासारखं चिन्ह दोनदा आलं आहे
Dialogue: 0,0:12:04.00,0:12:06.00,Default,,0000,0000,0000,,हे चिन्ह वारंवार येणारं चिन्ह आहे
Dialogue: 0,0:12:06.00,0:12:08.00,Default,,0000,0000,0000,,सिंधू लिपीत
Dialogue: 0,0:12:08.00,0:12:10.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि फक्त ह्याच मजकूरात
Dialogue: 0,0:12:10.00,0:12:12.00,Default,,0000,0000,0000,,हे जोडीनं येतं
Dialogue: 0,0:12:12.00,0:12:14.00,Default,,0000,0000,0000,,असं का असेल बरं?
Dialogue: 0,0:12:14.00,0:12:17.00,Default,,0000,0000,0000,,हा मजकूर जिथे सापडला तिथे जाउन आम्ही परत पाहिलं
Dialogue: 0,0:12:17.00,0:12:19.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि असं लक्षात आलं की जिथे हे मिळालं
Dialogue: 0,0:12:19.00,0:12:21.00,Default,,0000,0000,0000,,ती जागा सिंधू नदीच्या खोर्यापासून खूप खूप दूर आहे
Dialogue: 0,0:12:21.00,0:12:24.00,Default,,0000,0000,0000,,हे मजकूर मिळाले आहेत आत्ताच्या इराक आणि इराण मध्ये
Dialogue: 0,0:12:24.00,0:12:26.00,Default,,0000,0000,0000,,हे तिथे कसे बरं सापडले?
Dialogue: 0,0:12:26.00,0:12:28.00,Default,,0000,0000,0000,,मी जी एक गोष्ट तुम्हाला सांगितली नाही
Dialogue: 0,0:12:28.00,0:12:30.00,Default,,0000,0000,0000,,ती अशी की हे सिंधू लोक खूप खूप धाडसी होते
Dialogue: 0,0:12:30.00,0:12:33.00,Default,,0000,0000,0000,,त्यांच्यापासून खूप दूर राहणार्या लोकांशी त्यांचा व्यापार चालू होता
Dialogue: 0,0:12:33.00,0:12:36.00,Default,,0000,0000,0000,,ह्या बाबतीत ते समुद्रामार्गे सफर करत असत
Dialogue: 0,0:12:36.00,0:12:39.00,Default,,0000,0000,0000,,अगदी मेसोपोटेमियापर्यंत, म्हणजे आजचे इराक.
Dialogue: 0,0:12:39.00,0:12:41.00,Default,,0000,0000,0000,,इथे असं घडल्याचं दिसतंय की
Dialogue: 0,0:12:41.00,0:12:44.00,Default,,0000,0000,0000,,हे सिंधू व्यापारी आणि व्यावसायिक,
Dialogue: 0,0:12:44.00,0:12:47.00,Default,,0000,0000,0000,,ह्या लिपीचा उपयोग परकी भाषा लिहिण्यासाठी वापरत
Dialogue: 0,0:12:47.00,0:12:49.00,Default,,0000,0000,0000,,अगदी आपल्या इंग्रजी आणि डच च्या उदाहरणासारखं
Dialogue: 0,0:12:49.00,0:12:51.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि हेच त्या विचित्र आकृतीबंधांचं स्पष्टीकरण असू शकेल.
Dialogue: 0,0:12:51.00,0:12:54.00,Default,,0000,0000,0000,,जे इतर मजकूरांतल्या रचनांपेक्षा भिन्न आहेत.
Dialogue: 0,0:12:54.00,0:12:57.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि सिंधू खोर्यात सापडले.
Dialogue: 0,0:12:57.00,0:12:59.00,Default,,0000,0000,0000,,ह्यावरून असा निष्कर्ष निघू शकतो की तीच लिपी, सिंधू लिपी
Dialogue: 0,0:12:59.00,0:13:02.00,Default,,0000,0000,0000,,वेगवेगळ्या भाषा लिहिण्यासाठी वापरात असावी.
Dialogue: 0,0:13:02.00,0:13:05.00,Default,,0000,0000,0000,,आत्तापर्यंतचे निकाल आपल्याला ह्या निष्कर्षाप्रत पोहोचवतात
Dialogue: 0,0:13:05.00,0:13:08.00,Default,,0000,0000,0000,,की सिंधू लिपी खरोखरच भाषादर्शक असावी.
Dialogue: 0,0:13:08.00,0:13:10.00,Default,,0000,0000,0000,,जर त्यातून एखादी भाषा खरोखरच दिसत असेल,
Dialogue: 0,0:13:10.00,0:13:12.00,Default,,0000,0000,0000,,तर त्यातली चिन्हं कशी वाचावी?
Dialogue: 0,0:13:12.00,0:13:14.00,Default,,0000,0000,0000,,हे आपल्या समोरचं मोठं आव्हान आहे.
Dialogue: 0,0:13:14.00,0:13:16.00,Default,,0000,0000,0000,,तर तुम्हाला लक्षात येईल की बरीच चिन्हं
Dialogue: 0,0:13:16.00,0:13:18.00,Default,,0000,0000,0000,,माणसांच्या, कीटकांच्या चित्रांसारखी दिसतात.
Dialogue: 0,0:13:18.00,0:13:21.00,Default,,0000,0000,0000,,किंवा माशांच्या, पक्ष्यांच्या चित्रांसारखी.
Dialogue: 0,0:13:21.00,0:13:23.00,Default,,0000,0000,0000,,प्राचीन लिपींपैकी बहुतांश
Dialogue: 0,0:13:23.00,0:13:25.00,Default,,0000,0000,0000,,चित्रलिपीचं तत्व वापरतात.
Dialogue: 0,0:13:25.00,0:13:28.00,Default,,0000,0000,0000,,म्हणजे, चित्रांचा उपयोग शब्दांसारखा करणं
Dialogue: 0,0:13:28.00,0:13:31.00,Default,,0000,0000,0000,,उदाहरणादाखल ही एक तलवार आहे
Dialogue: 0,0:13:31.00,0:13:33.00,Default,,0000,0000,0000,,तुम्ही हे चित्र वापरून लिहू शकाल?
Dialogue: 0,0:13:33.00,0:13:35.00,Default,,0000,0000,0000,,मी तुम्हांला दोन सेकंद देतो.
Dialogue: 0,0:13:35.00,0:13:37.00,Default,,0000,0000,0000,,जमलं?
Dialogue: 0,0:13:37.00,0:13:39.00,Default,,0000,0000,0000,,अरे वा!
Dialogue: 0,0:13:39.00,0:13:41.00,Default,,0000,0000,0000,,हे माझं उत्तर आहे
Dialogue: 0,0:13:41.00,0:13:43.00,Default,,0000,0000,0000,,तुम्ही एक मधमाशीचं चित्र (बी-इंग्रजी मध्ये) आणि एक पान (लीफ-इंग्रजी मध्ये) हे एकत्र करू शकतो
Dialogue: 0,0:13:43.00,0:13:45.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि त्याचा अर्थ 'बीलीफ'(विश्वास) असा होतो, बरोबर?
Dialogue: 0,0:13:45.00,0:13:47.00,Default,,0000,0000,0000,,ह्याची अनेक उत्तरं असू शकतात.
Dialogue: 0,0:13:47.00,0:13:49.00,Default,,0000,0000,0000,,सिंधू लिपीच्या बाबत
Dialogue: 0,0:13:49.00,0:13:51.00,Default,,0000,0000,0000,,अडचण मात्र उलटी आहे
Dialogue: 0,0:13:51.00,0:13:54.00,Default,,0000,0000,0000,,तुम्हाला शोधून काढावं लागेल की ह्या चित्रांचा आवाज कसा होतो
Dialogue: 0,0:13:54.00,0:13:56.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि त्यानुसार पूर्ण चित्रक्रमाचा काय अर्थ आहे
Dialogue: 0,0:13:56.00,0:13:59.00,Default,,0000,0000,0000,,तर हे अगदी शब्दकोड्यासारखंच आहे
Dialogue: 0,0:13:59.00,0:14:02.00,Default,,0000,0000,0000,,फरक एवढाच की ही 'सगळ्या शब्दकोड्यांची माता' आहे.
Dialogue: 0,0:14:02.00,0:14:06.00,Default,,0000,0000,0000,,कारण ते कोडं सोडवलं तर मिळणारं बक्षीस खूप मोठं आहे
Dialogue: 0,0:14:06.00,0:14:09.00,Default,,0000,0000,0000,,माझे सहकारी इरावतम महादेवन आणि अशोक पारपोला
Dialogue: 0,0:14:09.00,0:14:11.00,Default,,0000,0000,0000,,हे ह्या समस्येचं उत्तर शोधण्यात प्रगती करत आहेत.
Dialogue: 0,0:14:11.00,0:14:13.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि मला पारपोलाच्या कामाचं एक उदाहरण द्यावसं वाटतं
Dialogue: 0,0:14:13.00,0:14:15.00,Default,,0000,0000,0000,,हा एक खूपच छोटासा मजकूर आहे
Dialogue: 0,0:14:15.00,0:14:18.00,Default,,0000,0000,0000,,त्यात सात उभे फटकारे आणि त्यानंतर हे माश्यासारखं चिन्हं आहेत.
Dialogue: 0,0:14:18.00,0:14:20.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि मला इथे नमूद करावसं वाटतं की ही चिन्हं
Dialogue: 0,0:14:20.00,0:14:22.00,Default,,0000,0000,0000,,मातीच्या खूणेच्या चिठ्ठीवर छापण्यासाठी वापरत असावेत.
Dialogue: 0,0:14:22.00,0:14:24.00,Default,,0000,0000,0000,,जे मालाच्या गठ्ठ्यांना बांधले जात असावेत
Dialogue: 0,0:14:24.00,0:14:27.00,Default,,0000,0000,0000,,म्हणून हे सहज शक्य आहे की त्यातल्या किमान एकावर तरी
Dialogue: 0,0:14:27.00,0:14:29.00,Default,,0000,0000,0000,,व्यापार्याचं नाव छापलेलं आहे
Dialogue: 0,0:14:29.00,0:14:31.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि असं लक्षात येईल की भारतात
Dialogue: 0,0:14:31.00,0:14:33.00,Default,,0000,0000,0000,,खूप मोठी परंपरा आहे
Dialogue: 0,0:14:33.00,0:14:35.00,Default,,0000,0000,0000,,व्यक्तीचं नाव पत्रिकेवरून ठेवण्याची
Dialogue: 0,0:14:35.00,0:14:38.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि जन्माच्या वेळी जे नक्षत्र आकाशात असेल त्यावरून
Dialogue: 0,0:14:38.00,0:14:40.00,Default,,0000,0000,0000,,द्रविडी भाषांमध्ये
Dialogue: 0,0:14:40.00,0:14:42.00,Default,,0000,0000,0000,,माशाला 'मीन' म्हटलं जातं
Dialogue: 0,0:14:42.00,0:14:45.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि नेमका त्याच शब्दाचा ध्वनी 'तारा' हा शब्द म्हणल्यावर होतो तसाच होतो
Dialogue: 0,0:14:45.00,0:14:47.00,Default,,0000,0000,0000,,तर सात तारे
Dialogue: 0,0:14:47.00,0:14:49.00,Default,,0000,0000,0000,,असं म्हणायचं असेल तर 'एलू मीन' म्हणता येईल.
Dialogue: 0,0:14:49.00,0:14:51.00,Default,,0000,0000,0000,,जो द्राविडी भाषेत
Dialogue: 0,0:14:51.00,0:14:53.00,Default,,0000,0000,0000,,'सप्तर्षी' नक्षत्रासाठी शब्द आहे
Dialogue: 0,0:14:53.00,0:14:56.00,Default,,0000,0000,0000,,ह्यासदृश अजून एक सहा तारकांचा समूह आहे
Dialogue: 0,0:14:56.00,0:14:58.00,Default,,0000,0000,0000,,ज्याचं भाषांतर 'अरू मीन' होऊ शकतं
Dialogue: 0,0:14:58.00,0:15:00.00,Default,,0000,0000,0000,,जुन्या द्राविडी भाषेत
Dialogue: 0,0:15:00.00,0:15:02.00,Default,,0000,0000,0000,,'कृत्तिका' नक्षत्राचं नाव आहे.
Dialogue: 0,0:15:02.00,0:15:05.00,Default,,0000,0000,0000,,शिवाय ह्या चित्रांचे अजूनही काही क्रम आहेत
Dialogue: 0,0:15:05.00,0:15:08.00,Default,,0000,0000,0000,,जसं की हे माश्यासारखं दिसणारं चिन्ह आणि त्यावर छप्पर असावं असं दिसणारं चिन्ह
Dialogue: 0,0:15:08.00,0:15:11.00,Default,,0000,0000,0000,,ह्याचं भाषांतर 'मेय मीन' असं होऊ शकतं.
Dialogue: 0,0:15:11.00,0:15:14.00,Default,,0000,0000,0000,,जे 'शनी' ग्रहाचं प्राचीन द्राविडी भाषेतलं नाव आहे
Dialogue: 0,0:15:14.00,0:15:16.00,Default,,0000,0000,0000,,तर हे खूपच रोमांचक होतं.
Dialogue: 0,0:15:16.00,0:15:18.00,Default,,0000,0000,0000,,असं दिसतंय की आपली प्रगती होत आहे
Dialogue: 0,0:15:18.00,0:15:20.00,Default,,0000,0000,0000,,पण काय हा पुरावा म्हणून मानला जाईल,
Dialogue: 0,0:15:20.00,0:15:22.00,Default,,0000,0000,0000,,की ह्या शिक्क्यांवर द्राविडी नावं आहेत,
Dialogue: 0,0:15:22.00,0:15:24.00,Default,,0000,0000,0000,,जी ग्रह आणि नक्षत्रांवरून बेतली आहेत?
Dialogue: 0,0:15:24.00,0:15:26.00,Default,,0000,0000,0000,,तर, अजून नाही
Dialogue: 0,0:15:26.00,0:15:28.00,Default,,0000,0000,0000,,आपल्याकडे ही अशी निरीक्षणं पडताळून पाहण्याचा
Dialogue: 0,0:15:28.00,0:15:30.00,Default,,0000,0000,0000,,कोणताही मार्ग नाही
Dialogue: 0,0:15:30.00,0:15:33.00,Default,,0000,0000,0000,,पण जर अश्या अनेक निरीक्षणांचा अर्थ लागत गेला
Dialogue: 0,0:15:33.00,0:15:35.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि अजून मोठे मोठे चिन्हक्रम बरोबर आहेत
Dialogue: 0,0:15:35.00,0:15:37.00,Default,,0000,0000,0000,,असं दिसत गेलं
Dialogue: 0,0:15:37.00,0:15:39.00,Default,,0000,0000,0000,,तर आपण बरोबर मार्गावर आहोत असं मानायला हरकत नाही
Dialogue: 0,0:15:39.00,0:15:41.00,Default,,0000,0000,0000,,आज
Dialogue: 0,0:15:41.00,0:15:44.00,Default,,0000,0000,0000,,आपण TED सारखा शब्द
Dialogue: 0,0:15:44.00,0:15:47.00,Default,,0000,0000,0000,,इजिप्शियन चित्रलिपी आणि क्यूनीफॉर्म लिपीमध्ये लिहू शकतो
Dialogue: 0,0:15:47.00,0:15:49.00,Default,,0000,0000,0000,,कारण ह्या दोन्ही लिपींची उकल
Dialogue: 0,0:15:49.00,0:15:51.00,Default,,0000,0000,0000,,१९ व्या शतकातच झाली होती
Dialogue: 0,0:15:51.00,0:15:53.00,Default,,0000,0000,0000,,ह्या दोन्ही लिपींची उकल झाल्यामुळे
Dialogue: 0,0:15:53.00,0:15:56.00,Default,,0000,0000,0000,,जणू काही त्या संस्कृती आपल्याशी थेट बोलू शकल्या
Dialogue: 0,0:15:56.00,0:15:58.00,Default,,0000,0000,0000,,मय संस्कृतीतल्या लोकांनी
Dialogue: 0,0:15:58.00,0:16:00.00,Default,,0000,0000,0000,,आपल्याशी २०व्या शतकात बोलणं सुरू केलं
Dialogue: 0,0:16:00.00,0:16:03.00,Default,,0000,0000,0000,,पण सिंधू संस्कॄती अजूनही नि:शब्द आहे
Dialogue: 0,0:16:03.00,0:16:05.00,Default,,0000,0000,0000,,आपण ह्याची काळजी का करावी?
Dialogue: 0,0:16:05.00,0:16:07.00,Default,,0000,0000,0000,,सिंधू संस्कृती फक्त
Dialogue: 0,0:16:07.00,0:16:09.00,Default,,0000,0000,0000,,दक्षिण भारतीय किंवा उत्तर भारतीयांच्याच संस्कृतीचा
Dialogue: 0,0:16:09.00,0:16:11.00,Default,,0000,0000,0000,,किंवा पाकिस्तानी लोकांच्या संस्कृतीचा भाग नसून,
Dialogue: 0,0:16:11.00,0:16:13.00,Default,,0000,0000,0000,,आपल्या सगळ्यांची आहे.
Dialogue: 0,0:16:13.00,0:16:15.00,Default,,0000,0000,0000,,हे पूर्वज आहेत
Dialogue: 0,0:16:15.00,0:16:17.00,Default,,0000,0000,0000,,तुमचे आणि माझे
Dialogue: 0,0:16:17.00,0:16:19.00,Default,,0000,0000,0000,,त्यांचा आवाज बंद झाला
Dialogue: 0,0:16:19.00,0:16:21.00,Default,,0000,0000,0000,,तो इतिहासातल्या एका दुर्दैवी अपघातानं
Dialogue: 0,0:16:21.00,0:16:23.00,Default,,0000,0000,0000,,जर आपण ती लिपी शोधून काढली
Dialogue: 0,0:16:23.00,0:16:25.00,Default,,0000,0000,0000,,तर आपण त्यांना परत बोलतं करू शकू
Dialogue: 0,0:16:25.00,0:16:28.00,Default,,0000,0000,0000,,आणि आपल्याला ते काय सांगतील?
Dialogue: 0,0:16:28.00,0:16:31.00,Default,,0000,0000,0000,,आपल्याला त्यांच्याबद्दल काय शोध लागतील? आणि आपल्याबद्दल?
Dialogue: 0,0:16:31.00,0:16:34.00,Default,,0000,0000,0000,,मी ते जाणून घ्यायचं थांबू शकत नाही
Dialogue: 0,0:16:34.00,0:16:36.00,Default,,0000,0000,0000,,धन्यवाद.
Dialogue: 0,0:16:36.00,0:16:40.00,Default,,0000,0000,0000,,(टाळ्या)