0:00:00.420,0:00:04.914
1600දී එක්සත් ජනපද නැගෙනහිර වෙරළට ඔබ්බෙන්

0:00:04.914,0:00:06.741
බොහෝ රයිට් තල්මසුන් වාසය කළහ. ජනකතා පවසන්නේ

0:00:06.741,0:00:10.389
කේප් කෝඩ් බොක්කේ එක් කෙළවරක සිට අනෙක් කෙළවරට

0:00:10.389,0:00:12.484
රයිට් තල්මසුන්ගේ පිට මතින් ගමන් කළ හැකි වූ බවයි.

0:00:13.234,0:00:16.573
නමුත් අද එහි ජීවත් වන්නේ තල්මසුන් සිය ගණනක් පමණක් වන අතර ඔවුන් වඳ වී යන සත්ව විශේෂයකි.

0:00:16.573,0:00:21.728
වසර 200ක් තරම් කෙටි කාලයක් තුල

0:00:21.728,0:00:24.170
මෙතරම් සීග්රයෙන් තල්මසුන් වඳ වීමට හේතුව

0:00:24.170,0:00:29.889
මස්, තෙල් හා අස්ථි සඳහා දඩයම් කිරීමයි.

0:00:31.009,0:00:33.412
අපේ මුහුදුවල තල්මසුන් තවමත් සිටීමට එකම හේතුව

0:00:33.412,0:00:37.057
70 දශකයේ ක්රියාත්මකවූ “සුරකින්න තල්මසුන්” ව්යාපාරයයි.

0:00:37.057,0:00:40.455
“අපට තල්මසුන් බේරා ගන්න බැරි නම් බේරාගන්නට පුළුවන් කුමක්ද?”

0:00:40.455,0:00:44.227
යන අදහස පදනම් කරගෙන ගොඩනැගුණු මෙම ව්යාපාරය,

0:00:44.227,0:00:46.154
වාණිජ තල්මස් දඩයම නැවත්වීමට තීරණාත්මක විය.

0:00:46.154,0:00:49.080
එය, පාරිසරික විනාශය නතර කිරීමට අප සතු දේශපාලන හැකියාව පිළිබඳ

0:00:49.080,0:00:52.683
අවසාන පරීක්ෂණය විය.

0:00:52.683,0:00:56.236
මෙම ව්යාපාරයේ ප්රථිපලයක් ලෙස 80 දශකය මුල් භාගයේදී

0:00:56.236,0:00:59.951
වාණිජ තල්මස් දඩයම් තහනම ක්රියාත්මක කෙරුණි.

0:00:59.951,0:01:02.760
එනමුදු වර්තමානයේ වුවද මිනිසුන් ඇතිකරන තර්ජන රැසකට මුහුණ පාන තල්මසුන්

0:01:02.760,0:01:07.489
තවමත් ප්රමාණයෙන් අතලොස්සකි.

0:01:07.489,0:01:15.130
අවාසනාවකට බොහෝ දෙනා තවමත් සිතන්නේ මා වැනි තල්මස් සංරක්ෂකයන්ගේ

0:01:15.136,0:01:20.509
මැදිහත්වීම්වලට හේතුව තල්මසුන්ගේ ප්රතාපවත් අලංකාරය කියායි.

0:01:21.939,0:01:24.025
ඇත්තෙන්ම මෙය දුර්මතයකි.

0:01:24.025,0:01:28.499
මන්දයත් තල්මසුන් පරිසර පද්ධති ඉංජිනේරුවන් නිසා.

0:01:28.499,0:01:32.872
ඔව්හු සාගරවල ඇති ස්ථාවරත්වය නඩත්තු කිරීමට උදව් කරමින්

0:01:32.872,0:01:37.299
මානව සමාජයට සේවය කරති.

0:01:37.299,0:01:41.275
ඉතින් කතා කරමු තල්මසුන් සංරක්ෂණය

0:01:41.275,0:01:44.806
සාගර නම්යතාවට තීරණාත්මක වන්නේ ඇයි කියා.

0:01:44.806,0:01:49.334
හේතු දෙකක් නිසා: තල්මස් මල සහ

0:01:49.334,0:01:52.546
තල්මස් මළකුණු.

0:01:52.546,0:01:58.012
ආහාර ගැනීමට ගැඹුරු දියට කිමිදී, හුස්ම ගැනීමට මතුපිටට පැමිණෙනවිට

0:01:58.012,0:02:01.918
තල්මසුන් දැවැන්ත අශුචි වලාවන් මුදාහරි.

0:02:01.918,0:02:03.662
මෙම අශුචි වලාවන් අත්යවශ්ය දුර්ලභ පෝෂ්ය පදාර්ථ

0:02:03.662,0:02:06.955
ගැඹුරු මුහුදේ සිට මතුපිටට ගෙන ඒමට උපකාරවේ.

0:02:06.955,0:02:10.975
මෙම පෝෂ්ය පදාර්ථ සියලු සාගර ආහාර දාමවල මූලය වන

0:02:10.975,0:02:14.422
ප්ලවාංග වර්ධනය උත්තේජනය කරයි.

0:02:14.422,0:02:17.127
මේ නිසා, සාගර වල වැඩි තල්මසුන් සංඛ්යාවක් ජීවත්වීම සහ මල පහකිරීම

0:02:17.127,0:02:21.208
සමස්ත පරිසර පද්ධතියටම අතිශයින් ප්රයෝජනවත්වේ.

0:02:21.208,0:02:26.760
තල්මසුන් දිගු සංක්රමණ සිදුකරන ක්ෂිරපායි සත්වයෙක් ලෙස සැලකේ.

0:02:26.760,0:02:32.696
අළු තල්මසුන් සෑම වසරකම ඇමෙරිකානු වෙරළෙන් ඔබ්බෙහි පිහිටි

0:02:32.707,0:02:38.812
ඵලදායී පෝෂක ප්රදේශ හා අඩු ඵලදායී පැටවුන් බිහි කරන ප්රදේශ අතර

0:02:38.812,0:02:41.902
කිලෝමීටර 16,000ක් පමණ සංක්රමණය වේ.

0:02:41.902,0:02:46.886
ඔව්හු එසේ සංක්රමණය වන විට පොහොර සුලභ තැන්වල සිට දුලබ තැන් දක්වා

0:02:46.886,0:02:50.676
තම මල ස්වරූපයෙන් පොහොර ප්රවාහනය කරති.

0:02:50.676,0:02:54.115
ඒ නිසා පැහැදිලිවම, සාගර හරහා තිරස්, සිරස් දෙදිශාවටම

0:02:54.115,0:02:57.807
පෝෂක චක්රියකරණයට තල්මසුන් වැදගත් වේ.

0:02:57.807,0:03:04.466
එහෙත් ඇත්තම විස්මය නම් ඔවුන් මියගිය පසුවද තල්මසුන් වැදගත් වන ආකාරයයි.

0:03:04.466,0:03:08.559
තල්මස් මළකුණු සාගර මතුපිට සිට කිඳා බසින විශාලතම සුන්බුන් වර්ගයකි.

0:03:08.559,0:03:12.769
මේ නිසා තල්මස් මළකුණු කිඳා බැසීම "තල්මස් වැටීම" නමින් හඳුන්වයි.

0:03:13.409,0:03:15.466
තල්මස් මළකුණු කිඳා බසින අතරතුර,

0:03:15.466,0:03:18.495
ආඳකුගේ හැඩය ගන්නා හැග්ෆිෂ් මසුන් ඇතුළු

0:03:18.495,0:03:22.331
සාගරයේ වසන 400කට වැඩි සත්ව විශේෂ ගණනාවකට භෝජන සංග්රහයක් සපයයි.

0:03:23.021,0:03:25.154
ඉතින් වසර 200කට අධික තල්මස් දඩයමේදී

0:03:25.154,0:03:29.524
අප තල්මසුන් ඝාතනය කරමින් සහ

0:03:29.524,0:03:35.246
එම මළකුණු සාගරයෙන් ඉවත් කරමින්,

0:03:35.246,0:03:37.563
ගැඹුරු මුහුදට තල්මස් වැටීමේ වේගය සහ ව්යාප්තිය වෙනස් කර,

0:03:37.563,0:03:41.254
තම පැවැත්ම සඳහා තල්මස් මළකුණු මත යැපෙන

0:03:41.254,0:03:43.392
තවත් සත්ව විශේෂ ගණනාවක

0:03:43.392,0:03:47.876
වඳ වීමට හේතුකාරක වී ඇත.

0:03:47.876,0:03:55.808
තල්මස් මළකුණු කාබන් ටොන් 190,000 පමණ

0:03:55.808,0:03:58.106
වායුගෝලයෙන් අවශෝෂණය කර ගැඹුරු මුහුදට ප්රවාහනය කරයි.

0:03:58.106,0:04:01.171
මෙය වසරකට මෝටර් රථ 80,000 විසින් වායුගෝලයට මුදා හරින කාබන් ප්රමාණයට සමානය.

0:04:01.171,0:04:04.000
මෙසේ අතිරික්ත කාබන් වායුගෝලයෙන් ඉවත්කර,

0:04:04.000,0:04:07.510
ගැඹුරු මුහුදේ සිරකර තබමින්

0:04:07.510,0:04:11.573
ගෝලීය උණුසුම ඉහළ යාම ප්රමාද කිරීමට උපකාර වන නිසා

0:04:11.573,0:04:15.789
ගැඹුරු මුහුදු “කාබන් නිවාරක” ලෙස සැලකේ.

0:04:15.789,0:04:19.468
සමහර විට මෙම තල්මස් මළ සිරුරු වෙරළට ගසාගෙන එන අතර

0:04:19.468,0:04:24.540
ගොඩබිම වසන මාංශ භක්ෂක සත්ව විශේෂ වලට ආහාරයක් වෙයි.

0:04:24.540,0:04:28.464
වසර 200 ක තල්මස් දඩයම පැහැදිලිවම අහිතකර වූ අතර

0:04:28.464,0:04:31.356
සියයට 60ත් 90ත් අතර ප්රතිශතයකින්

0:04:31.356,0:04:34.476
තල්මස් ගහනය අඩු කිරීමට හේතුවිය.

0:04:34.476,0:04:36.302
පැහැදිලිවම, “සුරකින්න තල්මසුන්” ව්යාපාරය

0:04:36.302,0:04:40.713
වාණිජ තල්මස් දඩයම නැවත්වීමට තීරණාත්මක වූ අතර

0:04:40.713,0:04:43.854
අප නැවත මෙය සංශෝධනය කල යුතුයි.

0:04:43.854,0:04:48.608
තල්මසුන් මුහුණ පාන වඩාත් අලුත්,

0:04:48.608,0:04:50.349
දැවෙන ප්රශ්න විසදීමට සලකා බැලිය යුතුයි.

0:04:50.349,0:04:52.482
අනිකුත් කරුණු අතර,

0:04:52.482,0:04:57.187
ඔවුන් තම පෝෂක ප්රදේශවල සිටින විට කන්ටේනර් නැව් වල හැපීම,

0:04:57.187,0:04:59.985
මුහුදේ පා වෙමින් සිටින අතරතුර ධීවර දැල් වල පැටලීම

0:04:59.985,0:05:02.469
නැවැත්විය යුතුයි.

0:05:02.469,0:05:06.839
ඒ වගේම අපි ජනතාවට මේ සත්වයන්ගෙන් සැබෑ පරිසර පද්ධතියට ඇති අගය අවබෝධවන පරිදි,

0:05:06.839,0:05:13.225
අපගේ සංරක්ෂණ පණිවුඩ නිර්වචනය කල යුතුයි.

0:05:13.985,0:05:18.142
ඉතින් අපි නැවත තල්මසුන් බේරා ගනිමු,

0:05:18.142,0:05:22.275
නමුත් මෙවර, හුදෙක් ඔවුන් වෙනුවෙන් එය නොකර

0:05:22.275,0:05:24.806
අප වෙනුවෙන් එය කරමු.

0:05:24.806,0:05:27.151
ඔබට ස්තුතියි.

0:05:27.151,0:05:31.981
(අත්පොලසන්)