WEBVTT

00:00:00.000 --> 00:00:03.870
1600-ականներին ԱՄՆ-ի արևելյան ափի

00:00:03.870 --> 00:00:07.071
Քեյփ Կոդ ծոցում այնքան սպիտակ կետ կար,

00:00:07.071 --> 00:00:10.389
որ նրանց վրայով կարող էիք

00:00:10.389 --> 00:00:13.264
մի ափից մյուսը քայլել:

00:00:13.264 --> 00:00:16.023
Այժմ նրանց քանակը նվազել է և
նրանք ոչնչացման եզրին են:

NOTE Paragraph

00:00:16.023 --> 00:00:21.539
Նրանց պես, շատ կետերի տեսակներ 
կտրուկ քչացել են՝

NOTE Paragraph

00:00:21.539 --> 00:00:24.462
վերջին 200 ամյակում կետերի որսի պատճառով:

00:00:24.462 --> 00:00:26.747
Նրանց որսում և սպանում էին

00:00:26.747 --> 00:00:30.195
իրենց մսի, ճարպի և ոսկրերի համար:

00:00:30.195 --> 00:00:33.247
Կետերը պահպանվել են

00:00:33.247 --> 00:00:35.424
70-ականներին տեղի ունեցած

00:00:35.424 --> 00:00:37.570
ՙՙՊահպանել Կետերին՚՚ շարժման շնորհիվ:

00:00:37.570 --> 00:00:41.123
Դա նպաստեց կանգնեցնելու
կետերի որսը և առևտուրը:

00:00:41.123 --> 00:00:43.816
Իսկ գաղափարը սրանում էր. «եթե չենք կարող

00:00:43.816 --> 00:00:47.071
պահպանել կետերին, ապա ոչնչի պիտանի չենք»:

00:00:47.071 --> 00:00:50.150
Ի վերջո դա մեր քաղաքական ներուժի փորձն էր

00:00:50.150 --> 00:00:52.789
վերջ դնել շրջակա միջավայրի կործանմանը:

NOTE Paragraph

00:00:52.789 --> 00:00:55.606
Այսպիսով այդ շարժումը 80-ականների սկզբին

00:00:55.606 --> 00:00:59.299
ստիպեց արգելել կետերի որսը և առևտուրը:

00:00:59.299 --> 00:01:02.625
Այնուամենայնիվ, կետերը 
թվով քիչ են, և դեռ

00:01:02.625 --> 00:01:06.999
ենթարկվում են մարդկային այլ
սպառնալիքների:

00:01:06.999 --> 00:01:12.492
Ցավոք, շատերը դեռ մտածում են,

00:01:12.492 --> 00:01:14.629
որ իմ նման բնպահպանները իրենց գործը

NOTE Paragraph

00:01:14.629 --> 00:01:16.945
անում են ելնելով այդ արարածների

00:01:16.945 --> 00:01:22.396
հմայքից ու գեղեցկությունից:

00:01:22.396 --> 00:01:25.334
Այդպես մտածելը սխալ է, քանի որ կետերը

00:01:25.334 --> 00:01:28.106
էկոհամակարգի ճարտարագետներն են:

NOTE Paragraph

00:01:28.106 --> 00:01:31.122
Նրանք օվկիանոսները կայուն են պահում

00:01:31.122 --> 00:01:37.678
և անգամ օգտակար են մեր հասարակությանը:

00:01:37.678 --> 00:01:41.202
Իսկ ինչո՞վ է կարևորվում կետերի

00:01:41.202 --> 00:01:45.105
կյանքը օվկիանոսի վերականգնման գոծում:

00:01:45.105 --> 00:01:49.455
Դա հանգեցնում է երկու 
հիմնական մտքի: Այն է.

00:01:49.455 --> 00:01:52.582
կետի կղանք և փտող դի:

00:01:52.582 --> 00:01:55.617
Այսպես: Կետերը սնվելու համար սուզվում են,

00:01:55.617 --> 00:01:58.218
իսկ շնչելու համար լողում են ջրի մակերեսին:

NOTE Paragraph

00:01:58.218 --> 00:02:00.740
Այդ ընթացքում մեծ քանակությամբ կղանք են

00:02:00.740 --> 00:02:03.597
արտազատում, որը իր հերթին պարունակում է

00:02:03.597 --> 00:02:06.482
ջրի հատակից դեպի մակերես բերված

00:02:06.482 --> 00:02:09.172
անփոխարինելի սննդանյութեր՝

00:02:09.172 --> 00:02:11.606
ֆիտոպլանկտոնի աճը խթանելու համար,

00:02:11.606 --> 00:02:14.066
որը ծովում սնման օղակի հիմքն է կազմում:

00:02:14.066 --> 00:02:16.795
Իսկապես: Մեծ քանակությամբ կետի կղանքը

00:02:16.795 --> 00:02:21.377
օգտակար է ամբողջ էկոհամակարգի համար:

NOTE Paragraph

00:02:21.377 --> 00:02:24.116
Կետերը կաթնասունների մեջ հայտնի են նաև

00:02:24.116 --> 00:02:27.659
իրենց ամենաերկար տևող գաղթով:

00:02:27.659 --> 00:02:29.839
Գորշ ամերիկական կետը

00:02:29.839 --> 00:02:33.006
գաղթում է 16.000 կմ,

00:02:33.006 --> 00:02:36.055
սնման համար նպաստավոր վայրերից մինչև

00:02:36.055 --> 00:02:38.571
բեղմնավորվելու և ծնունդ տալու վայրեր:

00:02:38.571 --> 00:02:42.204
Եվ այսպես ամեն տարի:

00:02:42.204 --> 00:02:45.404
Դա անելով նրանք այդ պարարտանյութը

00:02:45.404 --> 00:02:48.266
իրենց արտաթորանքի ձևով մի տեղից

00:02:48.266 --> 00:02:51.143
մյուսն են տեղափոխում:

00:02:51.143 --> 00:02:53.904
Այսպիսով հստակ է դառնում, թե կետերը ինչքան

00:02:53.904 --> 00:02:56.412
կարևոր են օվկիանոսում թե՜ ուղղահայաց,

00:02:56.412 --> 00:02:58.606
և թե՜ հորիզոնական սնման շղթայում:

NOTE Paragraph

00:02:58.606 --> 00:03:01.638
Միևնույն ժամանակ ուշագրավ է նաև այն փաստը,

00:03:01.638 --> 00:03:04.456
որ կետերը կարևոր են նաև իրենց մահից հետո:

00:03:04.456 --> 00:03:07.611
Կետի դին հյուսվածքային խոշոր զանգված է,

00:03:07.611 --> 00:03:10.960
որը օվկիանոսի մակերևույթից իջնում է հատակ:

00:03:10.960 --> 00:03:13.570
Այս երևույթը կոչվում է կետերի անկում:

00:03:13.570 --> 00:03:16.633
Երբ կետի դին սուզվում է, այդ դառնում է կեր

00:03:16.633 --> 00:03:19.289
400 այլ տեսակ ծովային կենդանիների համար,

00:03:19.289 --> 00:03:23.052
ներառյալ՝ օձաձև էլեկտրաձկները:

00:03:23.052 --> 00:03:26.190
Եվ այս 200 տարիների ընթացքում զբաղված

NOTE Paragraph

00:03:26.190 --> 00:03:29.454
լինելով կետերից օվկիանոսների դատարկումով,

00:03:29.454 --> 00:03:32.526
մենք փոխեցինք կետերի անկման աշխարհագրական

00:03:32.526 --> 00:03:36.506
բաշխումը դեպի օվկիանոսի հատակ:

00:03:36.506 --> 00:03:39.332
Որպես հետևանք դա բերեց որոշ այլ տեսակների

00:03:39.332 --> 00:03:43.813
ոչնչացմանը, որոնք իրենց գոյատևումը

00:03:43.833 --> 00:03:46.124
պահպանում էին այդ

00:03:46.124 --> 00:03:48.408
դիակային զանդվածի հաշվին:

00:03:48.408 --> 00:03:51.539
Վերջիններս իրենց հետ տեղափոխում են

00:03:51.539 --> 00:03:56.622
մոտավորապես 190.000 տոննա ածխածին,

00:03:56.622 --> 00:03:58.627
որը համարժեք է տարեկան

00:03:58.627 --> 00:04:01.595
80.000 ավտոմեքենայից արտադրվող քանակին՝

00:04:01.595 --> 00:04:03.919
մթնոլորտից դեպի օվկիանոսի խորք:

00:04:03.919 --> 00:04:06.699
Այդ իսկ պատճառով օվկիանոսները հաճախ 
կոչվում են

00:04:06.699 --> 00:04:09.865
«Ածխածնի լվացարա», քանի որ կապում են

NOTE Paragraph

00:04:09.865 --> 00:04:16.412
ածխածինը և հետաձգում գլոբալ տաքացումը:

00:04:16.412 --> 00:04:19.812
Հաճախ մահացած մարմինները քշվում են ափ,

00:04:19.812 --> 00:04:22.478
որը կեր է դառնում ցամաքի

NOTE Paragraph

00:04:22.478 --> 00:04:25.354
գիշատիչ կենդանիների համար:

00:04:25.354 --> 00:04:28.414
Կետերի որսը 200 տարվա ընթացքում 
վնասաբեր էր և

00:04:28.414 --> 00:04:34.774
նվազեցրեց նրանց քանակը 60-90%-ով:

00:04:34.774 --> 00:04:38.694
Ակնառու էր «Պահպանել Կետերին»
շարժումը

00:04:38.694 --> 00:04:41.094
կետերի որսը դադարելու
գործում մեծ դեր խաղաց:

00:04:41.094 --> 00:04:44.190
Բայց մենք դա պետք է կրկնենք՝ ուշադրություն

00:04:44.190 --> 00:04:50.640
դարձնելով ավելի փոքր հարցերի վրա ևս:

00:04:50.640 --> 00:04:56.387
Պետք է արգելել նավերի մուտքը նրանց սնման

00:04:56.387 --> 00:05:02.881
վայրեր և ձկնորսական ցանցերի օգտագործումը:

00:05:02.881 --> 00:05:05.915
Պետք է սովորենք կարևորել բնապահպանական

00:05:05.915 --> 00:05:08.570
հարցերը, որպեսզի մարդիկ հասկանան այդ

00:05:08.570 --> 00:05:14.760
կենդանիների արժեքը էկոհամակարգում:

00:05:14.760 --> 00:05:18.950
Եկեք կետերին փրկենք նորից:

00:05:18.950 --> 00:05:22.851
Եվ դա անենք ոչ միայն նրանց,

00:05:22.851 --> 00:05:24.391
այլ նաև մեր համար:

00:05:24.391 --> 00:05:26.169
Շնորհակալություն: