1
00:00:00,000 --> 00:00:03,870
1600-ականներին ԱՄՆ-ի արևելյան ափի

2
00:00:03,870 --> 00:00:07,071
Քեյփ Կոդ ծոցում այնքան սպիտակ կետ կար,

3
00:00:07,071 --> 00:00:10,389
որ նրանց վրայով կարող էիք

4
00:00:10,389 --> 00:00:13,264
մի ափից մյուսը քայլել:

5
00:00:13,264 --> 00:00:16,023
Այժմ նրանց քանակը նվազել է և
նրանք ոչնչացման եզրին են:

6
00:00:16,023 --> 00:00:21,539
Նրանց պես, շատ կետերի տեսակներ 
կտրուկ քչացել են՝

7
00:00:21,539 --> 00:00:24,462
վերջին 200 ամյակում կետերի որսի պատճառով:

8
00:00:24,462 --> 00:00:26,747
Նրանց որսում և սպանում էին

9
00:00:26,747 --> 00:00:30,195
իրենց մսի, ճարպի և ոսկրերի համար:

10
00:00:30,195 --> 00:00:33,247
Կետերը պահպանվել են

11
00:00:33,247 --> 00:00:35,424
70-ականներին տեղի ունեցած

12
00:00:35,424 --> 00:00:37,570
ՙՙՊահպանել Կետերին՚՚ շարժման շնորհիվ:

13
00:00:37,570 --> 00:00:41,123
Դա նպաստեց կանգնեցնելու
կետերի որսը և առևտուրը:

14
00:00:41,123 --> 00:00:43,816
Իսկ գաղափարը սրանում էր. «եթե չենք կարող

15
00:00:43,816 --> 00:00:47,071
պահպանել կետերին, ապա ոչնչի պիտանի չենք»:

16
00:00:47,071 --> 00:00:50,150
Ի վերջո դա մեր քաղաքական ներուժի փորձն էր

17
00:00:50,150 --> 00:00:52,789
վերջ դնել շրջակա միջավայրի կործանմանը:

18
00:00:52,789 --> 00:00:55,606
Այսպիսով այդ շարժումը 80-ականների սկզբին

19
00:00:55,606 --> 00:00:59,299
ստիպեց արգելել կետերի որսը և առևտուրը:

20
00:00:59,299 --> 00:01:02,625
Այնուամենայնիվ, կետերը 
թվով քիչ են, և դեռ

21
00:01:02,625 --> 00:01:06,999
ենթարկվում են մարդկային այլ
սպառնալիքների:

22
00:01:06,999 --> 00:01:12,492
Ցավոք, շատերը դեռ մտածում են,

23
00:01:12,492 --> 00:01:14,629
որ իմ նման բնպահպանները իրենց գործը

24
00:01:14,629 --> 00:01:16,945
անում են ելնելով այդ արարածների

25
00:01:16,945 --> 00:01:22,396
հմայքից ու գեղեցկությունից:

26
00:01:22,396 --> 00:01:25,334
Այդպես մտածելը սխալ է, քանի որ կետերը

27
00:01:25,334 --> 00:01:28,106
էկոհամակարգի ճարտարագետներն են:

28
00:01:28,106 --> 00:01:31,122
Նրանք օվկիանոսները կայուն են պահում

29
00:01:31,122 --> 00:01:37,678
և անգամ օգտակար են մեր հասարակությանը:

30
00:01:37,678 --> 00:01:41,202
Իսկ ինչո՞վ է կարևորվում կետերի

31
00:01:41,202 --> 00:01:45,105
կյանքը օվկիանոսի վերականգնման գոծում:

32
00:01:45,105 --> 00:01:49,455
Դա հանգեցնում է երկու 
հիմնական մտքի: Այն է.

33
00:01:49,455 --> 00:01:52,582
կետի կղանք և փտող դի:

34
00:01:52,582 --> 00:01:55,617
Այսպես: Կետերը սնվելու համար սուզվում են,

35
00:01:55,617 --> 00:01:58,218
իսկ շնչելու համար լողում են ջրի մակերեսին:

36
00:01:58,218 --> 00:02:00,740
Այդ ընթացքում մեծ քանակությամբ կղանք են

37
00:02:00,740 --> 00:02:03,597
արտազատում, որը իր հերթին պարունակում է

38
00:02:03,597 --> 00:02:06,482
ջրի հատակից դեպի մակերես բերված

39
00:02:06,482 --> 00:02:09,172
անփոխարինելի սննդանյութեր՝

40
00:02:09,172 --> 00:02:11,606
ֆիտոպլանկտոնի աճը խթանելու համար,

41
00:02:11,606 --> 00:02:14,066
որը ծովում սնման օղակի հիմքն է կազմում:

42
00:02:14,066 --> 00:02:16,795
Իսկապես: Մեծ քանակությամբ կետի կղանքը

43
00:02:16,795 --> 00:02:21,377
օգտակար է ամբողջ էկոհամակարգի համար:

44
00:02:21,377 --> 00:02:24,116
Կետերը կաթնասունների մեջ հայտնի են նաև

45
00:02:24,116 --> 00:02:27,659
իրենց ամենաերկար տևող գաղթով:

46
00:02:27,659 --> 00:02:29,839
Գորշ ամերիկական կետը

47
00:02:29,839 --> 00:02:33,006
գաղթում է 16.000 կմ,

48
00:02:33,006 --> 00:02:36,055
սնման համար նպաստավոր վայրերից մինչև

49
00:02:36,055 --> 00:02:38,571
բեղմնավորվելու և ծնունդ տալու վայրեր:

50
00:02:38,571 --> 00:02:42,204
Եվ այսպես ամեն տարի:

51
00:02:42,204 --> 00:02:45,404
Դա անելով նրանք այդ պարարտանյութը

52
00:02:45,404 --> 00:02:48,266
իրենց արտաթորանքի ձևով մի տեղից

53
00:02:48,266 --> 00:02:51,143
մյուսն են տեղափոխում:

54
00:02:51,143 --> 00:02:53,904
Այսպիսով հստակ է դառնում, թե կետերը ինչքան

55
00:02:53,904 --> 00:02:56,412
կարևոր են օվկիանոսում թե՜ ուղղահայաց,

56
00:02:56,412 --> 00:02:58,606
և թե՜ հորիզոնական սնման շղթայում:

57
00:02:58,606 --> 00:03:01,638
Միևնույն ժամանակ ուշագրավ է նաև այն փաստը,

58
00:03:01,638 --> 00:03:04,456
որ կետերը կարևոր են նաև իրենց մահից հետո:

59
00:03:04,456 --> 00:03:07,611
Կետի դին հյուսվածքային խոշոր զանգված է,

60
00:03:07,611 --> 00:03:10,960
որը օվկիանոսի մակերևույթից իջնում է հատակ:

61
00:03:10,960 --> 00:03:13,570
Այս երևույթը կոչվում է կետերի անկում:

62
00:03:13,570 --> 00:03:16,633
Երբ կետի դին սուզվում է, այդ դառնում է կեր

63
00:03:16,633 --> 00:03:19,289
400 այլ տեսակ ծովային կենդանիների համար,

64
00:03:19,289 --> 00:03:23,052
ներառյալ՝ օձաձև էլեկտրաձկները:

65
00:03:23,052 --> 00:03:26,190
Եվ այս 200 տարիների ընթացքում զբաղված

66
00:03:26,190 --> 00:03:29,454
լինելով կետերից օվկիանոսների դատարկումով,

67
00:03:29,454 --> 00:03:32,526
մենք փոխեցինք կետերի անկման աշխարհագրական

68
00:03:32,526 --> 00:03:36,506
բաշխումը դեպի օվկիանոսի հատակ:

69
00:03:36,506 --> 00:03:39,332
Որպես հետևանք դա բերեց որոշ այլ տեսակների

70
00:03:39,332 --> 00:03:43,813
ոչնչացմանը, որոնք իրենց գոյատևումը

71
00:03:43,833 --> 00:03:46,124
պահպանում էին այդ

72
00:03:46,124 --> 00:03:48,408
դիակային զանդվածի հաշվին:

73
00:03:48,408 --> 00:03:51,539
Վերջիններս իրենց հետ տեղափոխում են

74
00:03:51,539 --> 00:03:56,622
մոտավորապես 190.000 տոննա ածխածին,

75
00:03:56,622 --> 00:03:58,627
որը համարժեք է տարեկան

76
00:03:58,627 --> 00:04:01,595
80.000 ավտոմեքենայից արտադրվող քանակին՝

77
00:04:01,595 --> 00:04:03,919
մթնոլորտից դեպի օվկիանոսի խորք:

78
00:04:03,919 --> 00:04:06,699
Այդ իսկ պատճառով օվկիանոսները հաճախ 
կոչվում են

79
00:04:06,699 --> 00:04:09,865
«Ածխածնի լվացարա», քանի որ կապում են

80
00:04:09,865 --> 00:04:16,412
ածխածինը և հետաձգում գլոբալ տաքացումը:

81
00:04:16,412 --> 00:04:19,812
Հաճախ մահացած մարմինները քշվում են ափ,

82
00:04:19,812 --> 00:04:22,478
որը կեր է դառնում ցամաքի

83
00:04:22,478 --> 00:04:25,354
գիշատիչ կենդանիների համար:

84
00:04:25,354 --> 00:04:28,414
Կետերի որսը 200 տարվա ընթացքում 
վնասաբեր էր և

85
00:04:28,414 --> 00:04:34,774
նվազեցրեց նրանց քանակը 60-90%-ով:

86
00:04:34,774 --> 00:04:38,694
Ակնառու էր «Պահպանել Կետերին»
շարժումը

87
00:04:38,694 --> 00:04:41,094
կետերի որսը դադարելու
գործում մեծ դեր խաղաց:

88
00:04:41,094 --> 00:04:44,190
Բայց մենք դա պետք է կրկնենք՝ ուշադրություն

89
00:04:44,190 --> 00:04:50,640
դարձնելով ավելի փոքր հարցերի վրա ևս:

90
00:04:50,640 --> 00:04:56,387
Պետք է արգելել նավերի մուտքը նրանց սնման

91
00:04:56,387 --> 00:05:02,881
վայրեր և ձկնորսական ցանցերի օգտագործումը:

92
00:05:02,881 --> 00:05:05,915
Պետք է սովորենք կարևորել բնապահպանական

93
00:05:05,915 --> 00:05:08,570
հարցերը, որպեսզի մարդիկ հասկանան այդ

94
00:05:08,570 --> 00:05:14,760
կենդանիների արժեքը էկոհամակարգում:

95
00:05:14,760 --> 00:05:18,950
Եկեք կետերին փրկենք նորից:

96
00:05:18,950 --> 00:05:22,851
Եվ դա անենք ոչ միայն նրանց,

97
00:05:22,851 --> 00:05:24,391
այլ նաև մեր համար:

98
00:05:24,391 --> 00:05:26,169
Շնորհակալություն: