0:00:00.000,0:00:03.870
1600-ականներին ԱՄՆ-ի արևելյան ափի

0:00:03.870,0:00:07.071
Քեյփ Կոդ ծոցում այնքան սպիտակ կետ կար,

0:00:07.071,0:00:10.389
որ նրանց վրայով կարող էիք

0:00:10.389,0:00:13.264
մի ափից մյուսը քայլել:

0:00:13.264,0:00:16.023
Այժմ նրանց քանակը նվազել է և[br]նրանք ոչնչացման եզրին են:

0:00:16.023,0:00:21.539
Նրանց պես, շատ կետերի տեսակներ [br]կտրուկ քչացել են՝

0:00:21.539,0:00:24.462
վերջին 200 ամյակում կետերի որսի պատճառով:

0:00:24.462,0:00:26.747
Նրանց որսում և սպանում էին

0:00:26.747,0:00:30.195
իրենց մսի, ճարպի և ոսկրերի համար:

0:00:30.195,0:00:33.247
Կետերը պահպանվել են

0:00:33.247,0:00:35.424
70-ականներին տեղի ունեցած

0:00:35.424,0:00:37.570
ՙՙՊահպանել Կետերին՚՚ շարժման շնորհիվ:

0:00:37.570,0:00:41.123
Դա նպաստեց կանգնեցնելու[br]կետերի որսը և առևտուրը:

0:00:41.123,0:00:43.816
Իսկ գաղափարը սրանում էր. «եթե չենք կարող

0:00:43.816,0:00:47.071
պահպանել կետերին, ապա ոչնչի պիտանի չենք»:

0:00:47.071,0:00:50.150
Ի վերջո դա մեր քաղաքական ներուժի փորձն էր

0:00:50.150,0:00:52.789
վերջ դնել շրջակա միջավայրի կործանմանը:

0:00:52.789,0:00:55.606
Այսպիսով այդ շարժումը 80-ականների սկզբին

0:00:55.606,0:00:59.299
ստիպեց արգելել կետերի որսը և առևտուրը:

0:00:59.299,0:01:02.625
Այնուամենայնիվ, կետերը [br]թվով քիչ են, և դեռ

0:01:02.625,0:01:06.999
ենթարկվում են մարդկային այլ[br]սպառնալիքների:

0:01:06.999,0:01:12.492
Ցավոք, շատերը դեռ մտածում են,

0:01:12.492,0:01:14.629
որ իմ նման բնպահպանները իրենց գործը

0:01:14.629,0:01:16.945
անում են ելնելով այդ արարածների

0:01:16.945,0:01:22.396
հմայքից ու գեղեցկությունից:

0:01:22.396,0:01:25.334
Այդպես մտածելը սխալ է, քանի որ կետերը

0:01:25.334,0:01:28.106
էկոհամակարգի ճարտարագետներն են:

0:01:28.106,0:01:31.122
Նրանք օվկիանոսները կայուն են պահում

0:01:31.122,0:01:37.678
և անգամ օգտակար են մեր հասարակությանը:

0:01:37.678,0:01:41.202
Իսկ ինչո՞վ է կարևորվում կետերի

0:01:41.202,0:01:45.105
կյանքը օվկիանոսի վերականգնման գոծում:

0:01:45.105,0:01:49.455
Դա հանգեցնում է երկու [br]հիմնական մտքի: Այն է.

0:01:49.455,0:01:52.582
կետի կղանք և փտող դի:

0:01:52.582,0:01:55.617
Այսպես: Կետերը սնվելու համար սուզվում են,

0:01:55.617,0:01:58.218
իսկ շնչելու համար լողում են ջրի մակերեսին:

0:01:58.218,0:02:00.740
Այդ ընթացքում մեծ քանակությամբ կղանք են

0:02:00.740,0:02:03.597
արտազատում, որը իր հերթին պարունակում է

0:02:03.597,0:02:06.482
ջրի հատակից դեպի մակերես բերված

0:02:06.482,0:02:09.172
անփոխարինելի սննդանյութեր՝

0:02:09.172,0:02:11.606
ֆիտոպլանկտոնի աճը խթանելու համար,

0:02:11.606,0:02:14.066
որը ծովում սնման օղակի հիմքն է կազմում:

0:02:14.066,0:02:16.795
Իսկապես: Մեծ քանակությամբ կետի կղանքը

0:02:16.795,0:02:21.377
օգտակար է ամբողջ էկոհամակարգի համար:

0:02:21.377,0:02:24.116
Կետերը կաթնասունների մեջ հայտնի են նաև

0:02:24.116,0:02:27.659
իրենց ամենաերկար տևող գաղթով:

0:02:27.659,0:02:29.839
Գորշ ամերիկական կետը

0:02:29.839,0:02:33.006
գաղթում է 16.000 կմ,

0:02:33.006,0:02:36.055
սնման համար նպաստավոր վայրերից մինչև

0:02:36.055,0:02:38.571
բեղմնավորվելու և ծնունդ տալու վայրեր:

0:02:38.571,0:02:42.204
Եվ այսպես ամեն տարի:

0:02:42.204,0:02:45.404
Դա անելով նրանք այդ պարարտանյութը

0:02:45.404,0:02:48.266
իրենց արտաթորանքի ձևով մի տեղից

0:02:48.266,0:02:51.143
մյուսն են տեղափոխում:

0:02:51.143,0:02:53.904
Այսպիսով հստակ է դառնում, թե կետերը ինչքան

0:02:53.904,0:02:56.412
կարևոր են օվկիանոսում թե՜ ուղղահայաց,

0:02:56.412,0:02:58.606
և թե՜ հորիզոնական սնման շղթայում:

0:02:58.606,0:03:01.638
Միևնույն ժամանակ ուշագրավ է նաև այն փաստը,

0:03:01.638,0:03:04.456
որ կետերը կարևոր են նաև իրենց մահից հետո:

0:03:04.456,0:03:07.611
Կետի դին հյուսվածքային խոշոր զանգված է,

0:03:07.611,0:03:10.960
որը օվկիանոսի մակերևույթից իջնում է հատակ:

0:03:10.960,0:03:13.570
Այս երևույթը կոչվում է կետերի անկում:

0:03:13.570,0:03:16.633
Երբ կետի դին սուզվում է, այդ դառնում է կեր

0:03:16.633,0:03:19.289
400 այլ տեսակ ծովային կենդանիների համար,

0:03:19.289,0:03:23.052
ներառյալ՝ օձաձև էլեկտրաձկները:

0:03:23.052,0:03:26.190
Եվ այս 200 տարիների ընթացքում զբաղված

0:03:26.190,0:03:29.454
լինելով կետերից օվկիանոսների դատարկումով,

0:03:29.454,0:03:32.526
մենք փոխեցինք կետերի անկման աշխարհագրական

0:03:32.526,0:03:36.506
բաշխումը դեպի օվկիանոսի հատակ:

0:03:36.506,0:03:39.332
Որպես հետևանք դա բերեց որոշ այլ տեսակների

0:03:39.332,0:03:43.813
ոչնչացմանը, որոնք իրենց գոյատևումը

0:03:43.833,0:03:46.124
պահպանում էին այդ

0:03:46.124,0:03:48.408
դիակային զանդվածի հաշվին:

0:03:48.408,0:03:51.539
Վերջիններս իրենց հետ տեղափոխում են

0:03:51.539,0:03:56.622
մոտավորապես 190.000 տոննա ածխածին,

0:03:56.622,0:03:58.627
որը համարժեք է տարեկան

0:03:58.627,0:04:01.595
80.000 ավտոմեքենայից արտադրվող քանակին՝

0:04:01.595,0:04:03.919
մթնոլորտից դեպի օվկիանոսի խորք:

0:04:03.919,0:04:06.699
Այդ իսկ պատճառով օվկիանոսները հաճախ [br]կոչվում են

0:04:06.699,0:04:09.865
«Ածխածնի լվացարա», քանի որ կապում են

0:04:09.865,0:04:16.412
ածխածինը և հետաձգում գլոբալ տաքացումը:

0:04:16.412,0:04:19.812
Հաճախ մահացած մարմինները քշվում են ափ,

0:04:19.812,0:04:22.478
որը կեր է դառնում ցամաքի

0:04:22.478,0:04:25.354
գիշատիչ կենդանիների համար:

0:04:25.354,0:04:28.414
Կետերի որսը 200 տարվա ընթացքում [br]վնասաբեր էր և

0:04:28.414,0:04:34.774
նվազեցրեց նրանց քանակը 60-90%-ով:

0:04:34.774,0:04:38.694
Ակնառու էր «Պահպանել Կետերին»[br]շարժումը

0:04:38.694,0:04:41.094
կետերի որսը դադարելու[br]գործում մեծ դեր խաղաց:

0:04:41.094,0:04:44.190
Բայց մենք դա պետք է կրկնենք՝ ուշադրություն

0:04:44.190,0:04:50.640
դարձնելով ավելի փոքր հարցերի վրա ևս:

0:04:50.640,0:04:56.387
Պետք է արգելել նավերի մուտքը նրանց սնման

0:04:56.387,0:05:02.881
վայրեր և ձկնորսական ցանցերի օգտագործումը:

0:05:02.881,0:05:05.915
Պետք է սովորենք կարևորել բնապահպանական

0:05:05.915,0:05:08.570
հարցերը, որպեսզի մարդիկ հասկանան այդ

0:05:08.570,0:05:14.760
կենդանիների արժեքը էկոհամակարգում:

0:05:14.760,0:05:18.950
Եկեք կետերին փրկենք նորից:

0:05:18.950,0:05:22.851
Եվ դա անենք ոչ միայն նրանց,

0:05:22.851,0:05:24.391
այլ նաև մեր համար:

0:05:24.391,0:05:26.169
Շնորհակալություն: