1
00:00:00,627 --> 00:00:03,326
Gəlin, DNT-nin özünü necə köçürməyi

2
00:00:03,326 --> 00:00:05,805
və replikasiya etməyi haqqında daha ətraflı

3
00:00:05,805 --> 00:00:06,845
danışaq.

4
00:00:06,845 --> 00:00:08,123
Bu vidoeda, prosesin

5
00:00:08,123 --> 00:00:11,150
əsas aktyorları haqqında danışacağıq.

6
00:00:11,150 --> 00:00:13,166
Video boyunca DNT molekulunun 3' və 5'

7
00:00:13,166 --> 00:00:17,704
uclarından bəhs edəcəyəm, əgər

8
00:00:17,704 --> 00:00:20,013
bu mövzu sizə heç tanış deyilsə,

9
00:00:20,013 --> 00:00:22,163
tövsiyə edirəm ki, DNT-nin antiparalel

10
00:00:22,163 --> 00:00:26,041
quruluşu haqqındakı videoya baxasınız.

11
00:00:26,041 --> 00:00:28,163
Yenə də uzun müddət əvvəl baxmış və artıq

12
00:00:28,163 --> 00:00:31,355
unutmuş ola bilərsiniz deyə təkrarlayaq.

13
00:00:31,355 --> 00:00:33,042
Bu, DNT-nin böyüdülmüş formasıdır,

14
00:00:33,042 --> 00:00:35,497
əslində bunu elə həmin videodan götürmüşəm.

15
00:00:35,497 --> 00:00:37,934
Biz 5' və 3' ucları haqqında danışdıqda,

16
00:00:37,934 --> 00:00:40,848
ribozaları işarə edirik. Hansı ki, bu,

17
00:00:40,848 --> 00:00:44,930
fosfat-şəkər onurğasını əmələ gətirir.

18
00:00:44,930 --> 00:00:47,051
Məsələn, burada bir ribozamız var,

19
00:00:47,051 --> 00:00:48,639
yəni beş karbonlu şəkər.

20
00:00:48,639 --> 00:00:50,900
biz bu karbonları nömrələyə bilərik;

21
00:00:50,900 --> 00:00:54,876
bu 1' karbon, bu 2' karbon,

22
00:00:54,876 --> 00:00:58,516
bu 3' karbon, bu isə 4' karbon

23
00:00:58,516 --> 00:01:00,641
və bu da 5' karbon.

24
00:01:00,641 --> 00:01:02,891
Beləliklə, buna nərdivanın bir tərəfi

25
00:01:04,641 --> 00:01:05,693
deyə bilərik,

26
00:01:05,693 --> 00:01:07,642
bu belə davam edəcək ...

27
00:01:07,642 --> 00:01:10,526
icazə verin, buraya kiçik bir xətt çəkim,

28
00:01:10,526 --> 00:01:13,859
bu 3'-dən 5' istiqamətinə tərəf gedir.

29
00:01:15,308 --> 00:01:19,498
Bu 3' ucudur və bu uc isə 5'.

30
00:01:19,498 --> 00:01:20,886
Bu 3'- 5' istiqamətindədir.

31
00:01:20,886 --> 00:01:23,550
Üçə diqqət edin, bu fosfat 3'-ə bağlanır,

32
00:01:23,550 --> 00:01:25,934
sonra 5' fosfata bağlanır,

33
00:01:25,934 --> 00:01:27,358
bu 3'- ə bağlanır,

34
00:01:27,358 --> 00:01:28,464
sonra bu 5' də

35
00:01:28,464 --> 00:01:31,463
başqa bir fosfata bağlanır.

36
00:01:31,463 --> 00:01:34,003
Bu zəncirin antiparalel olduğunu görürük.

37
00:01:34,003 --> 00:01:36,676
Bu paraleldir, lakin fərqli istiqamətdə.

38
00:01:36,676 --> 00:01:39,509
Beləliklə, bu 3', bu isə 5',

39
00:01:40,379 --> 00:01:43,515
bu 3', bu isə 5'-dir.

40
00:01:43,515 --> 00:01:44,979
Antiparalel quruluş dedikdə,

41
00:01:44,979 --> 00:01:47,563
nəzərdə tutduğumuz şey məhz budur.

42
00:01:47,563 --> 00:01:49,418
Bu iki onurğa,

43
00:01:49,418 --> 00:01:51,449
bu iki zəncir bir-birinə paraleldir,

44
00:01:51,449 --> 00:01:54,661
lakin onlar əks tərəflərə istiqamətləniblər.

45
00:01:54,661 --> 00:01:58,833
Yəni, bu 3' ucudur, bu isə 5' ucu.

46
00:01:58,833 --> 00:02:00,402
Bu bizim replikasiyanı

47
00:02:00,402 --> 00:02:02,070
başa düşməyimizdə vacib rol oynayır,

48
00:02:02,070 --> 00:02:04,030
çünki yeni bir DNT zənciri yaratmaq üçün

49
00:02:04,030 --> 00:02:06,767
dayanmadan nukleotidlər əlavə edən

50
00:02:06,767 --> 00:02:09,327
DNT polimeraza sadəcə 3' sonluğuna

51
00:02:09,327 --> 00:02:12,827
nukleotidlər əlavə edə bilir.

52
00:02:13,872 --> 00:02:16,828
Məsələn, burada

53
00:02:16,828 --> 00:02:18,456
biz yalnız bu istiqamətdə

54
00:02:18,456 --> 00:02:21,741
nukleotid əlavə edə bilərik.

55
00:02:21,741 --> 00:02:24,250
Bu istiqamətdə nukleotid

56
00:02:24,250 --> 00:02:27,000
əlavə edə bilmərik.

57
00:02:27,000 --> 00:02:29,386
Başqa sözlə desək, yalnız 3' ucuna

58
00:02:29,386 --> 00:02:33,074
nukleotid əlavə edilə bilər və DNT yalnız

59
00:02:33,074 --> 00:02:36,741
5'-3' istiqamətində genişləndirilə bilər.

60
00:02:38,793 --> 00:02:40,978
Yalnız 3'sonluğuna əlavə edə biləriksə,

61
00:02:40,978 --> 00:02:45,038
deməli, 5'-3' istiqamətində gedə bilərik.

62
00:02:45,038 --> 00:02:47,733
3'-5' istiqamətində gedə bilmərik.

63
00:02:47,733 --> 00:02:52,410
Polimeraza ilə 5' ucuna əlavə etmək olmur.

64
00:02:52,410 --> 00:02:55,146
İndi polimerazanın nə olduğuna baxaq.

65
00:02:55,146 --> 00:02:57,046
Buradakı sxemə baxacağıq, hansı ki, bu,

66
00:02:57,046 --> 00:02:58,985
bizə bütün aktyorlar

67
00:02:58,985 --> 00:03:01,023
haqqında ümumi məlumat verəcək.

68
00:03:01,023 --> 00:03:03,512
Burada bizim DNT zəncirimiz dayanır,

69
00:03:03,512 --> 00:03:07,270
gördüyünüz kimi o, öz təbii halındadır,

70
00:03:07,270 --> 00:03:09,769
replikasiya olunmamış təbii formasında.

71
00:03:09,769 --> 00:03:13,591
Burada 3' və 5' uclarını görə bilər və

72
00:03:13,591 --> 00:03:15,436
onurğalardan birini müşahidə edə bilərsiniz.

73
00:03:15,436 --> 00:03:19,204
Bu 3' -dir, onu izləsəniz,

74
00:03:19,204 --> 00:03:22,914
görərsiniz ki, sonda 5' ucuna uyğun gəlir.

75
00:03:22,914 --> 00:03:26,741
Beləliklə, bu və digəri eyni zəncirdir,

76
00:03:26,741 --> 00:03:30,402
əgər bunu izləsəniz

77
00:03:30,402 --> 00:03:32,409
bu da eyni zəncirdir.

78
00:03:32,409 --> 00:03:33,654
Bu zəncirin 3' ucudur,

79
00:03:33,654 --> 00:03:37,821
bu isə 5' ucu.

80
00:03:38,954 --> 00:03:40,118
İndi isə xatırlayaq ki,

81
00:03:40,118 --> 00:03:41,795
replikasiyanın ümumi icmalı haqqındakı

82
00:03:41,795 --> 00:03:44,154
əvvəlki videomuzda da danışdığımız kimi

83
00:03:44,154 --> 00:03:48,321
DNT-nin iki zəncirli quruluşu

84
00:03:49,992 --> 00:03:54,031
əvvəlcə ayrılmalıdır ki,

85
00:03:54,031 --> 00:03:56,271
yeni birini qura bilək,

86
00:03:56,271 --> 00:03:58,757
beləliklə, hər ayrılmış zəncirdən yeni bir

87
00:03:58,757 --> 00:04:01,076
zəncir yarada bilərik.

88
00:04:01,076 --> 00:04:04,092
Zəncirbənd kimi əvvəlcə açırsınız,

89
00:04:04,092 --> 00:04:08,299
sonra isə hər tərəfə yenisini əlavə edirsiniz.

90
00:04:08,299 --> 00:04:10,041
Təbii ki, əslində iş, "Gəl, zəncirbəndi açıb

91
00:04:10,041 --> 00:04:12,419
ona yenisini əlavə edək" deməkdən

92
00:04:12,419 --> 00:04:15,300
daha mürəkkəbdir.

93
00:04:15,300 --> 00:04:18,296
Bu prosesdə bir çox ferment iştirak edir,

94
00:04:18,296 --> 00:04:20,151
hətta bu sxemdə belə bütün aktyorlar

95
00:04:20,151 --> 00:04:21,845
göstərilməyib, lakin ən vaciblərini

96
00:04:21,845 --> 00:04:24,000
görə bilərsiniz. Hansı ki, ən azından DNT

97
00:04:24,000 --> 00:04:26,459
replikasiyası haqqında danışılanda, onların

98
00:04:26,459 --> 00:04:30,249
adlarını eşidəcəksiniz.

99
00:04:30,249 --> 00:04:31,576
Beləliklə, ilk əvvəl

100
00:04:31,576 --> 00:04:35,484
buradakılar bir-birinə sıx dolanmalıdır.

101
00:04:35,484 --> 00:04:36,445
Gəlin, bunu buraya yazım,

102
00:04:36,445 --> 00:04:38,862
bu, sıx dolanır.

103
00:04:40,302 --> 00:04:41,443
Bu tərəfi nə

104
00:04:41,443 --> 00:04:44,052
qədər açsaq,

105
00:04:44,052 --> 00:04:46,421
bu biri tərəf daha sıx olur.

106
00:04:46,421 --> 00:04:48,903
Beləliklə, zəncirbəndi açmaq üçün bizə

107
00:04:48,903 --> 00:04:50,584
bir ferment lazımdır ki, bu sıx

108
00:04:50,584 --> 00:04:54,861
dolanmış zənciri açsın.

109
00:04:54,861 --> 00:04:58,676
Bu ferment, topoizomerazadır.

110
00:04:58,676 --> 00:05:00,993
O, bu onurğanı müvəqqəti olaraq hissələrə

111
00:05:00,993 --> 00:05:04,776
ayırır ki, onlar ayrılıb sonradan birləşsinlər,

112
00:05:04,776 --> 00:05:07,982
daha dəqiq desək, ayrılsınlar və sonra

113
00:05:07,982 --> 00:05:11,097
helikaza fermenti fəaliyyətə başlasın, əslində,

114
00:05:11,097 --> 00:05:12,762
bu, belə kiçik üçbucağa

115
00:05:12,762 --> 00:05:14,044
bənzəmir.

116
00:05:14,044 --> 00:05:16,351
Helikazanın

117
00:05:16,351 --> 00:05:18,057
molekulyar quruluşuna

118
00:05:18,057 --> 00:05:19,427
baxsanız, onun

119
00:05:19,427 --> 00:05:21,659
heyranedici quruluşu olduğunu görə bilərsiniz.

120
00:05:21,659 --> 00:05:23,437
Helikazanın funksiyası isə

121
00:05:23,437 --> 00:05:26,874
buradakı azot əsasları arasındakı

122
00:05:26,874 --> 00:05:29,156
hidrogen rabitələri qırmaqdır.

123
00:05:29,156 --> 00:05:31,550
Bu nümunədə, bu adenin, bu isə timindir və

124
00:05:31,550 --> 00:05:35,514
helikaza aradakı bu rabitəni qırır.

125
00:05:35,514 --> 00:05:37,514
Beləliklə, əvvəlcə onu açırsınız, sonra

126
00:05:39,511 --> 00:05:40,841
helikaza, daha doğrusu

127
00:05:40,841 --> 00:05:42,831
topoisomeraza onu açır və helikaza

128
00:05:42,831 --> 00:05:45,555
onları parçalayır, və sonra biz hər iki

129
00:05:45,555 --> 00:05:47,504
DNT teli haqqında

130
00:05:47,504 --> 00:05:49,744
ayrılıqda düşünməyə başlayırıq,

131
00:05:49,744 --> 00:05:51,109
çünki qeyd elədiyim kimi,

132
00:05:51,109 --> 00:05:53,633
nukleotidləri ancaq 5' - 3' istiqamətində

133
00:05:53,633 --> 00:05:56,466
əlavə edə bilərik.

134
00:05:57,693 --> 00:05:59,864
Bu altdakı zəncirə "öndə gedən zəncir"

135
00:05:59,864 --> 00:06:02,399
deyirik və bunun məntiqi

136
00:06:02,399 --> 00:06:04,236
olduqca asandır,

137
00:06:04,236 --> 00:06:06,428
yadımıza salaq ki, bura 5' ucudur

138
00:06:06,428 --> 00:06:07,829
və buna görə də, yalnız

139
00:06:07,829 --> 00:06:10,349
bu yöndə davam edə bilər,

140
00:06:10,349 --> 00:06:13,527
bu yöndə əlavə edərək davam edə bilər.

141
00:06:13,527 --> 00:06:15,277
5'- 3' istiqamətində.

142
00:06:16,496 --> 00:06:20,116
İndi isə prosesin başlaması üçün

143
00:06:20,116 --> 00:06:21,949
RNT praymerinə ehtiyac var

144
00:06:22,818 --> 00:06:26,234
və RNT praymerini təmin edən dostumuz isə

145
00:06:26,234 --> 00:06:28,107
DNT primazadır.

146
00:06:28,107 --> 00:06:29,684
Gecikən zəncirdəki dostlarımızla

147
00:06:29,684 --> 00:06:31,967
daha sonra tanış olacağıq,

148
00:06:31,967 --> 00:06:33,328
görünən bir rəng olsun,

149
00:06:33,328 --> 00:06:35,650
RNT praymeri buraya əlavə olunacaq,

150
00:06:35,650 --> 00:06:37,768
və artıq bir praymerimiz olduğu üçün

151
00:06:37,768 --> 00:06:39,598
DNT polimeraza artıq 3' istiqamətində

152
00:06:39,598 --> 00:06:44,239
nukleotidləri əlavə etməyə

153
00:06:44,239 --> 00:06:47,159
başlaya bilər.

154
00:06:47,159 --> 00:06:49,430
Öndə gedən zəncirin belə asan olmağının

155
00:06:49,430 --> 00:06:52,680
səbəbi DNT polimerazanın burda olmağıdır,

156
00:06:53,613 --> 00:06:55,692
"polimeraza" və yenə də onlar belə

157
00:06:55,692 --> 00:06:59,107
sxemdəki kimi düzbucaqlı formada deyillər.

158
00:06:59,107 --> 00:07:01,326
Həqiqətdə çox daha heyranedicidirlər.

159
00:07:01,326 --> 00:07:02,712
Burada bir polimeraza var

160
00:07:02,712 --> 00:07:07,079
və biri də burada , "polimeraza"

161
00:07:07,079 --> 00:07:08,477
Bu polimerazanı zəncirbəndin

162
00:07:08,477 --> 00:07:11,601
qulpu kimi fikirləşə bilərsiniz,

163
00:07:11,601 --> 00:07:13,473
və o 3' ucuna dayanmadan nukleotidlər

164
00:07:13,473 --> 00:07:17,191
əlavə edir.

165
00:07:17,191 --> 00:07:20,831
Bu da çox sadə bir proses kimi görünür.

166
00:07:20,831 --> 00:07:23,232
İndi siz "nukleotidləri elə 5' ucundan

167
00:07:23,232 --> 00:07:26,893
əlavə etsək daha asan olmazmı?" deyə sual

168
00:07:26,893 --> 00:07:28,433
verə bilərsiniz, çünki bu

169
00:07:28,433 --> 00:07:31,128
3'- 5' istiqamətində gedir,

170
00:07:31,128 --> 00:07:33,399
bəli, ola bilər ki, bu polimeraza

171
00:07:33,399 --> 00:07:35,563
və ya başqası elə buradan əlavə etməyə

172
00:07:35,563 --> 00:07:37,308
davam edərdi və daha asan olardı.

173
00:07:37,308 --> 00:07:40,011
Lakin gerçəkdə elə deyil.

174
00:07:40,011 --> 00:07:43,841
5' ucuna nukleotid əlavə edə bilməzsiniz,

175
00:07:43,841 --> 00:07:46,620
daha aydın izah etməyə çalışım, bu 3'-dir?

176
00:07:46,620 --> 00:07:48,401
bu tel haqqında danışıram.

177
00:07:48,401 --> 00:07:50,295
Buradakı tel,

178
00:07:50,295 --> 00:07:52,332
bunu başqa rənglə edim

179
00:07:52,332 --> 00:07:55,454
buradakı tel

180
00:07:55,454 --> 00:07:58,856
bu 3' ucudur, bu isə 5' ucu,

181
00:07:58,856 --> 00:07:59,689
və siz bu yöndə

182
00:07:59,689 --> 00:08:03,343
nukleotidləri əlavə edə bilməzsiniz,

183
00:08:03,343 --> 00:08:06,343
bəs biologiya bu problemi necə həll edir?

184
00:08:07,439 --> 00:08:10,659
Bəli, bu hissələr parçalananda

185
00:08:10,659 --> 00:08:14,278
buralara praymerlər əlavə olunur,

186
00:08:14,278 --> 00:08:17,197
və bu sxemdə praymer yalnız bir ədəd

187
00:08:17,197 --> 00:08:19,570
nukleotid kimi göstərilib, ancaq normalda

188
00:08:19,570 --> 00:08:21,467
bir praymer təxminən 10 nukleotid olur.

189
00:08:21,467 --> 00:08:25,634
Ona görə də DNT primaza təxminən 10 RNT

190
00:08:27,151 --> 00:08:29,060
nukleotidini bura əlavə edəcək.

191
00:08:29,060 --> 00:08:32,415
DNT polimeraza gecikən zəncir boyu

192
00:08:32,415 --> 00:08:36,800
irəliləyir, buna üstdəki zəncir də

193
00:08:36,800 --> 00:08:38,382
deyə bilərik, və əlavə edir,

194
00:08:38,382 --> 00:08:41,280
RNT praymeri əlavə edir, hansı ki yalnız

195
00:08:41,280 --> 00:08:42,773
bir nukleotid deyil, çox sayda

196
00:08:42,773 --> 00:08:45,186
nukleotiddən əmələ gəlir,

197
00:08:45,186 --> 00:08:48,008
və bu RNT praymerindən sonra, polimeraza

198
00:08:48,008 --> 00:08:52,175
5'- 3' istiqamətində

199
00:08:53,349 --> 00:08:55,432
3' sonluğuna əlavə edə bilir.

200
00:08:56,408 --> 00:08:58,606
Beləliklə, o artıq DNT bu şəkildə

201
00:08:58,606 --> 00:09:00,918
yaratmağa başlayır.

202
00:09:00,918 --> 00:09:02,286
Prosesi belə təsəvvür edin:

203
00:09:02,286 --> 00:09:06,766
primazanı əlavə edirsiniz, bura polimeraza

204
00:09:06,766 --> 00:09:10,933
və 5'-dən 3'-ə qurmağa başlayırsınız.

205
00:09:12,465 --> 00:09:14,684
Belə qurursunuz və sonra bir az ara

206
00:09:14,684 --> 00:09:16,818
buraxıb eyni prosesi təkrarlayırsınız.

207
00:09:16,818 --> 00:09:20,665
Nəticədə, bu DNT fraqmentləri əmələ gəlir

208
00:09:20,665 --> 00:09:24,492
və Okazaki fraqmentləri adlanır.

209
00:09:24,492 --> 00:09:26,909
"Okazaki parçaları", və bütün bunlar

210
00:09:28,251 --> 00:09:30,750
gecikən zəncirdə baş verənlərdir,

211
00:09:30,750 --> 00:09:31,621
bəs buna nəyə görə

212
00:09:31,621 --> 00:09:32,705
gecikən zəncir deyirik?

213
00:09:32,705 --> 00:09:34,996
Çünki burda göstərilən iş bir az

214
00:09:34,996 --> 00:09:36,555
standartdan kənar bir metoddur,

215
00:09:36,555 --> 00:09:39,020
bu açılışlar boyu Okazaki fraqmentləri

216
00:09:39,020 --> 00:09:41,337
yaratmalısınız və buna görə də

217
00:09:41,337 --> 00:09:45,600
proses daha yavaş gedir,

218
00:09:45,600 --> 00:09:49,074
lakin daha sonra bütün bu parçalar

219
00:09:49,074 --> 00:09:50,824
DNT liqaza ilə bir araya gələ bilər.

220
00:09:52,195 --> 00:09:55,927
DNT liqaza yalnız zəncirləri bir araya

221
00:09:55,927 --> 00:09:59,148
gətirmir, həmçinin RNT də DNT ilə əvəz

222
00:09:59,148 --> 00:10:02,102
olunur və hər şey bitdikdən sonra isə

223
00:10:02,102 --> 00:10:05,623
artıq burada replikasiya olunmuş

224
00:10:05,623 --> 00:10:08,293
bir DNT əldə edirik.

225
00:10:08,293 --> 00:10:10,995
Nəticədə, əlimizdə cüt zəncir olmuş olur,

226
00:10:10,995 --> 00:10:12,904
hansı ki, birini gecikən, digərini isə

227
00:10:12,904 --> 00:10:16,321
öndə gedən zəncirdən əldə etmişdik.