WEBVTT 00:00:00.000 --> 00:00:05.000 (Alkışlar) 00:00:06.000 --> 00:00:11.000 AIDS 1981 yılında keşfedildi, virus 1983'de 00:00:11.000 --> 00:00:13.000 Bu "gapminder" baloncukları sizlere 00:00:13.000 --> 00:00:17.000 virüsün 1983 yılında dünyaya nasıl yayıldığını gösteriyor, 00:00:17.000 --> 00:00:19.000 yani böyle tahmin ediyoruz. 00:00:19.000 --> 00:00:21.000 Burada gösterdiğimiz şey şu; 00:00:21.000 --> 00:00:28.000 bu eksende, enfekte hastaların yüzdesini gösteriyorum 00:00:28.000 --> 00:00:33.000 bu eksende de kişi başına düşen geliri dolarla gösteriyorum. 00:00:33.000 --> 00:00:37.000 Bu baloncukların büyüklüğü, buradaki baloncukların büyüklüğü 00:00:37.000 --> 00:00:40.000 her ülkede kaç kişinin enfekte olduğunu gösteriyor, 00:00:40.000 --> 00:00:42.000 renkler de kıtaları gösteriyor. NOTE Paragraph 00:00:42.000 --> 00:00:44.000 Şimdi, 1983 yılında ABD^yi görüyorsunuz, 00:00:44.000 --> 00:00:47.000 çok az bir yüzdesi enfekteydi, 00:00:47.000 --> 00:00:51.000 ama büyük nüfusu nedeniyle, yine de büyük bir baloncuk. 00:00:51.000 --> 00:00:54.000 ABD'de enfekte olan kişi sayısı oldukça fazlaydı. 00:00:54.000 --> 00:00:56.000 Ve yukarıda Uganda'yı görüyorsunuz. 00:00:56.000 --> 00:00:59.000 Neredeyse %5 oranında enfekte, 00:00:59.000 --> 00:01:02.000 küçük bir ülke olmasına rağmen o zaman için oldukça büyük bir balon... 00:01:02.000 --> 00:01:07.000 Ve belki de dünyadaki en enfekte ülkeydiler. 00:01:07.000 --> 00:01:09.000 Peki neler oldu? 00:01:09.000 --> 00:01:11.000 Grafiği anlamak zorundasınız, 00:01:11.000 --> 00:01:14.000 ve şimdi bundan sonraki 60 saniyede 00:01:14.000 --> 00:01:17.000 dünya HIV epidemi filmini oynatacağız. NOTE Paragraph 00:01:17.000 --> 00:01:20.000 Ama önce, burada yeni bir icadım var. 00:01:22.000 --> 00:01:25.000 (kahkahalar) 00:01:27.000 --> 00:01:31.000 Lazer işaretleyicisinin ışınını katı hale getirdim. NOTE Paragraph 00:01:31.000 --> 00:01:34.000 (Kahkahalar) NOTE Paragraph 00:01:34.000 --> 00:01:37.000 (Alkışlar) NOTE Paragraph 00:01:40.000 --> 00:01:44.000 Tamam, dikkat, hazır, başla! 00:01:44.000 --> 00:01:48.000 İlk olarak Uganda ve Zimbabwe'de hızlı artış var. 00:01:48.000 --> 00:01:50.000 Böyle yukarı çıkıyorlar. 00:01:50.000 --> 00:01:54.000 Thailand Asya'daki ilk yoğun enfekte ülke oluyor. 00:01:54.000 --> 00:01:56.000 Yüzde bir-iki civarına ulaştılar. 00:01:56.000 --> 00:01:58.000 Sonra Uganda geri dönmeye başladı, 00:01:58.000 --> 00:02:00.000 bu arada Zimbabwe roket hızıyla yükseldi, 00:02:00.000 --> 00:02:04.000 bir kaç yıl içinde Kuzey Afrika'da HIV sıklığında berbat bir artışı başladı. 00:02:04.000 --> 00:02:06.000 Bakın, Hindistan'da pek çok enfekte var, 00:02:06.000 --> 00:02:08.000 ama düzeyi düşük. 00:02:08.000 --> 00:02:10.000 Ve burada da neredeyse aynısı oluyor. 00:02:10.000 --> 00:02:13.000 Bakın, Uganda aşağı iniyor, Zimbabwe aşağı iniyor, 00:02:13.000 --> 00:02:15.000 Rusya yüzde bir'e çıktı. NOTE Paragraph 00:02:15.000 --> 00:02:18.000 Son iki üç yılda 00:02:18.000 --> 00:02:22.000 dünyada HIV epidemisinde sabit bir hale geçmiş bulunuyoruz. 00:02:22.000 --> 00:02:25.000 Tam 25 yılımızı aldı. 00:02:25.000 --> 00:02:28.000 Ama, sabit seyir işlerin iyi gittiğini göstermez, 00:02:28.000 --> 00:02:31.000 sadece daha kötüye doğru gitmiyorlar. 00:02:31.000 --> 00:02:35.000 Ve bu sabit seyir halinde 00:02:35.000 --> 00:02:39.000 dünya nüfusunun yaklaşık %1'i HIV ile enfekte. 00:02:39.000 --> 00:02:42.000 Bu 30-40 milyon kişi demek, 00:02:42.000 --> 00:02:44.000 Neredeyse Kaliforniya nüfusu kadar, herkes dahil.. 00:02:44.000 --> 00:02:46.000 işte dünyadaki durum aşağı yukarı böyle. NOTE Paragraph 00:02:46.000 --> 00:02:51.000 Şimdi Botswana için hızlıca yendiden göstereyim. 00:02:51.000 --> 00:02:55.000 Botswana-Afrika'da orta-üst geliri olan bir güney Afrika ülkesi, 00:02:55.000 --> 00:02:58.000 yönetimi demokratik, ekonomisi iyi, 00:02:58.000 --> 00:03:00.000 işte orada olan biten; 00:03:00.000 --> 00:03:02.000 Düşük başlayıp roket hızıyla yükseldiler, 00:03:02.000 --> 00:03:05.000 2003'de tepe noktası yaptılar, 00:03:05.000 --> 00:03:07.000 sonra aşağıya indiler. 00:03:07.000 --> 00:03:09.000 Ama aşağıya yavaşca iniyorlar, 00:03:09.000 --> 00:03:11.000 çünkü Botswana'da iyi ekonomi ve hükümet ile 00:03:11.000 --> 00:03:14.000 insanları tedavi etmeyi başarabiliyorlar. 00:03:14.000 --> 00:03:17.000 Ve enfekte insanlar tedavi edilirse, AIDS'den ölmüyorlar. 00:03:17.000 --> 00:03:20.000 Bu yüzdeler de aşağıya inmiyor. 00:03:20.000 --> 00:03:22.000 çünkü insanlar 10-20 yıl hayatta kalabiliyorlar. 00:03:22.000 --> 00:03:25.000 O zaman bu ölçülerde bazı sıkıntılar var. 00:03:25.000 --> 00:03:29.000 Afrika'daki daha fakir ülkeler, geliri az olan ülkeler burada aşağıda, 00:03:29.000 --> 00:03:35.000 bu ülkelerde enfekte insan oranların hızla azalıyor 00:03:35.000 --> 00:03:37.000 çünkü bu ülkelerde insanlar hala ölüyor. 00:03:37.000 --> 00:03:40.000 PEPFAR'a rağmen, cömert PEPFAR, 00:03:40.000 --> 00:03:43.000 tedavi herkese ulaşamıyor, 00:03:43.000 --> 00:03:45.000 ve fakir ülkelerde tedavisi başlananlardan 2 yıl içinde 00:03:45.000 --> 00:03:48.000 tedaviye devam edenlerin oranı %60 civarında. 00:03:48.000 --> 00:03:52.000 Bu fakir ülkelerdeki tüm hastalarda hayat boyu 00:03:52.000 --> 00:03:54.000 devam eden bir tedavi için gerçekci değil. 00:03:54.000 --> 00:03:57.000 Ama yapılacak olanın yapılmış olması güzel. NOTE Paragraph 00:03:57.000 --> 00:04:01.000 Şimdi korumaya odaklanma zamanı. 00:04:01.000 --> 00:04:04.000 Dünya bu hastalıkla ancak bulaşmasını 00:04:04.000 --> 00:04:07.000 engelleyerek başa çıkabilecek. 00:04:07.000 --> 00:04:09.000 İlaç çok pahalı--bir aşımız olsaydı, 00:04:09.000 --> 00:04:12.000 ya da aşımız olduğunda bu çok daha etkili olacak elbette-- 00:04:12.000 --> 00:04:14.000 ama ilaçlar fakirler için çok pahalı. 00:04:14.000 --> 00:04:16.000 İlacın kendisi de değil, tedavi 00:04:16.000 --> 00:04:18.000 ve bakım gereksinimi pahalı. 00:04:20.000 --> 00:04:23.000 Yani bu dağılıma baktığımızda, 00:04:23.000 --> 00:04:25.000 bir şey çok net gözüküyor; 00:04:25.000 --> 00:04:27.000 mavi baloncukları görüyorsunuz 00:04:27.000 --> 00:04:29.000 ve insanlar Afrika'da yüksek HIV yüzdesi var diyor. 00:04:29.000 --> 00:04:32.000 Oysa ben HIV Afrika'da çok farklı derdim. 00:04:32.000 --> 00:04:36.000 Dünyadaki en yüksek HIV hızını 00:04:36.000 --> 00:04:38.000 Afrika ülkelerinde bulacaksınız. 00:04:38.000 --> 00:04:40.000 ama burada Senegal, aşağıda, 00:04:40.000 --> 00:04:42.000 ABD ile aynı orana sahip. 00:04:42.000 --> 00:04:44.000 Ve Madagascar'ı ve pek çok 00:04:44.000 --> 00:04:46.000 Afrika ülkesini de dünyanın geriye kalanı 00:04:46.000 --> 00:04:49.000 kadar düşük oranlarda bulacaksınız. 00:04:49.000 --> 00:04:53.000 Tek bir Afrika'nın olduğunu düşünmek ve işlerin Afrika'da 00:04:53.000 --> 00:04:55.000 nasıl gittiğinden bahsetmek berbat bir genelleme 00:04:55.000 --> 00:04:57.000 Buna bir son vermeliyiz. 00:04:57.000 --> 00:05:00.000 Bu şekilde düşünmek ne çok saygılı 00:05:00.000 --> 00:05:02.000 ne de akıllıca... NOTE Paragraph 00:05:02.000 --> 00:05:06.000 (Alkışlar) NOTE Paragraph 00:05:06.000 --> 00:05:09.000 ABD'de bir süre yaşama ve çalışma şansım oldu. 00:05:09.000 --> 00:05:13.000 Salt Lake City ve San Francisco'nun farklı yerler olduğunu öğrendim. 00:05:13.000 --> 00:05:15.000 (Kahkahalar) 00:05:15.000 --> 00:05:18.000 Yani Afrika'nın içinde--pek çok farklılıklar var. 00:05:18.000 --> 00:05:20.000 Peki bu neden yüksek? Savaş yüzünden mi? 00:05:20.000 --> 00:05:22.000 Hayır, değil. Buraya bakın. 00:05:22.000 --> 00:05:25.000 Savaştan çıkmış Kongo aşağıda burada--yüzde 2-3-4'lerde 00:05:25.000 --> 00:05:29.000 Ve barış dolu Zambia, hemen komşu ülkesi -- Yüzde 15'lerde. 00:05:29.000 --> 00:05:32.000 Ve Congo'dan kaçan mültecilerle ilgili yapılmış güzel çalışmalar var 00:05:32.000 --> 00:05:34.000 %2-3 oranında enfekteler... 00:05:34.000 --> 00:05:36.000 ve barış dolu Zambia-- çok daha yüksek. 00:05:36.000 --> 00:05:38.000 Şimdi yapılan çalışmalar savaşların ve 00:05:38.000 --> 00:05:41.000 tecavüzlerin berbat olduğunu gösteriyor. 00:05:41.000 --> 00:05:44.000 Ama bu Afrika'daki yüksek hız için tetikleyici olan şey değil. NOTE Paragraph 00:05:44.000 --> 00:05:46.000 Peki, fakirlik mi? 00:05:46.000 --> 00:05:48.000 Makro düzeyde bakarsanız, 00:05:48.000 --> 00:05:50.000 nerede çok para var, orada daha çok HIV var. 00:05:50.000 --> 00:05:53.000 Ama bu çok basit oldu, 00:05:53.000 --> 00:05:55.000 aşağıya inip Tanzania'ya bakalım. 00:05:55.000 --> 00:05:59.000 Tanzania'yı beş gelir grubuna göre böldüm, 00:05:59.000 --> 00:06:01.000 en yüksekden en düşük gelire göre dizdim. 00:06:01.000 --> 00:06:03.000 ve işte başlıyoruz. 00:06:03.000 --> 00:06:06.000 Geliri yüksek olanlarda, zengin de diyemem ama daha iyi olanlar 00:06:06.000 --> 00:06:08.000 daha yüksek HIV oranına sahip. 00:06:08.000 --> 00:06:11.000 Aradaki fark %'4'den %11'lere varıyor, 00:06:11.000 --> 00:06:13.000 ve kadınlar arasındaki fark daha da fazla. 00:06:13.000 --> 00:06:17.000 Pek çok şeyi düşündük, Afrika Enstitüleri ve araştırmacıları, 00:06:17.000 --> 00:06:20.000 uluslararası araştırmacılar ile yaptıkları çalışmalarda 00:06:20.000 --> 00:06:23.000 durumun böyle olmadığını gösterdi. 00:06:23.000 --> 00:06:25.000 İşte bu Tanzania içindeki farklılıklar. NOTE Paragraph 00:06:25.000 --> 00:06:27.000 Ve Kenya'yı göstermeden edemeyeceğim. 00:06:27.000 --> 00:06:29.000 Bakın burası Kenya. 00:06:29.000 --> 00:06:31.000 Kenya'yı illerine ayırdım. 00:06:31.000 --> 00:06:33.000 Başladı. 00:06:33.000 --> 00:06:36.000 Bir Afrika ülkesi içindeki farklılığı görüyor musunuz? 00:06:36.000 --> 00:06:39.000 En azdan en yükseğe doğru değişiyor, 00:06:39.000 --> 00:06:42.000 ve Kenya'nın illerinden pek çoğu oldukca tutucudur da. NOTE Paragraph 00:06:42.000 --> 00:06:44.000 O zaman ne? 00:06:44.000 --> 00:06:48.000 Bazı ülkelerdeki bu inanılmaz yüksek rakamları niye görüyoruz? 00:06:48.000 --> 00:06:51.000 Tamam. Çok eşli topluluklarda daha fazla, 00:06:51.000 --> 00:06:54.000 az kondom kullanılan, 00:06:54.000 --> 00:06:57.000 yaşlı erkeklerın genç kadınlarla 00:06:57.000 --> 00:07:00.000 cinsel ilişki kurmaya eğilimli olduğu yerlerde daha fazla. 00:07:00.000 --> 00:07:03.000 Çok enfekte olan ülkelerde genç kadınların hastalık oranı 00:07:03.000 --> 00:07:05.000 genç erkeklere göre çok daha fazla. NOTE Paragraph 00:07:05.000 --> 00:07:07.000 Peki yerleşimleri nerede? 00:07:07.000 --> 00:07:09.000 Baloncuğu kapatıp bir haritaya geçeceğim. 00:07:09.000 --> 00:07:13.000 Bakın, yüksek oranda enfekte olanlar tüm nüfusun %4'ü 00:07:13.000 --> 00:07:16.000 ve HIV-enfekte olanların %50'sini oluşturuyor 00:07:16.000 --> 00:07:19.000 HIV tüm dünyada var. 00:07:19.000 --> 00:07:21.000 Bakın, dünyanın her yerinde artık baloncuk var 00:07:21.000 --> 00:07:24.000 Brezilya'da pek çok HIV pozitif var 00:07:24.000 --> 00:07:27.000 Arap ülkelerinde çok değil ama İran oldukça yüksek. 00:07:27.000 --> 00:07:31.000 İran'da eroin bağımlılığı ve fuhuş var. 00:07:31.000 --> 00:07:33.000 Hindistan'da çok var çünkü çok kalabalıklar. 00:07:33.000 --> 00:07:35.000 Güney Asya, ve diğerleri. 00:07:35.000 --> 00:07:37.000 Ama Afrika'nın bir bölgesi var ki-- 00:07:37.000 --> 00:07:39.000 Aynı anda hem Afrika hakkında genelleyici olmamak 00:07:39.000 --> 00:07:43.000 hem de "neden böyle oluyor" sorusuna cevap 00:07:43.000 --> 00:07:47.000 olarak basit fikirler üretmemek aslında oldukça zor. NOTE Paragraph 00:07:47.000 --> 00:07:50.000 Diğer yandan, bu durumun ciddi olduğunu itiraf etmek lazım, 00:07:50.000 --> 00:07:54.000 çünkü dağılım hakkında artık bilimsel görüş birliğine de varıldı. 00:07:54.000 --> 00:07:57.000 UNAIDS nihayet HIV'ın yayılması ile ilgili 00:07:57.000 --> 00:08:00.000 düzgün verileri paylaştı. 00:08:00.000 --> 00:08:03.000 Rastlantı olabilirdi. 00:08:03.000 --> 00:08:06.000 Bazı virüs tipleri de olabilirdi. 00:08:06.000 --> 00:08:10.000 Başka bazı şeylerin virüs bulaşımı 00:08:10.000 --> 00:08:13.000 frekansını arttıyor olma ihtimali de var. 00:08:13.000 --> 00:08:16.000 Hepsini bir kenara bırakınca, tamamen sağlıklı ve heteroseksüel seks 00:08:16.000 --> 00:08:21.000 yaşıyorsanız, tek bir ilişki ile enfekte olma riskiniz 1/1000. 00:08:21.000 --> 00:08:23.000 Hemen yorum yapmayın; 00:08:23.000 --> 00:08:25.000 akşam kendinize hakim olun. 00:08:25.000 --> 00:08:27.000 (Kahkahalar) 00:08:27.000 --> 00:08:30.000 Ama-- eğer dezavantajlı bir durumdaysanız, 00:08:30.000 --> 00:08:33.000 cinsel yolla bulaşan bir hastalığınız varsa, oran 1/100 NOTE Paragraph 00:08:33.000 --> 00:08:36.000 Yine de bunun tutarlı olabileceğini düşünüyoruz. 00:08:36.000 --> 00:08:38.000 Ve tutarlı olan nedir? 00:08:38.000 --> 00:08:40.000 İsveç'te, bizde tutarlılık yoktur. 00:08:40.000 --> 00:08:42.000 Bizde seri halde tek eşlilik var. 00:08:42.000 --> 00:08:44.000 Votka, Yeni Yıl Arifesi--bahar aylarında yeni partner. 00:08:44.000 --> 00:08:46.000 Votka, yaz dönümü arifesi--sonbahar için yeni bir partner. 00:08:46.000 --> 00:08:48.000 Votka--ve bu şekilde devam ediyor, anlatabildim mi? 00:08:48.000 --> 00:08:51.000 Ve yüksek rakamlarda "eski"niz oluyor. 00:08:51.000 --> 00:08:53.000 Ve berbat bir klamidya epidemimiz var-- 00:08:53.000 --> 00:08:57.000 ve bu klamidya epidemisi yıllardır devam ediyor. 00:08:57.000 --> 00:09:00.000 HIV enfeksiyondan 3-6 hafta sonra tepe noktası yapar 00:09:00.000 --> 00:09:03.000 ve bu nedenle aynı ay içinde birden çok partnere sahip olmak 00:09:03.000 --> 00:09:06.000 HIV bulaşımında diğer enfeksiyonlara kıyasla çok daha tehlikelidir. 00:09:06.000 --> 00:09:08.000 Olanlar muhtemelen bunların kombinasyonu. NOTE Paragraph 00:09:08.000 --> 00:09:11.000 Beni mutlu eden şey ise bu olaya bakış şeklimizin 00:09:11.000 --> 00:09:13.000 bu şekilde olması. 00:09:13.000 --> 00:09:15.000 Bu grafikleri ücretsiz olarak edinebilirsiniz. 00:09:15.000 --> 00:09:18.000 UNAIDS'den gelen verileri Gapminder.org sitesine yükledik. 00:09:18.000 --> 00:09:22.000 Umudumuz şu ki gelecekte global sorunlar hakkında hareket ederken 00:09:22.000 --> 00:09:25.000 sadece kalbimizi 00:09:25.000 --> 00:09:27.000 sadece paramızı değil, 00:09:27.000 --> 00:09:30.000 beynimizi de kullanacağız. NOTE Paragraph 00:09:30.000 --> 00:09:32.000 Çok teşekkür ediyorum. NOTE Paragraph 00:09:32.000 --> 00:09:38.000 ALKIŞLAR