1
00:00:00,000 --> 00:00:05,000
(Alkışlar)

2
00:00:06,000 --> 00:00:11,000
AIDS 1981 yılında keşfedildi, virus 1983'de

3
00:00:11,000 --> 00:00:13,000
Bu "gapminder" baloncukları sizlere

4
00:00:13,000 --> 00:00:17,000
virüsün 1983 yılında dünyaya nasıl yayıldığını gösteriyor,

5
00:00:17,000 --> 00:00:19,000
yani böyle tahmin ediyoruz.

6
00:00:19,000 --> 00:00:21,000
Burada gösterdiğimiz şey şu;

7
00:00:21,000 --> 00:00:28,000
bu eksende, enfekte hastaların yüzdesini gösteriyorum

8
00:00:28,000 --> 00:00:33,000
bu eksende de kişi başına düşen geliri dolarla gösteriyorum.

9
00:00:33,000 --> 00:00:37,000
Bu baloncukların büyüklüğü, buradaki baloncukların büyüklüğü

10
00:00:37,000 --> 00:00:40,000
her ülkede kaç kişinin enfekte olduğunu gösteriyor,

11
00:00:40,000 --> 00:00:42,000
renkler de kıtaları gösteriyor.

12
00:00:42,000 --> 00:00:44,000
Şimdi, 1983 yılında ABD^yi görüyorsunuz,

13
00:00:44,000 --> 00:00:47,000
çok az bir yüzdesi enfekteydi,

14
00:00:47,000 --> 00:00:51,000
ama büyük nüfusu nedeniyle, yine de büyük bir baloncuk.

15
00:00:51,000 --> 00:00:54,000
ABD'de enfekte olan kişi sayısı oldukça fazlaydı.

16
00:00:54,000 --> 00:00:56,000
Ve yukarıda Uganda'yı görüyorsunuz.

17
00:00:56,000 --> 00:00:59,000
Neredeyse %5 oranında enfekte,

18
00:00:59,000 --> 00:01:02,000
küçük bir ülke olmasına rağmen o zaman için oldukça büyük bir balon...

19
00:01:02,000 --> 00:01:07,000
Ve belki de dünyadaki en enfekte ülkeydiler.

20
00:01:07,000 --> 00:01:09,000
Peki neler oldu?

21
00:01:09,000 --> 00:01:11,000
Grafiği anlamak zorundasınız,

22
00:01:11,000 --> 00:01:14,000
ve şimdi bundan sonraki 60 saniyede

23
00:01:14,000 --> 00:01:17,000
dünya HIV epidemi filmini oynatacağız.

24
00:01:17,000 --> 00:01:20,000
Ama önce, burada yeni bir icadım var.

25
00:01:22,000 --> 00:01:25,000
(kahkahalar)

26
00:01:27,000 --> 00:01:31,000
Lazer işaretleyicisinin ışınını katı hale getirdim.

27
00:01:31,000 --> 00:01:34,000
(Kahkahalar)

28
00:01:34,000 --> 00:01:37,000
(Alkışlar)

29
00:01:40,000 --> 00:01:44,000
Tamam, dikkat, hazır, başla!

30
00:01:44,000 --> 00:01:48,000
İlk olarak Uganda ve Zimbabwe'de hızlı artış var.

31
00:01:48,000 --> 00:01:50,000
Böyle yukarı çıkıyorlar.

32
00:01:50,000 --> 00:01:54,000
Thailand Asya'daki ilk yoğun enfekte ülke oluyor.

33
00:01:54,000 --> 00:01:56,000
Yüzde bir-iki civarına ulaştılar.

34
00:01:56,000 --> 00:01:58,000
Sonra Uganda geri dönmeye başladı,

35
00:01:58,000 --> 00:02:00,000
bu arada Zimbabwe roket hızıyla yükseldi,

36
00:02:00,000 --> 00:02:04,000
bir kaç yıl içinde Kuzey Afrika'da HIV sıklığında berbat bir artışı başladı.

37
00:02:04,000 --> 00:02:06,000
Bakın, Hindistan'da pek çok enfekte var,

38
00:02:06,000 --> 00:02:08,000
ama düzeyi düşük.

39
00:02:08,000 --> 00:02:10,000
Ve burada da neredeyse aynısı oluyor.

40
00:02:10,000 --> 00:02:13,000
Bakın, Uganda aşağı iniyor, Zimbabwe aşağı iniyor,

41
00:02:13,000 --> 00:02:15,000
Rusya yüzde bir'e çıktı.

42
00:02:15,000 --> 00:02:18,000
Son iki üç yılda

43
00:02:18,000 --> 00:02:22,000
dünyada HIV epidemisinde sabit bir hale geçmiş bulunuyoruz.

44
00:02:22,000 --> 00:02:25,000
Tam 25 yılımızı aldı.

45
00:02:25,000 --> 00:02:28,000
Ama, sabit seyir işlerin iyi gittiğini göstermez,

46
00:02:28,000 --> 00:02:31,000
sadece daha kötüye doğru gitmiyorlar.

47
00:02:31,000 --> 00:02:35,000
Ve bu sabit seyir halinde

48
00:02:35,000 --> 00:02:39,000
dünya nüfusunun yaklaşık %1'i HIV ile enfekte.

49
00:02:39,000 --> 00:02:42,000
Bu 30-40 milyon kişi demek,

50
00:02:42,000 --> 00:02:44,000
Neredeyse Kaliforniya nüfusu kadar, herkes dahil..

51
00:02:44,000 --> 00:02:46,000
işte dünyadaki durum aşağı yukarı böyle.

52
00:02:46,000 --> 00:02:51,000
Şimdi Botswana için hızlıca yendiden göstereyim.

53
00:02:51,000 --> 00:02:55,000
Botswana-Afrika'da orta-üst geliri olan bir güney Afrika ülkesi,

54
00:02:55,000 --> 00:02:58,000
yönetimi demokratik, ekonomisi iyi,

55
00:02:58,000 --> 00:03:00,000
işte orada olan biten;

56
00:03:00,000 --> 00:03:02,000
Düşük başlayıp roket hızıyla yükseldiler,

57
00:03:02,000 --> 00:03:05,000
2003'de tepe noktası yaptılar,

58
00:03:05,000 --> 00:03:07,000
sonra aşağıya indiler.

59
00:03:07,000 --> 00:03:09,000
Ama aşağıya yavaşca iniyorlar,

60
00:03:09,000 --> 00:03:11,000
çünkü Botswana'da iyi ekonomi ve hükümet ile

61
00:03:11,000 --> 00:03:14,000
insanları tedavi etmeyi başarabiliyorlar.

62
00:03:14,000 --> 00:03:17,000
Ve enfekte insanlar tedavi edilirse, AIDS'den ölmüyorlar.

63
00:03:17,000 --> 00:03:20,000
Bu yüzdeler de aşağıya inmiyor.

64
00:03:20,000 --> 00:03:22,000
çünkü insanlar 10-20 yıl hayatta kalabiliyorlar.

65
00:03:22,000 --> 00:03:25,000
O zaman bu ölçülerde bazı sıkıntılar var.

66
00:03:25,000 --> 00:03:29,000
Afrika'daki daha fakir ülkeler, geliri az olan ülkeler burada aşağıda,

67
00:03:29,000 --> 00:03:35,000
bu ülkelerde enfekte insan oranların hızla azalıyor

68
00:03:35,000 --> 00:03:37,000
çünkü bu ülkelerde insanlar hala ölüyor.

69
00:03:37,000 --> 00:03:40,000
PEPFAR'a rağmen, cömert PEPFAR,

70
00:03:40,000 --> 00:03:43,000
tedavi herkese ulaşamıyor,

71
00:03:43,000 --> 00:03:45,000
ve fakir ülkelerde tedavisi başlananlardan 2 yıl içinde

72
00:03:45,000 --> 00:03:48,000
tedaviye devam edenlerin oranı %60 civarında.

73
00:03:48,000 --> 00:03:52,000
Bu fakir ülkelerdeki tüm hastalarda hayat boyu

74
00:03:52,000 --> 00:03:54,000
devam eden bir tedavi için gerçekci değil.

75
00:03:54,000 --> 00:03:57,000
Ama yapılacak olanın yapılmış olması güzel.

76
00:03:57,000 --> 00:04:01,000
Şimdi korumaya odaklanma zamanı.

77
00:04:01,000 --> 00:04:04,000
Dünya bu hastalıkla ancak bulaşmasını

78
00:04:04,000 --> 00:04:07,000
engelleyerek başa çıkabilecek.

79
00:04:07,000 --> 00:04:09,000
İlaç çok pahalı--bir aşımız olsaydı,

80
00:04:09,000 --> 00:04:12,000
ya da aşımız olduğunda bu çok daha etkili olacak elbette--

81
00:04:12,000 --> 00:04:14,000
ama ilaçlar fakirler için çok pahalı.

82
00:04:14,000 --> 00:04:16,000
İlacın kendisi de değil, tedavi

83
00:04:16,000 --> 00:04:18,000
ve bakım gereksinimi pahalı.

84
00:04:20,000 --> 00:04:23,000
Yani bu dağılıma baktığımızda,

85
00:04:23,000 --> 00:04:25,000
bir şey çok net gözüküyor;

86
00:04:25,000 --> 00:04:27,000
mavi baloncukları görüyorsunuz

87
00:04:27,000 --> 00:04:29,000
ve insanlar Afrika'da yüksek HIV yüzdesi var diyor.

88
00:04:29,000 --> 00:04:32,000
Oysa ben HIV Afrika'da çok farklı derdim.

89
00:04:32,000 --> 00:04:36,000
Dünyadaki en yüksek HIV hızını

90
00:04:36,000 --> 00:04:38,000
Afrika ülkelerinde bulacaksınız.

91
00:04:38,000 --> 00:04:40,000
ama burada Senegal, aşağıda,

92
00:04:40,000 --> 00:04:42,000
ABD ile aynı orana sahip.

93
00:04:42,000 --> 00:04:44,000
Ve Madagascar'ı ve pek çok

94
00:04:44,000 --> 00:04:46,000
Afrika ülkesini de dünyanın geriye kalanı

95
00:04:46,000 --> 00:04:49,000
kadar düşük oranlarda bulacaksınız.

96
00:04:49,000 --> 00:04:53,000
Tek bir Afrika'nın olduğunu düşünmek ve işlerin Afrika'da

97
00:04:53,000 --> 00:04:55,000
nasıl gittiğinden bahsetmek berbat bir genelleme

98
00:04:55,000 --> 00:04:57,000
Buna bir son vermeliyiz.

99
00:04:57,000 --> 00:05:00,000
Bu şekilde düşünmek ne çok saygılı

100
00:05:00,000 --> 00:05:02,000
ne de akıllıca...

101
00:05:02,000 --> 00:05:06,000
(Alkışlar)

102
00:05:06,000 --> 00:05:09,000
ABD'de bir süre yaşama ve çalışma şansım oldu.

103
00:05:09,000 --> 00:05:13,000
Salt Lake City ve San Francisco'nun farklı yerler olduğunu öğrendim.

104
00:05:13,000 --> 00:05:15,000
(Kahkahalar)

105
00:05:15,000 --> 00:05:18,000
Yani Afrika'nın içinde--pek çok farklılıklar var.

106
00:05:18,000 --> 00:05:20,000
Peki bu neden yüksek? Savaş yüzünden mi?

107
00:05:20,000 --> 00:05:22,000
Hayır, değil. Buraya bakın.

108
00:05:22,000 --> 00:05:25,000
Savaştan çıkmış Kongo aşağıda burada--yüzde 2-3-4'lerde

109
00:05:25,000 --> 00:05:29,000
Ve barış dolu Zambia, hemen komşu ülkesi -- Yüzde 15'lerde.

110
00:05:29,000 --> 00:05:32,000
Ve Congo'dan kaçan mültecilerle ilgili yapılmış güzel çalışmalar var

111
00:05:32,000 --> 00:05:34,000
%2-3 oranında enfekteler...

112
00:05:34,000 --> 00:05:36,000
ve barış dolu Zambia-- çok daha yüksek.

113
00:05:36,000 --> 00:05:38,000
Şimdi yapılan çalışmalar savaşların ve

114
00:05:38,000 --> 00:05:41,000
tecavüzlerin berbat olduğunu gösteriyor.

115
00:05:41,000 --> 00:05:44,000
Ama bu Afrika'daki yüksek hız için tetikleyici olan şey değil.

116
00:05:44,000 --> 00:05:46,000
Peki, fakirlik mi?

117
00:05:46,000 --> 00:05:48,000
Makro düzeyde bakarsanız,

118
00:05:48,000 --> 00:05:50,000
nerede çok para var, orada daha çok HIV var.

119
00:05:50,000 --> 00:05:53,000
Ama bu çok basit oldu,

120
00:05:53,000 --> 00:05:55,000
aşağıya inip Tanzania'ya bakalım.

121
00:05:55,000 --> 00:05:59,000
Tanzania'yı beş gelir grubuna göre böldüm,

122
00:05:59,000 --> 00:06:01,000
en yüksekden en düşük gelire göre dizdim.

123
00:06:01,000 --> 00:06:03,000
ve işte başlıyoruz.

124
00:06:03,000 --> 00:06:06,000
Geliri yüksek olanlarda, zengin de diyemem ama daha iyi olanlar

125
00:06:06,000 --> 00:06:08,000
daha yüksek HIV oranına sahip.

126
00:06:08,000 --> 00:06:11,000
Aradaki fark %'4'den %11'lere varıyor,

127
00:06:11,000 --> 00:06:13,000
ve kadınlar arasındaki fark daha da fazla.

128
00:06:13,000 --> 00:06:17,000
Pek çok şeyi düşündük, Afrika Enstitüleri ve araştırmacıları,

129
00:06:17,000 --> 00:06:20,000
uluslararası araştırmacılar ile yaptıkları çalışmalarda

130
00:06:20,000 --> 00:06:23,000
durumun böyle olmadığını gösterdi.

131
00:06:23,000 --> 00:06:25,000
İşte bu Tanzania içindeki farklılıklar.

132
00:06:25,000 --> 00:06:27,000
Ve Kenya'yı göstermeden edemeyeceğim.

133
00:06:27,000 --> 00:06:29,000
Bakın burası Kenya.

134
00:06:29,000 --> 00:06:31,000
Kenya'yı illerine ayırdım.

135
00:06:31,000 --> 00:06:33,000
Başladı.

136
00:06:33,000 --> 00:06:36,000
Bir Afrika ülkesi içindeki farklılığı görüyor musunuz?

137
00:06:36,000 --> 00:06:39,000
En azdan en yükseğe doğru değişiyor,

138
00:06:39,000 --> 00:06:42,000
ve Kenya'nın illerinden pek çoğu oldukca tutucudur da.

139
00:06:42,000 --> 00:06:44,000
O zaman ne?

140
00:06:44,000 --> 00:06:48,000
Bazı ülkelerdeki bu inanılmaz yüksek rakamları niye görüyoruz?

141
00:06:48,000 --> 00:06:51,000
Tamam. Çok eşli topluluklarda daha fazla,

142
00:06:51,000 --> 00:06:54,000
az kondom kullanılan,

143
00:06:54,000 --> 00:06:57,000
yaşlı erkeklerın genç kadınlarla

144
00:06:57,000 --> 00:07:00,000
cinsel ilişki kurmaya eğilimli olduğu yerlerde daha fazla.

145
00:07:00,000 --> 00:07:03,000
Çok enfekte olan ülkelerde genç kadınların hastalık oranı

146
00:07:03,000 --> 00:07:05,000
genç erkeklere göre çok daha fazla.

147
00:07:05,000 --> 00:07:07,000
Peki yerleşimleri nerede?

148
00:07:07,000 --> 00:07:09,000
Baloncuğu kapatıp bir haritaya geçeceğim.

149
00:07:09,000 --> 00:07:13,000
Bakın, yüksek oranda enfekte olanlar tüm nüfusun %4'ü

150
00:07:13,000 --> 00:07:16,000
ve HIV-enfekte olanların %50'sini oluşturuyor

151
00:07:16,000 --> 00:07:19,000
HIV tüm dünyada var.

152
00:07:19,000 --> 00:07:21,000
Bakın, dünyanın her yerinde artık baloncuk var

153
00:07:21,000 --> 00:07:24,000
Brezilya'da pek çok HIV pozitif var

154
00:07:24,000 --> 00:07:27,000
Arap ülkelerinde çok değil ama İran oldukça yüksek.

155
00:07:27,000 --> 00:07:31,000
İran'da eroin bağımlılığı ve fuhuş var.

156
00:07:31,000 --> 00:07:33,000
Hindistan'da çok var çünkü çok kalabalıklar.

157
00:07:33,000 --> 00:07:35,000
Güney Asya, ve diğerleri.

158
00:07:35,000 --> 00:07:37,000
Ama Afrika'nın bir bölgesi var ki--

159
00:07:37,000 --> 00:07:39,000
Aynı anda hem Afrika hakkında genelleyici olmamak

160
00:07:39,000 --> 00:07:43,000
hem de "neden böyle oluyor" sorusuna cevap

161
00:07:43,000 --> 00:07:47,000
olarak basit fikirler üretmemek aslında oldukça zor.

162
00:07:47,000 --> 00:07:50,000
Diğer yandan, bu durumun ciddi olduğunu itiraf etmek lazım,

163
00:07:50,000 --> 00:07:54,000
çünkü dağılım hakkında artık bilimsel görüş birliğine de varıldı.

164
00:07:54,000 --> 00:07:57,000
UNAIDS nihayet HIV'ın yayılması ile ilgili

165
00:07:57,000 --> 00:08:00,000
düzgün verileri paylaştı.

166
00:08:00,000 --> 00:08:03,000
Rastlantı olabilirdi.

167
00:08:03,000 --> 00:08:06,000
Bazı virüs tipleri de olabilirdi.

168
00:08:06,000 --> 00:08:10,000
Başka bazı şeylerin virüs bulaşımı

169
00:08:10,000 --> 00:08:13,000
frekansını arttıyor olma ihtimali de var.

170
00:08:13,000 --> 00:08:16,000
Hepsini bir kenara bırakınca, tamamen sağlıklı ve heteroseksüel seks

171
00:08:16,000 --> 00:08:21,000
yaşıyorsanız, tek bir ilişki ile enfekte olma riskiniz 1/1000.

172
00:08:21,000 --> 00:08:23,000
Hemen yorum yapmayın;

173
00:08:23,000 --> 00:08:25,000
akşam kendinize hakim olun.

174
00:08:25,000 --> 00:08:27,000
(Kahkahalar)

175
00:08:27,000 --> 00:08:30,000
Ama-- eğer dezavantajlı bir durumdaysanız,

176
00:08:30,000 --> 00:08:33,000
cinsel yolla bulaşan bir hastalığınız varsa, oran 1/100

177
00:08:33,000 --> 00:08:36,000
Yine de bunun tutarlı olabileceğini düşünüyoruz.

178
00:08:36,000 --> 00:08:38,000
Ve tutarlı olan nedir?

179
00:08:38,000 --> 00:08:40,000
İsveç'te, bizde tutarlılık yoktur.

180
00:08:40,000 --> 00:08:42,000
Bizde seri halde tek eşlilik var.

181
00:08:42,000 --> 00:08:44,000
Votka, Yeni Yıl Arifesi--bahar aylarında yeni partner.

182
00:08:44,000 --> 00:08:46,000
Votka, yaz dönümü arifesi--sonbahar için yeni bir partner.

183
00:08:46,000 --> 00:08:48,000
Votka--ve bu şekilde devam ediyor, anlatabildim mi?

184
00:08:48,000 --> 00:08:51,000
Ve yüksek rakamlarda "eski"niz oluyor.

185
00:08:51,000 --> 00:08:53,000
Ve berbat bir klamidya epidemimiz var--

186
00:08:53,000 --> 00:08:57,000
ve bu klamidya epidemisi yıllardır devam ediyor.

187
00:08:57,000 --> 00:09:00,000
HIV enfeksiyondan 3-6 hafta sonra tepe noktası yapar

188
00:09:00,000 --> 00:09:03,000
ve bu nedenle aynı ay içinde birden çok partnere sahip olmak

189
00:09:03,000 --> 00:09:06,000
HIV bulaşımında diğer enfeksiyonlara kıyasla çok daha tehlikelidir.

190
00:09:06,000 --> 00:09:08,000
Olanlar muhtemelen bunların kombinasyonu.

191
00:09:08,000 --> 00:09:11,000
Beni mutlu eden şey ise bu olaya bakış şeklimizin

192
00:09:11,000 --> 00:09:13,000
bu şekilde olması.

193
00:09:13,000 --> 00:09:15,000
Bu grafikleri ücretsiz olarak edinebilirsiniz.

194
00:09:15,000 --> 00:09:18,000
UNAIDS'den gelen verileri Gapminder.org sitesine yükledik.

195
00:09:18,000 --> 00:09:22,000
Umudumuz şu ki gelecekte global sorunlar hakkında hareket ederken

196
00:09:22,000 --> 00:09:25,000
sadece kalbimizi

197
00:09:25,000 --> 00:09:27,000
sadece paramızı değil,

198
00:09:27,000 --> 00:09:30,000
beynimizi de kullanacağız.

199
00:09:30,000 --> 00:09:32,000
Çok teşekkür ediyorum.

200
00:09:32,000 --> 00:09:38,000
ALKIŞLAR