0:00:06.648,0:00:09.226
Siz do'stingizga qiziq bir hikoyani [br]so'zlab berasiz,

0:00:09.226,0:00:13.637
va kulminatsiyasiga yetib keldingiz, [br]shu joyida u sizning gapingizni bo'ladi:

0:00:13.637,0:00:17.819
"osmonga chiqayotib" emas, [br]"ko'tarilayotib".

0:00:17.819,0:00:19.813
Hech kimga yoqmaydi bu holat.

0:00:19.813,0:00:21.907
Xa, gapni bo'lish qo'pol, albatta.

0:00:21.907,0:00:23.713
Do'stingiz nohaqmi?

0:00:23.713,0:00:26.837
Gapingizda xato yo'qmidi?

0:00:26.837,0:00:30.867
Gap nima haqida ketayotganini shundoq ham [br]tushunayotgan ekan, nega unday qildi?

0:00:30.867,0:00:32.722
Lingvistika nuqtai nazaridan,

0:00:32.722,0:00:36.547
grammatika — so'zlarni biror gap yoki [br]so'z birikmasiga joylashtirishga

0:00:36.547,0:00:39.096
yordam beruvchi qoidalar va tuzilmalar [br]yig'indisi,

0:00:39.096,0:00:41.905
yozma nutqda ham, og'zakida nutqda ham.

0:00:41.905,0:00:44.090
Bu tuzilmalar har tilda har xil.

0:00:44.090,0:00:47.433
Ingliz tilida odatda ega birinchi keladi,

0:00:47.433,0:00:48.689
uning ketidan kesim,

0:00:48.689,0:00:50.007
undan keyin to'ldiruvchi.

0:00:50.007,0:00:52.554
Yapon tilida va ko'plab boshqa tillarda

0:00:52.554,0:00:55.898
esa so'z tartibi quyidagicha:[br]ega, to'ldiruvchi, kesim.

0:00:55.898,0:01:00.151
Ba'zi olimlar barcha tillar uchun umumiy [br]modellarni topishga harakat qilishdi,

0:01:00.151,0:01:02.496
biroq, ot va fe'llar mavjudligi kabi ba'zi

0:01:02.496,0:01:04.593
oddiy narsalardan tashqari

0:01:04.593,0:01:08.939
boshqa lingvistik universalliklar topa [br]olishmadi.

0:01:08.939,0:01:12.026
Til ishlashi uchun aniq modellar [br]kerak bo'lgani, ularni chuqur

0:01:12.026,0:01:17.306
o'rganishda ikki xil usul tarafdorlari [br]o'rtasida bahslarga sabab bo'ldi:

0:01:17.306,0:01:20.913
preskriptivizm va deskriptivizm [br]tarafdorlari.

0:01:20.913,0:01:22.198
Oddiy qilib aytganda:

0:01:22.198,0:01:26.061
preskriptivistlar hisoblashicha, tilda [br]ma'lum bir qoidalar bo'lishi kerak,

0:01:26.061,0:01:30.692
deskriptivistlar esa qoidalardan [br]og'ish va farqlanishlarni

0:01:30.692,0:01:33.880
tilning muhim bir qismi [br]sifatida ko'rishadi.

0:01:33.880,0:01:38.321
Ko'p vaqtlar davomida tillar faqat og'zaki[br]shaklda mavjud bo'lgan,

0:01:38.321,0:01:42.286
lekin vaqt sayin yozma shaklga zarurat [br]paydo bo'la boshladi.

0:01:42.286,0:01:46.341
Muloqotni kengaytirish va insonlar [br]o'rtasida o'zaro tushunshni

0:01:46.341,0:01:51.081
kafolatlash uchun yozma nutq normalari [br]shakllana boshladi.

0:01:51.081,0:01:56.741
Ko'pchilik tillarda bu standart shakl [br]aslida og'zaki shaklning

0:01:56.741,0:02:00.665
variantlaridan biridan kelib chiqqan [br]bo'lganligiga qaramay

0:02:00.665,0:02:03.078
yagona to'g'ri shakl deb hisoblana [br]boshlandi.

0:02:03.078,0:02:07.426
Tilni tozalash tarafdorlari o'sha paytda [br]ishlab chiqilgan grammatika orqali

0:02:07.426,0:02:13.021
ushbu normalarni keng yoya boshladi.

0:02:13.021,0:02:17.245
Grammatik qoidalar kelgusida og'zaki [br]nutqda ham qo'llanila boshlandi.

0:02:17.245,0:02:21.683
Yangi normalardan farqli og'zaki nutq[br]normalari xato deb hisoblana boshlandi,

0:02:21.683,0:02:24.090
yoki past tabaqa belgisi sifatida [br]qabul qilingan.

0:02:24.090,0:02:26.675
Bolalikdan noto'g'ri gapirishni [br]o'rganganlarga ham

0:02:26.675,0:02:30.570
bu standart normani o'zlashtirishga [br]undashgan.

0:02:30.570,0:02:31.886
Lekin keyinchalik,

0:02:31.886,0:02:36.140
lingvistlar tushunishdiki, nutq aslida [br]yozuvda farq qilishi, va uning o'zining

0:02:36.140,0:02:38.287
alohida norma va modellari bo'lishi kerak.

0:02:38.287,0:02:42.891
Ko'pchilik gapirishni erta o'rganishgani [br]sabab, qanday o'rganganini eslay olmaydi.

0:02:42.891,0:02:46.468
Bizning og'zaki nutq layoqatimiz ongosti [br]odatlari tufayli shakllanadi,

0:02:46.468,0:02:48.828
qoidalarni o'rganish bilan emas.

0:02:48.828,0:02:52.621
Og'zaki nutqda asosiy e'tibor kayfiyat va [br]intonatsiyaga qaratilganidek,

0:02:52.621,0:02:54.775
uning tuzilishi ham juda moslashuvchan

0:02:54.775,0:02:58.727
va so'zlovchi bilan tinglovchi [br]ehtiyojlariga moslashadi.

0:02:58.727,0:03:03.241
Masalan bu holatni murakkab, tinglovchi [br]uchun tushunish qiyin bo'lgan gaplarda,

0:03:03.241,0:03:06.037
qiyin talaffuz qilinadigan iboralarda yoki

0:03:06.037,0:03:09.388
nutqni tezlashtirish uchun ayrim tovushlar[br]tushishida ko'rish mumkin.

0:03:09.388,0:03:13.571
Ushbu lingvistik yondashuv, bu hodisalarni[br]tushunishga va ifodalashga harakat qiladi

0:03:13.571,0:03:17.945
va tilga hech qanday qoidalarni bog'lab [br]qo'ymaydi. Bu deskriptivizm deb nom olgan.

0:03:17.945,0:03:20.301
Til qanday ishlashini ifodalashdan [br]farqli holda,

0:03:20.301,0:03:23.131
bu yo'l insonlarning tilni qanday [br]ishlatishini va

0:03:23.131,0:03:27.259
foydalanish davomida undagi yuzaga [br]kelayotgan yangiliklarni ifodaydi.

0:03:27.259,0:03:28.878
Preskriptivizm va deskriptivizm

0:03:28.878,0:03:31.175
maktablari o'rtasidagi bahslar [br]xali ham davom

0:03:31.175,0:03:33.598
etayotgan bo'lsa-da, [br]ular bir-birini inkor etmaydi.

0:03:33.598,0:03:37.072
Preskriptivizmning foydasi shundaki, [br]u ma'lum bir vaqt ichida

0:03:37.072,0:03:41.675
qanday umumiy qoidalar mavjud ekanligi [br]haqida xabar beradi.

0:03:41.675,0:03:44.471
Bu nafaqat rasmiy nutqlar uchun muhim,

0:03:44.471,0:03:48.432
balki chet tillarida muloqotni yanada [br]osonlashtirish yoki jamiyatning

0:03:48.432,0:03:50.620
turli qatlamidagi insonlar muloqoti[br]uchun ham.

0:03:50.620,0:03:52.194
Deskriptivizm, boshqa tomondan,

0:03:52.194,0:03:54.447
bizga ongimiz qanday ishlashi haqida va

0:03:54.447,0:03:58.855
dunyoqarashimiz ongostimizda qanday [br]shakllanishi haqida ma'lumot beradi.

0:03:58.855,0:04:03.461
Nihoyat, grammatika — eng maqbul [br]til odatlari yig'indisi,

0:04:03.461,0:04:06.751
va u doim katta omma tomonidan [br]muhokama qilinadi,

0:04:06.751,0:04:09.966
va doim ko'rib chiqiladi.

0:04:09.966,0:04:11.352
Umumiy tilga o'xshab,

0:04:11.352,0:04:13.217
grammatika — o'ziga xos va murakkab

0:04:13.217,0:04:17.080
material, va u dunyoning har xil [br]chekkasidagi tinglovchilar va

0:04:17.080,0:04:18.565
so'zlovchilar, yozuvchilar va

0:04:18.565,0:04:20.781
o'quvchilar, [br]preskriptivist va deskriptivist

0:04:20.781,0:04:22.663
olimlar nutqlaridan kelib chiqqan.