0:00:06.576,0:00:09.047
Opowiadasz znajomemu niesamowitą historię

0:00:09.047,0:00:13.513
i właśnie ma nastąpić to, [br]co najlepsze, a on nagle ci przerywa.

0:00:13.763,0:00:17.091
Mówi się "tę krowę", nie "tą krowę".

0:00:17.543,0:00:19.797
Większość z nas pewnie zirytowałaby się,

0:00:19.797,0:00:21.957
bo nikt nie lubi, jak mu się przerywa,

0:00:21.957,0:00:23.367
ale może on ma rację?

0:00:23.477,0:00:26.473
Czy twoje zdanie jest[br]niepoprawne gramatycznie?

0:00:26.473,0:00:30.927
Jeśli on i tak je rozumie,[br]to jakie to ma znaczenie?

0:00:31.167,0:00:33.047
Z perspektywy językoznawczej

0:00:33.047,0:00:36.632
gramatyka to zbiór zasad łączenia słów

0:00:36.632,0:00:38.783
w celu formułowania frazy lub zdania

0:00:38.827,0:00:40.959
czy to w mowie, czy piśmie.

0:00:41.596,0:00:44.075
Różne języki mają różne konstrukcje.

0:00:44.075,0:00:47.110
W angielskim podmiot [br]zwykle stoi na początku,

0:00:47.110,0:00:48.423
po nim orzeczenie,

0:00:48.423,0:00:49.943
a następnie dopełnienie.

0:00:50.309,0:00:52.627
Japoński i wiele innych języków

0:00:52.627,0:00:55.504
ma kolejność: podmiot,[br]dopełnienie, orzeczenie.

0:00:55.648,0:00:58.498
Niektórzy badacze[br]próbowali wskazać konstrukcje

0:00:58.498,0:01:02.621
wspólne dla wszystkich języków,[br]ale poza podstawowymi cechami,

0:01:02.621,0:01:04.681
jak obecność rzeczowników[br]czy czasowników,

0:01:04.681,0:01:08.416
znaleziono niewiele[br]językowych uniwersaliów.

0:01:08.486,0:01:12.233
Choć każdy język potrzebuje[br]do funkcjonowania stałych konstrukcji,

0:01:12.233,0:01:15.519
badania nad nimi otwierają[br]niekończącą się debatę

0:01:15.519,0:01:17.219
między dwoma nurtami,

0:01:17.219,0:01:20.296
preskryptywizmem i deskryptywizmem.

0:01:20.786,0:01:22.226
W wielkim uproszczeniu

0:01:22.226,0:01:25.983
preskryptywiści twierdzą, że język[br]powinien kierować się stałymi zasadami,

0:01:25.983,0:01:29.568
a deskryptywiści uważają [br]różnice i adaptacje

0:01:29.568,0:01:32.601
za naturalne i konieczne dla języka.

0:01:33.751,0:01:37.902
Dawniej języki istniały[br]głównie w ustnej formie.

0:01:37.952,0:01:42.480
W miarę zacieśniana więzi międzyludzkich[br]i zwiększenia znaczenia pisma

0:01:42.480,0:01:46.381
forma pisana stała się standardem,[br]umożliwiającym szerszą komunikację

0:01:46.381,0:01:50.506
i zrozumienie ludzi[br]z różnych zakątków kraju.

0:01:51.126,0:01:56.601
W wielu językach formę pisaną[br]uznano za jedyną poprawną,

0:01:56.601,0:02:00.251
choć była ona odmianą[br]jednej z wielu form ustnych,

0:02:00.251,0:02:02.881
którą posługiwali się ludzie u władzy.

0:02:02.921,0:02:07.315
Puryści językowi pracowali [br]nad jej ustanowieniem i propagowaniem,

0:02:07.315,0:02:12.314
udoskonalając ówczesny[br]zbiór zasad gramatyki.

0:02:12.368,0:02:16.906
Te zasady obowiązywały również[br]w mówionej odmianie języka.

0:02:17.146,0:02:21.431
Nieprzestrzeganie zasad w mowie [br]było uznawane za ich naruszenie

0:02:21.431,0:02:24.075
lub wyznacznik [br]niskiego statusu społecznego.

0:02:24.095,0:02:27.113
Wiele osób przyzwyczajonych[br]do innego sposobu mówienia

0:02:27.113,0:02:29.540
musiało przyjąć formę standardową.

0:02:30.375,0:02:31.930
Ostatnio jednak

0:02:31.930,0:02:35.650
językoznawcy zrozumieli,[br]że mowa to nie pismo

0:02:35.650,0:02:38.036
i rządzi się własnymi [br]regułami i konstrukcjami.

0:02:38.126,0:02:40.830
Większość z nas[br]uczy się mówić tak wcześnie,

0:02:40.830,0:02:42.860
że nawet tego nie pamięta.

0:02:42.920,0:02:46.527
Tworzymy własny repertuar mowy[br]poprzez nieświadome nawyki,

0:02:46.531,0:02:48.341
a nie wyuczone regułki.

0:02:48.631,0:02:52.698
Ponieważ w mowie znaczenie[br]wyrażają nastrój i intonacja,

0:02:52.698,0:02:54.888
struktury są zwykle bardziej elastyczne

0:02:54.888,0:02:57.881
i dostosowane do potrzeb[br]mówcy i słuchacza.

0:02:58.381,0:03:00.833
Unika się zdań złożonych,

0:03:00.833,0:03:03.339
które trudno na szybko[br]rozłożyć na czynniki pierwsze,

0:03:03.339,0:03:06.171
zmienia się wymowę,[br]żeby nie brzmieć dziwnie,

0:03:06.171,0:03:08.769
lub połyka głoski, żeby przyspieszyć mowę.

0:03:09.381,0:03:11.767
Podejście językoznawcze,[br]które stara się zrozumieć

0:03:11.767,0:03:15.727
i określić różnice bez wskazywania[br]poprawnych opcji,

0:03:15.727,0:03:17.398
to deskryptywizm.

0:03:17.438,0:03:20.781
Zamiast decydować o tym, [br]jak powinno się używać języka,

0:03:20.781,0:03:23.245
opisuje, jak naprawdę ludzie mówią,

0:03:23.245,0:03:26.141
i śledzi nowości, [br]jakie się w nim pojawiają.

0:03:27.189,0:03:31.069
Choć debata między preskryptywistami [br]a deskryptywistami trwa,

0:03:31.389,0:03:33.411
te nurty wcale się nie wykluczają.

0:03:33.570,0:03:36.985
Preskryptywizm pozwala[br]dowiedzieć się ludziom,

0:03:36.985,0:03:41.458
jaka norma obowiązuje w danym czasie.

0:03:41.458,0:03:44.505
Ma to znaczenie w oficjalnych sytuacjach,

0:03:44.505,0:03:48.394
ale ułatwia też komunikację [br]z nierodzimymi użytkownikami języka

0:03:48.394,0:03:49.884
z różnych środowisk.

0:03:50.402,0:03:54.680
Deskryptywizm daje wgląd[br]w pracę naszych umysłów,

0:03:54.680,0:03:58.877
pokazując, jak instynktownie [br]budujemy postrzeganie świata.

0:03:59.137,0:04:03.767
Najlepiej myśleć o gramatyce [br]jako zbiorze nawyków językowych,

0:04:03.767,0:04:06.665
stale uzgadnianych i określanych na nowo

0:04:06.665,0:04:09.031
przez wszystkich użytkowników języka.

0:04:09.791,0:04:11.451
Gramatyka, jak i sam język,

0:04:11.451,0:04:13.746
to wspaniały i złożony materiał,

0:04:13.746,0:04:16.962
utkany przez mówców i słuchaczy,

0:04:16.962,0:04:18.337
pisarzy i czytelników,

0:04:18.337,0:04:20.880
preskryptywistów i deskryptywistów,

0:04:20.880,0:04:22.883
tych stąd i tych z daleka.