1
00:00:06,648 --> 00:00:09,226
Та найздаа гайхалтай түүх ярьж байлаа.

2
00:00:09,226 --> 00:00:13,347
Хамгийн гоё хэсгээ ярих гэтэл,
найз тань таны яриаг таслаж,

3
00:00:13,637 --> 00:00:17,519
"Харь гарагийн амьтан бид хоёр" биш 
"Харь гарагийн амьтан ба би" гэж засвал

4
00:00:17,819 --> 00:00:19,813
бидний ихэнх нь дүргүйцэх байх,

5
00:00:19,813 --> 00:00:21,907
гэвч бүдүүлгээр яриа тасалсныг үл тооцвол

6
00:00:21,907 --> 00:00:23,713
таны найзын зөв үү?

7
00:00:23,713 --> 00:00:26,707
Таны өгүүлбэр үнэхээр
дүрмийн алдаатай байсан уу?

8
00:00:26,837 --> 00:00:30,407
Найз тань ойлгосон л бол,
дүрэм хамаатай гэж үү?

9
00:00:30,867 --> 00:00:32,722
Хэл шинжээчдийн харах өнцгөөс

10
00:00:32,722 --> 00:00:36,547
дүрэм нь бичгийн болон ярианы хэлэнд

11
00:00:36,547 --> 00:00:39,096
үгс хэрхэн нийлж
өгүүлбэр бүтээж байгаа

12
00:00:39,096 --> 00:00:41,905
бүтэц дарааллыг хэлнэ.

13
00:00:41,905 --> 00:00:44,090
Өөр хэлнүүд өөр өөр бүтэцтэй байдаг.

14
00:00:44,090 --> 00:00:47,433
Англи хэлэнд үйлийн эзэн нь эхэнд

15
00:00:47,433 --> 00:00:48,689
араас нь үйл үг,

16
00:00:48,689 --> 00:00:50,007
тэгээд тусагдахуун ордог.

17
00:00:50,007 --> 00:00:52,554
Харин япон болон бусад олон хэлэнд

18
00:00:52,554 --> 00:00:55,898
дараалал нь эзэн бие,
тусагдахуун, үйл үг байдаг.

19
00:00:55,898 --> 00:01:00,151
Зарим эрдэмтэд бүх хэлэнд нийтлэг
хэв загварыг олохыг хичээсэн ч

20
00:01:00,151 --> 00:01:02,496
нэр үг, үйл үгтэй байна гэх мэт цөөн

21
00:01:02,496 --> 00:01:05,703
энгийн шинж чанараас өөр

22
00:01:05,723 --> 00:01:08,939
нийтлэг хэл шинжлэлийн
хэв маягыг олоогүй юм.

23
00:01:08,939 --> 00:01:12,236
Аливаа хэл зөв хэрэглэгдэхэд тогтсон
загвар хэрэгтэй ч

24
00:01:12,236 --> 00:01:17,306
эдгээр хэв загварын судалгаа нь
төсөөлөл зүй ба дүрслэл зүй хэмээх

25
00:01:17,306 --> 00:01:20,913
хоёр байр суурийн төгсөшгүй 
мэтгэлцээн үүсгэдэг.

26
00:01:20,913 --> 00:01:22,198
Энгийнээр тайлбарлавал,

27
00:01:22,198 --> 00:01:26,061
төсөөлөл зүйчид аливаа хэл тогтсон дүрмийг
дагах нь зөв гэж үздэг бол

28
00:01:26,061 --> 00:01:30,692
дүрслэл зүйчид хэлний
өөрчлөлт ба дасан зохицлыг

29
00:01:30,692 --> 00:01:33,880
хэвийн ба зайлшгүй шаардлагатай гэж үздэг.

30
00:01:33,880 --> 00:01:37,921
Түүхийн ихэнх хугацаанд ихэнх хэл
аман ярианд суурилсан байсан.

31
00:01:38,321 --> 00:01:42,286
Гэвч хүмүүс илүү холбоотой болж, 
бичиг нь илүү чухал болоход

32
00:01:42,286 --> 00:01:46,341
харилцааг илүү өргөжүүлж,
хаант улсын өөр хэсгийн хүмүүс

33
00:01:46,341 --> 00:01:51,081
бие биенээ ойлгодог болохын тулд
тулд бичгийн хэлийг стандартчилсан.

34
00:01:51,081 --> 00:01:56,741
Олон хэлэнд уг стандарт хувилбарыг цор
ганц зохистой хувилбар гэж үзэх болсон.

35
00:01:56,741 --> 00:02:00,665
Олон ярианы хэлний хувилбар байдаг ч
энэ хувилбар нь ихэвчлэн эрх мэдэлтнүүдийн

36
00:02:00,665 --> 00:02:03,078
хэрэглэдэг ганц хувилбараас эхтэй байсан.

37
00:02:03,078 --> 00:02:07,426
Хэлийг цэврээр хамгаалагчид уг стандартыг
бий болгож түгээхийн тулд

38
00:02:07,426 --> 00:02:11,891
тухайн үед мөрдөж буй дүрмийг шингээсэн
багц дүрмүүдийг гаргаж байсан.

39
00:02:13,021 --> 00:02:17,055
Бичгийн хэлний дүрмүүд ярианы хэлэнд
мөн адил хамаарч байсан.

40
00:02:17,245 --> 00:02:21,683
Бичигдсэн дүрмээс хазайсан
ярианы бүтцийг нийгмийн гажуудал,

41
00:02:21,683 --> 00:02:24,090
доод гарал угсааны илрэл
гэж үздэг байсан ба

42
00:02:24,090 --> 00:02:26,675
энэ аргаар ярьж өссөн олон хүмүүс

43
00:02:26,675 --> 00:02:30,180
энэхүү стандартчилсан хэлбэрийг 
хүчээр сурах шаардлагатай болсон.

44
00:02:30,570 --> 00:02:31,886
Гэсэн хэдий ч сүүлийн үед

45
00:02:31,886 --> 00:02:36,140
хэл шинжээчид яриа нь бичгээс салангид,
өөрийн гэсэн зүй тогтол болон бүтэцтэй

46
00:02:36,140 --> 00:02:38,287
үзэгдэл гэдгийг ойлгожээ.

47
00:02:38,287 --> 00:02:42,511
Бидний ихэнх нь өөрсдөө ч санахааргүй
жоохон байхдаа хэлд ордог.

48
00:02:42,891 --> 00:02:46,468
Бид хэл яриагаа цээжилсэн дүрмээр биш

49
00:02:46,468 --> 00:02:48,828
ухамсарлагдаагүй дадлаар бий болгодог.

50
00:02:48,828 --> 00:02:52,621
Сэтгэл санаа ба хоолойн өнгө
ярианы утга санааг илэрхийлдэг болохоор,

51
00:02:52,621 --> 00:02:54,775
бүтэц нь хамаагүй уян хатан,

52
00:02:54,775 --> 00:02:58,727
ярьж болон сонсож байгаа хүмүүсийн
хэрэгцээнд дасан зохицдог.

53
00:02:58,727 --> 00:03:03,241
Үүгээр шууд задлахад хэцүү
нийлмэл өгүүлбэрээс зайлсхийж,

54
00:03:03,241 --> 00:03:06,037
эвгүй дуудлагаас зайлсхийн
өөрчлөлт оруулж,

55
00:03:06,037 --> 00:03:09,388
эсвэл хурдан ярихын тулд
зарим дуудлагыг хасаж болно.

56
00:03:09,388 --> 00:03:13,571
Хэл шинжлэлийн иймэрхүү ялгааг
хүлцэж, зөв хувилбарыг заахгүйгээр

57
00:03:13,571 --> 00:03:17,945
тэдгээр ялгааг зураглах оролдлого хийдэг
аргачлалыг дүрслэл зүй гэдэг.

58
00:03:17,945 --> 00:03:20,301
Хэлийг хэрхэн хэрэглэхийг 
шийдэхийн оронд,

59
00:03:20,301 --> 00:03:23,131
энэ нь хүмүүс хэлийг яаж хэрэглэж
байгааг тайлбарлаж,

60
00:03:23,131 --> 00:03:26,749
тухайн үйл явцад олж илрүүлж буй
инновацийг бүртгэдэг.

61
00:03:27,259 --> 00:03:28,878
Дүрслэл зүй ба төсөөлөл зүй

62
00:03:28,878 --> 00:03:31,175
хоорондын мэтгэлцэл 
үргэлжилж байгаа ч

63
00:03:31,175 --> 00:03:33,598
энэ хоёр харилцан үгүйсгэсэн ойлголт биш.

64
00:03:33,598 --> 00:03:37,072
Төсөөлөл зүй нь сайндаа л тухайн цагт

65
00:03:37,072 --> 00:03:41,675
тогтсон хэв маягийн тухай
хүмүүст мэдээллэхэд тохиромжтой.

66
00:03:41,675 --> 00:03:44,471
Энэ нь зөвхөн албан ёсны 
нөхцөл байдалд төдийгүй

67
00:03:44,471 --> 00:03:48,432
өөр өөр улсаас ирсэн гадаад хүмүүсийн
хоорондын харилцааг

68
00:03:48,432 --> 00:03:50,620
хялбар болгох чухал ач холбогдолтой.

69
00:03:50,620 --> 00:03:52,194
Харин дүрслэл зүй нь

70
00:03:52,194 --> 00:03:54,447
бидний тархи хэрхэн ажилладаг болон

71
00:03:54,447 --> 00:03:58,855
бид хэрхэн зөн совингоороо ертөнцийг
үзэх үзлээ бүтээдгийг ойлгоход тусалдаг.

72
00:03:58,855 --> 00:04:03,461
Эцсийн дүндээ дүрэм гэдэг нь
хэлний нийт хэрэглэгчид

73
00:04:03,461 --> 00:04:06,751
байнга зөвшилцөж, шинэчилж байдаг

74
00:04:06,751 --> 00:04:09,966
хэлний цогц дадал гэж болно.

75
00:04:09,966 --> 00:04:11,352
Энэ нь яг хэл шиг өөр шиг нь,

76
00:04:11,352 --> 00:04:13,217
хол ойрын илтгэгч ба сонсогч,

77
00:04:13,217 --> 00:04:17,080
зохиолч ба уншигч,
дүрслэл зүйч ба төсөөлөл зүйч нарын

78
00:04:17,080 --> 00:04:18,565
хувь нэмрээр сүлжсэн

79
00:04:18,565 --> 00:04:23,655
гайхалтай нарийн бүтэцтэй даавуу юм.