1
00:00:07,455 --> 00:00:11,936
1898 yılında Marie ve
Pierre Curie radyumu keşfetti.

2
00:00:11,936 --> 00:00:14,005
Güçlendirici olduğu
iddia edilen radyum

3
00:00:14,005 --> 00:00:15,786
diş macunlarına,

4
00:00:15,786 --> 00:00:16,657
ilaçlara,

5
00:00:16,657 --> 00:00:17,418
suya

6
00:00:17,418 --> 00:00:18,615
ve yiyeceklere eklendi.

7
00:00:18,615 --> 00:00:20,486
Parlak ve ışık saçan yeşil tonuyla,

8
00:00:20,486 --> 00:00:24,007
güzellik ürünleri ve mücevheratta 
da kullanıldı.

9
00:00:24,007 --> 00:00:26,297
Radyoaktif bir madde olan radyumun 


10
00:00:26,297 --> 00:00:30,265
zararlı etkilerinin görsel faydasından 
çok daha fazla olduğunu

11
00:00:30,265 --> 00:00:32,956
20. yüzyılın ortalarına kadar
fark edemedik.

12
00:00:32,956 --> 00:00:36,386
Ne yazık ki radyum, tarihte
kullanışlı ve zararsız olduğu düşünülen

13
00:00:36,386 --> 00:00:38,585
fakat ölümcül olduğu ortaya çıkan

14
00:00:38,585 --> 00:00:40,535
tek pigment değil.

15
00:00:40,535 --> 00:00:44,037
Bu içler acısı ayrım uzun süre boyunca
kendimizi ve eşyalarımızı süslemek

16
00:00:44,037 --> 00:00:47,235
için kullandığımız üç renk 
ve pigmenti kapsıyor:

17
00:00:47,235 --> 00:00:48,116
beyaz,

18
00:00:48,116 --> 00:00:48,817
yeşil

19
00:00:48,817 --> 00:00:51,726
ve turuncu.

20
00:00:51,726 --> 00:00:53,777
Hikâyemiz beyazla başlıyor.

21
00:00:53,777 --> 00:00:56,167
M.Ö. 4. yüzyıl civarında

22
00:00:56,167 --> 00:01:01,397
Eski Yunanlılar muhteşem beyaz pigmenti 
oluşturmak için kurşunu kullandılar.

23
00:01:01,397 --> 00:01:02,309
Peki sorun neydi?

24
00:01:02,309 --> 00:01:05,938
Kurşun insan vücudunda 
doğrudan emilime uğrar ve

25
00:01:05,938 --> 00:01:07,368
kana,

26
00:01:07,368 --> 00:01:08,217
yumuşak dokulara

27
00:01:08,217 --> 00:01:10,568
ve mineralleşmiş dokuya karışır.

28
00:01:10,568 --> 00:01:11,917
Sinir sistemine ulaştığında

29
00:01:11,917 --> 00:01:15,177
kalsiyumun normal işlevlerini
taklit ederek ve bozarak

30
00:01:15,177 --> 00:01:17,767
öğrenme bozuklukları ve 
yüksek tansiyon gibi

31
00:01:17,767 --> 00:01:21,079
sağlık sorunlarına yol açar.

32
00:01:21,079 --> 00:01:23,578
Yine de bu zehirli pigment

33
00:01:23,578 --> 00:01:26,670
yıllarca farklı kültürlerde kullanıldı.

34
00:01:26,670 --> 00:01:30,858
19. yüzyıla kadar kurşun beyaz 
yağlı boya ve tempera boyasında kullanılan

35
00:01:30,858 --> 00:01:32,908
tek pratik seçenekti.

36
00:01:32,908 --> 00:01:37,019
Ressamlar boya elde etmek için 
kurşun kütlelerini toz haline getiriyor

37
00:01:37,019 --> 00:01:40,088
ve oluşan zehirli toz parçacıklarına
maruz kalıyordu.

38
00:01:40,088 --> 00:01:44,288
Bu pigmentin serbest kullanımı
ressam hastalığı olarak bilinen

39
00:01:44,288 --> 00:01:47,528
ve bugün kurşun zehirlenmesi adını 
verdiğimiz duruma sebep oldu.

40
00:01:47,528 --> 00:01:50,488
Kurşun kullanan ressamların 
şikayetleri arasında titreme,

41
00:01:50,488 --> 00:01:51,339
melankoli,

42
00:01:51,339 --> 00:01:52,039
öksürük,

43
00:01:52,039 --> 00:01:53,140
retina büyümesi,

44
00:01:53,140 --> 00:01:56,758
ve hatta körlük vardı.

45
00:01:56,758 --> 00:01:59,929
Fakat kurşun beyazının 
yoğunluğu, matlığı ve ılık tonu

46
00:01:59,929 --> 00:02:04,771
Vermeer ve sonra gelen Empresyonistler
gibi ressamlar için karşı konulamazdı.

47
00:02:04,771 --> 00:02:06,402
Kurşunun parlaklığı eşsizdi.

48
00:02:06,402 --> 00:02:11,659
Ve 1970'lerde yasaklanana kadar yaygın 
şekilde kullanılmaya devam etti.

49
00:02:11,659 --> 00:02:13,271
Bunlar kulağa çok kötü gelse de

50
00:02:13,271 --> 00:02:15,770
beyazın tehlikeli etkileri

51
00:02:15,770 --> 00:02:20,191
bir diğer yaygın kullanılan pigment olan
yeşilin etkilerinin yanında az kalıyor.

52
00:02:20,191 --> 00:02:24,110
18. yüzyılda, Scheele ve Paris yeşili 
olarak adlandırılan

53
00:02:24,110 --> 00:02:27,831
iki sentetik yeşil tonu ortaya çıktı.

54
00:02:27,831 --> 00:02:30,020
Doğal pigmentlerden oluşan 
yeşilin yanında

55
00:02:30,020 --> 00:02:33,241
çok daha canlı ve göz alıcı 
görünüyorlardı.

56
00:02:33,241 --> 00:02:35,620
Bu nedenle resimde çok tercih
edilmeye başladılar.

57
00:02:35,620 --> 00:02:37,630
Aynı şekilde kumaş için boya,

58
00:02:37,630 --> 00:02:38,630
duvar kağıdı,

59
00:02:38,630 --> 00:02:39,473
sabun,

60
00:02:39,473 --> 00:02:40,500
pasta süslemeleri,

61
00:02:40,500 --> 00:02:41,290
oyuncaklar,

62
00:02:41,290 --> 00:02:42,071
şekerleme

63
00:02:42,071 --> 00:02:43,661
ve giyimde kullanılıyorlardı.

64
00:02:43,661 --> 00:02:46,232
Bu yeşil pigmentler, 
küprik hidrojen arsenik

65
00:02:46,232 --> 00:02:48,641
bileşeninden yapılıyordu.

66
00:02:48,641 --> 00:02:50,509
İnsanlarda, arseniğe maruz kalmak

67
00:02:50,509 --> 00:02:53,759
hücre etkileşim ve işlevine
zarar verebilir.

68
00:02:53,759 --> 00:02:56,239
Yüksek dozda arsenik,
kanser ve kalp hastalıklarıyla

69
00:02:56,239 --> 00:02:58,600
doğrudan bağlantılıdır.

70
00:02:58,600 --> 00:03:03,421
18. yüzyılda dokuma fabrikası işçileri 
sık sık zehirleniyordu.

71
00:03:03,421 --> 00:03:06,582
Yeşil elbise giyen kadınlar 
arseniğe maruz kaldıkları için

72
00:03:06,582 --> 00:03:09,622
baygınlık geçiriyorlardı.

73
00:03:09,622 --> 00:03:12,541
Tahta kurusunun yeşil odalarda
yaşayamadığı söyleniyordu.

74
00:03:12,541 --> 00:03:16,852
Hatta Napoleon'un,
yeşil duvar kağıtlı odasında

75
00:03:16,852 --> 00:03:20,851
yavaş yavaş arsenikten zehirlenerek 
öldüğü düşünülüyor.

76
00:03:20,851 --> 00:03:24,370
Bu pigmentin yüksek zehirlilik içerdiği,
1822'de arseniğin içeriğinin

77
00:03:24,370 --> 00:03:28,153
yayınlanmasına kadar bilinmiyordu.

78
00:03:28,153 --> 00:03:32,022
Ve yüzyıl sonra bu madde böcek ilacı
olarak kullanılmaya başlamıştı.

79
00:03:32,022 --> 00:03:36,403
Sentetik yeşil muhtemelen yaygın olarak
kullanılan en tehlikeli renkti.

80
00:03:36,403 --> 00:03:39,833
Fakat hiç değilse radyumun radyoaktivite
niteliğini taşımıyordu.

81
00:03:39,833 --> 00:03:43,093
Ama başka bir renk taşıyordu: Turuncu.

82
00:03:43,093 --> 00:03:47,293
2. Dünya Savaşı'ndan önce seramik 
yemek takımı üreticileri

83
00:03:47,293 --> 00:03:50,443
renkli cilalarda yaygın olarak
uranyum oksit kullanıyordu.

84
00:03:50,443 --> 00:03:52,974
Bu bileşimin oluşturduğu
mükemmel kırmızı ve turuncu

85
00:03:52,974 --> 00:03:57,234
sebep olduğu rasyasyon salınımı ile değil;
göz alıcılığıyla biliniyordu.

86
00:03:57,234 --> 00:04:01,693
1800'lerin sonlarına kadar radyasyonun
farkında değildik.

87
00:04:01,693 --> 00:04:06,460
Sebep olduğu kanser riskini ise çok daha
sonra öğrendik.

88
00:04:06,460 --> 00:04:07,754
2. Dünya Savaşı sırasında,

89
00:04:07,754 --> 00:04:12,583
ABD hükûmeti ülkedeki tüm uranyuma
bomba üretimi için el koydu.

90
00:04:12,583 --> 00:04:17,805
Fakat atom enerjisi komisyonu 
bu kısıtlamaları 1959'da hafifletti ve

91
00:04:17,805 --> 00:04:22,444
tükenmiş uranyum tekrar seramikte 
ve cam fabrikalarında kullanıldı.

92
00:04:22,444 --> 00:04:24,395
Sonraki 10 yılda üretilen
turuncu tabaklar

93
00:04:24,395 --> 00:04:28,264
bugün bile tehlikeli özellikler 
taşıyor olabilir.

94
00:04:28,264 --> 00:04:33,045
En ilginci, vintage fiesta takımları
radyoaktivite barındırıyor.

95
00:04:33,045 --> 00:04:36,975
İnsan sağlığına tehdit oluşturmayacak 
kadar düşük seviyede olsa da

96
00:04:36,975 --> 00:04:38,584
ABD Çevre Koruma Ajansı

97
00:04:38,584 --> 00:04:44,159
onlardan yemek yememe konusunda 
uyarılarda bulunuyor.

98
00:04:44,159 --> 00:04:48,034
Hâlâ bazen sentetik yiyecek boyaları 
hakkında sorunlarla karşılaşsak bile

99
00:04:48,034 --> 00:04:53,135
bilimsel anlayışımız sayesinde tehlikeli 
renkleri artık hayatımızdan çıkarttık.