WEBVTT

00:00:06.836 --> 00:00:08.480
Chúng ta đều biết về khủng long,

00:00:08.480 --> 00:00:10.784
một thời từng lang thang
trên hành tinh này.

00:00:10.784 --> 00:00:12.966
Nhưng rất lâu sau khi chúng tuyệt chủng,

00:00:12.966 --> 00:00:15.380
những động vật lớn còn gọi là "megafauna"

00:00:15.380 --> 00:00:17.964
vẫn sống trên khắp các châu lục.

00:00:17.964 --> 00:00:21.874
Ở châu Mỹ, loài lười đất, to bằng con voi,

00:00:21.874 --> 00:00:24.216
kéo đổ cây bằng móng vuốt.

00:00:24.216 --> 00:00:26.649
Hổ răng kiếm, to như loài gấu nâu ngày nay

00:00:26.649 --> 00:00:27.846
săn theo đàn.

00:00:27.846 --> 00:00:30.580
Nhưng chúng còn thua xa gấu mặt ngắn.

00:00:30.580 --> 00:00:33.216
Khi đứng thẳng, loài gấu này cao gần 4 mét

00:00:33.216 --> 00:00:35.131
và có lẽ còn đuổi cả bọn hổ răng kiếm

00:00:35.131 --> 00:00:36.690
tránh xa con mồi của chúng.

00:00:36.690 --> 00:00:39.500
Có những con tatu to bằng chiếc ô tô con,

00:00:39.500 --> 00:00:41.131
hải ly thì dài gần 2 mét rưỡi,

00:00:41.131 --> 00:00:44.324
và một con chim với sải cánh đến 8 mét.

00:00:44.324 --> 00:00:46.509
Hầu như khắp nơi, các loài này

00:00:46.509 --> 00:00:50.381
đã dần tuyệt chủng,
thường là vì bị con người săn bắn.

00:00:50.381 --> 00:00:54.298
Một số loài còn sống sót
ở vài vùng thuộc châu Phi và châu Á.

00:00:54.298 --> 00:00:59.005
Ở những nơi khác, ta vẫn còn tìm thấy
những vết tích của các loài dã thú này.

00:00:59.005 --> 00:01:00.882
Hầu hết cây cối đều có thể mọc chồi mới

00:01:00.882 --> 00:01:02.547
từ chỗ thân cây bị gãy,

00:01:02.547 --> 00:01:04.966
để bù lại phần vỏ mà cây bị mất

00:01:04.966 --> 00:01:07.798
và để sinh tồn khi bị xé toạc,
vặn hay giẫm đạp,

00:01:07.798 --> 00:01:12.132
một phần là do cây đã tiến hóa để sinh tồn
khi bị voi tấn công.

00:01:12.132 --> 00:01:14.632
Linh dương sừng nhánh châu Mỹ
chạy được nhanh như vậy

00:01:14.632 --> 00:01:17.799
là vì nó đã tiến hóa
để chạy thoát loài báo đốm châu Mỹ.

00:01:17.799 --> 00:01:21.029
Các loài còn sống sót hiện nay
sống trong các hệ sinh thái "ma",

00:01:21.029 --> 00:01:25.215
tức là vẫn thích nghi với các mối đe dọa
từ những loài không còn tồn tại nữa.

00:01:25.215 --> 00:01:28.381
Ngày nay, có lẽ chúng ta có thể tái sinh
những loài đã tuyệt chủng,

00:01:28.381 --> 00:01:31.163
phục hồi những loài đã mất
nhờ công nghệ di truyền.

00:01:31.163 --> 00:01:33.216
Ví dụ, đã có nghiên cứu nhằm tìm cách

00:01:33.216 --> 00:01:36.716
nhân bản vô tính voi ma-mút
từ những phần thịt còn lưu giữ trong băng

00:01:36.716 --> 00:01:38.466
Nhưng ngay cả khi không thể,

00:01:38.466 --> 00:01:41.340
chúng ta vẫn có thể
khôi phục nhiều hệ sinh thái

00:01:41.340 --> 00:01:43.217
mà thế giới đã bị mất.

00:01:43.217 --> 00:01:46.635
Làm thế nào?
Bằng cách dùng các trang trại bỏ hoang.

00:01:46.635 --> 00:01:49.403
Khi thị trường lương thực
được toàn cầu hóa,

00:01:49.403 --> 00:01:51.966
đất cằn cỗi trở nên kém cạnh tranh.

00:01:51.966 --> 00:01:54.186
Nông dân có đất khô cằn
không thể cạnh tranh

00:01:54.186 --> 00:01:57.382
với những người trồng trọt
trên đất tốt hơn ở nơi khác.

00:01:57.382 --> 00:02:01.360
Kết quả là ở nhiều vùng,
nông nghiệp đã bắt đầu rút lui,

00:02:01.360 --> 00:02:03.988
và cây cối đã bắt đầu trở lại.

00:02:03.988 --> 00:02:07.116
Theo một ước tính, hai phần ba đất ở Mỹ

00:02:07.116 --> 00:02:09.827
từng là đất rừng được khai hoang
để làm nông trại

00:02:09.827 --> 00:02:11.632
nay đã trở lại thành rừng.

00:02:11.632 --> 00:02:13.832
Theo một ước tính khác, đến năm 2030

00:02:13.832 --> 00:02:16.166
một vùng ở châu Âu
bằng diện tích của Ba Lan

00:02:16.166 --> 00:02:18.299
sẽ bị nông dân bỏ hoang.

00:02:18.299 --> 00:02:20.670
Nên ngay cả khi không thể
sử dụng DNA để tái sinh

00:02:20.670 --> 00:02:23.053
những con lười đất và tatu khổng lồ,

00:02:23.063 --> 00:02:25.589
ta vẫn có thể khôi phục
loài gấu, chó sói, báo sư tử,

00:02:25.589 --> 00:02:27.576
linh miêu, nai sừng tấm và bò rừng bizon

00:02:27.586 --> 00:02:29.502
ở những nơi chúng đã từng sinh sống.

00:02:29.522 --> 00:02:32.459
Một số loài trong số này
sẽ định hình lại môi trường sống,

00:02:32.459 --> 00:02:35.348
tạo điều kiện cho các loài khác sinh sôi.

00:02:35.348 --> 00:02:37.479
Khi loài sói xám được tái thả

00:02:37.479 --> 00:02:39.938
vào Công viên quốc gia Yellowstone
năm 1995,

00:02:39.938 --> 00:02:42.382
chúng nhanh chóng biến đổi hệ sinh thái.

00:02:42.382 --> 00:02:44.987
Sói giúp giảm số lượng hươu vốn đông đúc,

00:02:44.987 --> 00:02:47.071
thảm thực vật bắt đầu hồi phục.

00:02:47.071 --> 00:02:51.299
Chiều cao của một số cây
tăng gấp năm lần chỉ trong sáu năm.

00:02:51.299 --> 00:02:54.632
Khi rừng hồi phục, chim chóc cũng quay về.

00:02:54.632 --> 00:02:57.706
Hải ly ăn vỏ cây
sinh sôi trên các dòng sông,

00:02:57.706 --> 00:02:59.582
và các con đập chúng xây
cung cấp nơi ở

00:02:59.582 --> 00:03:04.049
cho rái cá, chuột xạ, vịt, ếch và cá.

00:03:04.049 --> 00:03:06.630
Sói xám ăn thịt sói đồng cỏ,
cho phép thỏ và chuột

00:03:06.630 --> 00:03:08.426
tăng dần số lượng,

00:03:08.426 --> 00:03:11.011
cung cấp thêm thức ăn
cho diều hâu, chồn,

00:03:11.011 --> 00:03:12.930
cáo và lửng.

00:03:12.930 --> 00:03:15.766
Đại bàng đầu trắng và quạ ăn xác thối

00:03:15.766 --> 00:03:17.603
mà loài sói bỏ lại.

00:03:17.603 --> 00:03:19.632
Loài gấu cũng ăn xác, và ăn cả quả mọng

00:03:19.632 --> 00:03:21.966
đã bắt đầu mọc lại trên những bụi cây.

00:03:21.966 --> 00:03:23.966
Số bò rừng bizon tăng khi chúng gặm cỏ

00:03:23.966 --> 00:03:26.153
trên những khu rừng đã hồi sinh.

00:03:26.153 --> 00:03:29.549
Loài sói xám đã thay đổi gần như mọi thứ.

00:03:29.549 --> 00:03:32.382
Đây là một ví dụ
về sự "xáo trộn dinh dưỡng".

00:03:32.382 --> 00:03:34.410
Một sự thay đổi ở đỉnh của chuỗi thức ăn

00:03:34.410 --> 00:03:36.799
làm đảo lộn đến tận cuối chuỗi,

00:03:36.799 --> 00:03:38.466
ảnh hưởng đến tất cả các bậc.

00:03:38.466 --> 00:03:41.295
Việc tìm ra những xáo trộn này
trên quy mô lớn

00:03:41.295 --> 00:03:44.085
có lẽ là một trong những
phát hiện khoa học thú vị nhất

00:03:44.085 --> 00:03:45.920
trong nửa thế kỷ qua.

00:03:45.920 --> 00:03:48.131
Chúng cho ta biết
các hệ sinh thái dù mất đi

00:03:48.131 --> 00:03:50.633
chỉ một hoặc hai loài động vật lớn

00:03:50.633 --> 00:03:53.215
có thể biến đổi một cách khác hẳn

00:03:53.215 --> 00:03:54.791
so với các hệ sinh thái có chúng.

00:03:54.791 --> 00:03:57.511
Khắp nơi trên thế giới,
nhiều phong trào mới đang cố gắng

00:03:57.511 --> 00:03:59.665
thúc đẩy sự phục hồi của thiên nhiên

00:03:59.675 --> 00:04:01.716
bằng quá trình "tái hoang hóa".

00:04:01.716 --> 00:04:04.523
Có nghĩa là sửa chữa
những thiệt hại chúng ta đã gây ra,

00:04:04.523 --> 00:04:06.849
hồi sinh các loài đã bị tận diệt,

00:04:06.849 --> 00:04:08.737
và sau đó nhường bước cho thiên nhiên.

00:04:08.737 --> 00:04:11.882
Không cần phải cố
tạo ra một hệ sinh thái lý tưởng,

00:04:11.882 --> 00:04:15.243
để tạo ra đồng cỏ, một khu rừng nhiệt đới
hay một rạn san hô.

00:04:15.243 --> 00:04:18.077
Tái hoang hóa là mang trở lại
các loài có vai trò thúc đẩy

00:04:18.077 --> 00:04:19.966
các quá trình mãnh liệt

00:04:19.966 --> 00:04:22.337
rồi sau đó để thiên nhiên tự vận động.

00:04:22.337 --> 00:04:25.134
Nhưng quan trọng là
ta không được lấy việc tái hoang hóa

00:04:25.134 --> 00:04:27.967
làm cớ đẩy người dân ra khỏi đất của họ.

00:04:27.967 --> 00:04:30.196
Tái hoang hóa chỉ thực hiện
khi người dân ở đó

00:04:30.196 --> 00:04:32.548
đồng ý và nhiệt tình ủng hộ.

00:04:32.548 --> 00:04:35.015
Hãy tưởng tượng mình
đứng trên một vách đá ở Anh,

00:04:35.015 --> 00:04:38.049
xem cá nhà táng tấn công bầy cá trích

00:04:38.049 --> 00:04:40.216
như cảnh tượng vẫn nhìn thấy từ bờ

00:04:40.216 --> 00:04:41.721
trước thế kỷ 18.

00:04:41.721 --> 00:04:43.549
Bằng cách tạo ra các khu bảo tồn biển

00:04:43.549 --> 00:04:45.382
nơi cấm đánh bắt hải sản để bán,

00:04:45.382 --> 00:04:46.900
điều đó có thể xảy ra.

00:04:46.900 --> 00:04:48.984
Hãy tưởng tượng một đồng cỏ ở châu Âu

00:04:48.984 --> 00:04:51.322
với đủ của các loài động vật từng có:

00:04:51.322 --> 00:04:54.947
hà mã, tê giác, voi, linh cẩu và sư tử...

00:04:54.947 --> 00:04:57.132
Tái hoang hóa
hồi sinh một loài quý hiếm nữa,

00:04:57.132 --> 00:05:00.163
bên cạnh các loài động thực vật đã mất,

00:05:00.163 --> 00:05:02.882
loài vật đó mang tên là Hi vọng.

00:05:02.882 --> 00:05:05.001
Nhờ đó chúng ta biết
sự thay đổi sinh thái

00:05:05.001 --> 00:05:07.921
không phải lúc nào cũng
diễn ra theo một hướng.

00:05:07.921 --> 00:05:11.633
Có thể sau một mùa xuân lặng lẽ
là một mùa hè sôi động.